[Skriv inn tekst] Regional plan for vassforvaltning i Møre og Romsdal vassregion

Transkript

1 [Skriv inn tekst] Regional plan for vassforvaltning i Møre og Romsdal vassregion

2 Innhald Forord... 4 Samandrag Planbeskriving Føremål med planen Verknad av plana Hovudinnhald i plana Forhold til forskrift for konsekvensutgreiing Handlingsprogram Planens forhold til rammar og retningslinjer som gjeld for området Nasjonale føringar Om Statlege planretningslinjer Forhold til Fornybardirektivet (2009/28/EF) Regional planlegging Naturvernområde Vurderingar i høve naturmangfaldloven kap II Kunnskapsgrunnlaget Føre-var-prinsippet Økosystemtilnærming og samla belastning Usemje om planforslaget Regional forvaltningsplan Vassregionen vår Nordre Nordmøre Søre Nordmøre Romsdal Nordre Sunnmøre Søre Sunnmøre Kva oppnår vi med planen? Endringar sidan siste forvaltningsplan Vurdering av måloppnåing Utsatte fristar og mindre strenge miljømål Korleis har vi arbeidd og prioritert? Organisering av arbeidet Endra føresetnadar

3 3.3 Handtering av usemje Medverknad Trendanalyse Oppsummering av vesentlege vassforvaltningsspørsmål Prioriteringar i arbeidet Korleis står det til med vatnet vårt? Påverknadar Forureining: Fysiske inngrep Biologisk påverknad Bakgrunn for fastsetjing av miljøtilstand Miljøtilstand: Grunnvatn Risiko for ikkje å nå miljømåla Klimaendringar og flaum Klimaendringar og forureining Klimaendringar og biologisk mangfald Forventa utvikling av ferskvatn Forventa utvikling i havet Miljømål, unntak og tiltak Strengare miljømål enn vassforskrifta Verna område Sterkt modifiserte vassførekomstar Unntaksbestemmingar Utsette fristar Mindre strenge miljømål Midlertidige endringar Ny aktivitet eller nye inngrep Tiltaksprogram Overvaking Omforeina miljømål for planperioden Referanseliste og vedlegg i planen Appendix

4 3

5 Forord Vassresursane er viktige for verdiskaping og trivsel i Møre og Romsdal. Spesielt havrommet har betydd enormt mykje for verdiskapinga i regionen, med skipsfart, verftsindustri, offshoreverksemd, havbruk og fiskeri. Velstandsutviklinga i regionen framover vil vere avhengig av korleis vi forvaltar havressursane. Vi hentar kraft ut i frå vassdraga våre, og som matfylke er vi avhengige av reint vatn til landbruket og næringsmiddelindustrien Mange har fritidsaktivitetane knytt til friluftsliv i form av fiske, både i kyst og i ferskvatn. Vatnet pregar det dramatiske landskapet vårt med djupe fjordar, høge fjell og ville vassdrag. Dette gir landskapet i seg sjølv ein opplevingsverdi, som er viktig for rekreasjon, aktivt friluftsliv og god folkehelse. Reiselivsnæringa nyter i tillegg godt av landskapet, som tiltrekker seg mange turistar i året. Reint vatn, og vatn av god kvalitet er derfor viktig for helse, rekreasjon og næringslivet i regionen vår. Vassressursane er og grunnlag for interessemotsetningar. Utbygging av vassdrag har ført til negative reaksjonar frå mange interessentar. Industrien vi har hatt langs kysten har ført til at vi har forureining på havbotnen. Her er det behov for ressursar til opprydding. Viktige nasjonale bestandar av villaks er trua av parasitten Gyrodactylus Salaris, og ein må ta betydelege grep for å bli kvitt den. Vassforvaltninga etter vassforskrifta skal være heilskapleg og samordna på tvers av sektorar. Målet er at det er naturens egne tålegrenser som skal gi rammer for korleis vi tek vare på og utnyttar vatnet i vassregionen. Arbeidet med vassforskrifta visar store utfordringar. Kunnskapsgrunnlaget er ikkje godt nok, ressursane til arbeidet må aukast og ressursar til større tiltak som til dømes forureina sjøbotn må på plass. Denne forvaltningsplana er den største samanstillinga av kunnskap om vassresursane våre, og synleggjer problem vi ønskjer å jobbe mot. Vi må alle gjere ein innsats for å sikre god vasskvalitet til generasjonane som kjem. Willy J. Loftheim Assisterande fylkesrådmann og leiar av Vassregionutvalet 4

6 5

7 Samandrag Forvaltningsplan for Møre og Romsdal vassregion er utarbeidd etter Forskrift om rammer for vannforvaltningen (vassforskrifta) og Plan- og bygningslova. Regional vassforvaltningsplan skal være et oversiktsdokument på regionalt nivå over korleis ein ønskjer å forvalte vassmiljøet og vassressursane i vassregionen i et langsiktig perspektiv. Målet med vassforvaltninga er minst «god økologisk» og «god kjemisk tilstand» i alt vatn. Miljømåla som er fastsatt for vassførekomstane i forvaltningsplanen er styrande for ansvarlege myndigheiter si planlegging og verksemd. Føremålet er å leggje til rette for tydelege prioriteringar slik at ein får teke tak i dei viktigaste utfordringane og dei største påverknadene først. Etatane skal òg ta omsyn til kostnadseffektive tiltak. Slik skal vassregion Møre og Romsdal oppfylle vassforskrifta sine krav om god økologisk og kjemisk tilstand innan vassførekomstar (29 %) står i risiko for ikkje å nå miljømåla i Møre og Romsdal vassregion. Arbeidet med vassforvaltninga skal vere basert på kunnskap. Kunnskapsgrunnlaget i Møre og Romsdal vassregion er ikkje godt nok. Det er difor ikkje vurdert tiltak i alle vassførekomstar som står i risiko for ikkje å nå miljømåla i Møre og Romsdal vassregion prioriterer i denne planperioden vassførekomstar ein ser på som viktige, og der ein har kunnskap. Kunnskapsgrunnlaget er heller ikkje tilstrekkelig for å kunne gjennomføre kost-nytte vurderingar. Ei slik vurdering må utførast av gjeldande sektormyndigheit og tiltakshavar etter vedteke plan og når tiltaka skal endeleg vurderast før gjennomføring. 4 vassførekomstar har fått strengare miljømål enn kravet etter vassforskrifta, dette er Geirangerfjorden med tilhørande vassdrag som renn ut i fjorden. Strengare miljømål er gjort med bakgrunn i områdets status som verdsarvfjord. 196 vassførekomstar har fått status «Sterkt modifiserte vassførekomstar» (SMVF) med miljømålet «godt økologisk potensial» med konkrete miljømål. 83 vassførekomstar har utsatt frist for å oppnå miljømålet god økologisk tilstand eller godt økologisk potensial. Av desse er 56 vassførekomstar utsatt grunna miljøgift/ forureina sjøbotn, 11grunna gyrobehandling,1 grunna sjødeponi og 18 sterkt modifiserte vassførekomstar grunna at revisjonsarbeidet ikkje er ferdigstilt enno og det ikkje er realistisk at aktuelle tiltak vil ha effekt innan kystvassførekomstar har fått utsatt frist frå å oppnå god kjemisk tilstand innan grunnvassførekomst har fått utsatt frist frå å oppnå god kjemisk tilstand. Det er mindre strenge miljømål for totalt 22 vassførekomstar. Dette er vassførekomstar tilknytt regulerte vassdrag med tørrlagt eller tilnærma tørrlagt strekning, der fungerande 6

8 økosystem vurderast som svært lite realistisk. Hovudutfordringa i vassforvaltningsarbeidet i Møre og Romsdal vassregion er kunnskapsgrunnlaget og manglande ressursar. Skal ambisjonane i vassforskrifta oppfyllast, må ressursbruken frå sentrale styringsmakter trappast opp. Berre slik kan kartlegging gjennomførast i stor nok grad, effektive tiltak utførast og den daglege oppfølginga sikrast. 7

9 1 Planbeskriving 1.1 Føremål med planen Vassdirektivet er eit rammedirektiv som EU gjorde gjeldande 22. desember Vassdirektivet vart gjort til ein del av EØS-avtalen i 2007 og legg rammer for all vassressursforvaltning i EØS-området. For å følgje opp direktivet vedtok Noreg i 2007 «Forskrift om rammer for vannforvaltningen» (Vassforskrifta) som er heimla i forureiningslova, plan- og bygningslova og vassressurslova. Forskriftas formål er gitt i 1 i vassforskrifta: «Formålet med denne forskriften er å gi rammer for fastsettelse av miljømål som skal sikre en mest mulig helhetlig beskyttelse og bærekraftig bruk av vannforekomstene». Denne forskrifta gjev føringar for korleis Noreg skal gjennomføre arbeidet med heilskapleg vassforvaltning. Hensikta med forvaltningsplanen er å gi ei oversikteleg framstilling av korleis ein ønskjer å forvalte vassmiljøet og vassressursane i vassregionen i eit langsiktig perspektiv. Vassforvaltning etter vassforskrifta er i startfasen og no inne i andre planperiode. Den første planperioden vart kalla «pilotfasen» og gjaldt berre nokre få utvalde område. Dette er difor den første planperioden der alle område og vassførekomstar er med. Vassdirektivet og den nye vassforvaltninga har fokus på vatnet sin syklus, og følgjer vatnet frå fjell til hav. Det territoriale fokuset ligg på avrenningsområde, det vil seie nedbørsfelt og tilhøyrande kystlinje. Planen fastset miljømål for elvar, bekkar, innsjøar, grunnvatn og kystvatn. Planen er sektorovergripande og skal bidra til å styre og samordne vassforvaltning og arealbruk på tvers av kommune- og fylkesgrenser. Kommunar, regionale organ og statlege etatar er gjennom planen forplikta til å leggje miljømåla til grunn for planlegging og verksemd. Vassressursane blir vurdert ut i frå naturverdi og økonomisk ressurs. Målet med vassforskrifta er å etablere minst «god økologisk tilstand» og «god kjemisk tilstand» i alle vassførekomstar. Målet om god miljøtilstand skal vere nådd innan For å nå måla som er satt må det gjerast tiltak for å avgrense dei ulike påverknadane, samt rydde opp der det er naudsynt. Det er likevel slik at mål om god økologisk tilstand ofte må settast opp mot andre viktige samfunnsinteresser, som til dømes kraftproduksjon, flaumsikring, industri og anna. Dette inneber at økologisk tilstand ofte ikkje er oppnåeleg, og at ein i slike situasjonar må sette lågare ambisjonar. For sterkt modifiserte vassførekomstar (SMVF), er det fastsett eigne miljømål. SMVF er i vassforskrifta 3 definert som «En førekomst av overflatevann som på grunn av fysiske endringar som følgje av menneskeleg verksemd i vesentleg grad har endra karakter, og som er utpeika som sterkt modifisert i medhald av 5». Miljømålet for SMVF er «godt økologisk potensial og ein god kjemisk tilstand». 8

10 I andre vassførekomstar kan der vere nødvendig med strengare miljømål enn det vassdirektivet set krav om. Dette kan til dømes vere særskilt verdifulle vassmiljø eller artar, eller vassførekomstar med særskilt omfattande brukarinteresser. For å nå miljømåla er det utarbeidt eit regionalt tiltaksprogram med tiltak for å førebyggje, forbetre og/eller gjenopprette tilstanden der det er naudsynt. Arbeid med det regionale tiltaksprogrammet har føregått parallelt med, og i samspill med, arbeid med den regionale vassforvaltningsplanen. Den regionale vassforvaltningsplanen inneheld ein oppsummering av det regionale tiltaksprogrammet. Forvaltningsmåla vil ikkje bli nådd utan samordning mellom fleire forvaltningssektorar. Tiltaksplanar for dei einskilde vassførekomstane er samordna geografisk i «vassområde», som igjen er samla i «vassregionar». Betre samordning vil gje betre kunnskap, noko som gjev grunnlag for meir presise miljømål og tiltak, og betre evaluering av resultata. Det vil dessutan bi lettare å identifisere dei tiltaka som gir størst vinst ut frå ei kost-nytte vurdering. Forvaltningsplana vil i så måte også peike på tiltak som er ønskelige, men gjennomførlege berre på lang sikt. Nødvendige tiltak vil i mange tilfelle bli kostbare og omfattande. Ansvaret for gjennomføring og finansiering vil ligge hos den som har ansvaret for dei negative påverknadane. Vassdirektivet stiller nye krav til overvaking. Det vanlege i Noreg har vore overvaking av fysiske og kjemiske parameter i vassførekomstane, med sikte på at desse seier noko om vilkåra for levande organismar. Vassdirektivet innfører eit prinsipp om økologisk overvaking, der objektet for overvakinga er dei levande organismane sjølve. Fysiske og kjemiske parameter vil vere støtteparameter. I Norge har slik overvaking hatt liten tradisjon, spesielt i vassmiljø. Det eksisterer difor få data med lange tidsperspektiv. Overvaking, miljøundersøkingar og problemkartlegging er sjølve grunnlaget i kunnskapsbasert vassforvaltning. Gjennomføring av vassdirektivet krev difor ei omfattande opptrapping av innsats og ressursar på dette området. Det er utarbeidd eit overvakingsprogram for vassregionen som kartlegg behov og plan for overvaking fram mot Forvaltningsplanen gir eit samla og gjennomarbeidd oversyn over vassressursane, korleis desse er karakterisert og overvaka, kva analyser, mål og prioriteringar som er gjort, kva tiltak dette medfører og til sist korleis medverknad og informasjon er ivareteke i planprosessen. Plandokumentet inneheld ikkje detaljar på desse områda, men gir referansar til alt vesentleg underlagsmateriale. Forvaltningsplana er retningsgivande for sektorstyresmaktene sine avgjerder i einskildsaker. Denne planen gjeld for og er den første av i alt tre planrundar fram til og med Planen skal rullerast kvart 6. år. Fylkestinga er regional planmyndigheit jmf. pbl 3-4 fjerde ledd. Regional vassforvaltningsplan og regionalt tiltaksprogram skal vedtakast som regional plan (i alle rørde fylkeskommunar). I vassregionen er dette fylkeskommunane Møre 9

11 og Romsdal, Sogn og Fjordane, Oppland og Sør Trøndelag. Vedteke regional vassforvaltningsplan og regionalt tiltaksprogram blir oversendt Klima- og miljødepartementet for godkjenning. Eventuell usemje om planen skal føreleggjast for endeleg avgjerd i departementet. Den målborne regionale vassforvaltningsplanen, vedtaka i respektive fylkesting og behandling i departement utgjer til saman den godkjende forvaltningsplanen. Regionalt tiltaksprogram er ikkje gjenstand for godkjenning av departement. 1.2 Verknad av plana Miljømål for vassførekomstane er fastsett og godkjend i vassforvaltningsplan og skal leggast til grunn for regionale organ sine verksemder og for kommunal og statleg planlegging og verksemd i vassregionen, i følgje vassforskrifta 29 siste ledd. Forvaltningsplana gir klare regionale og statlege føringar i kommunane i vassregionen og skal bidra til å samordne og gje retningslinjer for arealbruk på tvers av kommune og fylkesgrense. Om ei kommune fråviker retningslinjene, gjev dette grunnlag for å fremje innvending i kommunen sin plan. Vedtak om gjennomføring av dei tiltaka som inngår i tiltaksprogrammet treffast av ansvarleg sektormyndigheit etter relevant og gjeldande lovgiving. Godkjent regional plan vil inngå i grunnlaget for sektormyndigheitene si saksbehandling. I sektormyndigheitene si saksbehandling vil det bli gjort ytterligare avklaringar og konkrete vurderingar av fordelar og ulemper ved dei enkelte tiltak før endeleg avgjersle om gjennomføring av tiltak blir slutta. Her vil det bli lagt vekt på andre omsyn enn dei som er lagt vekt på i plana. Sektormyndigheitene kan derfor fatte vedtak som ikkje er i samsvar med plana. Dersom det i oppfølgingsarbeidet blir aktuelt å fråvike føresetnadane i den godkjende plana, skal vedkommande myndigheit sørgje for at vassregionmynda er informert. Årsak til at plana er fråvike må omtalast ved rapportering av tiltaksgjennomføring og ved neste revisjon av plana. Dersom saka angår miljøforverring av ein vassførekomst, kan behandling etter vassforskrifta 12 bli gjeldande. 10

12 1.3 Hovudinnhald i plana Plana består av tre delar: 1. Forvaltningsplan med planbeskriving og vurdering i samsvar med forskrift om konsekvensutredning og naturmangfoldloven kap II 2. Tiltaksprogram 3. Handlingsprogram 1.4 Forhold til forskrift for konsekvensutgreiing I høve plan og bygningslova skal planbeskrivinga for alle regionale planer med retningslinjer eller rammar for framtidig utbygging gir ei særskilt vurdering og beskriving (konsekvensutgreiing) av planenes verknadar for miljø og samfunn. Forvaltningsplan for Vassregion Møre og Romsdal inneheld ikkje retningslinje eller rammar for utbygging. Det vurderast derfor som ikkje aktuelt med konsekvensutgreiing 1.5 Handlingsprogram I høve plan- og bygningslova 8-1 skal alle regionale planar ha eit handlingsprogram. Handlingsprogrammet gir ei vurdering av oppfølginga som planen krev. Dei økonomiske ressursane er i mange tilfelle knytt til årlege budsjettvedtak og handlingsprogrammet anslår ressursbehov og utpeikar ansvarlig organ og samarbeidspartnarar for gjennomføring av planen. 11

13 1.6 Planens forhold til rammar og retningslinjer som gjeld for området Det meste av samfunnsplanlegginga i Noreg skjer på kommunenivå. Statlege og regionale styresmakter skal likevel òg bidra til at landet får ein god samfunnsutvikling. Departement, statlege direktorat, fylkesmenn og fylkeskommunar er instansar som kan gje føringar for planlegginga i kommunane, anten i form av retningslinjer eller rettsleg bindande planbestemmelsar. Det skal vere samanheng i plansystemet. Arbeidt med forvaltningsplanen skal sjåast i samanheng med øvrig regional planlegging for å sikre at naudsynte koblingar er på plass og at moglege synergiar blir utnytta. Dette gjeld ikkje berre for andre planar etter plan- og bygningsloven, men òg relevante vedtak etter andre lovar, som til dømes vernevedtak etter naturvernloven og kulturminneloven. Det er viktig at den regionale vassforvaltningsplanen forheld seg til andre nasjonale- og regionale rammer, slik at han ikkje er i konflikt med desse. Målet er at det skal vere ein samanheng i plansystemet kor ein gjennom ein heilskapleg regional planlegging oppnår mest mogleg synergiar Nasjonale føringar Planen må ta hensyn til en rekke nasjonale føringar. Generelle nasjonale føringar: - Nasjonale forventninger til regional og kommunal planlegging - Statlige retningslinjer for differensiert forvaltning av strandsona langs sjøen - Nasjonale verneplaner for vassdrag Rikspolitiske retningslinjer (RPRVV) - Nasjonale laksefjordar - og vassdrag. St.prp nr 32 ( ) «Om vern av villaksen og ferdigstilling av nasjonale laksevassdrag og laksefjorder» - Verna områder etter naturvernloven og naturmangfaldloven (Register over beskytta område) - Fornybardirektivet 2009/28/EF: Fornybardirektivet er ein del av EUs energi og klimapakke frå Direktivet omfattar både elektrisitet, oppvarming, avkjøling og transport. Fornybardirektivet er implementert i Norge gjennom EØS-avtalen. - Strategi for innlandsfiskeforvaltning, Oversikt over norsk innlandsfiskeforvaltning og naturforvaltningens strategier for Handlingsplanar; - Nasjonal handlingsplan for opprydding av forureina sjøbotn, jf. St.mld. 14 Sammen for et giftfritt miljø Handlingsplan mot Gyrodactylus salaris - Tverrsektoriell nasjonal strategi og tiltak mot framande skadelige arter - Handlingsplan for elvemusling - Nasjonal plan for våtmarksrestaurering 12

