درس پنجم مسیرهای گوناگون به سوی آگاهی

Transkript

1 درس نامه روزنامهنگاری علمی فدراسیون جهانی روزنامهنگاری علمی WFSJ درس پنجم مسیرهای گوناگون به سوی آگاهی Gervais Mbarga / Jean-Marc Fleury گرویس مبارگا / ژان مارک فلوری ترجمه پوریا ناظمی درس نامه آنالین روزنامهنگاری علمی از سوی فدراسیون جهانی روزنامهنگاران علمی (WFSJ) و با همکاری شبکه علوم و توسعه (SciDev.Net) طراحی شده است

2 فهرست مطالب : مقدمه 1.5: مسیرهای گوناگون به سوی آگاهی 1.5.5: دانستن یعنی چه 1.5.5: دانش عمومی 1.5.3: فراتر از کارکردهای روزمره 1.5.4: علم در جایگاه سازنده یک ساختار برای آگاهی 1.3: محدودیتهای آگاهی 1.3.5: مقدمه 1.3.5: توماس کوهن 1.3.3: کارل پوپر 1.3.4: روش علمی 1.3.1: پاول فایرابند 1.3.6: ساختارگرایی جامعهشناختی 1.3.5: نسبیتگرایی فرهنگی و علم 1.4: در جهان واقعی علم چگونه ساخته میشود 1.45.: مقدمه 1.4.5: علم چیزی است که در ژورنالهای علمی منتشر میشود 1.4.3: محدودیت بازبینیهای متخصصان 1.4.4: حقیقت علمی بر مبنای اجماع توضیحات مترجم 2

3 1.5: مقدمه علم جهان مدرن ما را به شکلی چشمگیر تغییر داده است. علم در همه جوانب زندگی ما نفوذ کرده است و چه دوست داشته باشیم یا نه نمیتوانیم از تأثیرات آن فرار کنیم. در این درس به کشف این موضوع خواهیم پرداخت که علم چیست. در ابتدا اصول اولیه را مرور کرده و به این موضوع میپردازیم که معنی این گفته که «علم بهترین راه تعریف واقعیت است«چیست )بخش 1.5( سپس تعدادی از متفکران قرن 51 که ارزشها و محدودیتهای علم را مورد بحث قرار دادهاند را معرفی میکنیم )بخش 1.3( و در انتها این درس را با نگاهی به برخی از چشماندازها و روشهای خاص علم که در جهان امروز بحث و آزمون هستند به پایان میبریم.)بخش 1.4( در پایان این درس شما باید قادر باشید که: بدانید چه چیزی علم است و چه چیزی علم نیست. قدرت و محدودیتهای آن را بشناسید و -5-5 بتوانید با اعتمادبهنفس از افرادی که کار علمی میکنند سوال هایی درباره کیفیت کار آنها بپرسید. -3 3

4 1.5: مسیرهای گوناگون به سوی آگاهی 1.5.5: دانستن یعنی چه در این بخش شما با روش تولید دانش[ 1 ] به روش علمی آشنا خواهید شد و خواهید دید که چگونه باید علم را از سایر صورتهای جمعآوری دانش و آگاهی از جمله روزنامهنگاری علمی تفکیک کرد. در این فرآیند ممکن است درباره ماهیت آنچه علم نامیده میشود و نقاط آغاز و پایان مسیر علم شگفتزده شوید و آن را برخالف انتظار قبلی بیابید که کامال طبیعی است. علم با این جمله شروع میشود:»من می خواهم بدانم«کلمه دانستن آنقدر طبیعی و بدیهی است که به نظر میرسد تالش برای تعریف آن کار عجیبی باشد. اما تالش برای توضیح اینکه منظور ما از دانستن چیست میتواند به امری به شدت گیجکننده و پیچیده تبدیل شود چرا که این کلمه معانی مختلفی دارد. اگر همه کلمات مترادف دانستن را فهرست کنیم خواهیم دید که ممکن است این کلمه معانی زیر را به خود بگیرد: داشتن آگاهی درک خواندن یا دیدن احساس کردن ارتقا دادن شناختن در نظر گرفتن تحلیل کردن تمرین کردن یا مهارت داشتن. شناختن و آگاهی از یک فرد به این معنی است که شما وقتی با کسی مواجه میشوید )چه به طور شخصی و مستقیم و یا از طریق دست آوردهای او و به طور غیرمستقیم( بتوانید او را از بین یک گروه از افراد تشخیص دهید و بدین ترتیب به وجود او پی ببرید. اما برای اینکه یک نفر را واقعا بشناسید باید او را از نزدیک و دقیق شناخته باشید یعنی این قابلیت را داشته باشید که عالوه بر اینکه آن قدر شناخت دارید که میتوانید شخصیت آن فرد یا افراد را برای دیگران توضیح دهید بتوانید رفتارها و واکنشهای آنها را نیز پیشبینی کنید. شناختن و آگاهی داشتن در باره یک شی پدیده یا امر واقع به این معنی است که بتوانید آن را به طور بصری و یا مجازی توصیف کنید توضیح دهید که چگونه با اجسام دیگر در محیط اطرافش واکنش نشان میدهد و تأثیر میپذیرد. اینکه چگونه بر محیط اطرافش تأثیر گذاشته و از آن در چهارچوب علم دانستن به معنی تمرین کنجکاوی کردن است. اینکه مشاهده کنید اطالعات علمی و هوشمندانهای برای تشخیص دادن تفکیک کردن و توصیف تفاوتها و ویژگیهای واقعیت آن پدیده یا شی را به درستترین شیوه جمعآوری کنید. واقعیتی که به این شیوه مورد بررسی قرار میدهید میتواند حقیقی مجازی ذاتی طبیعی مصنوعی محض و مجرد فیزیکی یا متافیزیکی باشد. و ممارست و تمرین و آزمودن کنجکاوی منجر به تولید دانش میشود. اغلب اوقات داشتن دانش نسبت به موضوعی باعث میشود تا بتوانیم از خرد استفاده کرده و در نهایت استداللهای عقالنی را توسعه دهیم. 4

5 آیا شما عقالنی هستید یا نه عقالنیت جوهر هر آن چیزی است که عقالنی نامیده میشود و نتیجه و محصول خرد است. ریشه کلمه عقالنیت در زبان التین از کلمه ratio به معنی محاسبهگری میآید. خرد اما به معنی شهود احساس واکنش خود به خودی احساسات یا عقیده نیست. خرد با درک مشترک آغاز میشود و با کمک توانایی شمردن اندازه گرفتن نظم بخشیدن مرتب کردن طبقهبندی تفسیر و استدالل توسعه مییابد. بنابراین گفتمان عقالنی ساختاری منسجم و قابلبحث است و بر مبنای نوعی محاسبه منطقی ساخته شده است که به طور کامل آن را از یک نظر شخصی صرف مجزا میکند. چنین گفتمانی باید به روشی جهانی و مورد تأیید همگان درست و صحیح باشد. در مقابل تفکر غیرعقالنی از اثبات کردن خویش به دیگران طفره می رود. شخص غیرعقالنی منطق را دنبال نمیکند و از یک شاخه به شاخه دیگر میپرد. تصمیمات او عموما غیر متجانس و بیارتباط با یکدیگرند. جهان غیرعقالنی برخی از مسایل غیرآگاهانه نظیر خرافات تصوف و منابع غیرقابلدسترسی را شامل میشود که با منطق و خرد سازگاری ندارد. اعتقادات شما از کجا نشأت میگیرد ما سعی کردیم پاسخ این پرسش که معنی دانش چیست را با بررسی مفهوم دانستن آغاز کنیم. دانش هدفمند زمانی به دست میآید که ما موضوعات را به شکلی که هستند تحلیل میکنیم و خود و نظر و دیدگاه شخصی خود را بیرون از آن تصویر نگاه میداریم. این به نوعی یک مسیر روشنگرانه برای دانستن و ارزیابی را ترسیم میکند که با خود قدرت انکار رد کردن پذیرفتن سازگاری حفظ فاصلهها و بهسازی موضوعات را به همراه میآورد. دانش با تعهد به پرسیدن و به چالش کشیدن نادانستهها و جهل ما همراه است. برای دانستن چیزی باید آن را آماده پذیرفتن اعمال روش منطقی مشاهده کردن و تحلیل کرد. اعتقادات اما با دانش متفاوت هستند. اعتقادات روشی برای توضیح جهان با بخشیدن موهبتها تواناییها کیفیتها احساسات و عواطف به آن است. باور یا اعتقاد ویژگیهایی ذاتی را به اشیا میبخشد. برای مثال برخی از افراد عدد را طلسمی شوم میدانند. در برخی از فرهنگها رنگینکمان را نشانهای بر وقوع رویدادی بد میدانند و از آن به شمشیر روزگار یاد میکند درحالیکه در دیگر فرهنگها همین رنگینکمان را راهی میدانند که مسیر یک گنج را نشان میدهد و در نتیجه نشانی خوشیمن به شمار می رود. باورها نیازمند پذیرش و التزام سریع و بیچون و چرا هستند و در اعماق جان ما ریشه میدواند. باورهای مذهبی نیز اغلب اوقات حاصل جستجویی شخصی و عمیق برای یافتن حقیقت است. گزارههایی که از اعتقادات نشأت میگیرد را باید باارزشی معادل واقعیت عینی پذیرفت. به همین دلیل بسیاری از آگاهیهای اعتقادی نیازمند پذیرش گزارهها و موضوعاتی هستند که نمیتوان آنها را تعیین کرد یا نشان داد. 5

