Språksamlingane og talemålsforsking. Helge Sandøy

Transkript

1 Språksamlingane og talemålsforsking Helge Sandøy

2 Torleiv Hannaas ( ) 1914 stipendiat ved Bergens Museum «for at samle ind det sproglige materiale, saavel rent leksikalsk og grammatisk som realsproglig» 2

3 Torleiv Hannaas ( ) professor i vestlands målgransking ved Bergens Museum 1921: Bergens Museums Folkeminnesamling > Målføresamlinga ved UiB 3

4 Torleiv Hannaas ( ) 1929: Søknad til deptet om støtte til nynorsk ordbok med Hannaas som redaktør 4

5 Prosjektskisse, 12. sept. 1929, 7 s.... 5

6 1936 Sigurd Kolsrud ( ) 1936: Stortinget skipar Norsk Målførearkiv (1990 > Seksjon for leksikografi og målføre) Bemanning i 1970: 6,5 stillingar Siste stillinga inndratt i

7 Dialektologien: Johan F.B. Storm ( ) Norvegia 1884: «Hans [= hans Ivar Aasen] Synspunkt er det samme som den reisendes, naar han fra en høi Klippetinde betragter Landets Udseende; de største Bjergtoppe og Søer, de store Skove, vide Sletter og brede Elve træde frem for hans Syn, kortsagt: Landets store Træk. Det mindre, Enkelthederne, svinde eller flyde sammen for hans Blik [...] Det, som altsaa for Sprogforskningen nu staar paa Dagsordenen, er den systematiske Dialektforskning (Dialektologi)» (S. 7.) «Det gjælder ikke blot at udfinde, hvor meget der i hver Dialekt er bevaret af det gamle, men ogsaa at udforske, hvorledes det nye har udviklet sig.» (S. 8.) 7

8 Dialektologien: Johan F.B. Storm ( ) Norvegia 1884: «Hans [= hans Ivar Aasen] Synspunkt er det samme som den reisendes, naar han fra en høi Klippetinde betragter Landets Udseende; de største Bjergtoppe og Søer, de store Skove, vide Sletter og brede Elve træde frem for hans Syn, kortsagt: Landets store Træk. Det mindre, Enkelthederne, svinde eller flyde sammen for hans Blik [...] Det, som altsaa for Sprogforskningen nu staar paa Dagsordenen, er den systematiske Dialektforskning (Dialektologi)» (S. 7.) «Det gjælder ikke blot at udfinde, hvor meget der i hver Dialekt er bevaret af det gamle, men ogsaa at udforske, hvorledes det nye har udviklet sig.» (S. 8.) 8

9 Prosjektet Norsk dialektatlas (Målføresynopsisen) 9

10 > kart 10

11 Men ikkje i tidslinje: 11

12 Moderne dialektologi Frå dialektologi til sosiolingvistikk Frå korleis til korfor William Labov Principles of linguistic change 1-3 Dialekten eit kollektivt fenomen. Må studerast i tilfeldig utval av informantar (ikkje ideelle informantar) Endringane må forklarast indrestrukturelt og som samfunnsprodukt Må utforskast komparativt jamføring mellom ulike typar samfunn 12

13 Endringar i verkeleg tid paradigmet etter 2000 systematiske jamføringar mellom eldre og nye opptak i ulike typar samfunn NMA har eldre beskrivingar, synopsis og lydmateriale Prosjekta Dialektendringsprosessar & Språkutvikling på industristader har utvikla metode og analysar (på Vestlandet) Talebanken, UiB digitalt talekorpus innretta på sosiolingvistiske analysar. Per 14/4-16: 8,2 mill. ord, 1262 pers. frå 13 kommunar, fødd , opptak (Sprogforandringscentret Kbhn: 10 mill. British National Corpus, spoken language: 6,5 mill.) 13

14 Nordisk samarbeid om komparative analysar «Societal conditions for language change» Mål: a) Felles base for analyseresultat for å lette komparasjon b) Felles portal for ulike korpus for å lette utviklinga av nye komparative analysar Formatet på relevante og operasjonaliserbare variablar: 14

15 Visjon og eksempel på forskingsspørsmål Samlingane har historisk materiale; vi skaper det nye på strategisk utvalde lokalsamfunn av ulike typar og lagar komparative studiar over heile landet Korleis er f.eks. norske lokalsamfunn samansett av språklege varietetar/dialektar/språk? Kor mykje bidialektalitet? Korleis har kommuneendringane på 1960-talet innverka på språkutviklinga? (Dvs. konsekvensar for sentrumperiferi-danning, for skolestruktur osv.) Korleis samvarierer samfunnstype med språkleg varians/variasjonsbreidd? 15

16 «Samfunnsbidraget» Vi kan vise det oppdaterte talemålsgrunnlaget for språkdrag som ei demokratisk skriftnorm kan/bør ta omsyn til. Vi kan dokumenere f.eks. engelskomfanget i norsk talemål. Vi har komme mykje lenger i å svare på korfor språk forandrar seg. Svara kan overraske. Svara kan korrigere førestillingane våre - og avsløre korleis førestillingane er eit produkt av sosiokulturell makt. Svara kan innverke på den språklege identifikasjonen folk har. 16