14 Føringar direkte knytt til vassforvaltningsplan; - Kongelig resolusjon av 11. juni 2010 Godkjenning av forvaltningsplan for Møre og Romsdal vassregion Nasjonale føringar for regulerte vassdrag (brev frå KLD og OED Vassforvaltningsplaner i vassdrag med kraftproduksjon nasjonale føringar) og rapport: Vasskraftkonsesjonar som kan revideras innan 2022 (49:2013) - Vurdering av påverknad frå lus og rømt fisk på anadrome laksevassdrag: Brev av til VRM frå Klima og miljødepartementet (i samråd med Nærings- og fiskeridepartementet) om korleis karakteriseringarbeidet for vassdrag med anadrom fisk skal ferdigstillast. - Handtering av forureining frå oppdrett. Omforent brev frå Miljøverndepartementet og Fiskeri- og kystdepartementet av og i brev av frå Miljøverndepartementet i samråd med departementsgruppen for vassforskrifta. - Krav om fastsetting av konkrete miljømål for Sterkt modifiserte vassførekomstar. Brev fra Klima- og miljødepartementet 17. november Karakterisering av miljøtilstand for 242 anadrome vassdrag/delbestandar -del 1. Oversendingsbrev frå Miljødirektoratet til Klima- og miljødepartementet, De nasjonale føringane er følgt opp i planprosessen Om Statlege planretningslinjer Statlege planretningslinjer, (SPR), er dei nasjonale forventningane til all planlegging. Kommunen skal leggje dei til grunn i planlegginga si. Planretningslinjene er heimla i plan- og bygningsloven 6-2 om statlege retningslinjer, og vart tidlegare kalla rikspolitiske retningslinjer, (RPR). Statlege planretningslinjer er tydelege på kva for mål og verd som skal leggjast til grunn for planlegginga og korleis ulike interesser og omsyn skal ivaretakast og vegast. Statlege planretningslinjer kan vere både tematisk og geografisk avgrensa, og fastsetjast av Kongen i statsråd. Eit formål med planretningslinjene er å markere nasjonal politikk på område som det er spesielt viktig at blir følgt opp i planlegginga. Planretningslinjene kan dreie seg om alle spurnader innan statleg, regional og kommunal planlegging etter loven, jamfør plan- og bygningsloven 1 1 om formåla til loven og 3 1 om oppgåver og omsyn i planlegging etter loven. Planretningslinjer som kan/vil røre plana gjeld: Statlege planretningslinjer for differensiert forvaltning av strandsonen langs sjøen (2011) Statleg planretningslinje for klima- og energiplanlegging i kommunane (2009) 13

15 Rikspolitiske retningslinjer for verna vassdrag (1994) Rikspolitiske retningslinjer for samordna areal- og transportplanlegging (1993) Forhold til Fornybardirektivet (2009/28/EF) Hensikta med fornybardirektivet er å sikre eit langsiktig samarbeid i Europa for å fremje produksjon og bruk av fornybar energi. Direktivet etablerer eit felles rammeverk og sett bindande nasjonale mål. Målet er at i 2020 skal EU ha ein andel fornybar energi som er 20 prosent av totalt energibruk. Dette er ei betydeleg auke fra 2005 kor andelen fornybar energi i EU var på rundt 8,5 prosent. I tillegg skal alle medlemsland og Norge ha ein andel på 10 prosent fornybar energi i transportsektoren i Norges mål i fornybardirektivet er ein andel på 67,5 prosent fornybar energi i Dette er det klart høgste målet i Europa. Både Vassdirektivet og Fornybardirektivet må derfor gjennomførast på ein gjensidig støttande måte Regional planlegging Regional planlegging er eit samla system for offentleg planlegging i fylka, under folkevald styring og kontroll. Planlegginga skal stimulere utvikling i regionane, både for samfunn og miljø. Fylkestinget er regional planmynde og har ansvar for og leiar arbeidet med den regionale planlegginga. Planane skal ligge til grunn for fylkeskommunal verksemd og er retningsgjevande for kommunal og statleg planlegging og verksemd i fylka. Andre regionale planar og delplanar: Fylkesplan Regional planstrategi Regional energi og klimaplan Fylkesdelplan Dovrefjellområdet Fylkesdelplan for inngrepsfrie naturområde For komplett liste over aktuelle planar, gå inn på heimesida til Møre og Romsdal fylkeskommune: Naturvernområde Nasjonalparkar og andre naturvernområde skal sikre sårbare og trua naturtypar, og ta vare på område av internasjonal, nasjonal og regional verdi. Det er regjeringa og stortinget som legg rammene for vern av natur i Norge. Forskriftene for det enkelte verneområdet sett ramme for kva for dispensasjonar som kan bli gjeve. Det er utarbeidd forvaltningsplan for dei forskjellige verneområda. Den skal utdjupe og presisere dei enkelte verneforskriftene, som inneberer at den må innehalde retningslinjer om bruk, informasjon, skjøtsel og eventuell 14

16 tilrettelegging. På den måten bidreg forvaltningsplanane til å oppretthalde og fremme naturverdiar i verneområdet, og er eit praktisk hjelpemiddel som skal sikre ei heilskapleg forvaltning. Det er teke omsyn til verneområda i arbeidet med tilatskanalysane for vassområda. Register over naturvernområder i regionen finns på Naturbase sine nettsider: &Fylkesnr=15&kommnr=0&sort=IID&listID=Vis+oversikt&Go=1 1.7 Vurderingar i høve naturmangfaldloven kap II Naturmangfoldloven (nml) omfattar i kapittelet sitt II «Alminnelege bestemmelser om berekraftig bruk». Loven 4 og 5 omfattar forvaltningsmål for naturtyper og artar i Noreg. Regional vannforvaltningsplan fastset miljømål for alle vannforekomster i vannregionen., men han gjev ingen endelege arealavklaringer. Planen legg òg til ei berekraftig nytte av vannforekomstene med ein god balanse mellom vern og bruk. Fylkeskommunen vurderer det difor slik at den regionale planen ikkje er til hinder i tilhøve til forvaltningsmåla for naturtyper og artar i Noreg. Vurderinga omfattar vidare fleire prinsipp som skal leggjast til grunn som retningslinjer ved utøving av offentleg styresmakt, jf nml 7. Prinsippa er fastsett i loven sin 8 til 12, og vurderinga av prinsippa skal fremgå av beslutningen i saka. Dette inneber at Møre og Romsdal fylkeskommune må vurdere korleis Regional plan for vassregion Møre og Romsdal forheld seg til desse prinsippa. Det følgjande er ein slik vurdering, og fylkeskommunen konkluderer med at: Planen er i tråd med prinsippa i naturmangfoldloven 8 til 12, dermed er naturmangfoldlovens kapittel II om berekraftig bruk ivaretatt. Nærare om dei einskilde prinsippa Fylkeskommunen vurderer det slik at naturmangfoldloven 11 til 12 ikkje er relevante i denne saka, då dei blir føresett ivaretatt på lågare plannivå og i enkeltsaker. Fylkeskommunen føreset at kostnadene ved enkelttiltak berast av tiltakshaver, jf nml 11, og at ein nyttar miljøforsvarlige teknikkar og driftsmetoder ved gjennomføring av tiltak, jf nml Kunnskapsgrunnlaget 8 Det følgjene av naturmangfoldloven 8 første ledd at avgjerder som påverkar naturmangfoldet så langt som det er rimeleg skal byggje på vitskapleg kunnskap. Denne skal omfatte artene sine bestandssituasjon, naturtypens utbreiing og økologiske tilstanden og dessutan effekten av påverknader. Krava til kunnskapsgrunnlaget skal stå i eit rimeleg tilhøve 15

17 til karakteren til saka og risiko for skade på naturmangfoldet. I kunnskapsgrunnlaget for Regional plan for vassregion Møre og Romsdal er det gjennomført ei omfattande kunnskapsinnhenting som er samla i vann-nett og gjort tilgjengeleg for alle rørde. Vi manglar deriomot fortsatt mykje kunnskap om ein stor del av vassførekomstane til å kunne fastsetje miljømål basert på konkret data, og deretter gjennomføre kunnskapsbaserte vurderingar av tiltak. Ein stor del av tiltaka i denne planperioda er derfor problemkartlegging, risikovurderingar og overvaking for å sikre kunnskapsgrunnlaget i arbeidet. Der det er fremma forslag om konkrete tiltak, er kunnskapetsgrunnlaget anten vuredert som tilstrekkjeleg, eller gitt med forbehold om eventuell vidare utgreiing før tiltak kan gjennomførast. Tiltaka i tiltaksprogrammet er ikkje juridisk bindande, og endelege vuredring før tiltak skal utførast av tiltakshaver (gjeldande sektormyndigheit) etter vedteke plan. Møre og Romsdal fylkeskommune finn kunnskapsgrunnlaget som tilfredsstillande i høve til å fatte vedtak i saka. Regional plan for vassregion Møre og Romsdal omfattar ikkje endelege arealavklaringer, men fastset miljømål for vassførekomstane som skal leggjast til grunn for regionale organ si verksemd og for kommunal og statleg planlegging og verksemd i vassregionen. Forvaltningsplanen gjev klåre regionale og statlege føringar til kommunane i vassregionen og skal bidra til å samordne og gje retningslinjer for arealbruken på tvers av kommune- og fylkesgrensene Føre-var-prinsippet 9 Føre-var prinsippet seier at når det treffest ein slutnad utan at det finst tilstrekkeleg kunnskap om kva for verknader han kan ha for naturmiljøet, skal det takast sikte på å unngå mogleg vesentleg skade på naturmangfaldet. Det følgjer vidare av naturmangfoldloven at viss det finst ein risiko for alvorleg eller irreversibel skade på naturmangfoldet, skal ikkje mangel på kunnskap brukast som grunngjeving for å unngå å treffe ein beslutning. Som redegjort for ovanfor, finn Møre og Romsdal fylkeskommune kunnskapsgrunnlaget som tilfredsstillande i tilhøve til å fatte vedtak i saka. Planen omfattar ikkje konkret arealbruk, men fastset miljømål som skal leggjast til grunn for regionale organ sine verksemd og for kommunal og statleg planlegging og verksemd i vannregionen. Forvaltningsplanen gjev klåre regionale og statlege føringer til kommunane i vannregionen og skal bidra til å samordne og gje retningslinjer for arealbruken på tvers av kommune- og fylkesgrensene. Det blir vurdert dit at planens innhald ikkje medfører risiko for vesentleg skade på naturmangfoldet. Møre og Romsdal fylkeskommune meiner difor at planforslaget ivaretar føre-var-prinsippet. Fylkeskommunen vil understreke at for arealplanlegging på eit lågare plannivå 16

18 (kommuneplanens arealdel, reguleringsplanar, konsesjonssaker og liknande) må dette vurderast nærare Økosystemtilnærming og samla belastning 10 Naturmangfoldlova seiar at påverknad på eit økosystem skal vurderast ut frå den samla belastning som økosystemet er eller vil bli utsett for. Dette tyder at fylkeskommunen har vurdert konsekvensane til planen i høve økosystemtilpasning og samla belastning i høve planen sine miljømål. Dette inneber at vurderinga er på eit overordna strategisk nivå. Regional forvaltningsplan for vassregion Møre og Romsdal fastset miljømål som legg til rette for ei berekraftig nytte av vassforekomstene. Fylkeskommunen vurderar det slik at planen sikrar at nye tiltak skjer innanfor ei berekraftig ramme. Dermed er omsynet til økosystemtilpasning og samla belastning, på eit overordna nivå blir teke vare på. Fylkeskommunen vil understreke at for arealplanlegging på eit lågare plannivå (kommuneplanens arealdel, reguleringsplanar, konsesjonssaker og liknande) må vurderast nærare. 1.8 Usemje om planforslaget Her skal det gjengis usemje om planforslaget i vassregionutvalet. Vassregionmynda har motteke eitt innspel. Fiskeridirektoratet har fremja usemje på følgjande punkt: Då dokumentet vesentlege vassforvaltningsspørsmål vart utarbeidd hadde Fylkesmannen i Møre og Romsdal registrert rømt oppdrettsfisk som som påverkar i alle kystvassførekomstar. I følgje vassforskrifta er ikkje rømt oppdrettsfisk i kystvatn eit kvalitetselement, og registreringane er rettmessig fjerna. Dei føresetnadane som dokumentet vesentlege vassforvaltningsspørsmål er basert på er endra, og Fiskeridirektoratet meinar difor at akvakultur må utgå som ein av dei viktigaste utfordringane for vassmiljøet i regionen. I oppsummeringa av tiltaksprogrammet i plan og i tiltaksprogrammeter det beskreve tre tiltak innan avrenning frå diffuse kjeder (tabell 19, side 79 i forvaltningsplan og tabell 3, side 21 i tiltaksprogrammet). Forslag til tiltak kjem frå Fylkesmannen som ansvarleg myndigheit. Fiskeridirektoratet viser til at slutningsgrunnlaget for tiltaksprogrammet er den gjennomførte karakteriseringa. Denne gir ikkje grunnlag for desse tre tiltaka, og må derfor utgå frå tiltaksprogrammet. 17

19 2 Regional forvaltningsplan 2.1 Vassregionen vår Ansvaret for gjennomføringa av vassdirektivet i Norge er fordelt på fleire departement. Klima- og Miljøverndepartementet har samordningsansvaret på nasjonalt nivå. Det er etablert tverrsektorielle samordningsgrupper på departements- og direktoratsnivå. Våre vatn, elvar og fjordar strekker seg på tvers av kommune og fylkesgrenser. Ei av grunnpilarane i vassforvaltninga er å sjå på vatnet som levande økosystem der alt vatn heng saman. Fornuftig vassforvaltning følgjer derfor nedbørsfelta sine grenser, slik at vatnet kan sjåast i samanheng. Ein vassførekomst er den minste eininga i vassforvaltninga. Ein vassførekomst kan vere ein bekk, ei elv, del av ei elv, eit vatn, ein fjord, eller delar av ein fjord. Eit vassområde består av fleire vassførekomstar og dekker fleire kommunar eller delar av kommunar og delar av andre fylke. Der vassområdet kryssar grenser er det naudsynt med samarbeid. Ein vassregion består av fleire vassområde. I Norge har vi 11 vassregionar totalt. Møre og Romsdal vassregion følgjer i hovudsak fylkesgrensene, men dekkjer og vesentlege areal i Ein vassførekomst er ei avgrensa og betydeleg mengde overflatevatn eller eit avgrensa volum grunnvatn. Effekten av ein påverknad og naturgitte forhold må vere mest mogleg einskapleg i vassførekomsten. Vassførekomstane dannar grunneininga i vassforskrifta og miljømåla settast i forhold til desse. Inndeling av vassførekomstar; Det viktigaste prinsippet når ein skal dele inn er at vassførekomsten ikkje skal drenere til meir enn eitt vassdrag. Inndelinga skal alltid baserast på nedbørsfelt. Grunnlagsdata ein brukar ved hovudinndelinga av vassførekomsten er avhengig av kva for vasskategori vassførekomsten tilhøyrar. Eksempelvis blir Fjordkatalogen nytta ved inndeling av fjordar. Sør Trøndelag og Oppland, der mellom anna elvane Driva og Rauma har sine opphav. Også eit mindre areal i Sogn og Fjordane inngår i regionen. Vassregionen er delt inn i fem vassområde; Nordre Nordmøre, Søre Nordmøre, Romsdal, Nordre Sunnmøre og Søre Sunnmøre, sjå figur 1. 18

20 Figur 1. Kart over vassregionen og vassområda Regionen er prega av fjordlandskapet der mange, djupe fjordar skjer langt inn i landet. Vassdraga er etter måten korte, og med raskt fall frå fjell til sjø. Dei største vassdraga er Driva, Rauma, Surna og Eira/Aura. Karakteristisk er også det store talet på mellomstore og små vassdrag, med utløp anten i fjordbotnane, langs fjordane eller heilt ute ved kysten. Nokre få av desse er reine låglandsvassdrag ute på kystbremmen, men dei fleste har nedslagsfelt som strekkjer seg fleire hundre meter til fjells, og har tilsvarande bratt løp. Med unnatak av fjellbygdene Oppdal og Lesja er busetnad i all vesentleg forstand knytt til fjordane og lågareliggande dalbotnar. Nær busetnadsområde vil vassdraga kunne vere prega av forbygging og forureining frå landbruk, hushald og industri. Det same gjeld og sjøareala. Gjennom og mellom busetnadene er bilvegar som i varierande grad set preg på vassdragsnaturen. I høgareliggande område kan naturen ved første augnekast synest etter måten urørt, men vesentlege areal er påverka av vassdragsregulering, og dei største fjellsjøane er alle reguleringsmagasin Nordre Nordmøre Nordre Nordmøre har store areal med beskytta kystvatn på sørsida av Smøla, i sunda i Aure, og terskelfjordar i Surnadal og Halsa kommunar. Største elver er Surna, Ulvunda, Toåa og 19

21 Bævra som påverkar saliniteten i indre delar av Stangvikfjorden. Vassområdet har mange større, lågtliggande innsjøar i Aure og Tingvoll Søre Nordmøre Søre Nordmøre er dominert av den moderat eksponerte Sunndals-/Tingvollfjorden og fjordane rundt Frei og Averøya. Indre del av fjorden er sterkt ferskvasspåverka både naturleg og etter overføringa av Aura og Toåa. Vassområdet har fleire beskytta kystvassområde i Averøy, Kristiansund og Tingvoll. Ferskvassregimet er dominert av Drivavassdraget i Sunndal og Oppdal som er regionen sitt største vassdrag. Nedbørfeltet er i stor grad høgareliggande opp til 2286 m.o.h. med innsjøar i fjellet Romsdal Romsdal har store areal med eksponert og moderat eksponert kystvatn i Romsdalsfjordsystemet og sunda ut mot open kyst i Sandøy, Aukra og på Hustadvika. Største elver er Rauma og Eira som påverkar saliniteten i indre delar av Langfjorden og Romsdalsfjorden. Ferskvassregimet er dominert av Raumavassdraget. Nedbørfeltet er høgareliggande opp til ca m.o.h. med innsjøar i fjellet. Eikesdalsvatnet er vassregionen sin største og djupaste innsjø Nordre Sunnmøre Kystvatnet på Nordre Sunnmøre er dominert av den moderat eksponerte Storfjorden med sidefjordar og sunda ut mot open kyst i Giske og ytre Haram. Største elver er Valldøla, Stordalselva, Strandaelva og Bygdaelva som påverkar saliniteten i indre delar av Norddalsfjorden og Sunnylvsfjorden. Mykje av nedbørfeltet er høgareliggande opp til ca m.o.h. med innsjøar i fjellet. Brusdalsvatnet er den største, lågtliggande innsjøen Søre Sunnmøre Kystvatnet på Søre Sunnmøre er dominert av eksponerte og moderat eksponerte fjordar som Hjørundfjorden, Voldsfjorden med sidefjordar, Rovdefjorden og sunda ut mot open kyst rundt øyane Hareidlandet, Gurskøya og øyane i ytre Herøy og Sande. Indre delar av fjordane kan vere beskytta og/eller ferskvasspåverka. Fleire sund har beskytta vasstype, som «Grøne korridor» mellom Ulstein og Herøy. Største elver er Bondalselva, Ørstaelva, Åheimselva og Austefjordvassdraget som påverkar saliniteten i indre delar av Austefjorden og Syltefjorden. Mykje av nedbørfeltet er høgareliggande med innsjøar i fjellet. 20

22 Tabell 1: Oversikt over tal og type vassførekomstar i regionen Elvar og bekkefelt Nordre Nordmøre Søre Nordmør e Romsdal Nordre Sunnmør e Søre Sunnmør e Innsjøar Kystvatn Brakkvatn Grunnvatn Tal på vassførekomstar totalt Heile vassregione n 2.2 Kva oppnår vi med planen? Miljømåla etter vassforskrifta skal verne alt vatn mot forverring, og forbetre eller gjenopprette tilstanden for å oppnå kravet om minst «god økologisk» og «god kjemisk tilstand». Forvaltinga av vatn skal no rette seg etter dei omforente miljømåla som framgår av denne planen. Alle rørde styresmakter skal leggje desse til grunn i planlegginga si, men også elles i verksemda. Føremålet er å leggje til rette for tydelege prioriteringar for vassførekomstane våre, slik at ein får teke tak i dei viktigaste utfordringane og dei største påverknadane først. Målet God økologisk tilstand er ein miljøtilstand der det er liten grad av menneskeleg påverknad, og som vurderast som akseptabelt opp mot naturtilstanden. Det er likevel i mange tilfelle vanskeleg å seie korleis vassdrag og kystvatn ville vært utan menneskeleg påverknad, og ut frå eit prinsipp om at vi skal leve av dei ressursane naturen gir er det i nokon tilfeller heller ikkje ønskeleg å komme dit. Det er likevel eit mål at alt som lever i og av vatn skal kunne oppretthalde livsgrunnlaget sitt, og at økosystemet skal vere i balanse Vatnet vårt nyttast og opplevast lokalt. Eit godt vassmiljø er med på gjere stadar meir attraktivt for busetting, rekreasjon, friluftsliv, næring og turisme. Opplevingsverdi for vatn er blitt viktigare, og fokuset er ikkje berre på vatnet som resipient. Spesielt for kommunane vil plana bidra til at avløp, landbruk og arealplanlegging må sjåast i samanheng med forvaltninga av vatnet. - Drikkevatn: Eit godt vassmiljø vil gi eit godt grunnlag for folkehelse gjennom å sikre godt drikkevasskvalitet og godt vatn til næringsmiddelproduksjon og landbruk. - Badevatn: Gjennom tiltak mot landbruk og avløp bidreg plana til redusert forureining og eit betring av hygiene. Dette vil heve kvaliteten på badevatnet 21