6 1.5.5: دانش عمومی دانش عمومی چیست و چه تفاوتی با دانش علمی دارد جستجوی آگاهی با پرسیدن شک کردن و بررسی کردن ایدهها و واقعیتها و اشیا همراه است. اما مراحل و سطوح مختلفی از پرسشگری وجود دارد. در زندگی روزمره با اشیایی در ارتباط هستیم که در مواجهه با آنها باتجربهای آنی و واقعی از اشیا مواجه میشویم. حواس اصلی ما )بویایی شنوایی بینایی المسه و چشایی( مجموعهای از پاسخهای صریح و مستقیمی را برای مواجهه با اشیا برای ما به وجود میآورند و بر مبنای آن پاسخی را که ریشه در سنتهای ما دارد را برایمان فراخوانی کرده و در اختیارمان قرار میدهند. این مراحل عمدتا بدون تفکر هم اتفاق میافتد. این دانش روزانه به نامهایی مانند دانش مشترک حسی ابتدایی یا آنی نیز شناخته میشود. توضیح و تفسیری که اینچنین مواجههایی برای ما تولید میکنند عموما ناشی از گزاره های غیر دقیقی است که معموال ریشه در فرهنگ شفاهی دارد. این توضیحات بدون پرسشگری و جستوجوی خاصی به دست می آیند و عموما تفسیرهایی ناپخته و سریعی هستند که بر مبنای مشاهدات ساده ارائه میشوند: ما میگوییم خورشید طلوع و غروب میکند یا میگوییم آسمان در باال است. این دانش عمومی قصدی برای ایجاد تغییر ندارد. ما چگونه دانش عمومی خود را میسازیم این دانش عمومی برای ما حاصل برخورد اتفاقی با پدیدههایی در طول زندگیمان است و بسیاری از بخشهای آن از نسلی به نسل دیگر انتقال مییابد بدون آنکه دستخوش تحولی جدی شود. این دانش عمومی ریشه گرفته از مواجهه هر روزه ما با طبیعت اطرافمان و روشی است که فرهنگ ما جهان اطرافش را توصیف میکند. این اطالعات از سوی خانواده ما بستگان دوستان همسایهها شرکای زندگی گروه و یا جامعه تولید و به ما منتقل میشود. این جامعه انسانی ما است که راههای زندگی خود را با دیگران سهیم میشود خوشیها نگرانیها دردها آرزوها و امیدها برای آینده احتیاطها برای امروز و خاطرات گذشته و سنتش را و البته این دانش عمومی شامل خرافات مختلف نیز میشود. در بستر دانش مشترک گاه بر مبنای دریافتهای حسی که از محیط اطرافمان داریم به آن مشخصات و فضایلی را تلقین میکنیم و در این فرآیند ممکن است گاهی واکنشها و هدفمندی را که در متعلق به انسانها است به این محیط مادی نسبت دهیم. با همه این حرفها و علیرغم محدودیتهایی که دانش مشترک قبیله گروه یا جامعه ما دارد بدون این نوع از آگاهی زندگی ما غیرممکن میشد. در غیاب این آگاهی ما به طور دایم میبایست درگیر توجیه کردن و مردد ماندن در رویدادها میشدیم و همیشه برای تصمیمگیریهای روزمره خود دچار تأخیر میبودیم. دانش عمومی در همه فرهنگها و تمدنها وجود دارد. همه ما در زندگی روزمره خود از این دانش عمومی بهره میبریم و به کمک آن با همشهریهای و مردم اطرافمان ارتباط برقرار میکنیم. خود دانشمندان هم کارشان را با دانش عمومی آغاز میکنند اما در نهایت از مرزها و محدودههای آن فراتر می روند. 6

7 تجربه دانش عمومی مشاهده تجربههای ما از دانش عمومی کار بسیار سادهای است. برای مثال ببینید در باره یک اتفاق جدید و نا رایج با دوستتان صحبت میکنید برای مثال این گزاره را در نظر بگیرید: در برخی از بزرگراههای آلمان تابلوهایی هشداردهنده برای کاهش سرعت وجود دارد و مطالعات نشان داده با کاهش این حد سرعت جریان ترافیک سریعتر شده است. اولین واکنش هم صحبت شما به طور عمومی مخالفت کردن با حرف شما و دفاع از سیستم دانستههای پیشین خود است که برای مثال کاهش حد باالی سرعت باعث کاهش نهایی جریان رفتوآمد میشود. این بخشی از دانش عمومی است که در این شرایط و در مقابل داده جدید به دفاع از خود بر میخیزد. 7

8 1.5.5: فراتر از کارکردهای روزمره دانش عمیق دانش عمیق سیستماتیک یا دانش ثانویه زمانی آغاز میشود که تصمیم میگیریم خود را از سلطه آنی حواس پنجگانه امان رها کنیم و دستورهای روزمره آنها مبنی بر انجام فیالبداهه یا تفسیر آنی مطالب را به پرسش بکشیم. در این مرحله است که فردی تصمیم میگیرد مشاهده خود را به شیوهای سازمانیافته تر انجام دهد. برای مثال با نشان دادن توجه بیشتری نسبت به جزییات و یا با تصور کردن ابعاد جدیدی در موضوع با عمیق تر شدن در جزییات دانستههایمان و جستجوی ویژگیهای غیرعادی در یک موضوع آن را مورد بررسی قرار میدهد. به عبارت دیگر ما به فراسوی ظواهر و تکرار مکررات میرویم. دانش سازمانیافته نیازمند رفتن به فراسوی مسیرهای هموار و قبال پیموده شده و قابلدسترس است. این دانایی ادعای قطعی بودن ندارد و آماده مواجهشدن با پرسشها است. در این روش پاسخها با مداقه و کاوش به دست می آیند و با کمک این نوع از آگاهی است که دانش ما نسبت به اشیا و توصیفات آنها توسعه پیدا میکند. دانش برهان را طلب میکند. استدالل را به وجود میآورد در مقابل پرسشها قرار میگیرد. هیچچیز در آن تضمینشده نیست. دانشی که دیروز پذیرفتهشده به حساب میآمد ممکن است امروز دوباره به روی میز بررسی بازگردد و مورد بررسی دوباره و چند باره قرار گیرد. همیشه به همان اندازه که در ناشناختهها نقب می زند و ژرف میشود در دانستهها نیز دست به بازکاوی می زند. این یک ماجراجویی و جستجوی همیشگی است که در آن هیچ تابو و منطقه ممنوعه و خط قرمزی وجود ندارد. دانش سیستامتیک یک سازه است که خود نیز درون ساختاری قرار دارد. برخالف آنچه آگاهی روزمره یا دانش روزانه شمرده میشود و از مواجهه هرروزه ما با محیط اطرافمان به وجود میآید دانش سازمانیافته یا سیستماتیک ساختار میسازد. این کسب آگهی نیازمند داشتن یک رویه و دیسیپلین مشخص و حتی نیازمند از خود گذشتگیهای بسیار زیاد است. این آگاهی را باید قدم به قدم و با کمک پیمودن گام به گام و به کمک امکانات آموزشی به دست آورد. این آگاهی باید با تحقیقات پشتیبانی شود. آموزش در این سیستم باید از اصول و روش تعلیم و تربیتی مشخصی پیروی کند تا این اطمینان به وجود آید که محتوای مورد نظر به همراه نگرشهای درست به اهدافش به طور دقیق و درست انتقال پیدا کند. این آموزش نیازمند تواضع در مواجهه با حقیقتها و صبر و فداکاری است. بعضی وقتها زبان دانش سیستماتیک با یک مجموعه اصطالحات و لغات رمزی و کدهای تعریفشده در آن سیستم همراه است که معانی مختلفی نسبت به زبان رایج و عادی دارد. اغلب این کار مراجع جدیدی ارائه میکند و با تأییدها دست آوردها پاداشها و تکامل در روششناسی ها همراه میشود. چگونه دانش سیستماتیک را تشخیص دهیم 8

9 دانش و آگاهی سیستماتیک هدفش ابداع تصور و کشف آن چیزهایی است که نمیدانیم. این آگاهی در سنتها آرام نمیگیرد و نمیتواند یک جانبه ادامه پیدا کند. بسیار نقادانه است. این روش مسیرهای نگاه کردن حس کردن و برداشتهای ما از محیط را به پرسش میگیرد و مورد آزمون قرار میدهد. ابزار اصلی این روش خرد و تعقل است و سطحینگری را رد و انکار میکند. دانش سیستماتیک به طور دایم رویکردهای خود را بررسی میکند و بر پایه تجزیه و تحلیل و ابتکار و نوآوری استوار است. این روش ساختار و روشمندی خاص خود را دارد. دانش و آگاهی سیستماتیک متعلق به روشنفکران هنرمندان صنعتکاران نویسندگان متفکر و دانشمندان است. اما آیا شباهتهایی بین دانشمندان و یک هنرمند یا مثال یک نویسنده وجود دارد. مثال بین آلبرت انیشتین و لفانگ آمادئوس موتزارت و ویلیام شکسپیر چه شباهت هایی میتواند وجود داشته باشد در نگاه اول شاید چیز زیادی مشخص نباشد. اما دوباره و با دقت نگاه کنید. هر سه این افراد در زمینه و حوزه کاری خود دست به مشاهده ژرف جهانشان زده کاوش کرده و توصیف نمودهاند و در سطح باقی نماندهاند. هر سه آنها از اینکه نگاهی معمولی و مانند دیگران به محیط اطرافشان داشته باشند سرباز زدهاند. همه آنها سعی کردهاند به سطوح باالتری از آگاهی در حوزه فعالیتشان برسند. اما آیا همه اینها سبب خواهد شد که آگاهی و دانشی که تولید کردهاند را در یک ظرف قرار دهیم در حقیقت تفاوتهایی بین راههای آگاهی پیدا کردن وجود دارد و آگاهی علمی هم مشخصههای خاص خودش را دارد. 9

