Hovudfunn. Rebekka Hindøy, Thomas Mikkelsen og Terje Eriksen Utekontakten i Stord kommune og SLT

Transkript

1 Rebekka Hindøy, Thomas Mikkelsen og Terje Eriksen Utekontakten i Stord kommune og SLT Rustrender i Stord kommune Frå haust 2007 til vår 2008 Hovudfunn Stabilt mot gradvis auke i sal av alkohol for sesong Framleis auke i misbruk og tilgong på Subutex Rapportert auke i misbruk og tilgong på Xanor Gradvis auke i bruk og tilgong på Rivotril

2 Forord Dette er den femte Føre Var rapporten som blir utgjeve av Utekontakten og SLT i Stord kommune. Me har denne gong valt å gi ut eit resymé av hovedfunna frå perioden oktober 07 til mars 08. Eventuell auke og nedgong reknar me ut frå perioden før, frå april 2007 til september 2007, for å prøva å få fram nyansar i tendensar innan rusmiddelbruken på Stord. Når det gjeld alkohol spesielt, vel vi å samanlikna med vinterperioden før, då me veit at sesong og årstid spelar inn i bruksmønsteret for alkohol blant folk flest. Føre Var rapporten viser denne gong at alkoholsalet har hatt ein gradvis auke når me samanliknar for sesong. Me har nå moglegheit til å samanlikna med same periode frå oktober 05 til mars 06. Stord kommune har eit aktivt næringsliv kor drikkemønster og forbruk truleg vil bli påverka av vekst og utvikling innafor industrien. Samansette årsaker på ulike nivå, vil sannsynlegvis over tid, påverka til endringar i salstal for ulike alkoholtypar blant næringsdrivande i kommunen. Blant nøkkelinformantane blir det framleis rapportert om auke i illegal bruk og tilgjenge av Subutex. Ein av årsakene med innføring av Subuxone som medikament i legemiddelassistert rehabilitering, var å redusere den illegale bruken av Subutex. Samstundes som fleire har gått over på Subuxone aukar framleis tilgjenge og bruken av Subutex i høve informantane. Det blir interessant å sjå om den illegale bruken av Subutex vil stabilisere seg i tida framover. Medikamenta Rivotril og Xanor blir denne gong rapportert tilgjengeleg og brukt blant dei tyngre rusavhengige i kommunen. Me har tidlegare rapportert om auke i bruk og tilgjenge av Xanor (Føre Var rapport 05/06), mens Rivotril er eit medikament me ikkje har presentert som noko hovudfunn tidlegare. Begge medikamenta blir oppgjeve brukt i tillegg til andre rusmiddel. Det er i denne perioden dei legale medikamenta som Subutex, Xanor og Rivotril, som blir oppgjeve misbrukt ute i miljøa. Det er interessant å sjå at det er ulike legemiddel som blir rapportert med størst auke og tilgjenge i inneverande periode. Me håpar at eit samandag av hovudfunna vil gje fagfolk, politikarar og andre eit bilete av aktuelle rustrendar som kunnskapskjelde for rusmiddelarbeidet i Stord kommune. Juni 2008 Utekontakten - Stord kommune

3 Innleiing Kva er Føre Var? Føre Var har sitt utspring frå det som vert kalla Rustrendovervaking, ei samnemning for prosjekt der ein ynskjer å etablera eit omfattande system som er i stand til å gje ein rask og påliteleg identifikasjon, overvaking og rapportering av lokale trendar og tendensar når det gjeld rusmiddelbruk. Hovudmålet med denne typen rapportering, er å forkorta tidsspennet frå nye rusmiddeltrendar oppstår ute i miljøa, til informasjonen om dette når fagmiljøet i kommunen. På den måten kan ein jobba meir målretta ved å vera betre førebudd, meir proaktiv og meir effektiv i arbeidet med rusrelaterte problem. For å forkorta dette tidsspennet, er det viktig at Føre Var vert gjennomført regelmessig. Vårt mål er å gje ut rapportar to gonger i året. Målsetjing Målsetjinga for Føre Var i Stord kommune er å innhenta påliteleg og oppdatert data om rusvanar innan ulike miljø. Det vi ynskjer å kartleggja er: - Bruk av nye rusmiddel - Endringar i bruk av etablerte rusmiddel - Endring i tilgang på ulike rusmiddel Fordelar med Føre Var Det fins mykje kunnskap om den lokale russituasjonen blant ulike instansar og personar i kommunen. Mykje av denne kunnskapen er ofte låst, då det ikkje er noko system for å dela denne informasjonen. Ved å samla denne informasjonen, og sjå den i eit heilskapeleg bilete, kan ein betre vera føre var. Når ein får fram relevant informasjon på eit tidleg tidspunkt, kan fagfolk gjera evidensbaserte vedtak, og raskare setja i gong tiltak. Framgangsmåte Det er Utekontakten og SLT i Stord kommune som har gjennomført undersøkinga og som står bak denne rapporten. Vi har samla inn kvalitative og kvantitative data, dvs. data frå salsstatistikkar og eit handplukka informantnettverk. Opplysningane vi har fått, har vi analysert og kvalitetssikra ved å samanlikna, og gje ulik vekting på ulike kjelder. R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e