23 - Fiske og fritid:. Eit betre vassmiljø vil auke levevilkår for dyr og plantar i vatnet vårt. Fleire tiltak går direkte inn på å forbetre tilhøve for bestandar av fisk gjennom utbetring av vandringshinder, tilrettelegging for gyting og generell forbetring av leveområde. Dette vil føre til meir attraktivt fiskemoglegheiter og vil kunne føre til ei auke i fiske og fritidsaktivitetar. - Industri på land: Møre og Romsdal er eit industrifylke, og næringslivet er uløyseleg knytt til bedrifter som påverkar vatnet vårt. All industri er underlagt eit strengt lovverk når det kjem til utslepp og forureining. Plana inneheld tiltak som går både på å auke kunnskapen om denne påverknaden, men og direkte inn på tiltak mot mellom anna miljøgifter i sjøbotn og reduksjon av utslepp. Dette vil vere viktig helsemessig og for vassmiljøet generelt. - Klimatilpassing og flom: Klimaendringar er ikkje direkte skildra i vassrammedirektivet eller vassforskrifta, men den stegvise framgangsmåten og dei sykliske planperiodane, gjer at dette er eigna for handtering av påverknadar som følgje av endringar i klimaet. Ved revidering av planane kvart sjette år, vil ein kunne justere behov og tilpassing etter klimaet. - Næring: For næringslivet vil reint vatn med moglegheit for fiske, bading og friluftsliv vere viktig for turisme. Det vil være viktige element i stedsutvikling og i rekruttering av attraktiv arbeidskraft. Andre næringar er direkte avhengig av god vasskvalitet, som til dømes akvakulturnæringa. - Biologisk mangfald: Det generelle miljømålet er God økologisk tilstand. Ved å redusere utslepp av næringsstoff, miljøgifter og gjenoppretting av vassvegar vil ein stimulere til eit balansert økosystem. Enkelte tiltak går direkte inn på forbetring av biologisk mangfald. I seg sjølv vil ein med å oppnå miljømålet god økologisk tilstand forbetre ein del økologiske kvalitetselement som til dømes botndyr. Dette vil i tillegg til å auke biomangfaldet i seg sjølv, gjere kyst og vassdrag meir robuste som økosytem, sikre variasjon og heterogenitet som igjen vil oppretthalde biologisk mangfald - Arealbruk: Arealbruk kan ha store påverknader på vassmiljøet, direkte gjennom inngrep og utbyggingar, men og indirekte gjennom overvatn og avløp. Gjennom plana vil fokuset på ein heilskapleg vassforvalting i arealplanlegging og bruk vere til stades, og ein vil kunne ta langsiktige og gode val der effekten på vassmiljø tidleg blir tatt inn i vurderinga av arealbruken. - Avløp: Fleire tiltak i plan går på avløp og spreidd avløp. Tiltak som utbetring av avløpsnett, redusere spreidd avløp, samarbeid og planlegging er med i plana. Dette vil redusere forureining og avrenning av næringssaltar frå avløp, som vil auka kvalitet på vatnet. Dette vil vere positivt for vatnet med tanke på hygiene, kvaliteten på badevatn, opplevingsverdi og vassmiljøet generelt.. - Ei heilskapleg tilnærming: Forvaltningsplanen og arbeidet med vassforskrifta er ein ny måte å drive forvaltning på. Gjennom ei heilskapleg tilnærming hindrar den 22

24 sektortankegang og bidreg til at sektormyndigheiter må ta omsyn til andre aspekt i si forvalting. - Kunnskapsgrunnlaget: Hovudutfordringa for arbeidet med ei heilskapleg vassforvalting er kunnskapsmangel. Mange tiltak er avhengig av kunnskapsinnhenting, og det er ein grad av usikkerheit i fastsetting av både miljøtilstand og miljømål. Likevel er dette arbeidet den største samanfattinga av kunnskap om vassmiljøet vårt som er gjort, og dermed er arbeidet svært verdifullt. Vidare vil ein gjennom tiltak og overvakingsprogram i plana auke kunnskapen meir i planperioden. Dette er av stor verdi i forvaltinga av vassressursane våre. 2.3 Endringar sidan siste forvaltningsplan Forvaltningsplan for Møre og Romsdal er resultatet frå første planfase, og vart gjennomført som eit pilotprosjekt der heile eller delar av 15 av dei 45 kommunane var med i vassregionen. Det vart i samband med utarbeiding av planprogram gjort vedtak om at tre vassområder skulle inngå i første planperiode. Dette gjaldt: Litjdalsvassdraget Aura/Eira Søre Sunnmøre 23

25 Figur 2: Kart som viser vassområda frå 1. planperiode ( ) Aura/Eira og Litjedalsvassdraget vart vald fordi det parallelt med første planperiode også er satt i gang revisjon av kraftkonsesjonsvilkåra i desse to vassdraga («Aurareguleringa»). Søre Sunnmøre vart valt fordi ein ønskte eit område med noko meir varierte utfordringar, og med gradient frå fjell til ytre kyst. Alle vassførekomstar innanfor desse vassområda vart vurdert, og for 75 vassførekomstar var det risiko for ikkje å nå miljømåla. Av desse var 57 vurdert til å vere SMVF. For nye 50 vassførekomstar var det ein mogleg risiko for ikkje å nå miljømåla. Årsaken til at ein ikkje når god økologisk tilstand er for dei aller fleste vassførekomstane inngrep i samband med kraftutbygging, kanalisering eller andre tekniske inngrep. Forureining vart sett som årsak for risiko for nokre sjøområde og enkelte vassdrag grunna dårleg utskifting og store lokal eforureiningskjelder. Det vart utarbeidd tiltaksprogram med 70 enkeltvedtak eller grupper av tiltak (generelle tiltak) som må gjennomførast for at ein skal nå miljømåla ved utgangen av planperioda. Dette var både førebyggjande og avbøtande tiltak, helt nye tiltak, og pågåande tiltak. Det er gjort endringar i både i omfang og inndeling av vassområde sidan førre planperiode. Sjå kap. 1.1 for beskriving av gjeldande geografisk utbreiing og inndeling av vassområde. Plan for inneheld ei revidering av pilotområda frå 1. planperiode. Endringar i delområde fra planfase 1 til 2: 24

26 Litjvassdraget i Nesset har blitt innlemma i Søre Nordmøre vassområde Aura/Eira har blitt innlemma i Romsdal vassområde Søre Sunnmøre er uendra og eitt av dei fem vassområda i regionen Vurdering av måloppnåing Dei fleste tiltaka frå 1. planperiode er av generell karakter som har effekt i fleire vassførekomstar eller heile regionen. Desse tiltaka er ofte pågåande og er ein del styresmaktene sitt sektoransvar. Det er altså ikkje tatt utgangspunkt i konkret vassførekomst, og gjennomføringa av tiltaka er derfor ikkje målbare i form av bestemt miljøtilstand og gitt miljømål. Fleire av tiltaka er overført til 2. planperiode. Tabell 2: Oversikt over status på tiltak frå 1. planperiode ( ) Påverknad Tiltak Tiltak pågår Tiltak ikkje starta Delvis gjennomført Tiltak gjennomført Avløp Oppgradering/optimalisering/etablering 2 av kommunalt anlegg Avløp med fokus på resipient i temaplan 2 og arealplan Spreidd avløp: 3 Oppgradering/optimalisering/etablering av anlegg og ledningsnett Tilsyn 1 Forureining Søppel/fyllingar/ deponi Avrenning og utslepp frå transport/ 1 infrastruktur Forureina grunn/sjøbotn 1 Utslepp frå Industri 3 Akutt forureining 1 Kartlegging, risikovurdering og overvaking Landbruk

27 Anna påverknad Anna påverknad 2 1 Biologisk påverknad Fysiske inngrep Framande artar 2 1 Lakselus 1 Administrativt 1 1 Overvaking 3 Utbetre vandringshinder Fisketrapp og tersklar 2 Flaum og forbyggingar 1 Overvaking 1 Vassregulering 2 1 Andre tiltak 1 1 Biotoptiltak Overvaking Sum Utsatte fristar og mindre strenge miljømål 9-12 Det vart ikkje gjort vedtak om fastsetting av strengare miljømål i førre periode. Tre vassførekomstar fikk derimot utsatt frist for oppnåing av miljømål: 1. Fjerning av Gyrodactylus salaris i Litjdalselva - Årsaka til tiltaket er avhengig av samstundes behandling av naboelva Driva, og det er ikkje teknisk/biologisk mogeleg å gjere dette før Driva var klar til behandling. Miljømål vart satt til GØT Dagens vurdering: Driva-regionen er framleis ikkje retenon behandla, og ein ventar framleis på avklaring rundt finansiering av fiskesperre i Driva. Tiltak om behandling av denne regionen er høgt prioritert i perioden Litjedalselva er derimot og påverka av Aura/Eira reguleringa og vurdert som SMVF. Konsesjonen er no under revisjon, NVE sentralt har uttalt at miljømålet GØP vil vere mogleg å nå innan Biotopfremjande tiltak i vassdrag der dette ikkje var utgreidd og ferdig planlagt endå. Det fantes ikkje noko grunnlag for å gjennomføre tiltak under ein slik kunnskapsmangel. Dette var likevel inga hindring for at det kunne planleggjast og gjennomførast enkelte tiltak som del i det vanlege arbeidet på feltet. Dagens vurdering: Kunnskapsmangelen i vassførekomstane er framleis stor, og vi har derfor ikkje hatt grunnlag for vurdering av tiltak i mange av desse. Det blir likevel fremja tiltak der ein veit/trur der finns påverknadar som forverrar miljøtilstanden, men då ikkje etter mal om tiltaksanalyse der ein rettar tiltak vurdert etter målt noverande miljøtilstand og vassførekomsten sitt gitte miljømål. 26

28 3. Tiltak i regulerte vassdrag der det ikkje var heimel i konsesjonsvilkåra for slike. For nokre sterkt modifiserte vassførekomstar (SMVF) kan ein ikkje oppnå godt økologisk potensial (GØP) utan å endre konsesjonen for regulering. Dersom konsesjonen ikkje er open for revisjon innan rammene for planperioda, vart tiltaket utsett. Aura-revisjonen er under sluttbehandling, men avgjerda vert ikkje klar før forvaltningsplanen skulle vere godkjent. Dette, samt at det var ei viss usikkerheit knytt til kraftforsyningssituasjonen i vassregionen, gjorde at tiltak som medfører minstevassføring og produksjonstap over 20 GWh, blei utsett til ny kraftoverføring var på plass, og seinast til neste planperiode ( ). For to av reguleringskonsesjonane i Tussavassdraget vil vilkåra der først kunne takast opp til vurdering mot slutten av neste planperiode. Dagens vurdering: I regulerte vassdrag der konsesjon ikkje inneheld standardvilkår, og dermed heller ikkje heimel for pålegging av miljøundersøkingar og biotoptiltak, vil det i nokre tilfelle ikkje vere mogleg å oppnå GØP. Aura/Eira vassdraget er under revisjon, med miljømål GØP Tussavassdraget er ikkje prioritert i noverande planperiode (sjå tabell 3), jamfør dei nasjonale føringane innan vasskraft. 3 Korleis har vi arbeidd og prioritert? 3.1 Organisering av arbeidet Jamfør 26 i vassforskrifta skal vassregionmyndigheita i samarbeid med vassregionutvalet utarbeide utkast til ein regional vassforvaltningsplan. Vassregionutvalget er samansett av representantar for vassregionmyndigheten, øvrige fylkeskommunar, fylkesmannsembeter, og andre rørde sektormyndigheiter og kommunar. Vassregionmyndigheita har ansvar for å koordinere arbeidet med å gjennomføre oppgåvene i samsvar med fristar, definert i vassforskrifta. Vassregionutvalet er den viktigaste arenaen for regional samordning, og sikrar samarbeid frå rørde sektormyndigheiter. Medverknad med representantar for rørde rettshavarar, og dessutan private og allmenne brukarinteresser blir teke vare på gjennom den regionale referansegruppa. På vassområdenivå organiserast arbeidet ved hjelp av eit vassområdeutval, kor rørde sektormyndigheter og kommunar deltek. I tillegg kan andre lokale aktørar og interessentar delta i ei lokal referansegruppe. For eit detaljert oversyn over representantar og møtereferat frå vassregionutvalet, referansegruppa og vassområdeutvala for vassregion Møre og Romsdal, vennlegast sjå 27

29 Figur 3: Organisering av arbeidet i Vassregion Møre og Romsdal 3.2 Endra føresetnadar Fastsett planprogram føresett at relevante regionale sektormyndigheiter skulle delta og gjennomføre sin del av oppgåvene på vassområdenivå i samarbeid med kommunar og prosjektleiing. Føremålet med ei slik organisering var at kommunar og sektormyndigheiter skulle drøfte vassforvaltninga på tvers av forvaltningsnivå og sektorer, og at den enkelte sektor skulle fremje forslag til tiltak kor dei var påverkar av en vassførekomst i vassområdet. Det må kunne seies at dette ikkje har fungert etter intensjonen, og det har vore svært få bidrag til konkrete tiltak frå fleire av sektorane. Deltaking frå sektormyndigheiter har vore varierande og til dels fråverande. Det har vist seg at slik samstyring er utfordrande, noko som mellom anna kan forklaras med at regionale sektormyndigheiter ikkje har hatt tilstrekkelig tilgjengelege ressursar. Dette har truleg ført til at ikkje alle føreslåtte tiltak er så godt forankra som dei burde, og at det kan vere aktuelle tiltak som ikkje har komme med i tiltaksprogrammet. 28

30 3.3 Handtering av usemje Det kjem fram av vassforskrifta 26 at det skal søkas å oppnå einigheit om forslag til regional forvaltningsplan og regionalt tiltaksprogram i vassregionutvalet. Ved eventuell ueinigheit kan vassregionmyndigheita eller medlemmar i vassregionutvalet krevje at dette kjem fram i plana. Sjå kap. 1.8 «Usemje om planforslaget». 3.4 Medverknad Forskrift om rammar for vassforvaltninga (vassforskrifta) og Plan- og bygningslova (PBL) legg føringar for medverknad i regionale vassforvaltningsplanar. Vassforskrifta 27 seiar at vassregionmynda i samarbeid med vassregionutvalet skal leggje til rette for at alle interesserte skal gjevast høve til å delta. Regionale vassforvaltningsplanar skal utarbeidast som regionale planar etter Plan- og bygningsloven kapittel 8, som òg gjæv føringar for medverknad. I PBL 8.3 står det at regional planmyndigheit skal samarbeide med rørde offentlege styresmakter og organisasjonar. Vidare står det òg at statlege organ og kommunar har rett og plikt til å delta i planlegginga når han rører deira virkeområde eller eigne planar og vedtak. Det skal tilretteleggast for at alle interesserte får høve til å innhente informasjon, delta i planprosessen og i oppdateringen av forvaltningsplaner og tiltaksprogrammer. Eit viktig skille er mellom sektormyndigheiters plikt og rett til å delta i arbeidet, medan offentlegheita har ein rett til å kome med sitt synspunkt. Tiltak som skal blir gjort må byggje på best mogleg informasjon om tilstand og bruk av vassførekomstane. Difor er det viktig med deltaking og dialog med rørde og interesserte partar. Medverknad har som mål å bidra til å: utnytte kunnskap, røynsle og initiativ frå dei som blir påverka av vassforskrifta auke motivasjonen for å gjennomføre gode planar og tiltak forankre planar og tiltak identifisere uønska effektar av vassforskrifta oppnå tillit, eierskap og støytte i beslutningsprosesser gje eit kvalitativt betre resultat Private og allmenne interesser og rettighetshavere har hatt mulegheit til å delta på ulike måtar ved å: delta på annonserte møtet om vassforvaltning i vassområda/vassregionen ta kontakt med vassregionmyndighetta, fylkeskommunar og vassområda gje skriftleg innspel i samband med høyringane. 29

31 Den viktigaste arenaen for medverknad har vært på vassområdenivå. Vassområdet er ansvarleg for lokal medverknad og at informasjon om arbeidet blir gjort offentleg tilgjengeleg, gjerne på internett. Informasjon om kontaktpersonar hos vassregionmyndigheita, fylkeskommunen og vassområda har vært tilgjengelig på vassregionens heimeside på vassportalen. I tråd med vassforskrifta 28 er det gjennomført to offentlege høyringar i forkant av høyringa av forslag til regional forvaltningsplan for Møre og Romsdal vassregion. Høyringar har vært kunngjort i avisar i regionen og på vassregionens heimesider på vannportalen. Tabell 3: Offentleg høyring i tre trinn i planarbeidet i perioden Høyring Høyringsperiode Tal på fråsegn Planprogram Vesentlege vassforvaltningsspørsmål Regional forvaltningsplan for Møre og romsdal vassregion Regional forvaltningsplan for Møre og romsdal vassregion 2. gangs høyring Alle høyringar og innkomne høyringsfråsegn har vært tilgjengelig på vassregionens heimeside på Vannportalen. I forbindelse med arbeidet med forvaltningsplan har det i tillegg blitt heldt høyringsmøte i alle vassområda før forvaltningsplan blei lagt ut på høyring. Informasjon om arbeidet er gjort gjennom foredrag, seminar, deltaking i konferansar og møter og gjennom vannportalen. Ein har likevel ikkje fått til ei så god medverknad som ønskjeleg. Spesielt frå allmenheita og rørde interessegrupper. Dette skyldast mellom anna manglande planressursar. Ein har ikkje fått planlagde temagrupper operative slik ein såg før seg. Dette har ført til at ein medverknadsarena for interessegrupper og sektormyndigheiter ikkje har vore tilgjengeleg. Dette kan ha redusert deltakinga, spesielt frå næringa. Høyringsmøter og møter i VRU og vassområder har blitt opplevd som store møter med ein stor grad av einvegskommunikasjon der interessegrupper og næringar i mindre grad har følt det som ein reel muligheit til å kome med innspel. I det vidare arbeidet i planperioden bør ein sjå på møter retta mot interessegrupper, næringar eller spesielle tema. 30

32 I enkelte vassområdar har mangel på kveldsmøte gjort det vanskeleg for frivillige organisasjonar å møte. Dette har ført til mindre grad av deltaking. Rørde rettshavarar, private og allmenne interesser skal vere nært knyt til vassregionutvalet gjennom ei referansegruppe. Det er viktig at referansegruppa blir ein reell arena for utveksling av informasjon og dialog, der deltakarane blir gjeve høve for innspel til prosessar og planar og til å formidle kunnskapen sin direkte til vassregionmyndigheita. 3.5 Trendanalyse Møre og Romsdal vassregion vil framover i tid oppleve endringar som vil påverke vatnet vårt. Befolkningsvekst, urbanisering, endringar i landbruket, utbygging avløp og fleire vassdragsreguleringar vil sette vassmiljøet vårt under større press. Å bruke vatnet vårt rett blir derfor viktigare. Under følgjer en tabell over kva som er forventa framover av påverkarane i vatnet vårt. Tabell 4: Oversikt over trendar i vassregionen Tema Trendar /utvikling Vidare arbeid Akvakultur Er prioritert av Møre og Romsdal fylkeskommune. Næringa vil vekse i tida framover, og påverknaden vil då også kunne auke Eiga regional faggruppe som skal jobbe vidare med ulike påverknader som lus, røming og forureining. Dette arbeidet er ikkje starta enno. Vasskraftreguleringar og vassuttak (industri, settefiskanlegg, drikkevatn) Vasskraft er ei næring i vekst. Prioritert av Møre og Romsdal fylkeskommune. Mange søknader inne om småkraftverk. Dette vil føre til ytterlegare press på vassmiljøet Strengare miljøkrav ved kraftutbyggingar og andre inngrep i vassdrag vil føre til at miljøkonsekvensane blir mindre enn tidligare. Arbeid med SMVF. (Endeleg utpeiking, miljømål, kunnskapsbehov) Finne avbøtande tiltak innan for gjeldane konsesjonar. Jobbe med å skape dynamikk mellom forvaltningsplanen for vatn og den normale saksgangen for framtidige inngrep (kraft, vassuttak). Skape ein heilskapleg vassforvaltning slik vassforskrifta krev. Revisjon av konsesjonsvilkår for nokre 31

33 kraftverk vil truleg betre miljøtilstanden. Flaumsikringsanlegg i elvane og tiltak for å handtere overvatn i bustadområde Mange settefiskanlegg utvidar og nye etablerast. Dette vil kunne påverke vassmiljø ytterlegare Klimaendringar gjer det stadig meir naudsynt med flaumsikring. Kan medføre fleire inngrep i og ved vassførekomstar. Klimaendringar, befolkningsvekst og urbanisering gjer det stadig viktigare med smart arealplanlegging rundt elvar og vatn på grunn av vekst og press på areal i tilknyting vatn Finne moglege avbøtande tiltak ved gamle flaumsikringsanlegg. Sjå arbeidet med forvaltningsplanen for vatn i samanheng med arbeidet med klimatilpassing. Finne tiltak som både sikrar mot flaum og skapar betre vassmiljø. Framtidige inngrep (grøfting, kanalisering, skadeførebyggande tiltak, reparerande tiltak). Jobbe med å skape dynamikk mellom forvaltningsplanen for vatn og den normale saksgangen for slike inngrep. For å skape ein heilskapleg vassforvaltning slik vassforskrifta krev. Sjøbotn med miljøgifter Pålegg til visse bedrifter frå Fylkesmannen i Møre og Romsdal om å sikre forureina grunn vil redusere tilførslar av miljøgifter til sjøen. Planlagt opprydding i m.a. Aspevågen. Miljømål i forvaltningsplana vil Finne tiltak innan arealplanlegginga med omsyn til vassmiljøet og andre viktige interesser som flaumsikring. Finne moglege tiltak for å rydde opp. Finne gode tiltak for å unngå framtidig ureining frå småbåthamner, forureina grunn osb. Arbeide for å finne gode prosjekt, skape samarbeid om tiltak. 32