10 1.5.5: علم در جایگاه سازنده یک ساختار برای آگاهی مقدمهای بر آگاهی علمی علم مانند هنر گونهای از آگاهی و دانش سیستماتیک است اما تفاوتهای مهم و جدی بین آنها وجود دارد. در هنر ساختار سازی آگاهی و دانش بر مبنای مختصات و ویژگیهای فردی اتفاق میافتد. تعریف زیبایی یا اگر ترجیح میدهید زیباییشناسی و احساسات بر مبنای درک شخصی افراد است. هنرمندان بزرگ و کسانی که خالق دست آوردهای روشنفکرانه و پیشرو هستند به فراسوی احساسات و برداشت های اولیه می روند و به دنبال ارتباط برقرار کردن با پیامهای پنهان تخیالت و تصوراتی هستند که برای چشمان افراد عادی نامریی باقی مانده است. تنها شخصی که مجهز به تخصص کافی باشد میتواند درکی از حقیقت یک کار هنری ناب پیدا کند. این افراد کسانی هستند که میتوانند سبکهای مختلف را با مشاهده اشکال نمادها مکان و زمان خلق شدن آن اثر و تأثیری که همه اینها بر معنی اثر داشتهاند تفسیر و مشخص کنند. کارهای ذهنی سوبژکتیو یا وابسته به ذهن خالق خود هستند. به خالق خود گره خورده و در آنها پیوسته و وابسته آنها هستند. اما در علم شیوه ساختاربندی و سیستم سازی با آنچه در باال گفته شد متفاوت است. اگر کار هنر پرسش کردن درباره بر مبنای سلیقه است کار و بار علم اما تولید توصیفی صحیح از طبیعت است. اینجا ساختار سازی به معنی تعمیق اندازهگیری زمانسنجی استدالل خرد و منطق ساختاری است. در این حوزه ما باید نگاه وابسته به فرد را کنار بگذاریم. در این سیستم شخص ذهنیات و نظرات و دیدگاههای شخصیاش را از موضوع جدا کرده و آنها را از موضوع مورد بحث و تصویری که ارائه میکند بیرون میکشد. چگونه علم را بشناسیم آگاهی و دانش علمی درصدد درک طبیعت عناصر هدفمند و بنیانهای جهانی است که ما در آن زندگی میکنیم. این نوع از دانش نتایج ویژه و خاص خود را نیز به همراه میآورد. دانشمندان گزارهها و ادعاهای خود را بر مبنای توجیهات منطقی ارائه میکنند. کاملترین رویکرد علمی ارائه برهان و اثبات آن است. یک برهان و اثبات یک استدالل کامل و شفاف[ 2 ] است و در علم این استدالل و اثبات گاهی به شیوهای عملگرایانه ارائه میشود مانند یک آزمایش آزمایشگاهی که پدیدهای یا علت به وجود آوردن و نیز تأثیرات آن را بررسی میکند. اثبات و استدالل نتایج را با قطعیت مشخصی بیان کرده و امکان توسعه و عمومی کردن آن را فراهم میآورد و در نهایت به امکان پیشبینی منجر میشود. این نماد و شاخص علم مدرن است که آن را از علوم قدیمه متفاوت میسازد. علوم قدیم بیشتر به ساختارهای اعتقادی نزدیک بودند و این قدرت را به یک طرف مناظره میداد تا یک استدالل را به نفع خود به نتیجه برساند. آن نوع علم عموما با چراییهای اشیا و موضوعات سر و کار داشت. علم تجربی مدرن 10

11 علم مدرن با شک و تردیدهای ساختار مند آغاز میشود. همان چیزی که جامعهشناسی آمریکایی رابرت کی. مرتون آن را شک گرایی سازمانیافته مینامد. علم مدرن در قرن 55 و همزمان با دوره نوزایی یا رنسانس اروپا ظهور پیدا کرد و بر اساس مشاهده پدیدهها استوار بود. علم حقایق و گزارههای مختلف را با آزمودن آنها راستی آزمایی میکند. به همین دلیل هم هست که علم به آزمایشگاه و ابزارهایی برای مطالعات خود نیاز دارد. فرقی نمیکند که سوژه مورد مطالعه کوچکترین ذرات جهان باشند و یا کلیت جهان. علم روششناسی های دقیق و سختگیرانهای را با ابزارهای قابل اعتماد طراحی میکند تا مدارکی را به دست آورد که با کمک آن فرضیات و نظریات را تأیید و یا رد کند. دانش روششناسی خود را ارتقا قرار میدهد و به باز آزمایی استداللها و برهانهای خود میپردازد. در حالت ایده آل علم تجربی مستقل از فردی است که مشاهده را انجام داده و یا آزمایشی را طراحی میکند. این علم بیطرف و غیرشخصی است و با واقعیت مشاهدهشده و دیگر دانشهای تأییدشده سازگاری است. علم در شرایط ایده آل خود نتایج شفاف منطقی و خالی از ابهامی را ارائه میکند. اعتبار و صحت این نتایج را میتوان به کمک استدالل و خرد مورد تأیید یا رد قرار داد. ( این موضوع را به زودی در بخشی که به معرفی مفهوم ابطالپذیری کارل پوپر اختصاص دارد بیشتر مورد بررسی قرار میدهیم( نتایج علمی باید از آزمونهای سختگیرانه موفق و سربلند بیرون بیایند. که این همان روش عقالنیت علمی را بیان میکند. علم مدرن حقایق را از واقعیتها استخراج میکند و آنها را با بررسیهای روش مند مورد ارزیابی قرار میدهد. آزمونها میگویند چگونه اجسام و پدیدهها را باید اندازهگیری کرد هر چیزی چقدر وزن دارد چقدر دوام دارد در چه جهتی در حال حرکت است و امثال آن. آزمونها این دادهها را ریاضیات در اختیار ما قرار میدهد. درحالیکه دانش باستانی سعی در توضیح چرایی اشیا داشت دانش مدرن بیشتر به پاسخگویی به چگونگی رویدادها عالقه دارد. 11

12 :1.5.1 پیش از روش علمی اینکه روش علمی را توضیح دهیم بیایید ببینیم برای شناخت و درک جهان چه روشهای دیگری در اختیار ما قرار دارد. غیر از علم چه رویکردهای دیگری برای درک جهان وجود دارند بشر پیشینه طوالنی در مواجهه و ارتباط با طبیعت و تالش برای توضیح رفتارهای انسانی دارد. در این میان ادیان نیز درک دیگری از جهان به ما میدهند. دین معموال به عنوان راهی برای جستجوی حقیقت تعبیر میشود. این رویکرد به سوال هایی مانند اینکه ما کی هستیم کجا هستیم و کجا خواهیم رفت هدف زندگی روی زمین چیست پاسخ میدهد. ادیان بزرگ و زنده جهان ما همگی نگاه مشخصی را در باره جهان ما از ابتدا تا انتها ارائه میکنند. روزنامهنگاری که در باره علم مینویسد باید به یاد داشته باشد که باید به ادیان احترام بگذارد چرا که آنها قلمرو اعتقادات افراد هستند. ادیان گاهی اوقات با علوم تجربی ناسازگاری داشتهاند. داستانهای تاریخی زیادی درباره دانشمندانی که متفاوت از دیدگاه کلیسای کاتولیک در تالش برای ارائه پاسخها و جستجوی حقیقت بودهاند وجود دارد. برای مثال کپرنیک و گالیله از سوی کلیسای کاتولیک به این دلیل که معتقد بودند زمین کروی است و در مرکز عالم قرار ندارد مورد محکومیت قرار گرفتند. رویکرد دیگری که توضیحاتی در باره جهان ما ارائه میکند. استداللهای اقتدار گرایانه است. اساسا این رویکرد به این معنی است که اگر برای مثال متفکر به نام و برجسته و معتبر یونانی چیزی گفته است پس باید آن را برای همیشه معتبر شمرد. این دیدگاه به ویژه زمانی مطرح میشود که به بررسی آرای افرادی چون افالطون ارسطو فیثاغورث یا عارفانی چون هرمس برخورد میکنیم. این روزها ما در جوامع خود شاهد حضور افرادی هستیم که خود را جادوگر درمانگر یا چیزی شبیه به آن مینامند و دیدگاههایی را برای تفسیر جهان ارائه میدهند. بسیاری از آنها دارای دانشی غیرعلمی و یا آگاهیهای شخصی و فردی درباره محیط اطراف خود هستند. گروههای دیگری هستند که به خرافات و جادو اعتقاد دارند و به هر حال اینها سیستمهایی از آگاهی یا شبه آگاهی است که هنوز وجود دارد. علم چگونه کار میکند اساسا علم مدرن دانش و آگاهی را با طی کردن مراحل زیر میسازد: الف. مشاهده ب. آزمایش و تجربه پ. توضیح دادن ت. توسعه دادن و پیشبینی 12

13 الف. مشاهده دقیق مشاهده دقیق به معنی طی کردن مراحل زیر است: -مشاهده دقیق و با احتیاط واقعیتها -کنار گذاشتن دیدگاهها و نظرات شخصی -جلوگیری از گمانهزنیها و دخالت دادن انتظارات قبلی -مهار کردن باورها پیشداوریها و احساسات -مهار کردن دیدگاههای صاحب نفوذ -پرسیدن سئواالت منطقی -پیشنهاد دادن فرضیهها ب. آزمایش محتاطانه و بررسی واقعیتها آزمودن وقایع تنها از طریق آزمایشی که به روش و ابزار مناسب مجهز است امکانپذیر است. هدف این کار بررسی دقت مشاهدات و واقعیتها و تعیین روابط بین مشاهدات و واقعیتها است. بررسی وقایع از طریق آزمایش نیازمند موارد زیر است: -آزمایش در شرایط مختلف و توسط افراد مختلف تکرار شود -نتایج بدون اعمال هرگونه اقتدار و فشار بیرونی و فارغ از نظرهای شخصی در برابر شکها و انکارهای مختلف تأیید شود. -روابط بین علل و پدیده به طور صریح بیان شده یا نشان داده شود. -نتایج شفاف بوده و دربردارنده تأیید صریحی از حقیقت باشند. -نتایج امکان تأیید حقیقی و فارغ از ایده پردازی ها و تخیل را به همراه داشته باشد پ.توضیح با احتیاط زمانی که دانشمندان موضوعی را توضیح میدهند باید: -درباره همه مشاهدات متناقض قبلی بحث کنند. -رابطه میان مشاهدات جدید و قدیمی را توضیح داده و مشخص کنند. 13