4 Kjeldeoversikt Fig. 1 Kjelder Føre var rapport Frå haust 2007 til vår 2008 Sekundærdata Media Nøkkelinformantar Fokusgruppene med nøkkelinformantar har vore plukka ut med tanke på deira «ekspertkunnskap» frå innsida av rusmiljø i kommunen både når det gjeld brukstrendar og tilgang. Informantane er anonymiserte i rapporten. Vi har nytta både spørjeskjema, fokusgrupper og ein-til-ein-intervju i innhentinga av data får nøkkelinformantane. Til saman 14 nøkkelinformantar har bidrege til denne rapporten; 5 informantar innanfor gruppa risiko/tung, 3 informantar frå utelivsbransjen og 6 informantar frå gruppa profesjonelle. Med gruppa risiko/tung meinar vi informantar i miljø der rus tidleg vert oppdaga og/eller brukt. Utelivsbransjen består av informantar som jobbar i/driv utestader, og informantar med god kjennskap til utelivet. Gruppa profesjonelle består av fagfolk som jobbar innan eller i kontakt med rusfeltet her på Stord. Fleirtalet av nøkkelinformantane våre rapporterer dermed med kjennskap til tung/risiko -arenaen. Ei viktig kjelde i Føre Var - rapporten er statistiske data. Dette er data som innhentast og rapporterast regelmessig. Data må vera offentleg tilgjengelege, nøyaktige, relevante og kunna rapportera innan vår rappoteringstid. F ø r e V a r - f r å h a u s t t i l v å r

5 Vi har inngått eit vidare samarbeid med dei ulike kjeldene, og vil framover få utlevert data for dei aktuelle periodane for Føre Var. Vi har i denne rapporten brukt 11 kjelder for statistiske data: Kripos - tal på og storleik på beslag Tollvesenet - tal på og storleik på beslag Politiet - tal på drukkenskapsarrestar og promillekøyring To lokale apotek - salstal Vinmonopolet - salstal frå Stord To Rema 1000-butikkar salstal Oppslag i pressa, frå Bladet Sunnhordland, Innsida.no og Haugesunds Avis. Hovudfunn Føre Var haust 2007 til vår 2008 Stabilt til gradvis auke i sal av alkohol samanlikna med sesong. - Vinmonopolet har hatt eit stabilt sal samanlikna med førre periode, mens dei har hatt ein auke på 7 % samanlikna med førre vintersesong. - Rema 1000 Heiane har i denne perioden hatt ein nedgong på 28 %, mens Rema 1000 Bjelland har hatt ein auke på høvesvis 6 %, samanlikna med førre periode. Samanliknar me sesongane har Rema 1000 Heiane hatt eit stabilt sal, mens Rema 1000 Bjelland har hatt ein auke i det totale alkohol salet på heile 49 % samanlikna med førre sesong. - Stabilt sal for sesong for Cafe Delis, Kontoret og Big Horn Steak House. - Auke i brennevin, både i sal frå Vinmonopolet og brukstrendar i følgje nøkkelinformantane. - Politiet på Stord har registrert fylgjande det siste halve året: 36 personar i drukkenskapsarrest (politilova 9) mot 35 personar førre periode, og 26 tilfeller av promillekøyring mot 21 tilfeller i førre periode (vegtraffikklova 22.1) R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e