34 Avløp Landbruk kunne utløyse opprydding i enkelte fjordsystem Mange av dei kommunale reinseanlegga vil bli betydeleg oppgradert dei neste åra, og kommunale utslepp til sjø er eit avtakande problem. Spreidd avløp, vil framleis være ei utfordring i tida framover. Driftsrasjonalisering og større einingar. Store areal driftas av færre bønder. Utfordringar knytt til spreiing av gjødsel (både rom og tid), og vedlikehald av dyrkamark (grøfting og drenering) Jobbe for å skape dynamikk mellom arbeidet med dei kommunale avløpsplanane, det kommunale arbeidet med separate avløpsanlegg og forvaltningsplanen for vatn. Slik at ein sikrar omsynet til eit godt vassmiljø og sårbare resipientar. Sjå på mogleg erfaringsutveksling/samarbeid mellom kommunane. Stimulera til meir miljøvennleg gjødselhandtering (informasjon/rettleiing, tilskotsordningar, regelverk). Stimulering til økt kantvegetasjon og vedlikehald av jord (Tilskotsordningar, informasjon/rettleiing) Akutt forureining Anna ureining Meir skipstrafikk kan auke faren for uhell og oljeutslepp Auka grad av urbanisering fører til fleire tette flater og auka flaumfare i vassdraga Auka beredskap. Ta omsyn til vassmiljø i arealplan og teknisk planlegginga av anlegg. 3.6 Oppsummering av vesentlege vassforvaltningsspørsmål Forvaltningsplan, tiltaksanalysane og tiltaksprogram er tufta på dokumentet Vesentlige vassforvaltningsspørsmål for Møre og Romsdal vassregion. Dette er eit midtveis høyringsdokument som blei godkjent i arbeidsutvalet 20. mars Her blir dei viktigaste utfordringane for vassmiljøet i Møre og Romsdal vassregion skildra. Dokumentet har gjeve grunnlag for vidare arbeid med forvaltningsplan, tiltak, og tiltaksprogram I følgje Vesentlege vassforvaltningsspørsmål er hovudutfordringane i Møre og Romsdal vassregion: 33

35 - Akvakultur - Avløp - Flaumsikringsanlegg og andre fysiske inngrep - Gyrodactylus Salaris, andre framande artar - Landbruk - Miljøgiftar - Vasskraft/vassuttak Vesentlege vassforvaltningsspørsmål peikar også på utfordringar med kunnskapsmangel, der dei fleste vassførekomstane ikkje er kartlagt godt nok enno. Det er behov for meir økonomiske ressursar til å drive både kartlegging og overvaking av miljøtilstanden, samt midlar til å gjennomføre undersøkingar og tiltak. Sentrale myndigheiter er ansvarleg for at tilstrekkelege ressursar blir satt inn i vassforvaltningsarbeidet. Vesentlege vassforvaltningsspørsmål visar til forvaltningsmessige utfordringar i vassforvaltningsarbeidet som det er viktig å forbetre: Koordinering av sektormyndigheiter Manglande deltaking/ressursar i vassområda Politisk synleggjering Implementere vassforskrifta i den daglege saksbehandlinga til sektormyndigheiter og kommunar Medverknad frå interessentar og brukarorganisasjonar Da Vesentlege vassforvaltningsspørsmål blei utarbeida, var påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk registrert i kyst- og elvevassførekomstar. Desse påverknadane er no løfta ut av det ordinære vassforskriftsarbeidet og disse står no med ukjent påverknadsgrad. Påverknad frå lakselus skal fastsettast av mattilsynet og påverknad frå rømt oppdrettslaks skal fastsettast av Fiskeridirektoratet. Det er derfor uavklart i kor stor grad akvakultur er ei utfordring i Møre og Romsdal vassregion. Dette skal ein prøve å avklare i planperioden. 3.7 Prioriteringar i arbeidet Arbeidet med vassforvaltinga skal vere basert på kunnskap. Miljøtilstand i vassførekomstane er vurdert på bakgrunn av konkret målingar der det finns. I dei fleste tilfella manglar vi konkrete målingar. Miljøtilstand er då basert på fagleg skjønnsmessige vurderingar. Det vil seie at vi i mange tilfelle veit at vassførekomsten er påverka, men ikkje i kor stor grad. I slike tilfelle krev det miljøundersøkingar for å fastsetje noverande miljøtilstand, framtidig miljømål og eventuelle tiltak for å nå miljømålet. Kunnskapsgrunnlaget i arbeidet er med andre ord i dag for dårleg for å utføre ei kunnskapsbasert tiltaksanalyse for alle vassførekomstar som er satt i risiko for ikkje å nå miljømålet innan

36 På bakgrunn av det manglande kunnskapsgrunnlaget, samt manglande ressursar i vassområda, valte vassregion Møre og Romsdal etter avklaringar i vassområdeutval og arbeidsutvalet for VRU å møte krava for overflatevatn i vassforskrifta med ei pragmatisk tilnærming. Det blei vedteke at ein skulle gjere ei prioritering av vassførekomstar ein ser på som viktige, og der ein har kunnskap. Det er derfor ikkje vurdert tiltak i fleire av vassførekomstane som er sett i risiko. Vurdering av tiltak i desse må utsettast til neste planperiode. Disse vassførekomstane har fått utsatt frist for å oppnå miljømåla og utgjør totalt 185 vassførekomstar. Disse er lista opp i tabell2 i vedlegg 2. Det skal gjennomførast kost-nytte analyse av tiltaka, der hensikta er å komme fram til dei mest kostnadseffektive og samfunnsnyttige tiltaka. Dette krev igjen kunnskap og ressursar for å kunne gjennomføre. Vi har ikkje hatt moglegheit for å gjennomføre kost-nytte vurderingar på dette stadiet i planfasen. Ei slik vurdering må utførast av gjeldande sektormyndigheit og tiltakshavar etter vedteke plan og når tiltaka skal endeleg vurderast før gjennomføring. Tiltaka i tiltaksanalysa og tiltaksprogrammet er ikkje juridisk bindande og vil i dei fleste tilfelle krevje vidare utgreiing før gjennomføring. Møre og Romsdal vassregion har på bakgrunn av ovannemnte problemstillingar prioritert på vassførekomstar og område, ikkje på tiltak. Ingen tiltak er prioritert ned eller tatt ut, men vassområdeutvala har valt å framheve enkelte tiltak/vassførekomstar som spesielt viktige. Desse er valt fordi dei er sett på som viktige for samfunnet, enten fordi ein har eit eksisterande engasjement eller har gode føresetnadar for viktige og til dels store miljøtiltak. Desse er Tabell 5: Oversikt over tiltak/vassførekomstar som er prioritert høgt. Søre Sunnmøre Fosnavågen og Lyngnesvik - Miljøgifttiltak + FM sine prioriteringar Nordre Sunnmøre Miljøgifttiltak i Borgundfjorden Romsdal Søre Nordmøre Nordre Nordmøre Molde ved Moldefjordenopprydding i samband ved eventuell utbygging/ vegprosjekt Sunndalsfjorden - Undersøkingar/ Opprydding (miljøgifter) Bævra og Surna - Vilkårsrevisjona r Grøne korridor følgje opp undersøkingar Ellingsøyfjorden -Miljøgifttiltak Aura/Eira - vilkårsrevisjon Indre hamn, Bolgsvaet og Dalasundet i Kristiansund undersøkingar / opprydding Driva-regionen - Rotenon- Søya - undersøkingar Møre-vassdraget vurdere tiltak Rauma regionen -Rotenon- Todalselva betre 35

37 Spreidd avløp interkommunalt samarbeid Spreidd avløp interkommunalt samarbeid behandling (gyro) Spreidd avløp interkommunalt samarbeid behandling av (gyro) Spreidd avløp interkommunalt samarbeid vandringsforhol d for fisk Spreidd avløp interkommunalt samarbeid I dokumentet vesentlege vassforvaltningsspørsmål er det lista opp åtte hovudutfordringar i Møre og Romsdal vassregion; Akvakultur, avløp, flaumsikringsanlegg og andre fysiske inngrep, Gyrodactylus salaris og andre framande artar landbruk, miljøgifter og vasskraft/vassuttak. Desse hovudutfordringane har ulikt omfang og tilgjengelegheit av verkemiddel, forskjellige nærings- og samfunnsinteresse, samt ulikt engasjement. Dette har resultert i varierande grad av innsats og mengde tiltak på områda. Akvakultur: På nasjonalt nivå og i vassregionen har det vore uavklarte problemstillingar når det gjeld påverknad frå havbruk (lakselus og rømt oppdrettsfisk). Karakterisering av vassførekomstar med påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk blei tidlegare satt på hald i påvente av ein kvalitetsnorm for villaks, samt sjømatmeldinga sine berekraftsindikatorar, jamfør Klima- og miljødepartementets brev av 6. juli 2012 og 15. juli Klima- og miljødepartementet har i samråd med Nærings- og fiskeridepartementet i brev datert 23. januar orientert om framdrifta i saken. Karakteriseringsarbeidet når det gjeld påverknad frå lakselus og rømt fisk er forventa å ta tid. Det er ikkje gitt eit definert tidsløp og frist for ferdigstilling, men karakteriseringa vil gradvis komme på plass ettersom eksisterande og ny kunnskap hentas inn. Arbeidet (påverknadsanalyse der det er aktuelt) skal utføras av Miljødirektoratet 2 med full involvering av Mattilsynet og Fiskeridirektoratet. Nærings- og fiskeridepartementet vil arbeide vidare med å vurdere grad av påverknad jamfør berekraftsindikatorar for lakselus og rømd fisk. Det vises til brev frå Klima- og Miljødepartementet for ytterligare informasjon. Avløp: Arbeidet med avløp, då spesielt spreidd avløp er ei felles utfordring i alle vassområda. Kommunane er myndigheit på dette området, og fleire har rapportert at dei ikkje har ressursar og kapasitet til å følgje opp sektoransvaret sitt i den grad det krev. Det har derfor vore prosessar i vassområda der ein har sett på moglegheit for interkommunalt samarbeid om oppgåvene (tilsynsordning, kartlegging, undersøkingar og liknande.) Elles har ein hatt fokus på oppretting og oppgradering av hovud-/delplanar for avløp og vassmiljø, der fokus på resipient og miljømål blir meir sentral. Det er behov for tiltak innan mange kommunale og private reinseanlegg, samt at leiingsnettet må fornyast i fleire kommunar. 1 Arbeid etter vannforskriften; Gjenstående karakterisering i vassdrag med anadrom fisk og forholdet til påvirkning fra lakselus og rømt oppdrettsfisk, brev datert Oppdrag om karakterisering av vannforekomster med anadrom fisk, brev datert

38 Flaumsikringsanlegg og andre fysiske inngrep: Fleire vassførekomstar i vassregionen har vore gjenstand for fysiske endringar. Bebygging, infrastruktur, landbruk og erosjon-/flaumsikring har medført inngrep i vassførekomstar der elveløpet ofte er endra og førebygd. I fylkesmannen sitt overvakingsprogram har ein vald ut to elvar for undersøkingar i høve forbyggingar for å sjå på miljøtilstand, miljømål og eventuelle aktuelle tiltak. Resultata frå dette vil kunne overførast til andre flaumførbygde vassdrag. Det har i enkelte vassdrag blitt arbeidd med biotoptiltak som tersklar, steinutsett og vandringshinder. Gyrodactylus salaris og andre framande artar: Driva- og Rauma regionen er infisert av Gyrodactylus salaris (gyro). Raumaregionen er no under behandling, og Driva-regionen er planlagd behandla i nær framtid. Det har vore fokus på forhindring av smitte mellom elvar som eit tiltak no når elvane skal behandlast og friskmeldast. I regi av dette ble det arrangert eit møte der myndigheiter, kommunar og interesseorganisasjonar deltok. Intekommunalt samarbeid om Solnørvassdraget Kommunane Ørskog, Skodje og Vestnes har i 2013 undersøkt Solnørvassdraget frå Nysætervatn på Øsrkogfjellet, via Svartløken og heilt til Solnørelva renn ut i Solnørvika. Kommunane har i miljøprosjekt Solnørvassdraget samarbeida med Skodje Jeger og Fisk, som bidrog med informajson om fiskebestanden i vassdraget. Sjøholt skule har og vore ein samarbeidspartnar og i 2014 skal elevane på to trinn ut å undersøke elvemusling og ta vassprøver. Resultata frå undersøkingane viste behov for tiltak innanfor fleire sektorer for å redusere avrenning av næringssalt, organisk stoff og sediment til vassdraget. Det anbefalast konkrete tiltak og planmessige grep for å redusere tilførslene til vassdraget. Landbruk: Innan landbruk manglar ein fortsatt kunnskap og tilstrekkeleg verkemiddel for å komme fram til gode tiltak. Gjennom forureiningslova og gjødselvareforskrifta kan kommunen følgje opp gjødsel-/silolager og tidspunkt for spreiing av gjødsel. I dyrkingsforskrifta er det krav om vegetasjonssone inn mot vassdrag. Likevel er avrenning frå eksisterande areal ei utfordring. Implementering av vassmiljøtiltak i tilskotsordningar som RMP og SMIL er noko ein må sjå på. Tilskot til drenering av dyrka jord vil være positivt både for landbruk og vassmiljø. Auka informasjonsarbeid og fokus på vassmiljø i gjødselplan og miljøplan til gardbrukar vil bidra til redusert avrenning og inngrep i vatn i den daglige drifta. Grunna problemstillinga blei det arrangert eit seminar hausten 2013 for å informere, kartlegge tilgjengelege verkemiddel og problemstillingar. Miljøgifter: Miljøgifter og forureina sjøbotn er eit problem fleire stadar i vassregionen og er ofte kompliserte problemstillingar som krev kostbare undersøkingar og tiltak. Fleire av 37

39 fjordane vår har kosthaldsråd. Miljøgifter er kjemikaliar som er giftige og lite nedbrytbare. Når slike kjemikaliar blir sleppte ut i naturen, kan dei via mat og drikkevatn hope seg opp i fisk, dyr og menneske. Det er eit nasjonalt mål at nytte av helse- og miljøfarlige stoff ikkje skal føre til helseskader, skader på økosystem eller skader på evna til naturen til produksjon og fornying. Målet er at konsentrasjonen av dei farlegaste kjemikaliar skal bringast ned mot det nivået dei naturleg finst og til tilnærma null for menneskeskapte samband. Det vart halde eit seminar på Søre Sunnmøre om miljøgifter der både myndigheiter, kommunar og industrien var deltakande. Tiltak som er foreslått innan miljøgifter er i hovudsak problemkartlegging og risikovurdering. Det er og satt fokus på viktigheit av opprydding og miljøfokus i samband med utbyggings- muddrings- eller samferdselsprosjekt jamfør eksempel i Fosnavåg. Vasskraft/vassuttak: I vassområda har det blitt jobba med utvalte regulerte vassdrag og magasin ut frå ei prioritering som nemnt ovanfor. Fokuset i arbeidet har vore vassføring, biotoptiltak og revisjon. Endring / innføring av vilkår er eit nødvendig verkemiddel for å kunne gjennomføre fornuftige tiltak for å redusere skadeverknadane i fleire eksisterande reguleringar i Opprydding av miljøgifter i Fosnavåg hamn I arbeidet med gjennomføringa av vassforskrifta ligg det store utfordringar innan problematikken med opprydding i miljøgifter i hamner, utanfor skipsverft og annan industri. Kystverket planla utdjuping av Fosnavåg hamn. I den samanheng vart det gjort undersøkingar av botnsedimenta i hamna, som viste forureining av metall og organiske miljøgifter. Utdjupinga var planlagt til 7.3 m. I delar av hamna går forureininga djupare enn dette nivået. Dette innebar at sjølv etter at hamna vart mudra av Kystverket, vil det vere forureina sediment igjen i hamna. MTK (maritim og teknisk komite) og formannskapet i kommunen gjekk inn for at det vert sett i gong eit samarbeid med Kystverket og andre aktuelle instansar, med tanke på miljøopprydding i Fosnavåg. Med bakgrunn i ovannemnde blei det satt i gong ei utviding av sjølve mudringsprosjektet, slik at ein kan få fjerna alle dei forureina sedimenta, også utanfor Kystverket sit utdjupingsområde, slik at hamna blir rein. vassregionen. I slutten av januar 2014 kom det nye nasjonale føringar for fastsetjing av miljømål, og kva for tiltak som vil vere aktuelle. Dette for å sikre balansen mellom miljøforbetringar og omsynet til kraftproduksjon. Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) og Miljødirektoratet har i samarbeid gjennomført ein nasjonal gjennomgang og prioritering av konsesjonar etter vassdragsreguleringslova som kan tas opp til vilkårsrevisjon innan 2022 (Rapp. nr. 49/2013 frå NVE og Miljødirektoratet). I den nasjonale gjennomgangen er konsesjonane plassert i følgjande kategoriar: 1.1 Høg prioritet Vassdrag med stort potensiale for forbetring av viktige miljøverdiar, og med antatt lite eller moderat krafttap i høve forventa miljøgevinst. 1.2 Lavare prioritet Vassdrag med middels potensial for forbetring av viktige miljøverdiar, og med antatt større krafttap (samanlikna med vassdrag i kat. 1.1.) i høve forventa miljøgevinst. 38

40 2.1 Ikkje prioritert Vassdrag som i mindre grad er omfatta av prioriteringskriteriane (mindre viktige miljøverdiar og påverknad). 2.2 Ikkje prioritert Vassdrag med viktige miljøverdiar, men som har avgrensa attståande miljøutfordringar, eller der særskilte omsyn sett grenser for kva tiltak som i praksis kan utførast. Tabell 6: Resultat frå gjennomgang av prioriterte vassdrag i Møre og Romsdal, kategori 1.1 og 1.2. Sjå rapport 49/2013 frå NVE og Miljødirektoratet for full oversikt. Vassdrag/konsesjonsobjekt Prod. Kraftverk GWh/år Nasjonal prioritering Surnavassdraget Aura/Eira Tafjordvassdraget Drivavasdraget, Festa Vindøla Raumavassdraget Svorka/Bævra Innfjordelva 48 1,2 Av desse er følgjande prioritert: Aura/Eira (Aurareguleringa), kategori 1.1. Surna, Folla-Vindølavassdraga, kategori 1.1 Svorka/Bævra, kategori 1.2 Svorka/Bævra er i dette forslaget anbefalt prioritert som 1.1. Dette er fordi vassdraget har viktige anadrome fiskebestandar. Det er lagt ned mykje innsats for å betre tilstanden for fisk i vassdraget, eit arbeid som pågår fortsatt. Det undersøkast konkret korleis tilstanden er og kva tiltak som kan settas i verk for å betre forholda for anadrom fisk (NINA Rapport ). Tilstand og utvikling for anadrome bestander i vassdraget beskrivas som svak, og det føreligg forslag til en rekke habitatforbetrande tiltak. I rapport 49:2013 er bestandane angitt som god for laks og redusert for sjøaure og på bakgrunn av dette er påverknad frå regulering vurdert til moderat. Ut frå dei siste undersøkingane i vassdraget kan det synes som at påverknaden frå reguleringa er undervurdert i rapport 49:2013 og at det ville være meir riktig å vurdere grad av påverknad som stor eller svært stor. Ei oppvurdering av påverknad vil føre til at vassdraget havnar i kategori 1.1 og dermed være et vassdrag som kan prioriteras for måloppnåing i Vassdraget har vidare utløp i ein nasjonal laksefjord saman med fleire andre viktige anadrome vassdrag som også har vist svak utvikling de siste årene. Svorka/Bævra har et potensiale som i større grad vil kunne utløysast dersom vassdraget prioriterast for revisjon, saman med dei andre tiltak som allereie er føreslått. I rapport 49:2013 er Tafjordvassdraget vurdert til kategori 1.1. Vassdraget har ein kort anadrom strekning og potensialet for forbetring for anadrom fisk er langt mindre enn for Svorka/Bævra. I rapport 49:2013 er det vektlagt landskaps- og friluftsverdiar som grunnlag 39

41 for prioritering av Tafjord og etter nasjonale føringar bør slike ikkje få miljømål som føresett vasslepp. Miljømålet her blir GØP lik dagens tilstand. Omprioriteringa følgjer av ein heilskapleg vurdering av vassdraga, basert på beskriving og vurderingar som kommer fram i rapport 49:2013 og dei føregåande avsnitt her. I rapport 49:2013 er det også vist at berekna krafttap vil være under 5 % for begge, og at dette utgjør under 5 GWh/år for Svorka/Bævra og GWh/år for Tafjordvassdraget. Prioriteringa anslåast å gi lågare krafttap enn prioriteringa i rapport 49:2013. Mørevassdraget er prioritert og det settast mål om GØP i Dei konkrete miljømåla for 2021 bør kunne nåas utan revisjon av vassdragskonsesjonen. Dei konkrete miljømåla for 2027 og 2033 kan settas høgare viss det blir aktuelt med revisjon. Tussa Energi AS har i forbindelse med tiltaksanalysen meldt frå om at det er aktuelt å gjennomføre tiltak for å hindre stranding av fisk nedstrøms Kolfossen kraftverk, bl.a. installering av omløpsventil. Eit slikt tiltak vil truleg også ha positiv effekt for den viktige paddelokaliteten i Lisjevatnet, i nedre del av vassdraget. I dei tre kraftregulerte vassdraga som er foreslått prioritert, Aura/Eira, Surna/Folla- Vindølavassdragene og Svorka/Bævra, er revisjonsprosessen i gang. Det er derfor ikkje grunnlag å fremme revisjonskrav. 40