14 -توضیح دهند که چرا رویداد خاصی تأثیر مشخصی را بر جای گذاشته است. -مطمئن شوند که خطایی در استداللشان وجود ندارد. ت. تعمیم دادن و پیشبینی منطقی زمانی که تعداد مشخصی از واقعیتهای تأییدشده کشف میشوند یک دانشمند میتواند فرآیند تعمیم و توسعه دادن آنها را با استفاده از زبانشناسی علمی انجام دهد که شامل مراحل زیر است: -تعمیم مشاهدات -قبول کردن اینکه واقعیتهای نشان دادهشده واقعیت بیرونی را توصیف میکند. -ساختن قانونها و نظریههایی که برای حالتهای مشابه نیز صادق و معتبر است. -پیشبینی توسعه و حالتهای بعدی و ساختار آن موارد و روابط آنها با هم. علوم سخت و نرم روشی که در باال توصیف کردیم را به طور اصولی میتوان در همه رشتههای علوم به کار گرفت. به همان شکلی که در علوم سخت Science) Hard )کاربرد دارد میتوان آنها را در علوم انسانی و اجتماعی Science) (Soft مانند جامعهشناسی روانشناسی علوم سیاسی تاریخ جغرافی دینشناسی اقتصاد و حتی پزشکی نیز به کار گرفت. اگرچه باید در نظر داشت که طی کردن برخی از این قدمها ممکن است در مطالعات مربوط به علوم نرم ما را با دشواری مواجه سازد. برای مثال کسی نمیتواند انسان را مانند گیاه یا مواد معدنی مورد آزمایش قرار دهد. به همین طریق دانشمندانی که قصد بررسی جوامع را دارند هنگامی که با مساله تعمیم دادن و پیشبینی کردن مواجه میشوند با مشکل برخورد میکنند. به طور عمومی اصول اولیه رویکرد علمی همه جا ثابت و معتبر باقی میماند اما در برخی از موارد مانند علوم نرم محققان از بخشهایی از این روش بیشتر از دیگر بخشهایش بهره می برند. نتیجه اینکه رویکرد و روش علمی باید در همه مطالعات و شاخههایی که ادعای علمی بودن را میکنند معتبر باقی بماند. علم چه چیزی نیست آموزشهای دشوار و سختی که یک نفر باید سپری کند تا به یک دانشمند تبدیل شود در کنار زبان اختصاصی ویژه و روششناسی علمی علم را به حوزهای اختصاصی و بسیار عالی و دور از دسترس بدل میکند. علم به گونه خاص چشمگیر و خیرهکننده ولی بسیار دشوار از دانش بدل شده است. دانشی که فراتر از دیگر گونههای آگاهی قرار میگیرد به ویژه به این دلیل که این نوع آگاهی بیش از هر نوع 14

15 دیگری میتواند به حقیقت نزدیک شود و واقعیتهایی که جهان مدرن ما را ساخته و شکل دادهاند تغییر دهد. این دانش علمی بوده است که مسایلی مانند سالمت ارتباطات خانهداری انرژی کشاورزی جنگ و خود علم را دستخوش تغییرات بنیادی کرده است. بخش عمدهای از جهان ما تنها به واسطه علم به وجود آمده و البته میتواند توسط خود علم نیز نابود شود. علم مدرن نه اکسیر حیات است و نه کتابی جادویی که راه حل همه مشکالت ما را در دل خود داشته باشد. از هیچ راه و روش غیبی استفاده نمیکند. حتی با وجود اینکه برخی از نتایج برخی از آزمایشها از ترس سرقت ایدهها و نتایج پنهان نگاه داشته میشوند اما روش علمی هیچچیز مخفی و رازورزانه ای در خود ندارد. در علم هیچچیزی به نام سنت وجود ندارد چرا که اگر قرار بود علم خود را محدود به سنت کند هیچگاه چیزهایی که بعدها تبدیل به سنت میشوند به وجود نمیآمدند. اگرچه به نظر میآید علم به هر جایی سرک میکشد و به سراغ چیزهایی می رود که شاید به نظر متعلق به اعتقادات بودهاند اما همیشه باید به یاد داشت که علم مذهب نیست و دانشمند راهب یک فرقه اعتقادی نیست. اگرچه به دلیل هزینهها و زیرساختهای عظیمی که علم برای پیشرفت نیاز دارد گاهی به نظر برسد که علم در اختیار برخی از ملتهای خاص قرار دارد اما علم و دانشمند در ذات خود متعلق به هیچ نژاد جنس سن دین رنگ پوست یا طبقه مالی خاصی نیست. حتی اگر علم در جستوجوی حقیقت باشد نتایج علمی به طور قطعی حقیقت شمرده نمیشوند و تبدیل به احکام جزمی نمیشوند. دانشمندان در مسیر یک جستجو و ماجراجویی بیپایان قرار دارند و هیچگاه از جایگاه خود در این مسیر راضی نیستند. آنها نتایج کار خود را منتشر میکنند و انتشار این نتایج به معنی دعوت دیگران برای آزمودن دوباره صحت کار آنها را و رد یا تأیید نتایجی است که آنها به دست آوردهاند. علم به عنوان یک ماجراجویی بشری ضعفهای خاص خود را نیز دارد. اشتباهات حتی تقلبها گاهگداری رخ میدهند. در برخی از آزمایشها جعل و نتایج دستکاری میشود. در دنیای علم هم رقابتها جاهطلبیها توهمات و حقهبازیهای کثیف وجود دارد به خصوص آنجایی که کسی برای نخستین بار به یافتهای دست پیدا میکند این موارد بیشتر دیده میشود. اما قدرت منحصربهفرد و استثنایی علم که آن را از بقیه رویکردها جدا میکند این است که قدرت ردیابی خطاها و اصالح آنها را با آزمونهای بیشتر دارد. اما چگونه یک روزنامهنگار میتواند وارد این دنیای انحصاری و محدود علم که ساکنانش تعداد اندکی از افراد به نام دانشمندها هستند شود با توجه به اینکه مخاطب این درسها کسانی هستند که به کار روزنامهنگاری مشغولند به بیان اصول اولیه روزنامهنگاری نمیپردازیم. تنها کافی است این نکته را یادآوری کنیم که مانند روش کار دانشمندان معاصر کار یک روزنامهنگار بر مبنای مشاهده واقعیات بنا شده است. همان طور که روزنامهنگاران میگویند:»واقعیتها مقدس و اظهار نظرها بی ارزشند«مانند دانشمندان روزنامهنگاران نیز تالش میکنند بیطرف و هدفگرا باقی بمانند چرا که باید تمایالت شخصی و پیشداوریهای خود را در زمینه مورد بحثشان کنار بگذارند. 15

16 در هنگام جمعآوری اطالعات و تولید خبر یک روزنامهنگار حقیقت را باالتر از هر چیزی قرار میدهد. این نقطه مشترک دیگری بین دانشمندان و روزنامهنگارها است. اما یک روزنامهنگار گذشته از همه اینها یک شاهد است. او وقایعی را برای مردم گزارش میکند که مردم در صحنه وقوع آن حضور نداشتهاند. آنها کار خود را برای هم صنفیهای خود یا دیگر روزنامهنگاران منتشر نمیکنند بلکه آن را برای مخاطب عام منتشر میکنند. روزنامهنگاران همچنین تنها به بیان واقعیتها به شکل ساده و مجرد کفایت نمیکنند. یک روزنامهنگار خوب چهارچوبی برای بیان واقعیتها بیان میکند و برای مخاطبش تأثیرات سیاست آموزش قانون عدالت اخالق را بازگو میکند. بهترین روزنامهنگاران آنهایی هستند که اجازه میدهند واقعیتها خود به سخن بیایند و به بازیگران اصلی صدایی میدهند تا آنها خود واقعیتها را قابلفهم کنند. به طور خاص روزنامهنگارها فرهنگ را میسازند و این کار را با توسعه دادن و تغذیه کردن جامعه و توسعه مباحثات دموکراتیک انجام میدهند. روزنامهنگارها شورمندی یک جامعهشناس را در کنار کنجکاوی یک کارآگاه توأم باهم دارند و همواره این دغدغه را دارند که آیا حقیقت جایگزینی وجود دارد که فراگیر تر و معنیدار تر باشد. حتی اگر این کار آنها را به نتیجهای بر خالف باورهای پذیرفتهشده عموم برساند. واقعیتها و ف کت هایی که از سوی یک روزنامهنگار به عرصه عمومی جامعه عرضه میشود باید با معیارهای خاصی صدق کند: صداقت: یک روزنامهنگار داستان تخیلی نمینویسد و وقایع را ابداع نمیکند. ارزش خبری: یک موضوع خبری باید اطالعات جدیدی را به همراه داشته باشد که چهارچوب شناختهشده عمومی را ارتقا دهد. معنیدار بودن: وقایع بر مبنای معانی آنها تأثیرگذاری نتایج بالقوه و اهمیت برای عموم توزین میشوند. عالقه: روزنامهنگارها به دنبال چیزهایی هستند که غیرعادی بوده یا بتواند حس کنجکاوی مخاطب را تحریک کند. روزنامهنگارها و دانشمندان از اطالعات به شیوه یکسانی استفاده نمیکنند. مشاهدات یک دانشمند گاهی بسیار خاص است و اغلب اوقات تنها بخش کوچکی از یک تصویر بزرگتر را شامل میشود. یک روزنامهنگار تا جایی که میتواند تور خود را گستردهتر پهن میکند تا بتواند به تصویر کاملتری داستان دست پیدا کند. یک روزنامهنگار برای آنکه اطمینان پیدا کند مخاطب خود را گمراه نمیکند حوزههای دیگری از دانش را نیز به میان میآورد و بازیگران دیگری را نیز وارد صحنه میکند. برای مثال یک داستان پزشکی ممکن است شامل اطالعات و واقعیات هایی در باره اقتصاد جغرافیا و یا جامعهشناسی نیز باشد اما ژورنالهای علمی چیستند و روزنامهنگار علمی چه چیزی را عرضه میکند ژورنالهای علمی همزمان با تولد علم تجربی مدرن به وجود آمدند و این اتفاقی بود که در قرن 55 در کنار انتشار کتابها و برگزاری کنفرانس های علمی آغاز شد. سال 5668 فرانسه شاهد انتشار ژورنال»لو ژورنال د سوان بود«در 5683 نشریه متون مذاکرات فلسفی Transactions) Philosophical )در انگلستان شروع به انتشار کرد و نشریه اکتا ارودیتوروم eruditorum) (Acta نیز انتشارش را در آلمان آغاز کرد. 16

