Helsingar. Helsing frå Aust-Agder Ungdomslag. Gratulerer med 80-årsjubilèet!

Transkript

1

2

3 Innhald Helsingar 4 Forord 6 Innleiing 7 Stiftinga 8 Det første styret 9 Aktiviteten dei første åra 10 Grantun i 47 år talet 19 Leikarskeid på 30-talet 20 Striden om runddansen 21 Hugin gjennom 80 år 23 Frå Hugin No Erling Birkeland 28 Glimt frå krigens tid 29 Foredrag som folkeopplysing 30 Etter krigen talet talet 34 Intervju med 5 aktive damer talet den grønne bølga 40 Mi tid i ungdomslaget 42 Minner frå 70-talet talet 47 Frå barneleikarring til swing 49 Den gamle og den nye fana 50 Miriam Korsmo aktiv i 27 år talet 55 Birkebilla Musikkteater 56 Kulturprisen til Anne i Takk til Leo 59 Spelemannskurs Vedlegg 61 3

4 Helsingar Gratulerer med 80-årsjubilèet! Birkenes kommune vil på det hjerteligste gratulere Birkenes Ungdomslag med 80-års jubilèet. Ungdomslaget bidrar, sammen med de mange andre lag, foreninger og organisasjoner, til at bygda har et rikt og mangfoldig kulturliv. Kommunen vil med dette takke ledere og aktive medlemmer som i alle disse årene har holdt liv i ungdomslaget. Håper at ungdomslaget vil bestå i 80 nye år. Lykke til! Med vennlig hilsen Harald Vestøl, ordfører Helsing frå Aust-Agder Ungdomslag Styret i Aust-Agder Ungdomslag vil med dette gratulere Birkenes Ungdomslag med 80 års jubileum. Og vi vil takke Ungdomslaget med stor og allsidig aktivitet, som har vært til glede for innbyggerne på Birkeland, spesielt i de siste årene for barn og ungdom. Vi ønsker dere lykke til videre, og håper at det fortsatt vil være medlemmer som vil jobbe videre med det flotte arbeidet som dere gjør for medlemmer i beste ungdomslagsånd. Hilsen Aust-Agder Ungdomslag Magne Blågestad, leder 4

5 Helsing frå Noregs Ungdomslag Kjære Birkenes Ungdomslag! Gratulerer med 80-årsdagen. Når ein ser på det laget har skapt for lokalmiljøet sitt opp gjennom desse 80-åra er det beint ut sagt imponerande! Utan dykk hadde bygda vore ein kjedelegare og mindre utviklande stad å vere. Og de fortset godt også i dag, med ei kjempeoppsetting av Fame som siste vellykka store satsing. I teaterarbeidet møter du andre. Andre er ikkje som deg. Andre er annleis enn deg. Vi har ulike interesser. Vi har ulike jobbar. Vi har ulike aldrar. Vi les ulike aviser, og ser ulike TV-kanalar. Likevel bur vi nært kvarandre. Likevel har vi mye felles. Når ein arbeider mot eit felles mål, for eksempel ei teaterframsyning, skapar vi noko i lag. Noko blir til som ikkje har eksistert før. Mennesket kan ikkje klare seg åleine. Mennesket er eit flokkdyr. Ein pluss ein blir alltid meir enn to når det er menneske som utgjer reknestykket. Aktivitetane de driv med er ikkje tilfeldige; Noregs Ungdomslag brenn for folkekulturen og lokalkulturen! Dette er limet som trengst for å lage levedyktige lokalsamfunn. Utan kulturen dør Bygde-Noreg. Saman med andre ungdomslag utgjer de den største folkedansorganisasjonen i landet, den største amatørteaterorganisasjonen, den største kjeda av alkoholfrie diskotek og den organisasjonen med flest privateigde kulturhus. Aktivitetar som folkedans, folkemusikk og bunadsarbeid er tradisjonar som må takast vare på og dyrkast. Dei historiske utgåvene vi har her i landet finst ikkje andre stader i verda, og om ikkje vi arbeider med dei og tar vare på desse verdiane vil dei forsvinne. Likevel skal vi ikkje gjere dette berre fordi det er viktig og riktig, men først og