42 4 Korleis står det til med vatnet vårt? Miljøtilstanden er framkommen ved innsamling av tilgjengeleg overvakingsdata om økologiske, kjemiske og kvantitative forhold i vassførekomstane. Der kor overvakingsdata manglar, er vurderingane gjort på bakgrunn av lokalkunnskap om påverknadane ved bruk av data frå samanliknbare vassførekomstar og miljøfaglege ekspertvurderingar/skjønn frå fylkesmennenes side. Kommunane bidreg med mykje viktig lokal kunnskap om miljøtilstand og påverknadar, samt kunnskap om framtidige planar for areal- og ressursbruk. Fylkesmennene har hatt det miljøfaglege koordinerings- og kvalitetssikringsansvaret for karakteriseringa og datainnsamlinga. Karakteriseringa av grunnvatnet er utført på nasjonalt nivå av ekspertgruppe med deltaking frå Norges geologiske undersøkingar (NGU). Heilheitleg forvaltning inneber at ein ser på økosystemet under ett når miljøtilstand skal settast. Ein må sjå på vasskjemi, botndyr, fisk og flora. Det krev mykje data og ressursar for å danne det kunnskaprsgrunnlaget som trengs for å setje status på vatnet. Dette kunnksapsgrunnlaget byggjar på karakterisering, risikovurdering, og overvaking. 4.1 Påverknadar Vi har kartlagt ei rekke påverknadar på vassførekomstane våre. I vesentlege vassforvaltningsspørsmål blir dei største påverknadane på vatnet i vassregionen oppsumert. Dokumentet delar påverknadane inn i 3 hovudtypar: forureining, fysiske endringar i hydrologi/morfologi og biologisk påverknad. Tabell 3: Oversikt over påverknadane i vassregionen Forureining Fysiske inngrep Biologisk påverknad - Organisk stoff og næringssalt (avløp, akvakultur, landbruk) - Miljøgifter (industri, sediment, deponi, forureina grunn) - Andre stoff (vegsalt, avrenning veg og flater, oljehalding vatn) - Utslepp faste stoff (avgang gruvedrift m.v., avfall) - Kraftverk, settefiskanlegg og drikkevatn - Morfologiske endringar (forbygging mot elvar/sjø, vandringshinderfisk, kaianlegg, fyllingar,muddring, graving, dumping) - Framande artar (Gyrodactylus salaris, andre framande artar) - Annan biologisk påverknad (beskatning, lakselus, rømt oppdrettsfisk) 41

43 4.1.1 Forureining: Avløp Forureining frå avløp dreiar seg både om diffuse kjelder i form av spreidd avløp (private enkeltanlegg) som ikkje er knytt til avløpsnett, samt punktutslepp frå reinseanlegg og /eller større fellesanlegg for avløp. I kystvassførekomstane, er det både forureining frå større reinseanlegg (2000 pe og meir) og spreidd. I ferskvassførekomstar er det i hovudsak spreidd avløp som er utfordringa. Mykje spreidd busetnad i heile vassregionen tilseier mange separate/private avløpsanlegg, høgst truleg av varierande standard. Nokre stader går avløpet rett ut i vassdrag og sjø, noko som igjen kan føre til auka grad av eutrofiering og gjengroing Landbruk Dei lågareliggande områda i heile vassregionen har innslag av landbruksverksemd. Forureining frå landbruket har størst påverknad på innsjø- og elvevassførekomstar. Manglande kantvegetasjon inntil dyrka areal, dårleg drenering, avrenning frå silopressaft, utette gjødsellagre, gjødsellagre med for liten kapasitet, overgjødsling og spreiing på ugunstige stadar og tidspunkt gjer at avrenning av næringssaltar som nitrogen og fosfor går ut i vassrag og sjø. Avrenning kan bidra til ei auka eutrofiering og gjengroing i vassdrag Akvakultur Oppdrettsnæringa har mange lokalitetar som er godkjent for ulike artar og til ulike formål (matfisk, stamfisk, settefisk og forsking). Det er flest lokalitetar for matfisk av laks, aure og regnbogeaure, men mengda fisk i anlegga varierer med godkjend maksimal biomasse og produksjonssyklus for anlegget. Opne anlegg slepp ut store mengder næringssalt og organisk stoff. Forsking på regionale effektar tyder så langt på at dei resipientane er gode nok til å tole dei utsleppa frå dagens produksjon, men meir kunnskap må til for å kunne avgjere risiko ved ytterligare aktivitet Industri Den største påverknaden på kystvassførekomstane i vassregionen er industri. Dette er spesielt knytt til dei større byar og tettstadar gjennom hamn-, verft- og industriverksemd. Dette har ført til forureining i grunn og sjøbotn, og i enkelte område utfordringar i høve miljøgiftar. Ein del vassførekomstar er truleg òg påverka av gamle deponi som lekk og gjev avrenning av sigevatn til grunnen, samt punktutslepp frå notvaskeri og gruveverksemd. I fleire fjordsystem er det påvist høge konsentrasjonar av ulike miljøgifter (Borgundfjorden, Ellingsøyfjorden, Sunndalsfjorden) som har medført kosthaldsråd for fisk og sjømat. Fjordområda utanfor mange verft t.d. i Gurskebotn, Larsnes, Ulsteinvik, Liavågen og Fosnavågen er undersøkt og ein har funne til dels høge konsentrasjonar av miljøgifter i alle områda. Miljøgifter kjem også inn til kysten frå skipstrafikk, offshoreverksemd og med havstraumar frå andre land. 42

44 Forureina overvatn frå transport og infrastruktur I områdar med tettstadar eller mykje trafikk vil nokre vassførekomstar være påverka av forureining frå transport og infrastruktur. Overvatn leiast ofte direkte til næraste resipient ureinsa, og det er kjent at overvatn frå urbane område kan innehalde tungmetall og andre miljøgifter. Avrenning frå tunnelvaskevatn og vegsalting kan og føre til forureining av vassførekomstar i nærleik av veg. I Nesset kommune har vegsalting påverka kvaliteten på drikkevatnet i enkelte tilfelle Avfall Globalt sett er marin forsøpling ein av dei største miljøutfordringane. Akkumulert avfall i havet kan ha store innverknadar på økosystema. I Møre og Romsdal vassregion er avfall i sjø eit miljøproblem som har auka dei siste ti åra. Stormen Dagmar i jula 2011 avdekka for alvor utfordringane ein møter med dette Fysiske inngrep Vasskraftproduksjon Eit vått klima og eit bratt lende har gjort Møre og Romsdal vassregion attraktivt for vasskraftsutbygging. Dette gjer at ein av dei største påverkarane på vassmiljø i regionen er vasskraftregulering. Av figur 4-1 og 4-2, ser ein at dei klart største påverkarane i elv og innsjø er påverknadar relatert til vasskraftsregulering. Dei vanlegaste konsekvensane er elvestrekningar med lågare vassføring enn normalt, raske vasstandsendringar som følgje av effektkjøring av kraftverka og unormal vasstemperatur i elvene som følgje av tapping frå magasina. Dette får negative konsekvensar for økosystema. Laks og sjøaure er spesielt utsett, da lågare vassføring førar til nedsett produksjon, og kan føre til vandringshinder. Dette går igjen ut over fiskarar og elveeigarinteressene. Redusert vassføring vil også kunne gje ei auka negativ effekt av eksisterande forureiningstilførslar på grunn av mindre fortynning. Utløpa frå kraftstasjonane kan fungere som vandringshinder for laks og sjøaure, då vasstraumen frå kraftverket er større enn vasstraumen i elva oppstrøms. I kraftmagasina innverkar det ofte negativt på fiskestammane at vasstanden varierer i tråd med tapping av vatnet.. Ein finn og utfordringar med gjengroing, t.d. i elva Surna og ein del mindre vassdrag i regionen. Småkraftverk har i mindre grad magasin, og dei negative konsekvensane er generelt mindre Vassuttak I tillegg til vassuttak til vasskraft, påverkar vassutak til fiskeoppdrett, drikkevatn og industri fleire vassførekomstar. Ved uttak av vatn til drikkevatn, industri og settefiskproduksjon vert ikkje vatnet ført tilbake til vassdraga. Redusert vassføring i utløpsbekken er derfor ofte den 43

45 største negative konsekvensen. Nokre av utløpsbekkane har derimot krav om minstevassføring. Inngrepa kan også utgjere fiskevandringshinder Fysiske endringar av elveløp Mange elver i vassregionen er førbygde for å hindre erosjon og flaum. Dette gjeld særleg i område ved busetnadar, anna infrastruktur og jordbruksareal. Nokre elvestrekningar er kanalisert for å betre tilhøva for jordbruket. Bekkelukking, grøfting og drenering er og vanleg i landbruksområde. Slike inngrep hindrar dei naturlege prosessane både i sjølve vasstrengen, men og i dynamikken mellom vassdraget og nærliggande areal, inkludert sidebekkane. Straumtilhøva vert òg endra. Ein har i mange tilfelle også fjerna kantvegetasjon og bygd heilt ned til elvekanten. Dette kan øydelegge den varierte elvekanten med viktige biotopar langs vassdraget, og dermed virke negativt på den totale elveøkologien Hamner, moloar, muddring, utfylling m.m. Ulike fysiske inngrep i vassdrag og kystvatn kan påverke straumforhold, vassutskifting og endring av habitat. Dei fleste inngrepa skjer i dei grunne områda der artsmangfoldet som oftast er størst. Inngrep kan føre til endringar i økosystemet, som t.d. endra artssamansetning. Nyetablert djupvasskai på Hellesylt og kaiområde i Ålesund er eksempel på inngrep som påverkar vassmiljøet Vandringshindre Fysiske inngrep jf. både vasskraft, vassuttak og infrastruktur kan føre til at det oppstår vandringshindre for fisk som påverkar rekruttering og produksjonen av fisk. Kulvertar og rør som vert lagt gjennom veg kan ofte vere både feil dimensjonert og anlagt på ein slik måte at fisk får manglande eller redusert vandringsmoglegheit. Slike vandringhinder er eit problem i heile vassregionen. Tidlegare har det vore lite fokus på dette i høve vegutbygging, men i seinare tid har det blitt retta meir merksemd mot denne utfordringa Biologisk påverknad Gyrodactylus salaris Av framande artar er Gyrodactylus salaris den største trusselen i Møre og Romsdal vassregion. Den rammar lakseungar i infiserte vassdrag, og kan på sikt utrydde laksestammen. Problemet er størst i Søre Nordmøre og Romsdal vassområde, der fleire vassførekomstar har fått påvist denne parasitten. Arbeidet med nedkjemping av parasitten ved hjelp av fiskesperre og retenonbehandling er i gang og vil dei nærmaste åra. I ettertid vil det vere viktig å forhindre ny smitte i regionen og bygge opp igjen dei lokale laksebestandane Andre framande artar Den framande arten ørekyte kan utgjere eit problem i høve lokale aurestammar. Det er spesielt i Nordre Nordmøre vassområde at ein har sett en negativ påverknad frå ørekyt 44

46 (Kysingvassdraget i Rindal kommune). Pungreka Mysis spp. er og dokumentert i vassførekomstar i Søre Nordmøre, men det er uvisst i kva grad den påverkar Lakselus og rømt oppdrettsfisk Møre og Romsdal vassregion er eit av dei største oppdrettsområda i landet. Undersøkingar i område med mykje lakseoppdrett, visar ein økt risiko for skadar frå lakselus på vill sjøaure, sjørøye og laks. Sjøauren er spesielt hardt utsatt då den oppheld seg i fjord- og kystområde hele sommaren då lusenivået er på det høgste. For høgt lusenivå over lengre tid kan svekke bestandar av anadrom laksefisk. Hybridisering mellom villaks og rømt oppdrettslaks kan føre til redusert levedyktigheit og produksjon hos villaks. Meir kunnskap må til for å avdekke grad av påverknad frå oppdrett. 45

47 Middels Stor Svært stor Figur 4: Fordeling av ulike påverknadstypar og påverkingsgrad frå alle dei ulike påverknadane i vassregionen i elvevassførekomstar. Tal vassførekomstar på x-aksen. 46

48 Middels Stor Svært stor Figur 5: Fordeling av ulike påverknadstypar og påverkingsgrad frå alle dei ulike påverknadane i vassregionen i innsjøvassførekomstar. Tal vassførekomstar på x-aksen. 47

49 Middels Stor Svært stor Figur 6: Fordeling av ulike påverknadstypar og påverkingsgrad frå alle dei ulike påverknadane i vassregionen i kystvassførekomstar. Tal vassførekomstar på x-aksen. 48

50 4.2 Bakgrunn for fastsetjing av miljøtilstand Karakterisering inneber ei beskriving av vassførekomstane, der data om naturforhold og påverknader blir samla inn, og ein analyse av påverknadar på vassførekomsten blir gjort. På bakgrunn av dette blir miljøtilstand i vassførekomsten bestemt. Klassifiseringssystemet gir fem konkrete klassegrenser for ei rekke kjemiske fysiske og biologiske parametre i innsjøar, elvar, kystvatn og grunnvatn. Saman med overvakingsdata og faglege vurderingar danner dette grunnlag for å fastsetje den samla økologiske og kjemiske tilstanden for ein vassførekomst i ei av de fem klassene frå svært god til svært dårleg. Risikovurderinga er ei vurdering av sannsynligheita for at ein vassførekomst når dei satte miljømåla innan Risikovurderinga tar utgangspnkt i en samla analyse av påverknadar og effektar på vassmiljøet som betraktast som avgjerande for miljøtilstanden i dag og korleis dette truleg vil påverke miljøtilstanden framover mot Dette dannar grunnlaget for det vidare arbeidet med å utarbeide forvaltningsplan og tiltaksprogram Overvaking er ein grunnleggande føresetnad for ein kunnskapsbasert vassforvaltning og er viktig for å kunne velje dei mest kostnadseffektive tiltaka. Overvaking kan bidra til at ein på eit tidleg tidspunkt, avklarar om det er behov for tiltak, samt vere eit hjelpemiddel for å kontrollere om miljømåla er nådd. Tilstanden vurderas først i karakteriseringsarbeidet ved hjelp av eksisterande data. Seinare kontrolleras tilstandsvurderinga med overvaking. Om det då visar seg at miljømålet ikkje er nådd, dvs. dårlegare enn god tilstand, skal det settas inn ytterligare tiltak for å betre miljøtilstanden. I slike tilfelle nyttas overvaking for å måle om tiltaka verker etter hensikta. 4.3 Miljøtilstand: Vassforskrifta gir oss ein definisjon av kva godt vassmiljø er som gjer at ein kan fastsetje ein miljøtilstand på den aktuelle vassførekomsten. Dette er basert på objektive minimumskriteriar med hovudvekt på økologiske og kjemiske forhold i vatnet. God økologisk og kjemisk tilstand skal sikre levedyktige bestandar av alle viktige gruppar av organismar. Det er fem klassar for økologisk miljøtilstand som vassførekomstane plasseras i; «Svært god», «god», «moderat», «dårleg» og «svært dårleg». For vassførekomstar med økologisk miljøtilstand «moderat», «dårlig» og «svært dårlig» skal det settast i verk tiltak for å nå god miljøtilstand. For vassførekomstar der miljøtilstanden er «god» eller «svært god» må det vurderas behov for førebyggande tiltak for å unngå forverring av miljøtilstanden.. 49

51 Figur 7: Økologisk tilstand og miljømål Når det gjelder kjemisk miljøtilstand har vassforskrifta eigne miljømål for prioriterte stoff. Vassdirektivet (Artikkel 16 om strategiar mot forureining av vatn) påla EU-kommisjonen å foreslå ei liste med prioriterte stoff eller stoffgrupper ut frå deira risiko for det akvatiske miljø og for menneskers helse via det akvatiske miljø. Målet er at utslepp av stoffa på denne lista skal reduseres eller opphøyre slik at ein når konsentrasjonar i vassmiljøet som ligg nær bakgrunnsnivået for naturleg førekommande stoff og nær null for menneskeskapte stoff. Dette skal nås ved ein kombinasjon av produkt- og prosesstiltak. Bruk og utslepp av desse stoffa skal opphøyre innan Kjemisk miljøtilstand har to klassegrensar, «god» og «ikkje god», der kjemisk miljøtilstand For å oppnå god kjemisk tilstand i vatn skal grenseverdiar for miljøgiftar ikkje overskridas i vatn, sedimenter eller i biota. Vi manglar mykje kunnskap om kjemisk tilstand i regionen. Både økologisk tilstand og kjemisk tilstand må vere god for at vassførekomsten skal få nemninga god miljøtilstand. Figur 9 viser økologisk tilstand i vassregionen sett under eit for alle typar overflatevatn, Dei fleste vassførekomstane i Møre og Romsdal vassregion er satt til god eller antatt god. Figur 8-12 viser tal vassførekomstar med økologisk tilstand og pålitelegheitsgrad. Vi ser at det er absolutt flest vassførekomstar med lav pålitelegheitsgrad. Det skuldas mangel på kunnskap om vassførekomstane. 50

52 Figur 8: Miljøtilstand i Møre og Romsdal vassregion for alle typar vassførekomstar 51

53 Figur 9: Miljøtilstand i vatnet i Møre og Romsdal Udefinert Svært god God Moderat Dårlig Svært dårlig Figur 10: Tal på innsjøvassførekomstar på loddrett akse med økologisk tilstand angitt med fargar. Pålitelegheitsgrad er angitt på x-aksen. 52

54 Udefinert Svært god God Moderat Dårlig Svært dårlig Figur 11: Tal elvevassførekomstar på loddrett akse med økologisk tilstand angitt med fargar. Pålitelegheitsgrad er angitt på x-aksen. 53

55 Udefinert Svært god God Moderat Dårlig Svært dårlig Figur 12: Tal kystvassførekomstar på loddrett akse med økologisk tilstand angitt med fargar. Pålitelegheitsgrad er angitt på x-aksen. 54

56 Tabell 4: Økologisk tilstand for overflatevatn i Nordre Nordmøre vassområde Økologisk tilstand Elv Innsjø Kyst Tal Prosent km Tal Prosent Km2 Tal Prosent km2 Svært god 27 14,8 847,41 2 3,5 1, Antatt svært god 2 1,1 16,46 2 3,5 1, God 8 4,4 500, ,7 11,33 Antatt god , ,9 24, ,91 Moderat 1 0,5 6,08 1 1,8 0, ,9 33,8 Antatt moderat 26 14,3 295, ,5 6, ,2 971,94 Dårlig 2 1,1 64, ,6 22,66 Antatt dårlig 8 4,4 80,38 2 3, Svært dårlig ,6 2,49 Antatt svært dårlig 3 1,6 8, Udefinert Uklassifisert 3 1,6 9,05 3 5,3 1, Tabell 5: Økologisk tilstand for overflatevatn i Søre Nordmøre vassområde Økologisk tilstand Elv Innsjø Kyst Tal Prosent km Tal Prosent km2 Tal Prosent km2 Svært god 26 14,2 761,16 2 3,1 1,5 1 2,5 6,17 Antatt svært god 2 1,1 16,46 2 3,1 1,28 1 2,5 5,06 God 5 2,7 217, ,16 Antatt god 83 45,4 2712, ,3 23, ,84 Moderat 3 1,6 10,97 1 1,5 0, ,5 33,9 Antatt moderat 40 21,9 694, ,7 33, ,15 Dårlig 5 2,7 88, ,37 Antatt dårlig 15 8,2 113,85 6 9,2 15, Svært dårlig ,5 2,49 Antatt svært dårlig 2 1,1 8, Udefinert Uklassifisert 2 1,1 11,55 2 3,1 0,

57 56

58 Tabell 6: Økologisk tilstand for overflatevatn i Romsdal vassområde Økologisk Elv Innsjø Kyst tilstand Tal Prosent km Tal Prosent km2 Tal Prosent km2 Svært god ,1 0,31 Antatt svært god 7 2,5 392,96 6 5,8 4,17 6 6,7 4,17 God , Antatt god ,6 4906, ,2 31, ,9 32,6 Moderat 1 0,4 3, , Antatt moderat 38 13,7 201, ,5 44, ,72 Dårlig ,6 1 1,1 0,6 Antatt dårlig 18 6,5 115, ,5 50,46 7 7,9 36,55 Svært dårlig 1 0,4 8, Antatt svært dårlig , Udefinert Uklassifisert 8 2,9 76, ,2 0,03 Tabell 7: Økologisk tilstand for overflatevetn i Nordre Sunnmøre vassområde Økologisk Elv Innsjø Kyst tilstand Tal Prosent km Tal Prosent km2 Tal Prosent km2 Svært god Antatt svært god 2 1,4 39,54 1 1,6 0,03 1 2,4 17,85 God 2 1,4 5, Antatt god ,3 3241, ,2 35, ,5 924,54 Moderat ,3 4,4 Antatt moderat 15 10,8 48, ,7 4, ,7 50,33 Dårlig Antatt dårlig 12 8,6 70,49 2 3,2 1, Svært dårlig Antatt svært dårlig Udefinert Uklassifisert 2 1,4 28,44 2 3,2 1,