17 شکل و محتوای ژورنالهای علمی به طور چشمگیری از آن زمان تا کنون تغییر کرده است. امروزه صدها هزار ژورنال شناختهشده شاخههای مختلف علمی را پوشش میدهند[ 3 ] همچنین امروزه با گروهی از روزنامهنگاران مواجهیم که خود را روزنامهنگار علمی مینامند و معتقدند کار آنها ایجاد پل و ارتباط بین نتایج کار دانشمندان و تحقیقات علمی و عامه مردم است. روزنامهنگاران علمی معتقدند که به اشتراکگذاری علم نیاز اساسی دموکراسی است و علم در خود قدرت دموکراسی سازی را با نیروی صداقت بی طرقی و برابریاش در اختیار دارد و میتواند بر زندگی روزمره شهروندان تأثیر به سزایی داشته باشد. از سوی دیگر گروهی از روزنامهنگاران علمی وجود دارند که مجذوب علم هستند و میخواهند شورمندی و دستاوردهای مهم و خیرهکننده علم را با دیگران و عموم مردم سهیم شوند. کسانی که در روزنامهنگاری علمی به فعالیت مشغولاند تالش میکنند تا تالشها و کارهای دانشمندان را ترجمه و منتشر کنند و توضیح دهند که مکانیسم علم چطور کار میکند و چگونه جهان علم با کل جهان ما ارتباط دارد مردم را به علم عالقه مند کنند و نگرش مثبتی نسبت به علم به وجود آورند. نقش روزنامهنگاری علمی مردم باید تفاوت جدی و خط افتراقی را بین روزنامهنگاری علمی و روابط عمومی علمی رسم کنند و آنها را از هم جدا کنند. روابط عمومی علمی استراتژی های متفاوتی را با هدف ترویج علم بین مردم و آوردن آن به میان عامه دنبال میکند. هدف آن آموزش دادن افزایش توجه عمومی و ساختن پشتوانهای برای علم است. ارتباطات جمعی علمی یا روابط عمومی علمی (Science ( Communicationاز ابزارهایی مانند روابط عمومیها کارزارهای تبلیغاتی ابزارهای بازاریابی بروشور ها کتابها فستیوالها و مراکزی مانند موزههای علم بهره میبرد. اما یک روزنامهنگار علمی از سوی دیگر میخواهد علم را به مردم بازگرداند و به آنها کمک کند تا از موهبت علم برخوردار شوند. به طور قطع اکثر روزنامهنگاران علمی از تحسینکنندگان گنجینه علم هستند اما آنها فراتر از آن هنر شک کردن را توسعه و ترویج میدهند. تا مطمئن شوند عامه مردم قربانی در دام علوم بد اشتباه و متقلبانه نخواهند شد. گاستون بشله فیلسوف فرانسوی میگوید روزنامهنگارهای علمی پایی در جهانی دارند که در آن ایدهها حیات دارند و پای دیگرشان در جهانی است که ما در آن زندگی میکنیم. مشابه آن چیزی که در نقد ادبی شاهد هستیم روزنامهنگار علمی منتقد علم نیز هست. منتقد بودن به معنی پرسیدن پرسشها و آزمودن انتخاب کردن توصیف کردن تأیید کردن و تفسیر و توضیح واقعیتهای علمی باهدف پیدا کردن چیزهایی است که در آن میان ناگفته و نامکشوف باقی مانده است و هدف این کار نیز این است که بتوان این توانایی را به دست آورد که بتوان در باره یک رویداد اظهارنظر درست تری انجام داد. منتقد علمی علم را از زوایای مختلفی - نظیر اقتصاد جامعهشناسی سیاست اخالق و حقوق بررسی میکند. در پایان روزنامهنگار علمی میتواند از ارتباط اهمیت و کاربردی بودن علم سوال کند و فراتر از هر چیزی نتایج یافتههای علمی را با نیازها و دلمشغولیهای شهروندان ارتباط میدهد. 17

18 روزنامهنگار علمی باید به گونهای کار خود را تنظیم کند تا شهروندان بتوانند بر مبنای آن علم را بفهمند و از آن در زندگی روزمره خود بهره ببرند. این کاری فراتر از ترجمه کردن علم به زبان رایج جامعه و گذاشتن آن در کنار استعارهها و تشابهها و امثال آن است. به لطف روزنامهنگاران علمی خوب مردم متوجه میشوند دانشمندان به چه چیزی اعتقاد دارند و به چه چیزی اعتقاد ندارند چه زمانی به علم اعتقاد دارند و چه زمانی رفتار و گفتارشان بر مبنای اعتقادات شخصی اشان شکل میگیرد. یک روزنامهنگار علمی شایسته با ماهیت واقعی و درست علم ارتباط برقرار میکند و متوجه میشود چه زمانی یک فعالیت علمی پیش رو چه زمانی حاشیهای رو به عقب یا در حال سکون است. روزنامهنگاری علمی برای جهان روزنامهنگاری یک موضوع فرعی و کم ارزش نیست. این کار نیازمند استعداد بسیار باال آزاداندیشی خالقیت تصور و تخیل تسلیم بودن در برابر واقعیت جاهطلبی و البته فروتنی است. 18

19 1.5: محدودیتهای علم 1.5.5: مقدمه قرن بیستم شاهد پیروزیهای شکوهمند علم بود که با قدم گذاشتن انسان بر ماه به اوج خود رسید. اما در همین حال علم به چنان توانایی و قدرتی نیز رسیده است که میتواند باعث نابودی بشر شود. در خالل اوایل قرن بیستم جنبش اصالح ژنتیک انسان به دنبال ارتقای انسان با کمک تولیدمثل کنترل شده بود و در این راه ایده عقیمسازی معلوالن ذهنی را مطرح میکرد. در خالل جنگ جهانی دوم بمب اتمی که حاصل و نتیجه غیرمستقیم یافتههای آلبرت انیشتین - معروفترین دانشمند معاصر جهان - بود بر فراز هیروشیما و ناکازاکی ژاپن منفجر شد. امروز قدرت دانش فناوری اطالعات و اینترنت حریم شخصی را در زندگی ما به چالش کشیده است و از سوی دیگر آسیبهایی که به طبیعت زدهایم ما را در آستانه تبدیل کردن سیاره مادریمان به محلی زیست ناپذیر قرار داده است. بله این یک واقعیت است که جنبه تاریک و غمباری از علم نیز وجود دارد. این ظرفیت دوگانه علم که همزمان میتواند هم زندگی ما را آسان تر و در همان زمان ما را به پایان آن نیز نزدیک کند باعث میشود همزمان برخی علم را دست دادن با شیطان و فواره آگاهی بنامند. علم شمشیری دو لبه است. در این بین فالسفه نیز سعی کردهاند که ماهیت واقعی علم را مورد مداقه قرار دهند. در پایان قرن 51 دیدگاههای متخاصمی درباره علم وجود داشت که مجموع آن مباحثات به جنگهای علم( Wars (Science مشهور شدند. خوشبختانه تنها قربانیان این نبرد اعتبار و جایگاه برخی از افراد آکادمیک بود. اگر بخواهیم این نبرد را به طور خیلی سادهشده توصیف کنیم باید گفت این نبرد بین محققان اکثر علوم طبیعی در برابر گروهی از جامعهشناسان مورخان فالسفه و فمینیستها شکل گرفته بود که گویی از طرف همه جامعه صحبت کرده و میگفتند: علم ابزار سرکوبی در دستان کاپیتالیسم لجامگسیخته و ابزاری برای سرکوبگریها و مبارزهطلبیهای مردانه است. آنها نه تنها عالقهای به پیوستن به جامعه دانشمندان نداشتند که با افشاگریها در مورد استفادههای افراطی و شرورانه علمی تمام تالششان را انجام دادند تا علم را از جایگاه خودش که روشی بینظیر برای جستجوی حقیقت بود پایین بکشند. آنها بخش اول این درس نامه را به طور معکوس قرائت میکردند. برای آنها علم توصیف درستی از واقعیات نبود. از دید آنها علم دین جدیدی بود که به همراهش مناسک باورها دگم ها رقابت ف ر ق مختلف و انجمنهای راهبان ویژه خودش را داشت. آنها وظیفه خود میدانستند که معبد علم را ویران کرده حقیقت دانش علمی را افشا نمایند و آن را به حد دانش عمومی فر بکاهند و کارهای و روشهای کاری واقعی دانشمندان را برمال کنند. مباحثی که در پی میآید به معرفی برخی از نقلقولهای متفکران کلیدی فلسفه علم معاصر و همچنین قهرمانان این نبرد میپردازد. 19