fremst fordi det er moro, utfordrande og artig. Vi veks som menneske på å arbeide med kultur saman med andre. At noko blir gjenskapt og atter andre ting blir tatt vare på og dyrka er nødvendig, men det nye er også viktig og livsnødvendig. Nettopp dette spennet frå bevaring av det gamle gjenskaping nyskaping er noko av det som kjenneteiknar ungdomslaga og også det å vere menneske. Kultur det som oppstår i samver mellom menneske må takast vare på, gjenskapast og nyskapast heile tida. Om vi berre dyrkar einsidig eitt av desse aspekta - det gamle, det notidige eller det nye, blir vi einsidige og fattige som menneske. Alt kan ikkje vere nytt heile tida vi er avhengige av at ting forandrar seg. Ta med det beste frå fortida inn i ei ny tid. Set fokus på å utvikle einskildmennesket. Få folk til å tørre å vere seg sjølv utan kunstige stimuli. Det er ungdomslagsarbeid på sitt beste! Takk for det gode arbeidet Birkeland Ungdomslag har drive i 80 år, og lykke til i arbeidet også vidare framover. For Noregs Ungdomslag Johan Einar Bjerkem, leiar 5

6 Forord Styret i Birkenes Ungdomslag hadde planer om å feire 75-årsjubilèet i 1998 med fest og jubileumsskrift. Problemet var bare at det året kom litt brått på Derfor tar vi det igjen i år, og feirer at det er 80 år siden det blei stifta ungdomslag i gamle Birkenes kommune. Både Herefoss og Vegusdal var mye tidligere ute med sine ungdomslag. På årsmøtet i Birkenes Ungdomslag 13. februar 2003, blei det satt ned en festkomitè og en redaksjonskomitè. Oppdraget for redaksjonskomitèen var å lage et jubileumsskrift. Og det har vi nå klart! Vi samla protokoller og permer, og fordelte oppgaver. Nils Bjelland gikk gjennom alle utgavene av medlemsavisa Hugin, og laga et sammendrag av det. Miriam Korsmo gikk gjennom gamle avisutklipp, diverse permer, alle årgangene av Vi i Vest og møtebøkene fra Ho har beretta fra sine 27 år i ungdomslaget, samt skrevet litt om landsstemner og landskappleiker som medlemmer i laget har deltatt på. Inger EB Slågedal gikk gjennom møteprotokollene fra , og fra , og har skrevet et sammendrag fra alle 80 åra. Møteprotokollen fra blei brent ved en feiltakelse da den blei levert på Foreninga ei gang på 70-tallet, og ingen henta den. Vi har derfor lite stoff fra denne perioden. Fylkeslaget har lånt ut alle årsmeldinger og regnskap, samt andre viktige papirer. Vi har også henta informasjon fra jubileumsboka til Aust-Agder ungdomslag: Glede og hudnad. Samarbid og dugnad. Aust-Agder ungdomslag av Jan Kløvstad. I tillegg ba vi enkeltpersoner som var aktivt med i ungdomslaget i ulike tidsperioder om å gi sitt bidrag, også i form av gamle bilder. Noen skreiv sjøl, mens andre blei intervjua av Miriam og Inger. Familiene til det første styret har velvillig lånt ut bilder, og Kameraklubben har bidratt med det de har. Kulturkontoret har hjulpet oss med skanning av bilder, samt trykt opp invitasjon til festen. Og Birkeland Trykkeri har gjort en kjempejobb med å få satt alt i system. Vi takker for alle bidrag! Det har vært moro og interessant å gå inn i historia til Birkenes Ungdomslag. De eldste protokollene er ført sirlig og nøyaktig med penn og blekk. Etter hvert blei det kulepenn og litt mindre pen skrift. I dag er alt på data. Mange ildsjeler har bidratt til at det er ei historie å skrive. Gjennom ungdomslaget har folk fått utfolde og utvikle seg, til glede for seg sjøl og andre. Mye verdifullt