59 Tabell 8: Økologisk tilstand for overflatevatn i Søre Sunnmøre vassområde Økologisk Elv Innsjø Kyst tilstand Tal Prosent km Tal Prosent km2 Tal Prosent km2 Svært god Antatt svært god ,9 42,2 God Antatt god ,1 2805, ,5 17, ,5 1222,69 Moderat ,8 0, Antatt moderat 29 13,7 50, ,9 5, ,1 120,36 Dårlig ,8 0, Antatt dårlig 22 10,4 120, ,7 8,87 1 1,9 5,61 Svært dårlig Antatt svært dårlig ,7 5,29 Udefinert Uklassifiser 4 1,9 16,93 3 5,4 0, Grunnvatn Grunnvatnet er det vatnet som fyller porane og sprekkane i grunnen under oss. Grunnvatnets overflate kallast grunnvasspeilet. Nydanning eller mating av grunnvatn skjer ved at nedbør og smeltevatn renner ned i bakken og ned til grunnvasspeilet. Til forskjell frå overflatevatn, er grunnvatn ein skjult ressurs som det er utfordrande og kostnadskrevjande å kartlegge. Det er generelt liten bevissthet og kunnskap om grunnvatn i samfunnet, noe som medførar at grunnvatn ofte blir oversett eller nedprioriteras i samfunnsplanlegginga. Dette til tross for at grunnvatn kan utgjøre ein hygienisk sikker og kostnadseffektiv vassforsyning til en lang rekke formal. Miljømålet for grunnvassførekomstane er god kjemisk og kvantitativ tilstand. Vi har gjennomgåande lite kunnskap om førekomstane i vassregionen, men det er relativt liten belastning av dei fleste førekomstane i regionen og rikelig nedbør og rask vassutskifting. Det er 116 grunnvassførekomstar i regionen og 1 vassførekomst er i risiko. 4.4 Risiko for ikkje å nå miljømåla Risikovurderinga beskriv kva vassførekomstar som i dag er i risiko for å ikkje nå miljømålet God økologisk og kjemisk tilstand ved utgangen av Hensikta med dette er å identifisere vassførekomstar der tiltak må settas inn for å nå miljømåla. Sterkt modifiserte vassførekomstar havnar automatisk i risiko. Disse vassførekomstane er i ei anna kategori kor miljømålet er godt økologisk potensial (GØP). For disse vassførekomstane, seier ikkje risikovurderinga noko om miljømålet godt økologisk potensial er nådd. I Møre og Romsdal vassregion er det totalt 1895 vassførekomstar fordelt på elvar, kystvatn, innsjø og grunnvatn. Av desse er 1128 i god eller antatt god økologisk tilstand. 526 vassførekomstar er satt i risiko 58

60 for ikkje å nå miljømåla i ingen grunnvassførekomstar er satt i risiko for å ikkje oppnå god kvantitativ og kjemisk tilstand. Figur 13: Vassførekomstar i risiko for å ikkje oppnå god miljøtilstand, overflatevatn i Møre og Romsdal vassregion 59

61 Figur 14; Risikovurdering av vassførekomstar i Møre og Romsdal vassregion 60

62 4.5 Klimaendringar og flaum Det internasjonale klimapanelet sin 5. rapport frå 2013 forsterka den vitskaplege bodskapen at menneskeskapte klimautslepp er årsak til klimaendringane. Noverande utsleppstrend gjer at det vert veldig vanskeleg å hindre ei oppvarming på meir enn 2 o C, og ei auke over dette er truleg. Høgaste CO2-scenarier gjev globalt mellom 5 og 8 grader varmare klima i Klimaendringar kjem, uavhengig av nye internasjonale avtalar, på grunn av utsleppa som allereie er i atmosfæren. Dette inneber systematiske endringar i temperatur og nedbør som igjen fører til meir avrenning, flaum, skred og tørke, gjerne på stader der ein ikkje tidlegare har opplevd desse vêrfenomena i særleg grad. Samfunnet må tilpasse seg eit nytt klima. Det er stor uvisse om framtidig utvikling i ekstremvind. Globalt reknar ein med at dei kraftige stormane vil verte hyppigare. I Noreg er det berre venta beskjeden auke i maksimal vindstyrke langs kysten og i Langfjella. Gjennomsnittstemperatur og havnivå vil stige fram mot år Det blir hyppigare tilfelle av intens nedbør og kraftige stormar. Møre og Romsdal vassregion kan oppleve ei auke i mengder regnflommar langs kysten, og skred kan finnast på stader som ikkje tidlegare har vore utsett. Skredfaren aukar mest langs kysten. Det kan forventast flom på andre tidspunkt av året. Flommane vil i større grad kome som resultat av intens nedbør, samanlikna med dagens tradisjonelle og kjende snøsmelteflommar. Vassdragsreguleringsmagasin har i mange tilfelle ein flaumdempande effekt i tillegg til at dei produserar miljøvennleg energi med høg energieffektivitet. Som følgje av klimaendringane vil NVEs arbeid for å førebyggje flaumsituasjonar trappes opp. Det inneberer at det bil bli bygd fleire flaumsikringstiltak i vassdrag. Tabell 9: Framtidig temperatur- og nedbørendringar i Norge i Tala angir temperatur- og nedbørendringar med høg, middels og lav framskriving i forhold til perioden (normalperioden). Framskrivingane er henta frå rapporten Klima i Norge Framskrivingane er henta frå rapporten Klima i Norge Framskrivingane er basert på klimamodellar og er derfor usikre Heile året Vinter Vår Sommar Haust Nedbør Møre og Romsdal Låg -0,5-4,0 + 0,5-1,4-0,8 Middels ,7 + 13,5 + 9,3 + 13,9 Høg ,3 + 27,8 + 16,6 + 25,7 Temperatur - Vestlandet Låg + 1,0 + 1,2 + 1,0 + 0,7 + 1,2 Middels + 1,7 +2,1 +1,7 + 1,3 + 1,7 Høg + 2,3 +2,9 + 2,3 + 1,9 + 2,3 61

63 4.6 Klimaendringar og forureining Klimaendringane kan påverke naturmiljøet indirekte gjennom effektar av forureining. Spesielt vil auka nedbør, som kan føre til meir avrenning og erosjon, kunne resultere i at miljøgifter blir frigitt 5. Klimaendringar vil ha konsekvensar for ureining og kan forsterke ureining på land og i havet 3. Utvasking av miljøgifter som er bunde opp i miljøet, vil skje raskare på grunn av auka nedbør. Auka avrenning og erosjon er venta å auke tilførslane av ureining av næringsstoff og partiklar til både vassdraga og havet og gi auka nedslamming av veksestadar for viktige artar. Auka erosjon og utvasking kan og medverke til at meir miljøgifter lek ut t.d. kvikksølv frå grunnen til elvar, sjøar og fjordar. Høgare frekvens av intense nedbørsperiodar kan auke faren for overløpsutslepp frå avløpssystem og redusere effekten av reinseanlegg eller setje dei ut av spel. Høgare temperatur i ferskvatn, kyst og havområde vil påverke transport, omsetjing og effekt av både næringssalt og miljøgifter. Klimaendringane vil og truleg påverke konsentrasjonen og spreiing av luftureining. Auka nedbørsforhold og høgare temperatur kan føre til ureina sigevatn frå avfallsdeponi. Dei eksisterande, regulerte deponia held høg standard og gjer det mogleg å kontrollere innhaldet i sigevatnet. Klimaendringar kan forsterke faren frå ureining frå nedlagte avfallsdeponi Klimaendringar og biologisk mangfald Klimaendringane utgjer ein trussel mot mange norske, stadeigne arter 6. Samtidig kan artsrikdommen samla sett auke i Noreg som resultat av klimaendringar fordi nye arter kjem til. Andre artar kan forsvinne ut eller bli fortrengt Forventa utvikling av ferskvatn Klimaendringane kan endre vassføringsmønsteret gjennom året. Sjølv små endringar av temperaturen vil verke inn på om nedbøren kjem som snø eller regn. Nedbørsforhold og temperatur vil avgjere om breane veks eller minkar. Dei siste åra er mange brear/brearmar minka og trekt seg tilbake. Dette fører igjen til endra avrenningsmønster til vassdraga våre. Algeproduksjonen i elvar og vatn er avhengig av lys. Tidlegare isavgang vil føre til lengre vekstsesong. Varmare klima og lenger vekstsesong gjev auka risiko for algeoppblomstring og auka næringstilførsel i innsjøar og elvar. I vatn som ligger nær tålegrensa i dag, kan klimaendringar vippe vatna over i ei negativ utvikling, blant anna ved hyppigare masseoppblomstring av giftige blågrønalgar. Hyppigare flaumar vil føre med seg humusstoff, partiklar og næringsstoff nedover i vassdraga og ut i fjordar eller langs kysten. Eit varmare klima vil gi endra vasstemperatur og oksygenregime. 5 Fiskeri- og Kystdepartementet (2013): Klimastrategi for Fiskeri- og kystdepartementet 62

64 Meir nedbør særleg kombinert med sterk vind kan føre til sure episodar i vassdraga med negative konsekvensar for livet i vatn. Klimaendringar verkar inn på bestandar og økosystem både direkte og indirekte. Endra vassføring, høgare temperatur meir næring får økologiske konsekvensar for innsjøar og elver. Klimaendringane vil og føre til endra geokjemiske prosesser i jordsmonnet, noko som vil endre den kjemiske samansetnaden av vatnet. Det er venta at aukande temperatur og næringstilgang kan gje tidlegare kjønnsmodning og mindre storleik for laks og andre vekselvarme dyr (B. Jonsson, N. Jonssen og A. Finstad 2013). I eit varmare klima kan laksen kjønnsmodne tidlegare, noko som kan gi han ein kortare livsløp Forventa utvikling i havet Artssamansetning i havet er langt på veg avhengig av dei fysiske og kjemiske forholda i vassmassane. Havet har absorbert rundt 25% av alle menneskeskapte CO2-uslepp frå fossile brensel. Dette har gjort at ph-nivået i havet har falle med 0,1. Havet har blitt 26 % surare sidan Klimapanelet sin rapport viser at havforsuringa vil framleis auke utover dette århundret i takt med aukande konsentrasjon av karbondioksid i atmosfæren. Havet vert no forsura ti gonger raskare enn nokon gong tidlegare i løpet av dei siste 55 millionar år. Det er venta ein gjennomsnittleg nedgang på 0,5 ph-einingar innan Dette kan få store konsekvensar for økosystema i havet. Dette får følgjer for organismar som dannar kalkskal. Dette gjeld enkelte planteplankton, dyreplankton, skjell, korallar og skaldyr som hummar, krabbe, krill og hoppekreps. Fleire av desse dyra er viktige i næringskjeda i havet. Studiar gjort i dypvasstankar, kor vatnet er naturleg surna av CO2, viser at 30 prosent av artane i havet, inkludert korallar, kan gå tapt rundt år 2100 om utviklinga fortsetter 7. Temperaturen i havet er venta å stige om lag 2 o C fram mot Dette er ei stor endring i havet som økosystem. Meir nedbør vil gje auka tilførsel av ferskvatn til fjordane våre. Dette gjev lågare saltinnhald, sterkare lagdeling, endring i straum og partikkeltransport og dårlegare sikt (mørkare vatn). Den økologiske effekten av mørkare vatn er mindre planteplankton og dårlegare beitehøve for fisken. Sterkare lagdeling gjev endra sesongsyklus med endra mengde og samansetting av dyreplankton. Endringar i artssamansettning i havet som følgje av endra fysiske og kjemiske forhold kan på 6 Fiskeri- og Kystdepartementet (2013): Klimastrategi for Fiskeri- og kystdepartementet. 7 IGBP, IOC, SCOR (2013). Ocean Acidification Summary for Policymakers Third Symposium on the Ocean in a High-CO2 World. International Geosphere-Biosphere Programme, Stockholm, Sweden 63

65 sikt ha stor innverknad på fiskerinæringa. Raudåte er viktige næringsdyr for fiskebestandane. Høgare temperatur gjev skifte frå kaldvass-hoppekreps (C. finmarchicus) til varmekjær hoppekreps (C. helgolandicus). Konsekvensen er mindre mat til fisk og til feil tidspunkt. Små endringar i havtemperatur er kritisk for gyting hos fisk, og konsekvensane kan bli store for fiskerinæringa. Artar som til no har vore lite utbreidde på våre kantar kan overta for artar som ikkje lenger er like godt tilpassa eit endra klima. Fiskeribestandar i norske farvatn kan vandre til andre land sine økonomiske soner og omvendt. I Nordsjøen ventar vi mindre av nordlege artar som makrell, sild, sei, torsk og hyse, og ei auke i sørlege tempererte artar som ansjos, sardin og lysing. Langs kysten vil sørlege artar som havabbor auke. Samanlikna med resultat frå 50-talet i Hardangerfjorden ser vi at småhai, leppefisk, varmekjær fisk og krabbe aukar, medan torsk og skatearter har minka 8. Nye miljøkrav for fiskerinæringa og eventuelle krav om klimamerking av mat kan gje endringar i kor og korleis vi fiskar. Den store utfordringa på sikt er om havforsuringa trugar næringstilgangen for fisken vi fiskar. 8 Myksvoll, Mari (2013): Presentasjon på HFKs arbeidsseminar om klimatilpassing,

66 5 Miljømål, unntak og tiltak I følgje skal vassforskrifta skal alle vassførekomstar ha minst god økologisk og god kjemisk tilstand innan Det er dette som dannar grunnlaget for vassforvaltningsarbeidet, der forholdet mellom den faktiske miljøtilstanden i ein vassførekomst og miljømålet er utganspunktet for tiltaksanalyse og tiltaksprogram. Miljømålet er derfor styrande for arbeidet i vassregionen. I Møre og Romsdal vassregion har vi ca. 650 vassførekomstar i risiko for ikkje å nå miljømåla innan 2021 dersom det ikkje utføres ytterligare tiltak. Ikkje alle dei 650 har vore gjenstand for tiltaksanalyse. 5.1 Miljømål etter vassforskrifta Miljømåla i forskrifta er gitt etter grenseverdiar for økologisk og kjemisk tilstand, og det er forvaltningsplana som sett dei endelege miljømåla for alle vassførekomstar. For vassførekomstar der det er risiko for at miljømåla ikkje blir nådd, må det gjennomførast tiltak. Førebyggande tiltak for å unngå forverring av miljøtilstand kan og vere aktuelt. «Standard miljømål» er vassforskriftas minimumskrav til miljøtilstanden i ein vassførekomst. Miljømål er satt for overflatevatn (elvar, innsjøar og kystvatn), grunnvatn og prioriterte stoff. Miljømåla i høve vassforskrifta er: Overflatevatn ( 4): minst god økologisk og god kjemisk tilstand Grunnvatn ( 6): minst god kjemisk og kvantitativ tilstand Prioriterte stoff ( 7): reduksjon og stans i utslepp av prioriterte stoff. Der det er satt andre miljømål enn standard miljømål (god miljøtilstand) er dette gjort på bakgrunn av innspel frå sektormyndigheiter eller andre interessentar. Oppdatert kunnskap om aktuelle vassførekomstar, eller nye faglege vurderingar vil kunne føre til endring av miljømål for ein vassførekomst. I tilfelle der det føreligg dokumenterte behov for å avvike frå «standard miljømål» skal dette knyttes opp mot vassforkrifta 9-12: - 9:utsette fristar for å nå god tilstand innan 2021, 2027 eller seinare - 10: mindre strenge miljømål - 11: mellombels endring av tilstanden i tilfelle naturgitte hendingar eller "force majeure" - 12: nye aktivitet eller nye inngrep Vilkåra for unntak frå «Standard miljømål» er at samfunnsmessige kostnadar ved gjennomføring av tiltaka overstig nytta for samfunnet for å oppnå god tilstand/potensial. I Miljømåla for sterkt modifiserte vassførekomstar (SMVF) er krava til kjemisk tilstand lik standard miljømål. Miljømålet er ikkje god økologisk tilstand, men «godt økologisk potensial». 65

67 Fastsetting av miljømåla er eit omfattande arbeid, og nasjonale myndigheiter har utarbeida ei rekke rettleiarar som er nytta i arbeidet med å fastsetje miljømåla for dei enkelte vassførekomstane. Rettleiaren er tilgjengelig på Figur 15: Klassegrenser for økologisk miljøtilstand. Grønn pil viser behov for gjennomføring av tiltak det hvor miljøtilstanden er «moderat» eller dårligere. Rød pil viser at der miljøtilstanden er «god» eller «svært god», så må det unngås forringelse. I Møre og Romsdal vassregion har 1529 vassførekomstar standard miljømål om god økologisk tilstand innan vassførekomstar har miljømål om god kjemisk tilstand innan Tabell 13: Standard miljømål for overflatevassførekomstar i Møre og Romsdal vassregion i planperioden Standard miljømål, God eller svært god tilstand innan 2021 Standard miljømål, God kjemisk tilstand innan 2021 Tal vassførekomstar Prosent , ,1 Tabell 14: Standard miljømål for grunnvassførekomstar Miljømål Tal vassførekomstar Prosent God kvantitativ tilstand God kjemisk tilstand ,1 5.1 Strengare miljømål enn vassforskrifta Miljømåla i vassforskrifta er definert som minimumskrav. Det kan være satt strengare miljømål i sektorregelverk, for eksempel drikkevassforskrifta, eller på grunn av viktige brukarmål, for eksempel mål om badevasskvalitet. 66

68 Det søkas om strengare miljømål i regionen Geirangerfjorden og elvar som renn ut i denne. Verdsarvfjorden er eit spesielt viktig område for internasjonal turisme, rekreasjon og friluftsliv lokalt. Det er og satt i gang eit større miljøprosjekt i området som heiter Grøn Fjord. På bakgrunn av dette har 4 vassførekomstar i Geirangerfjord fått miljømålet «Særs god miljøtilstand» Tabell 105: Vassførekomstar med strengare miljømål enn vassforskrifta Vassførekomst-ID Vassførekomst Kommune Økologisk tilstand Bakgrunn strengare miljømål C Geirangerfjorden Stranda God Geirangerfjorden er ein verdsarvfjord R - Norddal, Stranda R Geirangerfjord sør bekkefelt God Geirangerfjorden er ein verdsarvfjord. Stranda God Geirangerfjorden er ein verdsarvfjord R Grandeelva Stranda God Geirangerfjorden er ein verdsarvfjord Verna område Miljødirektoratet skal opprette eit sentralt register over beskytta områder i Vann-Nett, jamfør vassforskrifta 16 og vedlegg IV. Registeret vil innehalde fem kategoriar verna område, som vil kunne få strengare miljømål: 1. Drikkevatn: Drikkevatn er omtalt spesielt i vassforskrifta. Alle vassførekomstar som vert nytta til uttak av drikkevatn og uttaket er meir enn 10 m3 vatn eller forsyner meir enn 50 personar skal inngå i registreret over beskytta område jf. vassforskrifta 17 og vedlegg IV om beskytta område,. Dette fell saman med godkjenningskrav i Drikkevassforskrifta til vassforsyningssystem som forsyner minst 20 husstandar, herunder hytter eller minst 50 personer. I tillegg til desse er også mindre vassforsyningssystem som forsyner helseinstitusjonar eller skule/barnehage godkjenningspliktige etter drikkevassforkrifta.. Eigar av vassverka er ansvarleg for å sikre at vassforsyningssystemet leverer drikkevatn i samsvar med drikkevassforskrifta. Drikkevassforskrifta inneheld sentrale bestemmingar om m.a.: 67

69 - Ansvar og opplysingsplikt til vasskrafteigar - Krav om godkjenning - Krav til leveringssikkerheit - Krav til beredskapsplan. - Krav til vasskvalitet - Krav om to hygieniske barrierar - Godkjennings- og tilsynsmyndigheiter Drikkevassforskrifta har ulike kategoriar av vassforsyningssystem. Utanom godkjenningspliktig har ein også ein kategori kalla «meldepliktige». Det er vassforsyningssystem som ikkje er godkjenningspliktige, men som forsyner ein næringsmiddelverksemd. I tillegg er det vassforsyningssystem som verken er godkjennings- eller meldepliktige, dei såkalla «ikkje meldepliktige», under her er vassforsyningssystem som leverer vatn til færre enn 20 husstandar/hytter eller minst 20 personer. Registeret til Mattilsynet er pr. i dag ikkje fullstendige for kva for som finst reelt. Det er Mattilsynet som har sektoransvar for drikkevatn og har oversikt over godkjente drikkevassførekomstar. Vassførekomstar med drikkevasskjelder skal oppfylle krava til drikkevatn i anna regelverk, slik at omfanget av reinsing ved produksjon av drikkevatn vert redusert. Til forskjell frå drikkevassforskrifta omfattar vassforskrifta også omsyn til økologi og kjemi i nedslagsfeltet til drikkevatnet og kjemisk og kvantitativ kvalitet på grunnvatnet, ikkje berre vasskjelda og kvaliteten på vatnet. Ein oversikt over drikkevasskjelder går i dag m.a. fram av Vann-Nett og ein database for «Beskytta område» opprette av Miljødirektoratet. Databasane er ikkje knytt opp mot vassførekomstar. Det er derfor i dag ikkje mogleg i å ta ut lister over vassførekomstar med drikkevatn. For å kunne verne om drikkevasskjeldene er det viktig å ha oversikt over sikringssoner/ nedslagsfelt, ev. restriksjonar og tiltak for verne om vassførekomstane. Det er ikkje utarbeid ein slik oversikt på regionalt nivå. 2. Økonomisk betydelege akvatiske arter: Ørstavassdraget, Raumavassdraget, Drivavassdraget og Surnavassdraget er utpeika som nasjonale laksevassdrag og fjordar. Tabell 16: Vassførekomstar i nasjonale laksefjordar og -vassdrag Vassførekomst-ID Vassførekomstnavn Kommune Risiko Miljømål R Follestaddalselva nedre del Ørsta Risiko GØT Follestaddalselva GØT R øvre del Ørsta Risiko GØT R Rossåna v/ørsta Ørsta Risiko GØT R Ørstaelva, nedre del Ørsta Risiko GØT R Åmdalselva Ørsta Risiko 68