20 1.5.5: توماس کوهن ) ( با وجود تأثیر و رابطهای که مفهوم ابطالپذیری کارل پوپر در علم داشت ( این موضوع ع را مورد بحث قرار خواهیم داد( معروفترین فیلسوف علم معاصر توماس کوهن نویسنده ساختار انقالب علمی است که در سال 5165 منتشرشده و هنوز هم محبوبیت بسیار باالیی دارد. کوهن معتقد بود جستجو برای یافتن حقیقت عینی هدف نهایی علم نیست بلکه علم یک روش غایی و اساسی برای حل کردن مسایلی است که درون یک سیستم اعتقادی معاصر وجود دارد. این سیستم اعتقادی و ارزشهای آشکار آن با عبور از درون یک مجموعه از روندهای تجربی به نتیجه میرسند که میتواند همان سیستم اولیه اعتقادات و ارزشها را تقویت کرده و ارتقا دهد. کوهن چنین سیستم را پارادایم مینامد. دانشمندان اغلب اوقاتشان را مشغول سپری کردن بر روی فرآیندهای عادی علمی هستند به این معنی که درون یک پارادایم مشخص کار میکنند. اما برخی از افراد مانند نیکوالس کپرنیک ایزاک نیوتن چارلز داروین و آلبرت انیشتین سیستمهایی از اعتقادات جدید را عرضه میکنند که باعث میشود ماشه انقالبهای علمی چکانده شود. بر این اساس سیستمهای آنها جهان ما را تغییر شکل میدهد برای مثال بر این مبنا دیگر زمین در مرکز عالم نیست و خورشید جای آن را میگیرد یا قوانین مکانیک اجرام سماوی در رده همان قوانینی قرار میگیرد که در باره مکانیک اجسام روی زمین معتبر است یا اینکه ایده تکامل تدریجی را جایگزین پیدایش یکباره انسان میکند و یا اینکه فیزیک را از حالتی خاص که محدود به گذر زمان است را به فیزیک جدید ارتقا میدهد که در آن چهارچوبهای مرجع گوناگون در زمان میتوانند نسبت به هم با سرعتهای مختلف شناور باشند و فیزیک روابط رویدادها را با ناظرهای مختلف بیان میکند. کوهن استدالل میکند که پارادایم های جدید نه تنها به دلیل شایستگیهای علمی که به این دلیل پذیرفته میشوند که رقبا و هم آوردن آنها در نهایت از بین میروند و نمیتوانند در برابر آن مقابله کنند. برای مثال نظریه نسبیت عام انیشتین به عنوان توصیف درستی از طبیعت پذیرفته شده است چرا که توان دفاعی نظریه نیوتونی در موارد بسیاری در مقابل این نظریه از هم گسسته شده است. کوهن برخی از پوششهای ظاهری را از برخی ایدههای ساده درباره علم مانند اینکه در نهایت علم حقیقت را در مسیری عقالنی تدریجی و خطی به دست میآورند از آن میزداید.او معتقد است عباراتی مانند اینکه علم به هر حال راه خود را پیش میرود تنها برای فریب دادن فالسفه است دانشمندان خالق خود به خوبی میدانند که چه کار دشواری در پیش دارند تا که ایدههای جدیدشان را به جامعه علمی بقبوالنند. 20

21 1.5.5: کارل پوپر ) ( هنوز هم سودمندترین و نافذترین تعریف از علم را کارل پوپر ارائه کرده است: علم آن نوعی از دانش است که میتوان آن را ابطال کرد - به قول خو او علم آن چیزی است که ابطالپذیر باشد. بر اساس آرای پوپر علم تمرین مداوم برای اثبات اشتباه دیگران از طریق استدالل منطقی است. هر آزمون و مشاهدهای با این هدف طراحی میشود که نظریه پذیرفتهشدهای را به چالش بگیرد. علم چیزی نیست به جز نظریههایی که از تالشهای ابطال گرایانه دانشمندان جان سالم به در میبرند. پوپر شک منطقی را بنیاد و سنگ بنای رویکرد علمی میداند. دانشمندان با بلندپروازی برای کشف و انتشار مشاهداتی اقدام میکنند که نظریات پذیرفتهشده امروزی را به چالش میکشد. همان چیزی را که توماس کوهن آن را پارادایم روز مینامید. در عمل اما بسیاری از دانشمندان اغلب اوقات خود را با خوشنودی سرگرم تکرار آزمایشهایی هستند که مشاهدات و نتایج قبلی را تأیید میکند. با این وجود آنها هم امیدوارند بتوانند نقطهضعفی در آنها پیدا کنند تا بتوانند نظریات را اصالحکرده و تئوریهای جدیدی را مطرح کنند. هزاران دانشمند بیصبرانه منتظر راهاندازی کامل شتابدهنده بزرگ هادرونی در آزمایشگاه سرن هستند تا شاید مسیری را به سوی فیزیکی نوین باز کنند و در همان حال امیدوارند بتوانند از آن برای آشکار سازی ذرهای بنیادی به نام بوزون هیگز استفاده کنند که فیزیک مدرن جدید وجود آن را پیشبینی کرد بود. تعمیم قویترین و ضعیفترین زنجیره در علم در بخش اول درس پنجم متوجه شدیم که قوانین فیزیکی و تئوریها تعمیم داده میشوند. برای مثال حجم یک میله مسی در اثر مواجه شدن با حرارت افزایش پیدا میکند و انبساط مییابد. همین طور میلههایی از جنس آلومینیوم و استیل نیز همین رفتار را نشان میدهند و هر 3 این موارد فلز هستند. روش علمی ما را به سوی تعمیم راهنمایی میکند و این نتیجه را میدهد که همه فلزات در مواجهه با گرما انبساط پیدا میکنند. تعمیم دادن یا آن طور که اهل فن میگویند قیاس کل از جز به معنی ارائه قانونی مانند اینکه همه فلزات در مقابل گرما دچار انبساط میشوند بر مبنای مجموعهای از مشاهدات است که در آنها فلزات مشخصی در مقابل افزایش مشخصی از دما و تحت شرایط متفاوتی دچار انبساط شدهاند. نقطهضعف این تعمیم از آنجایی ناشی میشود که هر واقعیت و قانونی که بر این مبنا بنا شده باشد در معرض مواجهه با استثناها قرار دارد و میتواند تنها با یک نمونه متضاد اعتبار خود را از دست بدهد. بنابراین قوانین علمی را نمیتوان بر مبنای قدرت منطق و قیاس بنا کرد. در قیاس واقعیت این گزاره که فلزات گرم شده انبساط پیدا میکنند به عنوان حقیقت تضمینشده پذیرفته میشود و در نتیجه با شنیدن این گزاره که مس از فلزات است و استفاده از قوانین منطق به سادگی با استفاده از قیاس و استنتاج میتوانیم بگوییم حجم یک قطعه مس نیز در مقابل گرما افزایش مییابد. 21

22 سودمندی و درعینحال محدودیتهای علم از آنجایی ناشی میشود که علم در قلمرو استدالل منطق ناب قرار نمیگیرد. بر خالف یک حقیقت ناب و قطعی علم نمیتواند تنها بر مبنای منطق توسعه پیدا کند در علم با حقیقت مادی مواجه هستیم که باید در مجموعهای از نتایج آزمایشگاهی باقی بماند و بر مبنای مشاهدات و مثالها تأیید شود. از آنجایی که دانشمندان هیچگاه نمیتوانند مطمئن شوند که همه فلزها را آزمایش کردهاند تعمیمها در علم باعث میشود درهای ابطالپذیری بازبماند. هوشمندی کارل پوپر این بود که این آسیبپذیری را به بنیادی برای علم تبدیل کرد. 22

23 1.5.5: روش علمی این دیاگرام از کتاب چه چیزی علم است اثر آلن چالمرز دانشگاه کوینزلند و انتشارات دانشگاه اوپن گرفته شده که در سال 5111 منتشر شده است. این نمودار نشان میدهد دانشمندان چگونه نظریات و قوانین را به کمک قیاس کل از جز میسازند و سپس قوانین جدید و پیش بینی ها را بر مبنای این قوانین و نظریات ارائه میدهند. استنتاج و قیاس آنها از منطق میآید اما این حقایق به عنوان حقیقتهای مادی در نظریات و قوانین باقی میمانند نه به عنوان حقایق محض. 23