stoff er bevart, og vi har gjort vårt beste for å formidle det vi synes er vesentlig. Det kunne sikkert vært gjort både meir eller mindre omfattende, morsommere, meir historisk korrekt osv, men vi har gjort så godt vi kan ut fra tid og anledning. Vi håper at jubileumsskriftet vil interessere gamle og nye medlemmer i ungdomslaget. Vi håper også at andre som er lokalhistorisk interessert vil ha utbytte av det; formødre og forfedre til ganske mange i Birkenes er i alle fall nevnt. Birkeland 1. oktober 2003 Nils Bjelland Miriam Korsmo Inger EB Slågedal 6

7 Innleiing Det som slår oss når me ser tilbake, er hossen tida har endra seg. Frå folkeopplysing til Fame er undertittelen på skriftet, og det fortel mye. Birkenes ungdomslag blei stifta i 1923, og etter ein månads tid blei det vedtatt å melde laget inn i Aust-Agder ungdomslag. Årspengane blei sett til halvannan krone året. Aust-Agder Ungdomslag blei stifta i 1896 med Ivar Fløistad som første formann. Historia til ungdomslaga er likevel eldre enn dette. Alt i 1868 blei Mølju, det første ungdomslaget i landet, stifta i Gudbrandsdalen. Dette laget sprang ut frå miljøet rundt folkehøgskolen Vonheim i Gausdal. Den norske folkehøgskolen var igjen inspirert av Grundtvig og den danske folkehøgskolebevegelsen. Aamli ungdomslag i Søre Herefoss var det aller første ungdomslaget som blei stifta i Aust-Agder, etter initiativ av Per Stoveland i Dette laget blei seinare kalt Solglytt. Per Stoveland hadde vore elev på ein folkehøgskole på 70-talet, og han skriv sjølv i jubileumsskriftet Aust-Agder ungdomslag gjenom 30 aar at han var komin heim... gjenomglødd av hug til aa skape et jevnt og virksomt muntert liv paa jord! Han skipa først eit leselag, deretter eit songlag og etter noen år ein samansluttning, dvs eit ungdomslag. Lagsformaalet var: aa fremja upplysning og sant venskap millom lagslemer. Solglytt blei lagt ned omkring 1929 då det var eit aktivt ungdomslag på Herefoss. Per Stoveland var oldefar til Kjell Eirik Stoveland. Også Svall, ungdomslaget i Vegusdal kom tidlig i gang, i 1903, men blei lagt ned rundt Ungdomslaga var ein idealistisk bevegelse. Per Stoveland skriv i 1926: Etterkvart me arbeidde for ungdomssaki, vaks kravi og uppgaavurne: nasjonalkjensle, maalsaki, avholdssaki, kykje- og bygdeskikkar, misjonssak o.s.b., kort sagt alt verd, som meldar seg for ei vaki folkeferd. Birkenes ungdomslag som då bare var 3 år gamalt, gjekk rett inn i denne tida, då ungdomen skulle bygge landet. Bjørnstjerne Bjørnson-kveld og nasjonalt felespel var typiske innslag på lagskveldane. Den norske folkeviseleiken inspirert av Hulda Garborg var fast på alle møte og festar. Dei første 10 åra var det strengt forbode med runddans (gamaldans), mens turdansar og ringdans var greitt. Ungdomslaga var livredde for å bli stempla som rein danseorganisasjon. Det var nok av religiøse krefter som aktivt motarbeidde ungdomslaga, også i Birkenes. Dei fekk blant anna ikkje lov til å ha lagsmøta i heradshuset. I 1926 blei ungdomshuset Grantun innvigt. Her heldt dei lagsmøte med foredrag, felemuskikk, song, film, lysbilde, basarar, kakelutspel og pakkesal, folkeviseleik, turdansar og opplesing frå den handskrivne lagsavisa Hugin. Ei aktiv teatergruppe framført skodespel. Vinterstid blei det halde treskjærarskeid (kurs). Laget hadde til og med kveldsskole i norsk og rekning. Sommarstid var det skogplanting og turar. Grantun blei