6 Framleis auke i bruk og tilgong på Subutex - Subutex er et syntetisk opioid som blir brukt i substitusjonsbehandling ved opiatavhengighet/legemiddelassistert rehabilitering (LAR). - Nøkkelinformantane innafor gruppa risiko/tung rapporterar om sterk auke i både illegal bruk og tilgong siste periode. - Rapportert auke i bruk og tilgjenge innafor gruppa profesjonelle. - Inga endring i sal hos Apotek 1 og Vitusapotek Leirvik. - Kripos har hatt auke i tal på beslag, og mengda beslaglagt subutex. - Sub blir brukt som slangutrykk. - Pris er ca. 500 kr. for ein 8 mg. tablett. Rapportert auke i bruk og tilgjenge av Xanor - Xanor er eit legemiddel som verkar dempande på sentralnervesystemet og som blir brukt ved behandling av panikksyndrom. ( - Informantane innafor gruppa risiko/tung rapporterar om sterk auke for illegal bruk og tilgjenge av dette medikamentet i siste periode. - Rapportert gradvis auke i bruk og tilgjenge frå gruppa profesjonelle. - Auke i sal frå Vitusapotek Leirvik og Apotek 1. - Slanguttrykk og kallenavn er X eller X ar. - Prisen på ein tablett ligg på ca kr. Gradvis auke i bruk og tilgong på Rivotril - Rivotril tablettar inneheld virkestoffet klonazepam, eit stoff som tilhøyrer gruppa benzodiazepiner. Medikamentet kan virke mot muskelstivhet og epileptiske anfall. ( - Informantane frå gruppa profesjonelle og risiko/tung rapporterar om ein gradvis auke i bruk og tilgong av medikamentet. - Gradvis auke i sal frå Vitusapotek Leirvik. - Kripos har hatt auke i tal på beslag, og mengda beslaglagt Rivotril. - Slangutrykk for medikamentet er slitarar. - Prisen ligg på ca kr. for ein 2 mg. tablett. F ø r e V a r - f r å h a u s t t i l v å r

7 Oppsummering Den generelle tendensen for alkohol indikerar ein svak oppgong i sal frå førre periode. Samanlikna med førre vintersesong ser me at det er brennevin og svakvin som har vore med å auke det totale salet på Vinmonopolet. Frå same periode 05/06 til inneverande periode har Vinmonopolet auka det totale salet med 14,5 %. (Sjå fig. 3). Dei to Rema butikkane på Stord viser ulike tal. Ved samanlikning av sesong ser me ein auke i alle alkoholtypane hos Rema 1000 Bjelland, mens Rema 1000 Heiane har hatt ein auke på alkoholfritt/ lett, elles stabilt sal på dei andre alkoholtypane. Når det gjeld auken på Rema 1000 Bjelland og Vinmonopolet må me ta høgde for at vekst i arbeidsmarknaden kan være med på å påverka statistikken. Cafe Delis, Kontoret og Big Horn Steak House har hatt eit stabilt sal når med samanliknar sesongane. Nøkkelinformantane frå utelivsbransjen rapporterar om inga endring i bruk, mens informantane frå gruppa risiko/tung og profesjonelle rapportertar om ei gradvis auke i bruk. Det er alkoholtypane øl og brennevin som blir rapportert mest brukt. R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 7

8 Fig. 1 Alkohol sesong for sesong Fig. 2. Alkohol sesong for sesong Samanlikning av salstal, sesongrelatert liter seld alkohol Fig. 2 Alkoholrelaterte salstal sesong for sesong for svakvin og brennevin Vinmonopolet Vinter - 05/06 Sommar - 06 Vinter - 06/07 Sommar - 07 Vinter -08 Vinmonopolet Rema 1000 Heiane Rema 1000 Bjelland Fig. 2 Alkoholrelaterte salstal sesong for sesong for svakvin og brennevin Vinmonopolet Fig. 3. Alkoholrelaterte salstal sesong for sesong for svakvin og brennevin Vinmonopolet svakvin brennevin Vinter05/ 06 Sommar 06 Vinter06/ 07 Sommar 07 Vinter 07/ svakv brenn Vinter05/ 06 Sommar 06 Vinter06/ 07 Sommar 07 Vinter 07/ 08 8 F ø r e V a r - f r å h a u s t t i l v å r