70 C Ørstafjorden Ørsta C Ørstafjorden indre Ørsta C Halsafjordenen - Trongfjorden Tingvoll, Sunndal, Surnadal, Halsa C Hamnesfjord-indre Surnadal C Hamnesfjord-ytre Surnadal Sunndal, C Stangvikfjorden Surnadal C Surnadalsfjorden Surnadal Surnadalsfjorden C Surnadalsøra Surnadal Sunndal, C Todalsfjorden Surnadal Tingvoll, C Ålvundfjorden Sunndal Ingen risiko Ingen risiko Ingen risiko Ingen risiko Ingen risiko Ingen risiko Ingen risiko Ingen risiko Ingen risiko Ingen risiko R Surna nedre del Surnadal Risiko Surnadal, R Surna øvre del Rindal Risiko Surnadal, R Surna, midtre del Rindal Risiko Ingen C Innfjorden Rauma risiko Ingen C Isfjorden Rauma risiko Isfjorden ved C Åndalsnes Rauma Risiko Romsdalsfjorden - Ingen C Torvikeidet Rauma risiko Rauma, Flatmark til R Mongeelva Rauma Risiko Rauma, Mongeelva R til Grytten kraftverk Rauma Risiko Rauma, Slettafossen R til Verma kraftstasjon Rauma Risiko Rauma, Verma kraftstasjon til R Flatmark Rauma Risiko R Rauma. nedre del Rauma Risiko GØT GØT GØT GØT GØT GØT GØT GØT GØT GØT GØP GØT GØP GØT GØT GØT GØT GØT GØT GØT GØT GØT 69

71 R Driva, Mågålaupet - Nisja Sunndal, Oppdal Risiko R Driva, nedre del Sunndal Risiko Driva, regulert del fra utløp Driva kraftstasjon til utløp Sunndal, R Vekveselva Oppdal Risiko Nesset, Tingvoll, C Sunndalsfjorden Sunndal Risiko Sunndalsfjorden ved C Sunndalsøra Sunndal Risiko GØT 2027 GØT 2027 GØT 2027 GØT 2027 GØT Rekreasjonsområder (badevatn) Under denne kategorien skal dei viktigaste badeplassane som kommunane overvaker med omsyn til hygienisk kvalitet inngå. Kommunanes vurdering av badevasskvaliteten gjeras i dag på grunnlag av Vasskvalitetnormer for friluftsbad, i vedlegg til Rundskriv IK-21/94 frå Helsetilsynet. Ein har ikkje ein oversikt over rekreasjonsområder i denne omgang. 4. Områder følsame for næringsstoff: I denne kategorien skal områdar som allereie er utpeik som følsame i høve til gjødselvareforskriftas 24 og forureiningsforskrifta kapittel 11 inngå. Disse vassførekomstane skal i tillegg til miljømåla i vassforskrifta 4-6, oppfylle krava i høvesvis gjødselvareforskrifta 24 og forureiningsforskrifta kapittel Områder utpeika til beskyttelse av habitat og artar: I denne kategorien skal områdar utpeika til beskyttelse av habitat som består av eller er i vatn, eller artar som lever i vatn, og der vedlikehald eller forbetring av vatnet sin tilstand er ein viktig grunn for skydd. Denne kategorien beskytta område vil i første rekke omfatte formelt verna område etter naturvernlova og naturmangfaldlova, kapittel V. Eventuelle særskilte miljømål for vassførekomstar i verna områder, må utledas på grunnlag av verneforskriftene, verneformål, vernebestemmingar og eventuelle forvaltningsplaner. Det er ingen strengare miljømål føreslått for vassførekomstar i slike områdar i Møre og Romsdal vassregion. Områder utpeika til beskyttelse av habitat og artar er oppført i vedlegg 5. 70

72 Figur 16: Kart over beskytta område i Møre og Romsdal vassregion 5.2 Sterkt modifiserte vassførekomstar Vassforskrifta har ein egen kategori av vassførekomstar som kallas for sterkt modifiserte vassførekomstar (SMVF) Bakgrunnen for kategorien SMVF er at en del vassførekomstar brukas til samfunnsnyttige formål som kraftproduksjon, drikkevatn, landbruk, skipsfart, flomvern og liknande. Slik bruk av ein vassførekomst medfører ofte større eller mindre fysiske inngrep. Vi hadde 304 vassførekomstar definert som kandidatar til SMVF, desse er hovudsakleg påverka av vasskraft. Vassforskriftas formål er mellom anna berekraftig bruk av vassressursane våre. Sterkt modifiserte vassførekomstar har store samfunnsinteresser knytt til seg. Dei forsyner regionen med strøm, som er viktig i ein region som til tider har hatt ein pressa energisituasjon. Vassdraga bidreg i seg sjølv til ein betrakteleg verdiskaping. Vassførekomstane er og ein viktig del av klimaløysninga, der dei bidreg med miljøvennleg fornybar energi. Regional energi- og klimaplan i Møre og Romsdal peikar på eit ønskje og behov for meir rein energi som vasskraft er, med eit mål om å redusere klimagassutslepp og samtidig som «summen av ny fornybar energi, energieffektivisering og energiomlegging skal tilsvare 2 TWh elektrisitet.» Gitt dei store samfunnsinteressene knytt til slike vassdrag, er det ikkje ønskjeleg med eit miljømål om god økologisk tilstand, da dette ville gått vesentleg ut over store samfunnsinteresser. Sterkt modifiserte vassførekomstar har egne miljømål, godt økologisk potensial (GØP) tilpassa den samfunnsnyttige bruken av vassførekomsten. Målet for SMVF er å oppnå GØP innan Vurdering/revidering av sterkt modifiserte vassførekomstar gjerast i kvar planperiode. 71

73 Miljømålet godt økologisk potensial skillar seg frå miljømålet til naturlige vassførekomstar ved at vurdering av både samfunnsnytten og miljøeffekt inngår i vurderinga av miljømålet. Miljømålet vil kunne være ulikt for samanliknbare vassførekomstar i forskjellige land/regioner som følgje av ulike nasjonale/regionale prioriteringar. GØP i 2 vassdrag vil derfor kunne være forskjellig. En eventuell endring av miljømålet skjer i samband med revidering av forvaltningsplana. For å fastsette miljømålet for sterkt modifiserte vassførekomstar nyttas tiltaksmetoden i Norge. Tiltaksmetoden inneber å fastsette miljømål for sterkt modifiserte vassførekomstar på grunnlag av ei vurdering av kva avbøtande tiltak som er realistiske å få gjennomført i kvar enkelt vassførekomst. Den samla økologiske effekten av dei realistiske tiltaka utgjør miljømålet godt økologisk potensial. Etter 22 i vassforskrifta er det sektormyndigheitene som skal legge premiss for tiltak og miljømål. Utpeiking av SMVF og miljømål i regulerte vassdrag er gjort etter forslag frå Fylkesmannen i Møre og Romsdal i samråd med NVE og Miljødirektoratet. Det er vassregionmyndigheta som i samarbeid med vassregionutvalet skal bestemme kva vassførekomstar som skal utpeikas som sterkt modifiserte og som har ansvar for å utarbeide miljømål for disse vassførekomstane, jf. vassforskrifta 22 andre ledd og 24 første ledd. Vassførekomstar skal avklarast som SMVF innan den regionale vassforvaltningsplanen skal godkjennas nasjonalt. Arbeidet med vassforskrifta stiller store krav til detaljert kunnskap om svært mange vassførekomstar. Kunnskapsgrunnlaget er mangelfullt om den økologiske tilstanden i dei fleste vassførekomstane. Dei føreslåtte miljømåla er satt ut i frå tilgjengelig kunnskap. Før tiltak gjennomførast må kunnskap om tilstand og tiltak kompletteras, herunder kost-nyttevurderingar av tiltak. Dersom tiltak nødvendige for å nå måla visar seg å være uaktuelle pga. økonomiske, tekniske eller andre forhold, skal miljømålet revurderas. Det vil være behov for å supplere kunnskapsgrunnlaget i komande planperiodar. Totalt 196 vassførekomstar er utpeika til SMVF i denne planperioden. I vedlegg 1 står alle vassførekomstar utpeika til SMVF oppført med konkretisering av miljømål. Ingen kystvassførekomstar har fått status som SMVF i denne planperioden. Sidan den samla økologiske effekten av realistiske tiltak vil variere frå ein sterkt modifisert vassførekomst til ein anna, opererer ein med konkrete miljømål, som seier kva som skal til for at den individelle vassførekomsten oppnår godt økologisk potensial. Type konkrete miljømål er utarbeida av Miljødirektoratet. I Møre og Romsdal vassregion er følgjande konkrete miljømål nytta: 72

74 Tabell 17 : Konkrete miljømål i elvevassførekomstar i Møre og Romsdal vassregion Konkret miljømål Elvevassførekomstar Innsjøvassførekomstar SUM Fungerande akvaktisk økosystem/ dagens tilstand Høstbar fiskebestand hvor vedlikeholdstiltak er nødvendig Høstbar fiskebestand, av utvalgte, men ikke alle relevante arter, som ikke er avhengig vedlikeholdstiltak Levedyktig fiskebestand Sikre selvreproduserende fiskebestand Sikre tilstrekkelige vandringsforhold for fisk Ingen konkrete mål satt (mindre strenge miljømål) Styrke fiskebestanden SUM Vassførekomstane utpeika som sterkt modifisert har og ei individuell vurdering om miljømål om godt økologisk potensial er oppnådd. I denne planperioden er det vurdert at dei fleste vassførekomstane har godt potensial i dag, 22 har tilstand dårleg (mindre stenge miljømål) og 29 er vurdert å ikkje å ha godt økologisk potensial. Figur 17: Økologisk potensial i Møre og Romsdal vassregion Med utgangspunkt i tilgjengelig kunnskap er det vurdert om vassførekomsten kan oppnå god økologisk tilstand (GØT) med realistiske tiltak. Der dette vurderast som realistisk, har vassførekomsten blitt vurdert som naturlig (i motsetning til SMVF), og fått miljømålet GØT. Frist for måloppnåing er satt til 2021 for alle, med unntak av naturlige vassdrag som i dag er påverka av Gyrodactylus, og som er avhengig av behandling. Her kan det tidlegst oppnåas effekt i 2027 (GØT 2027). Nokon kriterier som har vært viktige for å vurdere en vassførekomst som naturleg er: 73

75 Innsjøar med intakte vassnivå og moderat endra vassgjennomstrømming Regulerte innsjøar med reguleringshøgde mindre enn 3 meter eller med ein skånsom regulering, dvs. der vasstanden varierer lite (primært drikkevassuttak) Elvar med minstevassføring som er tilstrekkeleg til å anta at GØT kan oppnåas Elvar med mindre grad av forbygging Elv eller innsjø som har god, haustbar bestand av fisk 108 vassførekomstar som sto som kandidat til SMVF er vurdert som naturleg. Vassdrag som ikkje er prioritert for revisjon eller der det ikkje finnes andre føreslåtte eller planlagde tiltak som kan betre tilstanden betydelig før 2021, er anbefalt med målsetting om GØP i 2021 lik dagens tilstand. Det må likevel tas høgde for at ein grundigare tiltaksanalyse for disse vassdraga kan komme fram til realistiske tiltak som dannar grunnlag for meir ambisiøse miljømål. Ein slik analyse og påfølgande fastsetting av konkrete miljømål gjerast i neste planperiode. 5.3 Unntaksbestemmingar Utsette fristar 9 I tilfelle der naturforhold, tekniske årsakar og kostnadar gjer det for krevjande å gjennomføre forbetringa innan fristen, kan det vere aktuelt med tidsutsetting. Tekniske årsaker kan vere forvaltningstekniske som for eksempel mangel på saksbehandlingskapasitet, budsjettmessige eller juridiske forhold. Tidsutsetting er også aktuelt der det vil ta tid før tiltaket får effekt (for eksempel re-etablering av fiskebestand) eller dersom ein ikkje har fått avklart miljømål og nødvendige tiltak, for eksempel på grunn av manglande kunnskapsgrunnlag. Fristane i 9 første og anna ledd kan forlengas med inntil 12 år for å sikre ein gradvis måloppnåing, under føresetnad at det ikkje skjer ytterlegere forverring av tilstanden i den aktuelle vassførekomsten. 54 vassførekomstar har fått utsatt frist for å oppnå god økologist tilstand grunna forureina sjøbotn, 11 på grunn av effekt av gyrobehandling og ein grunna sjødeponering frå gruveverksemd. Disse er lista opp i vedlegg vassførekomstar har utsatt frist for å oppnå god kjemisk tilstand. Alle desse har og utsatt frist frå økologisk miljømål. Vassførekomstar med utsatt frist for kjemisk miljømål er oppført i vedlegg sterkt modifiserte vassførekomstar har fått utsatt frist frå å oppnå godt økologiskt potensial. Dette gjeld elvevassførekomstar i Surna-, Svorka/Bævra- og Aura/Eira vassdraga som er prioritert for revisjon. Sjølv om revisjonsprosessane er godt i gang, skal revisjon sluttførast, tiltak skal settast inn og det vil ta tid å få ein effekt. NVE vurderer at det derfor ikkje er realistisk å oppnå miljømålet her innan

76 På Søre Sunnmøre er 12 kystvassførekomstar fått utsatt frist grunna forureining. 7 Av desse har i tillegg fått utsatt frist frå å oppnå god kjemisk tilstand. Fleire av desse treng grundigare vurdering av tiltak og effekten av tiltak vil ta tid gjeld dette. Til dømes Botnavika og Haddalsvika i «den grøne korridor». Grundige miljøundersøkingar viser at miljøtilstanden er moderat til svært dårlig og forverra dei siste åra. Auka næringstilførsel, kombinert med mange tersklar og muleg endra straumforhold kan vere delar av årsaka. Det er foreslått ei rekke tiltak i området, m.a. for å redusere næringsstofftilførsel i området. Likevel vurderast det dit at å nå målet om god miljøtilstand i 2021 ikkje vil være realistisk. Fosnavåg har fått føreslått utsatt frist av Miljødirektoratet. Sjølv om arbeidet med tiltak er i gang, er det lite sannsynleg at effekten i til dømes botndyr vil være tilstrekkeleg forbetra i 2021.VRM vil arbeide for at Fosnavåg prioriteras opp i nasjonal handlingsplan «Saman for et giftfritt miljø forutsetninger for en tryggere fremtid» jf. St.meld.nr.14 ( ). I Nordre Sunnmøre har 15 vassførekomstar fått utsatt frist. 12 av desse har også utsatt frist frå standard kjemisk miljømål. I Roald hamn i Giske hadde Kystverket planar om utdjuping av hamna. Det vil ikkje vere hensiktsmessig å setje i gang tiltak her før muddring startar. Tiltaksplana er no frafalt og det er ikkje realistisk at miljømål blir oppnådd i denne planperioden. Indre og ytre Åsefjorden og Aspevågen har fått utsatt frist på bakgrunn av kunnskapsmangel. Ytterlegare 12 vassførekomstar har etter innspel frå Fylkesmannen fått utsatt frist grunna kunnskapsmangel og at effekt av tiltak vil ta tid. Av desse har og utsatt frist for å oppnå god kjemisk tilstand. I Søre Nordmøre er behov for utsett frist for 14 kystvassførekomstar grunna forureining. 8 av desse har og utsatt frist for kjemisk miljømål. Ved mellom anna Tingvollfjorden-Raudsand, Tingvollfjorden ved Angvika, Sunndalsfjorden, Sunndalsfjorden- Sunndalsøra, Kristiansund indre hamn er det utsett frist. Dette skuldas at det ikkje er tilstrekkelig kunnskap til å vurdere om det er behov for opprydding i forureina sjøbotn på nåverande tidspunkt. For vassførekomstar med gyroproblematikk er det utsatt frist i Driva-regionen. Dette fordi det er ikkje forventa at den planlagde gyrobehandlinga vil ha effekt før i neste planperiode. I Romsdal er kystvassførekomsten Elnesvågen fått utsatt frist til Dette grunna sjødeponiet til Omya Hustadmarmor Elnesvågen AS. Det er inerte massar som deponerast i sjø og undersøkingar visar at miljøtilstanden betrar seg raskt der deponering er slutta. Likevel er det forventa med drift i år før drift avviklast. Det er ikkje forventa at god tilstand kan oppnåast i denne planomgangen. Miljømålet om god tilstand i 2033 er også forventa å måtte endrast i neste planrullering. Vassførekomsten vil også kunne bli vurdert som eins sterkt modifisert vassførekomst. 4 sterkt modifiserte vassførekomstar tilknytt Aura/Eira Reguleringa har fått utsatt frist frå å oppnå miljømål om godt økologisk potensial. 75

77 I Romsdal har i tillegg 8 kystvassførekomstar fått utsatt frist grunna miljøgiftsproblematikk, 6 av desse har i tillegg utsatt frist frå å oppnå god kjemisk tilstand I nordre Nordmøre er 4 kystvassførekomstar gitt utsatt frist grunna forureining. 14 sterkt modifiserte elvevassførekomstar tilknytt Svorka/Bævra- og Surnareguleringa har fått utsatt frist frå å oppnå godt økologisk potensial Tabell 18: Utsette fristar i Møre og Romsdal vassregion Naturleg vassførekomst miljøgift/forureina sjøbotn Naturleg vassførekomst Gyrobehandling Naturleg vassførekomst Sjødeponi SMVF - elvevassførekomstar GØT/GØP - utsatt frist * SUM *Forventar ikkje god tilstand innan 2033 God kjemisk tilstand utsatt frist Grunnvatn: Grunnvassførekomsten G har fått utsatt frist frå å oppnå god kjemisk tilstand i Romsdal vassområde. Vassførekomsten er påverka av gruver, avfallsplass og anna diffus avrenning. Vassførekomsten får utsatt frist grunna kunnskapsmangel Mindre strenge miljømål 10 Mindre strenge miljømål kan være aktuelt der vassførekomsten er så påverka at det er umulig eller uforholdsmessig kostnadskrevjande å nå miljømåla. Vidare skal det vurderast om dei miljømessige eller samfunnsmessige behova som påverknaden (verksemda) tenar, kan oppfyllas på andre måtar som er meir miljømessig gunstig. Vilkåra for å sette mindre strenge miljømål er: Miljømessige og samfunnsøkonomiske behov som denne menneskelige verksemda tenar, ikkje utan uforholdsmessige kostnadar kan oppfyllas på andre måtar som er miljømessig vesentleg gunstigare, det sikras ein høgast mulig tilstand for overflatevatn og grunnvann gitt dei store påverknadene som er til stade, det ikkje skjer ytterligare forverring av tilstanden i den aktuelle vassførekomsten 76

78 I Møre og Romsdal vassregion er det føreslått mindre strenge miljømål for totalt 22 vassførekomstar. Grunnlaget for dette er nasjonale føringar gitt i brev av av KLD og OED. I vassførekomstar der det er vurdert som svært urealistisk å oppnå eit fungerande økosystem. til dømes i vassdrag som er tørrlagt, bør mindre strenge miljømål nyttast. Alle 19 vassførekomstar er knytt til regulerte vassdrag og er i stor grad tørrlagt. Tabell over vassførekomstar finnast i vedlegg Midlertidige endringar 11 Noen gonger kan tilstanden i vassførekomstane midlertidig forverras på grunn av naturlege tilhøve eller midlertidige endringar som ikkje med rimelegheit kunne føresjåast. I disse tilfella skal praktisk gjennomførbare tiltak treffas for å forhindre ytterligare forverring av tilstanden, og for å unngå forverring av tilstanden i andre vassførekomstar som ikkje er påverka av disse høva Ny aktivitet eller nye inngrep 12 Det skal ikkje utførast nye inngrep eller aktivitetar som forverrar miljøtilstanden i ein vassførekomst. Dette kan likevel tillates dersom gitte kriteria er oppfylt: Det er ein føresetnad at alle praktisk gjennomførbare tiltak settas inn for å avgrense negativ utvikling i vassførekomsten sin tilstand. Samfunnsnytta av dei nye inngrepa eller aktivitetane skal være større enn tapet av miljøkvalitet Hensikta med dei nye inngrepa eller aktivitetane kan på grunn av manglande teknisk gjennomførbarhet eller uforholdsmessig store kostnadar, ikkje med rimelegheit oppnåas med andre midlar som miljømessig er vesentleg betre. 5.4 Tiltaksprogram Tiltaksprogrammet er eit vedlegg til forvaltningsplana og basert på tiltaksanalyser som er utarbeida i dei fem vassområda. Tiltaksanalysane er utarbeidd med bakgrunn i dokumentet vesentlege vassforvaltningsspørsmål som beskriv påverknadane og utfordringane i vassregionen. Tiltaksprogrammet er ei samanstilling av tiltaksanalysane, og omfattar både pågåande og planlagde tiltak, samt forslag til ytterligare tiltak som må til for å oppnå miljømåla i forvaltningsplanen. Sektormyndigheiter, fylkeskommunar og kommunar har utgreidd forslag til tiltak innanfor sine ansvarsområder, samt utgreidd premiss for fastsetting av miljømål. Det er lagt ned mykje arbeid i vassområda for å få til ei god, reell og kvalitetssikra tiltaksanalyse, og er eit resultat av samarbeid og innspel frå myndigheiter, kommunar, bedrifter og andre. Framgangsmåte, tiltak og prioriteringar er vedteke av vassområdeutvala. Det er føreslått totalt 468 konkrete tiltak i vassregionen. Tiltaka som er beskrive i tiltaksprogrammet skal være operative seinast 3 år etter at tiltaksprogrammet er vedtatt, og miljømåla for vassførekomsten skal være oppnådd innan 6 år etter at forvaltningsplanen trer i kraft, jamfør 8 i vassforskrifta. 77