også leigd ut til Norsk Bygdekino. Under krigen okkuperte tyskarane Grantun, og verksemda blei etterkvart lagt ned i protest mot nazifiseringa av Noregs ungdomslag. Det var totalavhald på møte og festar, men likevel utarta det i blant, iallefall på utsida av ungdomshuset Grantun. Etterkvart blei det tillate med runddans, og etter krigen blei meir moderne dans som foxtrot, tango og swing vanlig. På 60-talet blei interessa mindre. Det var dyrt å vedlikehalde Grantun og ungdomshuset blei selt i Utover 70-talet steig interessa for gammaldans og ungdomslaget fekk låne gamle Valstrand. Aktiviteten var på topp med leikarring for barn og vaksne, leikfestar med over 200 deltakarar frå heile Agder, og eigen teatergruppe. 60- årsjubilèet i 1983 blei markert med ein stor leikfest. Så blei det swingkurs på 90-talet, toraderkurs, og tilslutt Birkebilla Musikkteater som fyller 5 år i år, og som var sterkt medverkande til den store suksessen med musikalen Fame. 7

8 Stiftinga Birkenes Ungdomslag blei stifta 17. mai Møtebok nr. 1 innleier med referat frå skipingsmøtet. 17. mai 1923 Etter innbjoding frå Bendiks Tveite og Harald Unander samla det seg ein gild flokk ungdom i kommunehuset for å skipa til eit ungdomslag for bygdi etter dei vanlege formar for frilynd ungdomsarbeide. På skipingsmøtet teikna det seg 22 lagslemer. Desse lovar vart vedtekne: Lover for Birkenes ungdomslag. 1. Laget vil arbeide for heimleg kultur, for folkeupplysning og for atterreisning av det norske målet. Det vil opne synet og skynet for kva me eig i bokavl og soge og det vil arbeide for å atterreise den gamle bondekunsti. Laget vil ogso arbeide for den norske folkeviseleiken. 2. Dette målet vil laget nå ved fyredrag og ordskifte, handskrive blad, song, musikk, leik og anna. 3. Lagslemer kan alle verta som vil fremje fyremåli, og betalar dei fastsette årspengane og dessutan er konfirmert. 4. Vanleg har laget møte kvar 14. dag i vinterhalvåret, og elles når styret finn det høveleg. 5. Årsmøte vert halde først i oktober, og ettersedd rekneskap for laget vert lagt fram. Årsmøte vel lagstyre. I det skal det vera 1 formann og 4 styremedlemer. Av desse skal det vera minst ei kvinne og minst to menn. Formannen vert vald serskilt for 1 år. Dei andre vert vald for 2 år, slik at 2 gjeng ut kvart år. Dei som får nestflest røyster, er varamenner. Vidare skal det verta vald 2 ettersynsmenner, som stend 1 år. Styret vel seg imillom varaformann som og er skrivar, og so kassestyrar. 6. Styret fyrebur alle saker som skal fram på årsmøtet og kunngjer sakene og møtet i eit lagsmøte eller på annan måte minst 8 dagar fyriåt. Til lovbrigde, som berre kan gjerast på eit årsmøte, krevst 2/3 fleirtal. Andre saker vert avgjorde ved vanleg røystefleirtal. Stend røystetalet likt, er formannen si røyst avgjerande. Alle styrevedtak og lagsvedtak vert bokførde, og årsmelding vert lagd fram på kvart årsmøte. 7. Laget bør vere varsam med å gjere vedtak som kan kome i strid med andre organisasjoner i bygdi. 8. Rusdrykk må ikkje njotast i dei samkomer som laget har åleine, eller saman med andre. 9. Styret skal på beste måte taka seg av laget, syte for god underhaldning og elles halde god orden i laget. Runddans er forbode på laget sine samkomer, og kan ikkje bli innførd utan alle er einige. Styret kan og til kvar tid stryke lagslemer som arbeider mot laget sine fyremål, og elles på annan måte fører seg usømeleg på laget sine samkomer. Styret er røysteført når minst 3 møter. 