24 1.5.1: پاول فایرابند( ) برای آنکه چشماندازی از هرجومرج موجود در دیدگاههای مختلف درباره علم داشته باشید به سراغ فایرابند میرویم. او در نیمه دهه 61 قرن 51 زمانی که در برکلی تدریس میکرد و جادوگران خلقت گراها داروینست ها و پیشگوها را به دانشگاه دعوت میکرد تا "علم" آنها را توضیح دهد و مفهوم حقیقت را برای دانشجویان به بحث بگذارد. او معتقد بود همه چیز کارآمد است. بر اساس نظریات او توجه به معنی در جهان علم به پایان رسیده است. برای مثال گالیله برای تأیید نظریاتش همان اندازه که از مشاهدات به کمک تلسکوپش و ابداعاتش استفاده کرده به همان مقدار هم از دروغ دستکاری اطالعات و هیاهو بهره برده است. او استدالل میکند گالیله به واسطه سبک خاصش و روشهای هوشمندانهاش در متقاعدسازی و اینکه نوشتههایش را به جای التین به ایتالیایی مینوشت و اینکه آنها را به کسانی عرضه میکرد که در برابر ایدههای قدیمی و استانداردهای قدیمی آموزشی مرتبط با آن موضع داشتند به موفقیت در جا انداختن ایدهاش رسید. اگر دانشمندان یک مناظره را با همان ابزاری که دیگران استفاده میکنند به سود خود پایان دهند حقیقت علمی نیز چیز متفاوتی نسبت به مثال ادعاهای اختربین ها کف بینها و صوفیها نمیشود به همین دلیل فایرابند معتقد بود که همه این رویکردها دارای ارزش یکسانی با هم هستند و علم و به خصوص علم بنیادی چیزی به جز یک پدیده تاریخی نیست جزماندیشی علمی حتی میتواند خطرناک باشد و جامعه باید خود را از شر طلسم مطلقه علم رها کند. چنین ایدههایی راه را برای ساختارگرایی جامعهشناسی باز میکردند. 24

25 :1.5.1 ساختارگرایی جامه شناختی ( Constructivism )Sociological اگر دانشمندان را یک قبیله و یا یک فرقه در نظر بگیریم پس چرا بررسی و مشاهده رفتار آنها را به عنوان موضوعی جذاب به مردمشناسان واگذار نکنیم تحقیقات مردمشناسی کمترین اهمیت را به گفتارهای مردم میدهد و به جای آن رفتارهای جامعه مورد بررسی را زیر نظر میگیرد. بر این مبنا ساختارگراهای جامعهشناسی علم را محصول ناب و محضی از جامعه بر میشمارند. آنها نتیجه میگیرند که جامعه شکلدهنده عمده باورهای یک دانشمند است : یک دانشمند ممکن است نظریه و دیدگاه علمی خود را منتشر کند اما این دیدگاه فرهنگ اجتماعی حاکم بر او است که اعتقادات او نسبت به یک نظریه ویژه را ساخته است. ساختارگراهای جامعه باور معتقدند دانشمندان وقتی میگویند ما حقیقت را میدانیم تنها خود را فریب میدهند. گفتمان علمی تماما بر مبنای تالشهای دانشمندان برای در اختیار گرفتن قدرت بنا شده و علم چیزی نیست جز ابزاری برای اعمال سلطه. یک مثال مشخص از ساختارگراهای جامعه باور برونو لتور جامعهشناس فرانسوی است. او مفهومی به نام علم در عمل را به گونهای تعریف میکند که علم تا حد توصیف حرکتهای دانشمندان در آزمایشگاهها فرو کاسته شود. در تعریف او از علم به هیچوجه مشخص نیست دانشمند زمانی که به درون میکروسکوپش نگاه میکند در حقیقت به چه چیزی مینگرد. مطمئنا دانشمند ادعا میکند من یک باکتری میبینم اما خود باکتری که صحبت نمیکند و خودش را نمیتواند معرفی کند. برای لتور و طرفداران ایده علم در حرکت Action) (Science in بخش عمدهای از علم چیزی جز یک داستان تخیلی نیست که در اذهان دانشمندان پرورده شده است. 25

26 1.5.5: نسبیتگرایی فرهنگی و علم این ایده که مفهوم علم ساخته جوامع خاص در زمانهای خاص است به طور قابلتوجهی با فلسفه نسبیتگرایی فلسفی در هم آمیخته است. دیدگاهی که بیان میکند هر جامعه حقیقت مشخصی در دل خود دارد و هر یک از آنها به اندازه دیگری معتبر است. نویسندگان این درس شاهد برگزاری سمیناری از سوی یکی از مدیران دانشگاه یااونده )در کامرون ) Yaoundé - University of بودهاند که عنوان آن عبارت بود از اینکه»ما آفریقایی ها باید مدل خاص خودمان از اتم را بسازیم«برخی دیگر معتقدند سهم به نسبت اندکی که از علم به حل مشکالت کشورهای در حال توسعه اختصاص پیدا میکند به دلیل این است که غرب قلمرو علم را در اختیار گرفته است. برخی از فمینیستها استدالل میکنند اگر سهم بیشتری از دانشمندان را زنان در اختیار داشته باشند آنگاه علم نسبت به طبیعت با مدارای بیشتری برخورد میکند. حسین نصر یکی از معروفترین متفکرین اسالمی است که اکنون در هاروارد تدریس میکند. او معتقد است علم امروز حاصل جهان غربی است که خود را متعهد میداند تا از طبیعت تا حد امکان بهرهکشی کند و در صورت نیاز حتی آن را نابود کرده و شکنجه دهد اما علم اسالمی متفاوت است چرا که طبیعت در اسالم تقدیس شده و امری قدسی به شمار میرود[ 4 ].در هندوستان بسیاری امیدوارند تا علم متفاوتی بر مبنای مفاهیم آیین هندو درباره فضا زمان منطق و طبیعت بنا کنند. اگر علم یک محصول جنبی امور فرهنگی اجتماعی باشد میتواند از سوی گروههای مختلف بر اساس عالیق آنها و به قیمت تخریب دیگر فرهنگها محیطزیست و فضا مورد سو استفاده قرار بگیرد. شما چه فکر میکنید 26

27 1.5: در جهان واقعی علم چگونه ساخته میشود 1.5.5: مقدمه این بخش از درس به معرفی این مساله میپردازد که علم چگونه در زندگی روزمره ما روزبهروز ساخته میشود و چگونه حقیقتهای علمی به طور مشخص در آن وارد میشود. شما خواهید آموخت که چگونه بنای علم با کمک انتشار مقاالت علمی و ژورنالهای تخصصی ساخته میشود. شما خواهید آموخت که مکانیسم راستی آزمایی چگونه در سیستم انتشار مقاالت علمی عمل میکند و محدودیتهای آن چیست. این بخش با معرفی مکانیسم جستجوی حقیقت علمی دیگری که نقش مهمی در مسایل پیچیده و بحرانی انسانی دارد به پایان میرسد. در خالل این درس شما در باره چند مورد از مفاهیمی که به شما کمک میکند تا اعتبار دانشمندان و مقاالت آنها را بسنجید مهارت پیدا میکنید. همچنین دراینباره میتوانید به درس 3 نیز مراجعه کنید. 27

28 1.5.5: علم: چیزی است که در ژورنالهای علمی منتشر میشود اگر از یک محقق علمی بپرسید کار او چیست به شما میگوید که کار او نوشتن مقاله برای ژورنالهای علمی است. به عبارت دیگر میتوان اینگونه گفت که علم آن چیزی است که در ژورنالهای علمی منتشر میشود. اعتبار این جمله در این نکته نهفته است که انتشار در ژورنالهای علمی برای هر دانشمندی حیاتی است - آنها باید یا کار خود را منتشر کنند یا به کار حرفهای خود پایان دهند. دانشمندی که کاری را منتشر نکند نه جایگاه مشخصی دارد نه کمک مالی در اختیار دارد و در نهایت نیز کار خود را نیز از دست خواهد داد. بعد از اینکه یک دانشمند از دانشگاه فارغالتحصیل شد بقای حرفهای او وابسته به انتشار دایم مقاالتی است که منتشر میکند و به طور خاص وابسته به تعداد مقاالتی از او است که از سوی نشریات معتبر و بزرگ علمی انتخاب تأیید و چاپ میشوند. یعنی ژورنالهایی که دارای میزان ارجاع و تأثیر باالتری در جامعه علمی هستند. مقاالت علمی که در بهترین نشریات علمی منتشر میشوند باید دو آزمون را پشت سر بگذارند. نخست ادیتورهای ناشر نه تنها قابلیت محتوای مطلب که اهمیت آن را بررسی میکنند سپس نسخهای از مقاله را برای گروهی از شاخصترین متخصصان در آن حوزه تحقیقاتی میفرستند به همین دلیل این ژورنالها را peer- reviewed یا تأییدشده توسط هم صنفان مینامند. همه ژورنالهای علمی جدی مقاالت خود را پیش از انتشار به تأیید این همصنفان ارشد میرسانند. بازبینی همصنفان فرآیندی است که در آن متنی که برای انتشار در مجلهای ارسال شده است مورد تأیید کارشناسان مناسب و خبره آن حوزه -که عموما برای نویسنده آن مقاله ناشناس باقی میمانند- قرار گرفته باشد. برای اینکه این اطمینان حاصل شود که آیا مقاله مورد نظر برای انتشار مناسب است یا نه این کارشناسان به طور خاص به رابطه میان روششناسی به کار گرفتهشده در مقاله و نتایج حاصل از آن میپردازند. فهرست ارجاع سامانه و بانک اطالعاتی از مقالهها از جمله معیارهایی است که نشان میدهد هر مقاله چند بار به عنوان مرجع در کار دیگر دانشمندان و نویسندگان مقالههای علمی دیگر مورد استفاده قرار گرفته و یا در کار آنها ذکر شده است. این یک عامل برای تعیین میزان اهمیت یک مقاله است. عامل تأثیر یا Impact factor میزانی است که نشان میدهد تناوب ارجاع به یک مقاله متوسط در یک ژورنال در یک سال و یا یک بازه زمانی مشخص چقدر است. این نسبت با تقسیم دفعاتی که در سال جاری مقاالت یک نشریه مورد ارجاع قرارگرفتهاند بر تعداد مقاالتی که در آن ژورنال در دو سال قبل منتشر شدهاند به دست میآید. هدف این تعریف این است که میزان و شاخصی برای سنجش ] اهمیت ژورنالهای بزرگ مشخص کند. شما میتوانید عامل تأثیر برخی از ژورنالهای علمی را در این نشانی مشاهده کنید ]این وب سایت معدنی از اطالعات در باره تولیدات علمی دانشمندان دانشگاهها و کشورها است.نمونه دیگر چنین مرجعی را میتوانید در نشانی بیابید. 28