79 Figur 18:Tiltak fordelt på tiltakstype

80 Figur 19: Tiltak fordelt på påverknad *Berre generekke tiltak Tiltaksprogrammet inneheld også ei opplisting av generelle tiltak som ikkje er retta mot konkrete vassførekomstar, som vil kunne få effekt i fleire vassførekomstar, som til dømes interkommunalt samarbeid om spreidd avløp. Gjennom oppfølging av disse vil ein kunne bidra til ei forbetring av vassmiljøet generelt i regionen. Tabell 19: Generelle tiltak i Møre og Romsdal vassregion Påverknad Tiltak Effekt Avløp, kommunalt - Interkommunalt samarbeid - Avløp med fokus på resipient i temaplan og arealplan - Utarbeiding av lokale forskrifter - Etablere nettverksgruppe for spreidd avløp for kommunane i vassområdet. - Felles tilsynsordning for avløpsanlegg i vassområdet - Kompetanseheving for saksbehandlarar og entreprenørar om spreidd avløp - Utarbeide norm for krav til avløpsanlegg i reguleringsplanar for både boligar og fritidsboligar - Utbetre tappeanlegg for bobiler/campingvogner - Databaseverktøy/ arkiv spreidde avlaup Redusert avrenning av næringsstoff til vassdrag og sjø Avløp, fylkesmannen - Følge opp alle anlegg som kjem inn under kap 14 i forureiningsforskrifta. Oppdatere løyve for alle aktuelle reinseanlegg og føre tilsyn med desse. Landbruk - Kommunal forskrift om frist for spreiing av gjødsel. - Ta omsyn til vassmiljø i miljøplan/gjødselplanlegging - Informasjon, rettleiing og kompetanseheving om handtering av gjødsel og silo - Kommunalt tilsyn med oppfølging og vedtak - Rette tilskotsordningar i landbruket inn mot vassmiljø - Utarbeide og følgje tiltaksplanar for landbruk og vassmiljø Forsøpling - Informasjon, rettleiing og kompetansebygging. Gå ut med informasjon/kampanjar om viktigheten av å hindre marin forsøpling. Medverke til strandrydding - Redusere omfanget av ulovlig avfallshandtering, herunder lagring, dumping og brenning. - Rydde utvalte verneområder for marint søppel - Føre tilsyn med verksemder som bidrar til marin forsøpling. Skips- og småbåthamner - Sørge for forsvarlig oppbevaring av avfall - Tilsyn med avfallshandtering - Informasjon, rettleiing og kompetansebygging. Gå ut med informasjon/kampanjar om viktigheita av å gjennomføre båtpuss med minst mulege utslepp til grunn og vatn. - Krevje oppsamlingsrutinar for avfall frå båtpuss i eksisterande og nye hamner. Veg - I samanheng med rullering av driftskontraktar er det mulegheit for endring av saltstrategi ved sårbare områder. - Vurdere å opprette sandfang på strekningar som går forbi sårbare resipientar. - Behandling av vaskevann - Vurdere å stille miljøkrav til utstyr og kjøring i forbindelse med drift og vedlikehald Redusert tilførsel av næringssalt til vassdrag Reduksjon marint søppel. Reduksjon miljøgifter Redusert vegavrenning 79

81 Søppelfyllingar - Tilsyn og konsesjonbehandling Reduksjon miljøgifter Akvakultur, Fylkesmannen Utslepp frå annan punktkilde - Bidra til regionale overvakningsprogram som omfattar fleire anlegg/aktørar i spesifikke vassførekomstar med høg tettleik eller spesielle utfordringar. I samarbeid med andre sektormyndigheiter på akvakultur. - Flytende akvakulturanlegg. Etter vurdering av anlegg og resipient stille krav om resipientundersøkingar, inkludert MOM-C, til nye/utvida anlegg. Etter vurdering av anlegg og resipient stille krav om resipientundersøkingar, inkludert MOM-C, til eksisterande anlegg. Gjerast i samarbeid med andre sektormyndigheter på akvakultur. - Flytende akvakulturanlegg. Følge opp anlegg med resipientundersøkingar. Ved dårlig miljøtilstand vurdere tiltak. Gjerast i samarbeid med andre sektormyndigheter på akvakultur. - Forslag regulering av utslepp frå cruisetrafikken i verdsarvfjorden Geiranger Økt kunnskap om påverknad og tilstand. Industri - Tilsyn og konsesjonsbehandling - Stille krav til arbeid som gjeld forureina sjøbotn - Stille krav om utfasing/reduksjon av prioriterte miljøgifter (substitusjonsplikt). - Stille krav til arbeid som berører forureina sjøbotn. Herunder kartlegging, risikovurdering og miljømessig utføring. Akutt forureining Risikovurdering av akutt forureining Grunnvatn: Det er ikkje gjeve løyver til direkte utslepp til grunnvatn, verken i regionen eller nasjonalt Kunnskap om vassførekomstane, då både påverknadar og miljøtilstand, dannar grunnlaget for arbeidet etter vassforskrifta. Dette grunnlaget er i dag mangelfullt, noko som gjer at mange av tiltaka er miljøundersøkingar og innhenting av kunnskap (problemkartlegging), eller krev undersøkingar før iverksetting av planlagd tiltak. Det er derfor få konkrete ferdig utarbeidde tiltak i programmet, og dermed lite grunnlag for kostnadsberekningar og kost-nytte analyse. Kost-nytte analyse skal gjennomførast av ansvarleg sektoryndigheit før iverksetting av tiltak. Viss ei grundigare vurdering av kost-nytte av tiltak visar at miljømålet ikkje er realistisk, vil dette være grunnlag for å fråvike plan og vurdere andre tiltak og miljømål. Forvaltningsplanen og tiltaksprogrammet skal leggas til grunn for regionale organ si verksemd og for kommunal og statleg planlegging og verksemd. Tiltaksprogrammet gir likevel ikkje juridiske heimlar til å gjennomføre tiltak. Dei aktuelle myndigheitene gjer vedtak ut frå sine respektive regelverk, der tiltaksprogrammet er retningsgivande. Sektorane har allereie eit stort ansvar for ivaretaking av ytre miljø, og har ei rekke verkemidlar for å 80

82 følgje opp dette. Dersom resultatet av overvaking visar at miljømål ikkje kan bli nådd, skal årsaken klarleggast og nye tiltak vurderast. Dei fleste tiltaka kan gjennomførast med gjeldande verkemiddel, men i nokre, spesielt i dei sterkt belasta vassførekomstane er dette ikkje tilstrekkeleg. Tiltaksprogrammet belyser derfor behov for ytterligare satsing på verkemiddel, då både juridiske og økonomiske. 79 tiltak har overslag på investeringskostnad og 138 tiltak har fått ei vurdering av kostnadseffektivitet. Tala er usikre. Det er få tiltak som har kostnadsoverlag, og det er eit dårleg grunnlag for å kunne samanlikne sektrorar. Energi-vasskraft har til dømes berre 2 kostnadsberekna tiltak. Totalsummen av dei kostnadsberekna tiltak er på kr. Av tiltaka som har fått ei vurdering av kostnadseffektivitet, er 45 vurdert til å ha stor kostnadseffektivitet, 66 til middels og 27 til å ha lav. Tabell 20: Tiltak med kostnadsoverlag fordelt på påverknadsdrivar Påverknad Tal tiltak Sum kr kostnadsberekna Energi vasskraft Flomvern Industri Landbruk Transport Turisme og rekreasjon Urban utvikling Fisketiltak/Tersklar SUM KR Tabell 21: Tiltak med vurdering av kostnadseffektivitet Påverknad Lav Middels Stor Sum tiltak Energi vasskraft Flomvern Industri Landbruk Transport Turisme og rekreasjon Urban utvikling Bekjemping av Gyrodactylus S. Fisketiltak/Tersklar 1 1 SUM

83 Med bakgrunn i manglande kunnskapsgrunnlag og ressursar blei det vedteke i vassområdeutvala at ein skulle gjere ei prioritering av vassførekomstar ein ser på som viktig, og der ein har kunnskap og engasjement. Det vart også valt å fokusere på utvalde tema som ein såg på som ekstra utfordrande for vassområdet. Ei slik prioritering var sett på som naudsynt for å komme i mål med en god tiltaksanalyse på trass av manglande ressursar og stramme tidsfristar. Alle innspel er teke med i tiltaksanalysane, og nokre tiltak har fått høg prioritering i vassområdet. Det visas til kapittel 3.7 i forvaltningsplan. 5.5 Overvaking Målet om en heilskapleg og samordna vassforvaltning tas eitt skritt vidare når ein samla plan for overvaking av vatn no føreligg. Overvakingsprogrammet og tiltaksanalysane utarbeidd av vassområda skal være samkjørte, og innspel i samband med høyring av forvaltningsplanen vil gi nødvendige korreksjonar til overvakingsprogrammet. Overvakingsprogrammet er utarbeidd av Fylkesmannen som presiserer at overvakingsprogrammet må sjåast på som eit felles eie av alle relevante myndigheiter, og at gjennomføring av programmet er eit felles ansvar. Finansiering gjerast gjennom spleiselag og/eller påverkar-betaler-prinsippet. Hensikta med overvaking vil vere å avklare miljøtilstand, finne årsak og/eller omfang av eit miljøproblem, følgje utviklinga over tid eller avklare korleis iverksatte tiltak har effekt 82

84 på vassmiljøet. Hensikta med overvakingsprogrammet vil vere å få ei samla oversikt over all overvaking som utføras, planleggast og ønskes gjennomført slik at myndigheitene har best mogleg utgangspunkt for ei heilheitleg tilnærming til forvaltning av vassmiljøet. Programmet vil være retningsgivande i planperioden, der ny kunnskap kan medføre omprioriteringar. Når det gjeld arbeidet med å utarbeide overvakingsprogrammet kontakta fylkesmannen tidlig alle kommunar og relevante statlege sektormyndigheiter som forvaltar verdiar knytt til vatn for å få innspel over pågåande, planlagt og ønska overvaking fram til Det kom innspel frå 14 kommunar og 5 andre statlege sektormyndigheiter. Innspela varierer i omfang, innhald og presisjonsnivå. Overvakingsprogrammet vil i nokon grad speile variasjonane i innspel, samtidig har fylkesmannen som miljøfagleg rådgivar gjeve ei nødvendig balanse i programmet. Alle innspel er teke med i forslag til program. Overvakingsprosjekt i Tingvoll For å oppnå nettopp et betra kunnskapsgrunnlag har Tingvoll kommune og Tingvoll vidaregåande skule inngått eit spennande samarbeidsprosjekt for skuleåret 2013/2014. Prosjektet inneberer planlegging, prøvetaking og kartlegging av Storelva på Meisingset. Realfagselevene i VG3 Biologi og kjemi på TVS har vært ute, tatt prøver og utforska elva. Kartlegginga gjelder både fysiske, kjemiske, biologiske og økologiske parameter. I dette konkrete prosjektet, bidreg undervisninga til noko utover det å lære for elevene. Elevane bidreg til verdifull heving av kunnskapsnivået i kommuna og i vassforvaltingsarbeidet. Malen for overvakingsprogrammet legg opp til et høgt presisjonsnivå for den enkelte undersøking i vassførekomsten. Fylkesmannen vil presisere at vi dei vart sett seg nøydt til å standardisere ein del av detaljane knytt til frekvens, omdrev og tal på stasjoner då dette vil være avhengig av stadeigne forhold. Detaljplanlegging før iverksetting av overvaking vil avklare disse spørsmåla. Kostnadane er anslått basert på erfaringsverdiar, og grovgruppert etter omfang av overvakinga. Når det gjeld ulike typar overvakingar er basisovervakinga planlagt av Miljødirektoratet, medan tiltaksorientert overvaking og problemkartlegging er planlagt regionalt med bakgrunn i innspel frå relevante sektormyndigheiter. Oversikt over myndigheitspålagt overvaking er ei samanstilling av innkomne opplysningar frå dei relevante sektormyndigheitene. 5.6 Omforeina miljømål for planperioden Miljømål etter vassforskrifta: Alt vatn skal i utganspunktet nå minst god økologisk og god kjemisk tilstand innan. Dei fleste vassførekomstane i Møre og Romsdal vassregion er eller er antatt i god økologisk tilstand. Her blir oppgåva å hindre ei forverring av tilstanden. Der vassførekomstane er i risiko for 83

85 ikkje å nå miljømåla, blir GØT i 2021 satt som mål, med bakgrunn i tiltaksanalyse og tiltaksprogram vassførekomstar har fått standard miljømål om god eller svært god økologisk tilstand i denne planperioden vassførekomstar skal oppnå god kjemisk tilstand. Tabell 22: Standard miljømål for overflatevatn i Møre og Romsdal vassregion i planperioden Miljømål Standard miljømål, God eller svært god tilstand innan 2021 Standard miljømål, God kjemisk tilstand innan 2021 Tal vassførekomstar Prosent , ,1 Utfordringar i høve miljømål: - Miljøtilstand er i fleire vassførekomstar basert på skjønnsmessige vurderingar. Fleire vassførekomstar er ikkje tilstrekkeleg kartlagde til at tilstand og miljømål kan fastsettast basert på data. Her må det settast av større ressursar til neste planperiode for å verifisere at både miljømål og tilstand er realistisk. Tabell 23: Standard miljømål for Grunnvassførekomstar Miljømål Frist 2021 Prosent God kvantitativ tilstand God kjemisk tilstand ,1 Strengare miljømål 4 vassførekomstar i Møre og Romsdal vassregion har fått strengare enn miljømål enn vassforskrifta. Det er Geirangerfjorden med 5 elvevassførekomstar som renn ut iden. Dette er ein verdsarvfjor, som inneber at den også er internasjonalt viktig. Unntaksbestemmingar Sterk modifiserte vassførekomstar (SMVF): Målet for SMVF er å oppnå GØP innan Sterkt modifiserte vassførekomstar får ny gjennomgang i rullering av plana kvart sjette år. Totalt 196 vassførekomstar har fått status SMVF i vassregionen med konkrete miljømål. Utfordring i høve SMVF: - Kunnskapsgrunnlaget er for lite og utpeikinga av SMVF med konkrete miljømål er gjort grovt. Disse må derfor vurderast nærare i planperioden. 84

86 - Utpeikinga av vassførekomastar til SMVF og tilhørande miljømål gjerast på bakgrunn av ein SMVF-rettleiar. Denne rettleiaren blei utsendt for seint i prosessen til at den kunne nyttast i arbeidet denne planperioden. Utsette fristar for å nå god tilstand/godt potensial I Møre og Romsdal vassregion er et gitt utsatt frist for å oppnå god økologisk tilstand for 65 naturlege vassførekomstar og 18 sterkt modifiserte vassførekomstar. Det er i tillegg gitt utsatt frist for å oppnå god kjemisk tilstand for 33 vassførekomstar. Fristen er utsatt til 2027 for alle vassførekomstar med unntak av Elnesvågen, som har utsatt frist til grunnvassførekomst har fått utsatt frist frå å oppnå god kjemisk tilstand grunna kunnskapsmangel. Mindre strenge miljømål 22 vassførekomstar har fått mindre strenge miljømål. Dette er vassførekomstar tilkytt regulerte vassdrag med lite eller ingen vassføring der det er lite realistisk å oppnå eit fungerande økosystem. Kva tid når vi miljømåla? Tabell 22: Oversikt over miljømål for Møre og Romsdal vassregion Miljømål 2021 Utsatt frist Utsatt frist Minst god økologisk tilstand God kjemisk tilstand SMVF: Godt økologisk potensial SMVF: Mindre strenge miljømål Grunnvatn: God kvantitativ tilstand Grunnvatn: God kjemisk tilstand I utganspunktet skal miljømåla nåast innan fristane satt i 4-6 i vassforskrifta. Forvaltningsplana legg opp til at dei fleste vassførekomstane når målet om god miljøtilstand eller godt potensial innan Her er det likevel ein del usikkerheit. Rettleiing og avklaringar frå sentrale myndigheiter har vore uklare og seine. Utpeiking av sterkt modifiserte vassførekomstar med miljømål er i fleire tilfelle ikkje gjort på tilfredstillande grunnlag. Fleire vassførekomstar er i antatt god miljøtilstand og datagrunnlaget for miljøtilstanden er mangelfull. Samtidig har mange vassførekomstar i risiko ikkje fått tiltak vurdert. Ei utfordring blir å planlegge korleis ein skal oppnå miljømål i desse. 85

87 Miljøgiftproblematikken er reell i regionen, spesielt Sunnmøre og Søre Nordmøre har større utfordringar. Det er 54 vassførekomstar som har fått utsett miljømål på bakgrunn av miljøgiftproblematikken.. Skal ein oppnå miljøforbetring i desse vassførekomstane, må ein betydeleg innsats leggast inn, både i utredningar, kartlegging og tiltak. Måloppnåing her vil difor være avhengig av at nasjonale myndigheiter tar del i arbeidet, og bidreg både med kapital og kunnskap. 86

88 6 Referanseliste og vedlegg i planen FOR Forskrift om rammer for vannforvaltningen Regionalt overvakingsprogram Regionalt tiltaksprogram Vedlegg 1: Liste over sterkt modifiserte vassførekomstar i Møre og Romsdal vassregion Vedlegg 2: Liste over vassførekomstar med utsatt frist Vedlegg 3: Liste over vassførekomstar med mindre strenge milømål i Møre og Romsdal vassregion Vedlegg 4: Liste over vassførekomstar med utsatt frist kjemisk miljømål Vedlegg 5 Verneområde i Møre og Romsdal vassregion 87

89 7 Appendix Risikovurdering for Nordre Nordmøre: Tilstand Antall Prosent Ingen risiko ,3 Mulig risiko 0 0 Udefinert 3 0,8 Risiko Innsjøvassførekomstar Elvevassførekomstar Kystvassførekomstar 4 46 Figur 4-9: Vassførekosmtar i risiko fordelt på innsjøvassførekomstar, elvevassførekomstar og kystvassførekomstar. 88

90 Figur Risikovurdering av vassførekomstar i Nordre Nordmøre 89

91 Risikovurdering for Søre Nordmøre: Tilstand Antall Prosent Ingen risiko ,6 Mulig risiko 0 0 Udefinert 6 2 Risiko 84 28,4 Innsjøvassførekomstar Elvevassførekomstar Kystvassførekomstar Vassførekosmtar i risiko fordelt på innsjøvassførekomstar, elvevassførekomstar og kystvassførekomstar. 90

92 Figur Risikovurdering av vassførekomstar i Søre Nordmøre 91

93 Risikovurdering for Romsdal: Tilstand Antall Prosent Ingen risiko ,3 Mulig risiko 0 0 Udefinert 7 1,5 Risiko ,2 Innsjøvassførekomstar Elvevassførekomstar Kystvassførekomstar Vassførekosmtar i risiko fordelt på innsjøvassførekomstar, elvevassførekomstar og kystvassførekomstar. 92

94 Figur 4-13: Risikovurdering av vassførekomstar i Romsdal 93

95 Risikovurdering for Nordre Sunnmøre: Tabell: Tal og tilstand for vassførekomstar Tilstand Antall Prosent Ingen risiko ,3 Mulig risiko 0 0 Udefinert 4 1,4 Risiko 89 32,2 Innsjøvassførekomstar Elvevassførekomstar Kystvassførekomstar Vassførekosmtar i risiko fordelt på innsjøvassførekomstar, elvevassførekomstar og kystvassførekomstar. 94

96 Figur Risikovurdering av vassførekomstar i Nordre Sunnmøre 95

97 Risikovurdering for Søre Sunnmøre: Tilstand Antall Prosent Ingen risiko ,1 Mulig risiko 0 0 Udefinert 7 1,9 Risiko Innsjøvassførekomstar Elvevassførekomstar Kystvassførekomstar Vassførekosmtar i risiko fordelt på innsjøvassførekomstar, elvevassførekomstar og kystvassførekomstar. 96

98 Risikovurdering av vassførekomstar i Søre Sunnmøre 97