10. Dei bruk som laget måtte ha, stend under lagsstyret og serskilde lover for desse vert gjevne og godkjende av laget. I større spursmål, t.d. huskaup eller byggjing skal styret kome med framlegg til laget. Sakene og møtet må vere kunngjorde minst 8 dagar fyriåt. 11. Alt laget tener, skal brukast i samhøve med Skulde laget verta nedlagt eller skifte fyremål, so det ikkje lenger arbeider i samhøve med 1, gjeng alt det laget eig, til Norigs ungdomslag, som tek vare på midelen. Skulde det ikkje innan 5 år verta skipa nytt lag her i bygda, gjeng eigedomen til Norigs ungdomslag til endeleg inntekt. Hus som laget måtte ha, skal då tilfalle Birkenes kommune. Styret i Norigs ungdomslag avgjer med endeleg verknad dei skynspursmål som denne paragraff gjev høve til. Desse lover vart vedtekne samrøystes, so nær som 9. andre pass. um runddansen. So vart det val på styret. Til formann vart vald Harald Unander Styreslemer: Bendiks Tveite, Samuel Tveiten, Jakob O. Flå, Kirsti Risvand. Varamenner: Alvhild Åmlid, Magnus Tveite, Johanne Birkeland, Nils Unander. Formannen fyreslo: Leve Birkenes ungdomslag og med eit 3 x 3 hurra var møtet slutt. Harald Unander 8

9 Det første styret Harald Unander Bendiks Tveide Samuel Tveiten Kirsti Risvand Jakob O. Flaa Oskar Harald Unander blei fødd 25/ og dødde i Faren var frå Jämtland i Sverige og mora var Anna Nilsdotter Risvand frå Birkenes. Harald Unander tok eksamen på Kristiansand lærarskole i Frå 1921 var han lærar i Birkenes. Han gifta seg i 1929 med Birgit Åsmundsdotter Lauvdal frå Setesdal. Dei budde på garden Holte i Birkenes, der sonen Sigmund Unander no bur. Bendiks Tveide blei fødd 16/ og dødde i Han tok eksamen på Kristiansand lærarskole i Han arbeidde først i forsikringsselskapet Samvirke. Sidan var han lærar i Flosta, Hamarøy, Røst og Holt/Tvedestrand. Han er far til Egil Tveide som budde ei tid i Birkenes. Dei andre i det første styret var Samuel Tveiten, f. 1874, Kirsti Risvand, f og Jakob O. Flaa, f Kirsti og Jakob gifta seg i 1927 og borna Olav, Jens og Kari har alle vore aktive i ungdomslaget. Bildene er lånt ut av Sigmund Unander, Audun Tveide og Olav Flaa. Ungdomsstemne i Åmlid i Søre Herefoss, Dette var før Birkenes ungdomslag var stifta, men bildet viser hossen dei hadde det på turar og stemne. Merk det flotte dansegolvet. På bildet er bl.a. Olaus Landås, Marie Holm, Anne Holm, Peder Aamlid, Kjersti Holm og Kristen Landås. Foto: Lånt ut av Kameraklubben (eigar Hans Arne Topland). 9

10 Aktiviteten dei første åra I stiftingsåret var det stor og variert aktivitet med heile ti arrangement; to styremøte, ein tur, fem lagsmøte med besøk av spelemenn og foredragshaldarar og to festar. Aktvitetane frå heile dette første driftsåret er tatt med for å syne den store breidda i arbeidet. Frå dei andre åra er det bare tatt med utdrag og spesielle saker. Det første styremøtet blei heldt 22. juni Dei hadde fem saker til behandling. Referatet er kort og konsist, og skrive med ei nydelig handskrift. Saker: 1. Til varaformann vart vald Bendiks Tveite. Til kassestyrar Jakob O. Flå 2. Innmelding i eit fylkeslag. Det vart vedteke å innmelde laget i Aust-Agder Ungdomslag. 3. Val på utsending til årsmøtet på Solvang i Landvik 23. og 24. juni. Utsending vart Harald Unander. 