9 Illegal bruk og auke i tilgjenge av Subutex har blitt rapportert i dei tre siste Føre Var rapportane. Det er nøkkelinformantane frå gruppa profesjonelle og risiko/tung som i hovudsak rapporterar denne trenden. Som nemnt innleiingsvis har fleire tidlegare brukarar av Subutex blitt overført på medikamentet Subuxone i behandling (Legemiddelassistert rehabilitering). I siste Føre Var rapport var eit av hovudfunna auke i bruk og tilgjenge på Subuxone. Det ser likevel ut som Subutex er det medikamentet som er mest attraktivt på den illegale marknaden. Informantane rapporterar at medikamentet blir skaffa utafor Stord, som til dømes Bergen. Framleis blir det gjennomført organiserte turar til utlandet kor Subutex blir utskreve til rusavhengige (Artikkel i Bergens Tidende 19. mars). Kva som er med på å oppretthalde tilgjenge og den illegale bruken av medikamentet har me ikkje noko eintydig svar på. Det som blir interessant å sjå er om bruken og tilgjenge vil stabilisera seg i tida framover. Xanor er eit medikament som ble rapportert med sterk auke og tilgjenge i Føre Var rapport vinter 05/06. Sida den gong har me ikkje fått informasjon som kunne indikera noko stabilt mønster i bruken av medikamentet. Det blir rapportert at Xanor brukast i tilegg til andre illegale rusmidlar. Det var ingen informantar frå utelivsbransjen som hadde kjennskap til Xanor. Rapporteringa om bruk og tilgjenge av Xanor kom altså berre frå informantar med kjennskap til tung/risikoarenaen. Om bruken og tilgjenge av medikamentet vil vedvare, eller er eit resultat av tilgjenge i perioden gjenstår å sjå. Dette er fyrste gong med registrerar medikamentet Rivotril i Føre Var rapportane. Det er også for dette medikamentet i gruppa risiko/tung og profesjonelle det blir rapportert om gradvis auke i bruk og tilgjenge. Rivotril blir på same måte som Xanor oftast kombinert med andre rusmiddel. Det er ingen registreringar frå Føre Var rapportane i Bergen om utstrakt bruk eller tilgjenge av medikamentet. Om den auka bruken er eit resultat av at medikamentet føreskrives til rusavhengige eller kjem frå andre kilder har me mangelfulle data på. Kripos har denne gong hatt ein auke i mengda beslaglagt Rivotril, mens det har vore ein gradvis auke i talet på beslag. Sidan dette er fyrste gong me registrerar Rivotril som hovudfunn, blir tolkinga på same måte som Xanor, eit spørsmål om den auka bruken og tilgjenge er tidsavgrensa eller ein kommande trend. Dette håpar me kommande Føre Var rapportar kan gi oss nokre svar på. R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e

10 Subutex: nokre fakta - Subutex er syntetiske opioidar der buprenofin er den aktive substansen. - Subutex blir brukt til substitusjonsbehandling ved opiatavhengighet, i samanheng med medisinsk, psykologisk og sosial behandling. - Buprenofin bind seg til opiatreseptorane i hjernen og gir ein langvarig verking. Gitt i høge dosar (over 8mg.) egnar det seg godt til substitusjons behandling ved opiatavhenginghet, ved at det blokkerar for verkinga av bl.a. morfin og heroin. - Buprenofin er som alle opioidar sterkt vanedannande. Medikamentet blir som oftast injisert når det brukast illegalt. ( - Buprenofin er lite giftig. Dødelig overdose med bupreonfin aleine er sjeldan, men om medikamentet vert injisert saman med benzodiazepiner, er faren for dødeleg forgifting høgare. - Dei vanlegaste biverknadane er kvalme, oppkast/ brekningar, forstopping, auka sveitte og hovudverk. Andre biverknadar kan vera trøttleik, søvnløyse, kløe, allergiske reaksjonar og lavt blodtrykk. - Gis vanlegvis som tablettar på 2mg. og 8mg. Tablettane skal leggjast under tunga. - Subutex har eit høgt innhald av virkestoffet buprenofin, og skal bare brukast til behandling av opiat- avhengige personar som er under legemiddelassistert rehabilitering godkjent av Sosial- og Helsedirektoratet. - Subutex blir ofte nytta på grunn av mindre fare for overdose. - Subutex er ettertrakta i rusmiljøa og blir ofte injisert for å få ruseffekt. Takk til Våre gode nøkkelinformantar... Vitusapotek Leirvik, ved Hege Kvalnes... Apotek 1, ved Steinar Vik... Rema 1000 Heiane, ved John Ståle Eldøy... Rema 1000 Bjelland, ved Eivind Birkeland... Vinmonopolet, ved Jens Nordahl... Kripos... Politiet... Tollvesenet... Utestadane Tapperiet, Delis, Frugård... Prosjektkopi Vest Kopi av rapporten kan ein få ved å venda seg til Utekontakten, Stord kommune, tlf / Utekotakten@stord.kommune.no 10 F ø r e V a r - f r å h a u s t t i l v å r