29 1.5.5: محدودیتهای بازبینی متخصصان به طور اساسی عبور از مرحله بازبینی متخصصان به این معنی است که دیگر متخصصان یک رشته مشخص در زمان رخ دادن آن تحقیق معتقدند که محتوای آن مقاله با آنچه در آن حوزه علمی به طور عمومی پذیرفته شده است سازگاری دارد. اما در حقیقت آزمون واقعی تنها زمانی اتفاق میافتد که دیگر دانشمندان همان نتایج را با همان روششناسی بار دیگر به دست آورند. حقیقت یک مقاله بازبینیشده توسط متخصصان همیشه موقتی است و تا زمانی دوام دارد که نتایج آزمونهای دیگر نتایج متناقض با نتایج اعالم شده در آن را به دست نیاورده باشند. آیا روزنامهنگاران علمی باید اطمینانی غیرواقع گرایانه به ژورنالهای بازبینیشده دقیق داشته باشند به طور قطع بازبینی توسط متخصصان به معنی عدم امکان ابطالپذیری آن مقاله یا پذیرش دربست آن نیست. یکی از نمونههای اخیر که یک مقاله بازبینیشده به مقاله دانشمند کره جنوبی هاونگ وو - یوک بازمیگردد که ادعا کرده بود برای نخستین بار موفق به شبیهسازی و کلون کردن جنین انسانی و تولید سلولهای بنیادی از آن شده است. ژورنال ساینس که توسط انجمن آمریکایی علوم پیشرفته (AAAS) منتشر میشود تالش بسیاری کرد تا مطمئن شود این مقاله همزمان با کنفرانس ساالنه متخصصین این حوزه که در سال 5114 در واشنگتن برگزار میشد منتشر شود. تبلیغات وسیعی از سوی ساینس و AAAS بر روی این مقاله صورت گرفت و البته وقتی مشخص شد این مقاله فاقد اعتبار و تقلبی است ضربهای که به اعتبار آنها خورد بیش از همه آن تبلیغات مصیبت زا بود. [ ]. جان رنه سردبیر ساینتیفیک آمریکن 4 هشدار در باره اینگونه مقاالت را بر میشمرد و میگوید که نسبت به آنها باید حساس بود. -امکان وجود خطا: محتوای یک مقاله بازبینیشده توسط متخصصان تنها زمانی تأیید نهایی میشود که حداقل یک بار توسط دیگران همان نتایج با همان روششناسی به دست آید. -تقلب: برای بازبینها تقریبا غیرممکن است که تقلبهای عمدی را تشخیص دهند. کل فرآیند انتشار مقاالت علمی بر مبنای اعتقاد به صداقت دانشمندان بنا شده است اما روزنامهنگاران علمی نسبت به مقاالت منتشرشده با اعتماد بیشتری برخورد میکنند تا مثال روزنامهنگاران اقتصادی نسبت به گزارشهای اقتصادی. -عدم صداقت: نویسندگان ممکن است معامالت و زد و بندهایی با ادیتورها و ناشرهای غیرحرفهای تر انجام داده باشند. -فشارهای سیاسی: برای مثال زمانی دولت آمریکا اعالم کرد ژورنالهای آمریکایی حق ندارند مقاالت ارسالی از کشورهای ایران لیبی و سودان را منتشر کنند. اما حتی با این مالحظات رنه نتیجه میگیرد که با وجود مواردی که مقاالت بازبینیشده توسط متخصصان اشتباه بودهاند اما این باعث نمیشود روزنامهنگاران علمی خود را از این معدن بینظیر اطالعات محروم کنند. در درس دوم نیز شما نمونهای از بررسیهایی که الزم است در مورد قضاوت در باره یک ادعای علمی انجام دهید مشاهده کردید. 29

30 1.55: حقیقت علمی بر مبنای اجماع امروزه روزنامهنگاران علمی در باره موضوعاتی گزارش میدهند که مورد توجه همه بشریت است دولتها در سراسر جهان با خطرات بحران اقلیمی منابع آبی منابع انرژی حریم خصوصی و سالمت دست به گریبان هستند. تصمیم گیران و سیاستمداران با انتخابهای دشوار و سرنوشت سازی مواجهند که بیشترین تأثیر را بر روی اشتغال سالمت ثروت و حتی سبک زندگی مردمانشان میگذارد. درعینحال تقریبا غیرممکن است که کسی بتواند وضعیت دقیقی از منابع سیاره ما از قبیل آب انرژی نفت گاز جنگلها و سرزمینهای مسکونی و حتی دشوارتر از آن روند تغییرات کوتاه مدت میانمدت و طوالنی مدت این منابع اقلیم و فناوریهای بالقوه را ارائه دهد. برای مواجهه با این چالشهای جهانی بیسابقه متخصصان و دولتمردان مکانیسم هایی را برای ارزیابی مسایل به اجرا در میآورند. این رویکرد باعث میشود گروهی از بهترین متخصصان در یک زمینه دور هم جمع شوند و این امکان در اختیار آنها قرار گیرد تا با یکدیگر مالقات کرده تحقیق انجام دهند اسناد و مدارک را مستند کرده و نتایج کارهای خود و توصیههایشان را به طور مستقل منتشر کنند. اینچنین مکانیسم هایی میتواند بازههای وسیعی از کمیتههای کوچکی با یک هدف مشخص تا آکادمیهای ملی علوم را شامل شود. همچنین کمیسیون های ویژهای را در بر بگیرد که مثال وظیفه بررسی علت خرابی یک پل را به عهده دارند یا حتی تیمی متشکل از هزاران متخصص را شامل شود که مثال در پنل بینالدولی تغییرات اقلیمی (IPCC) به کار مشغولندکه حتی جایزه صلح نوبل را در سال 5115 به دست آوردند. اینها نمونههایی از تعیین حقیقت علمی بر مبنای اجماع متخصصان است. IPCC هزاران دانشمند را گردهم آورده است. آنها معموال حقوقی دریافت نمیکنند و اغلب آنها به طور گمنام فعالیت میکنند. آنها قبول کردهاند تا اطالعات پیچیده و بسیار دشواری را مطالعه کرده و آنها را قابلفهم و درک پذیر کنند شامل بازبینی مقاالتی که متخصصین مینویسند مالقاتهای مختلفی با افراد متخصص میکنند و به سفرهای طوالنی میروند تا به یک اجماع در برابر تفسیرهای مختلف از دادهها برسند و نتایج و توصیههای خود را منتشر کنند. در جایی مانند IPCC دانشمندان مشارکتکننده در عین خال باید کاری کنند که دولتها گزارشهای آنها را بپذیرند. این کاری دشوار و نفسگیر و طاقتفرسا است اما چنین اجتماعات علمی با مشارکت دانشمندان به آنها امکان میدهد تا تحقیقات خود را با بهترین دانشمندان دیگر آن حوزه شریک شوند و ارتقا دهند و نتیجهای تا حد امکان نتایج علمی و معتبری به دست آورند. 30

31 توضیحات مترجم [1] در این درسها به طور کلی کلمه علم معادل Science در نظر گرفته شده است که همان علم مدرن جدید تجربی است آگاهی و دانش معادلهایی برای Knowledge در نظر گرفته میشوند [2] توجه جدی به این نکته ضروری است که این برهان و اثبات با آنچه در ریاضیات با آن مواجه هستیم بسیار متفاوت است. ریاضیات تنها حوزهای از دانش بشری است که میتوان با قطعیت از درست و غلط بودن یک گزاره در آن سخن گفت. ریاضیات آگاهی قطعی و یقینی به همراه میآورد و تنها شاخهای از دانش تخصصی است که حق اظهارنظر قطعی دارد. به همین دلیل هم ریاضیات در تعارف مدرن زیرشاخه علم به معنی ای که از کلمه Science استخراج میشود قرار ندارد. علم بدین معنا در فارسی بیشتر به علم تجربی شناخته میشود. اگر علم نوین با صفت ابطالپذیری تعریف میشود )به توصیف پوپر در همین درس مراجعه کنید( چنین ابطالپذیریهایی در ریاضیات وجود ندارد. در ریاضیات یک گزاره با توجه به قوانین منطقی از اصول اولیه استخراج میشود و یک برهان یا معتبر است و یا نامعتبر و تاز مانی که در آن ساختار منطقی باشیم و از آن اصول اولیه استفاده کنیم هر بار که راهی را طی کنیم به همان نتیجه میرسیم. به همین دلیل در ریاضیات فرآیندی مانند استقرا کارآمد است اما در علوم تجربی نمیتوان به آن اتکا کرد [3] در این ژورنالها مقاالت علمی نوشتهشده توسط دانشمندان منتشر میشود اما گروهی از روزنامهنگاران علمی برجسته و متخصص در اداره برخی از مهمترین این ژورنالها نظیر نیچر ساینس و امثال آن نقش دارند. اگرچه این ژورنالها برای مخاطب خاص و دانشمندان منتشر میشود اما روزنامهنگاران تخصصی علمی بخشهای دیگر این ژورنالها را برای فعاالن و دانشمندانی که در حوزههای مختلف کار میکنند قابلفهم میکنند. این بخش از روزنامهنگاری علمی با آنچه روزنامهنگاری علمی برای مخاطب عام است تفاوت دارد [4] آرای دکتر سید حسین نصر را میتوانید در کتاب تاریخ علم در اسالم ایشان که به زبان فارسی نیز ترجمه شده است مالحظه نمایید. 31