4. Årspengar. Styret fastsette dei til kr 1.50 for året. 5. Er det mogeleg, vil styret freiste få til norsk messe i kyrkja Olavsdagen og elles skipa til eit møte eller stemne med talaren um ettermidda gen. Møtet slut Harald Unander Allereie søndag 5. juli hadde ungdomslaget sin første tur. Dei drog til Rislåknuten saman med ungdomslaget Solglytt frå Herefoss. Unander skriv i referatet at det var ein gild tur med utsyn yver 3 sokner, Kaffien var god, og leiken gjekk friskt uppå fjellet. Seinare på sommaren fekk dei besøk av felespelaren Nordgård. Ein gild kveld med mykje folk. Søndag 19. august hadde dei fest i laget. Då heldt adjunkt Stray foredrag om Hans Nilsen Hauge. Dei hadde kaffi og mat, og seinare skifte det med leik, upplesing og song burtetter til midtnatt, då festen slutta. Ein månad etter, laurdag den 15. september var det Bjørnstjerne Bjønsonkveld med foredrag av R. Breistein og framsyning av filmen Synnøve Solbakken. Referent Bendiks Tveide (han skriv sjølv namnet med d), skriv at Huset var fullsett med folk, som fylgde dei vene bileti med interesse. Det andre styremøtet blei heldt 20. oktober. Formannen var borte og nestformann Bendiks Tveide leia møtet. Dei hadde 3 saker til behandling. Saker: 1. Spursmål um å leiga rom i Heimdal & co. gamle butikk til lagsmøter, avdi heradstyret hev nekta folkeviseleiken i heradshuset. Vedtak: Styret torer ikkje gå med på å leiga huset for heile vin teren, men soframt fru Mosfjell er viljug til å leiga huset burt for kvelden mot ei rimeleg betaling, skal formannen ordne dette på beste måten. 2. Pengespursmål. Vedtak: Laget skal freista å få skipa til ein korgefest med spelstykke so fort som råd er, for å skaffe pengar til songbøkar o.a. som trengst i laget. Laget må og freista å få underholdning av eigne krefter so mykje som råd er, av omsyn til pengane. 3. Spursmål um eige hus. Vedtak: Saki skal legjast fram på fyrste møte, so lagfolki kan gjera seg upp ei meining um det, og so taka det upp til dryfting på eit seinare møte eller fest. Slut. Bendiks Tveide Laurdag 27. oktober hadde ungdomslaget møte i den gamle butikken hos Heimdal & co. Her blei det valt ein komitè som skulle arbeide med Den norske bladveka ; Nils Unander, Jakob O. Flå, Johan Mosfjell, Knut Åmlid og Tellef Mollestad. Det blei også valt ei festnemd; Nils Øvland, Nils Unander, Tellef Mollestad, Kirsti Risvann og Åsta Åmlid. Sundag 18. november hadde laget møte igjen. Det var mykje ungdom samla og dei fekk fleire nye lagslemer. Underhaldninga var Upplesning or Haugtussa, og nasjonalt felespel av Kr. Nesbu. Som vanleg var det også leik og song. Laurdag 8. desember skipa laget til den store korgefesten. Ein flokk lagslemer hadde øvd inn skodespelet Brennefolket av Olav Stokland. Trass i det fæle veret, var det likevel møtt fram mykje folk, og spelarane fekk mykje fagning. Dei hadde korgauksjon og bodi blei både mange og høge. Det var også nasjonalt felespel ved Kr. Nesbu. Festen slutta kl. 10. Det siste møtet i skipingsåret blei heldt torsdag 13. desember. Då hadde dei invitert talaren og spelemannen Olav Moe. Han heldt eit langt og forvitne- 10