11 Fakta om ulike stoffgrupper henta frå Hallusinogene rusmiddel Gruppa omfattar ei rekkje stoff som påverkar sentralnervesystemet på ein slik måte at sanseopplevingane blir endra. Fargar, lyd og lukt blir opplevd annleis enn normalt, opplevingar av tid og rom endrast og ein kan oppleva vrangførestillingar som kan gå over i reine hallusinasjonar. Stoff i denne gruppa er både naturlege og syntetiske. Dei mest kjende er meskalin, spiss fleinsopp, LSD, Phencyclidin (PCP) og Ecstasy. Rusmiddel av cannabistypen Stoffa i denne gruppa kjem frå planta Cannabis Sativa, og finst i form av marihuana, hasj og cannabisolje. I Noreg er hasj det mest utbreidde av alle illegale rusgifter. Rusverknaden frå cannabisstoffa skuldast den kjemiske substansen THC (delta-9-tetrahydrocannabinol). Cannabis kan i tillegg til ruseffekten gi både dempande og hallusinogen verknad. Sentralstimulerande rusmiddel Kjenneteiknet ved denne stoffgruppa er at den verkar stimulerande på sentralnervesystemet. Brukaren blir meir vaken, aktiv og uthaldande. Ved store inntak kan det føra til rastløyse, søvnvanskar og nedsett matlyst, noko som kan føra til alvorleg utmatting. Amfetamin og kokain er dei mest kjende stoffa i denne gruppa. Rusmiddel av opiumstypen Stoffgruppa har sitt utspring i opiumsvalmuen som m.a. inneheld opiata morfin og kodein, men som og er opphav til halvsyntetiske stoff som heroin. I tillegg inneheld gruppa ei rekkje syntetiske stoff med opiatliknande verknad, som t.d. Metadon, Subutex, Temgesic, Dolcontin, Petidin og Fentanyl. Stoffa er sterkt vanedannande, og bruken medfører betydeleg toleranseutvikling og etterfølgjande abstinenssymptom ved avslutta stofftilførsel. Subutex og Metadon vert brukt i substitusjonsbehandling ved opiatavhengighet, i samanheng med medisinsk, psykologisk og sosial behandling. Verkestoffet i Subutex er buprenofin, som er eit syntetisk opioid, og som har tilnærma same verknad som metadon (tidsskr. Norske lægefor.) Subutex blokkerar for opiat i kroppen, og hindrar stoffa i å verke. Ved bruk av Metadon blir medikamentkonsentrasjonen i blodet meir jamn enn ved heroin og morfin, noko som medfører dempa ruseffekt og at abstinenssymptom kan reduserast (narkoman.net). Rusmiddel med roande og søvngjevande verknad (Sedativa og hypnotika) Eit fellestrekk for denne stoffgruppa er at stoffa sett ned aktiviteten i sentralnervesystemet (hjernen og ryggmargen) med den følgje at ein blir rolegare, mindre anspent og meir avslappa. I stor mengd fører dei til søvn, medvitsløyse og eventuell død. Verknadane er i stor grad liknande på alkoholverknadar. Benzodiazepiner og Barbiturater er dei mest kjende stoffa i denne gruppa. Dette er legemiddelverkestoff som har ein utstrakt utbreiing og bruk (Rohypnol, Stesolid, Valium, Fenemal osv.). GHB tilhøyrer denne gruppa.

12 Prosjektkopi Vest AS Utekontakten, Stord kommune tlf