11 legt foredrag over emnet Ettararven. Åhøyrarane fylgde det gilde foredraget med stor interesse. Men so tok han til fela, og han lot tonane av Kivlemøyane, Fanitullen, Siklebekken o.m.a. strøyma utyver, so folk sat som ovandotten. Referenten skriv også at det var gledelig at fleire eldre hadde funnet vegen til ungdomslaget denne gongen. I 1924 var ikkje aktiviteten mindre. Heile 15 arrangement; to styremøte, sju møter, skotårsfest, basar i to dagar, plantedag, tur til Høvåg, fest og årsmøte. Dette året starta dei sitt eige blad Hugin, og dei diskuterte om det skulle skipast ei bokbu på Birkeland. Styret tok opp husspursmålet for første gong, og valte ei husnemnd; Nils Unander, Arnt Flå, Tellef Mollestad og Bendiks Tveide, og ei innsamlingsnemd; Magnus Tveite, Kirsti Risvann, Nelli Unander, Jakob Flå, Kristian Røli, Johan Mosfjell, Karen Stoveland og Olav Mollestad. På neste møte skulle det vere ordskifte om hussaken med Nils Unander som innleiar. Dei valte også to målsmenn til eit møte i Lillesand for å drøfte kaffistovespursmål og seinare bondeheim i Lillesand. Lærar Aakre og Nils Unander blei valt. Sundag 14. februar hadde gjentene i u.laget skipa til ein skotårsfest. Salen var fullstappa og Frametter kvelden veksla det med upplesing, song og leik. Alt gjekk fint og sømeleg for seg, og alle totte det var eit av dei gildaste samkoma me har havt i laget. Ein flokk jenter hadde dikta og framførde ein eigen song: Me samla er i kveld til skotårsfest, fallera og no vil me hyggja som me kan best, fallera tenk gjentene har lov til fri i år, fallera å du so fort som tidi ho kan gå, fallera Tenk no er det langt i februar, fallera no må me nøyta tidi som me har, fallera men pass deg at du ikkje svarar nei, fallera må du ut med 12 par hanskar i ein fei, fallera Når me ut på frierfot skal gå, fallera me hjartebank i bringa nok vil få, fallera for tenk um ja me ikkje skulde få, fallera dei 12 par hanskar det blir trøysti då, fallera No stundar det so frametter mot vår, fallera det kjendte me so godt her i går, fallera for soli stod so høgt upp i det blå, fallera og hugen fer so vide du kan sjå, fallera Vårkvelden kjem smygande so stilt, fallera fjellvatnet det blir svart og stilt, fallera skogen han står drøymande og sæl, fallera naturi dreg og lokkar i vår sjel, fallera Den norske guten han er kåt og vill, fallera Den norske guten han er gjæv og gild, fallera Den norske guten han er våren lik, fallera Den norske guten han er alltid slik, fallera I mars hadde laget basar i to dagar på Birkeland bedehus. Dei fekk inn 860 kr brutto. 28. mai hadde Plantedag, Frå venstre: Ukjent, ukjent, Jakob O. Flaa, Ågot Risvand (kvit hatt), 2 ukjente ståande bak, Harald Birkeland (med sigarett), Olav N. Birkeland (liggande), Bernt Røstad (bak med sixpence), Anders Risvand (med hatt), ukjent, Kirsti Risvand (med rutete kjole), 2 ukjente damer. Foto: Bernt Røstad. Lånt ut av Olav Flaa. 11

12 ungdomslaget sin første skogplantedag. Gutar og gjentor samla seg hjå lensmann Bent Birkeland, og so gjekk ferda til skogs fureplantar skulde i jorda. Arbeidet gjekk med liv og fart, so tidleg på ettermiddagen kunde den nye fureskogen taka til å gro, medan plantarane samla seg på låven. Leiken gjekk med liv og hugnad. Dei arbeidde også med idrettssaken; Då ein ikkje høyrer noko livsteikn frå Birkenes Idrottslag, finn styret at det kunde høve at ungdomslaget skipar ei nemnd som kunde taka seg noko av idrotten, so ikkje idrottsarbeidet heilt skal falla burt. Styret finn at ei nemnd på 3 mann som hev dugnad og interesse, kunde vere høveleg. Den siste saka er um å skipa eit songkor. Styret har send søknad til soknepresten um å få avrøysting um altarboka (innføre nynorsk altarbok). Til soknepresten i Birkenes er sent eit sovore skriv: Styret i Birkenes ungdomslag finn at det kunde vera ynskeleg å få ei avrøysting um målet i altarboki til bruk i Birkenes kyrkje, og torer med dette beda hr. soknepresten um å skipa til og kunngjera dei møte til dryfting og avrøysting som er lovfeste (kongebrev frå 28. oktober 1907, jfr kongebrev frå 17. desember 1915). Styret vil og få lov å peika på nokre grunnar for dette. Det er lenge sidan Blixsalmane vart tekne i bruk i Birkenes, og det tykkjest oss at dei har vunne meir og meir rom i hjarta åt folket. Året 1919 var eit merkeår i reisinga av det norske målet. Då vart dansk-norsken kasta ut og norsken innførd i alle krinsar i soknet so nær som ein. Her og har norsken endra romet sitt og er vorte kjær for folket. Heradstyret har kravt norske postuppslag. Men det som styret helst vil få peika på, er at dette serleg er ei hjartesak for ungdomen. Ungdomen har huglagt det norske målet, og me tykkjer at det er sårt at norsken ikkje skal ha sitt fulle rom i Guds hus. Me vil heller ikkje lata vere og peika på at dette kunne fremja kyrkjesøkjingi serleg millom ungdomen. Alt i alt meiner styret at ei avrøysting av desse grunnar ikkje berre skulde vera ynsjeleg, men og rettvis. I dette spursmål bør folkemeiningi no verta høyrd, so viljen åt folket kan få sin rett. Me vonar at soknepresten vil vera velviljug og fremja denne snart. I vyrnad. Styret for Birkenes u.l. 14. oktober Harald Unander, formann I januar 1925 hadde Meinighetsrådet bestemt seg for å halda avrøysting om nynorsk altarbok på forsumaren ein gong. Resultatet av avrøystinga viste 88 for norsk, 90 for norsk-dansk og dermed vert det inntil vidare med det gamle. Og idrettssaken var løyst. Sidan idrottslag no og nys er skipa fann laget det uturvande å ta seg av idrotten. Det blei bestemt å halde marknad 3. og 4. påskedag for å få inn pengar til ungdomshus. Marknadnemnd: Nelly Unander, Helga Birkeland, Kirsti Høykleiv, Gudrun Mosfjeld, Tulla Flå, Johan P. Birkeland, Karl S. Håbesland, Bendiks Tveide, Knut Åmlid. I 1926 hadde dei basar i to dagar og fekk inn 1380 kr brutto. Her framførte dei skodespelet Luftfart og to spelemenn frå Herefoss fekk humøret upp hjå åhøyrarane. Ungdomshuset Grantun blei innvia 27. mars med stor fest. Dette året hadde dei plantedag hos Jens Risvand. Du og du som maten smakte her ute i skogen.... Men der laut arbeidast, me hadde minst 2000 plantar å setja ned før kvellen.... Då me hadde ete og røykt eit bel, rusla me ned på låven der det gjekk med gaman og moro eit par timar utetter kvellen. Laget hadde også eigne 17. maifestar med tale for dagen og skodespel. Dette året var det Elskhug og skoghandel dei spelte. I 1927 hadde dei snikkar- og treskjærarkurs for første gong, med Kristian Nesbu som lærar. Dette fekk dei tilskot til av Kristiansand og Aust-Agder husflitslag, til saman 400 kr. Etter kurset var det utstilling med fest etterpå. Dei sette også i gong lutspel um ein radio for å få pengar til ungdomslaget juni same året var det første fylkesstemnet på Birkeland. Det var årsmøte med utsendingar. Fylkesformann Einar Iveland var ein smule skuffa over mottakinga i bygda det fyrste var utestengingi av ungdomsskulen til husflitsjået... Det neste var nektingi av kyrkja til norsk messe. Om kvelden var det fest på stemneplassen bak Grantun med festtale av sokneprest Rynning og felespel av Dreng Ose. Dei dansa og leikte med fart og kraft til kl. 12. På søndagen var det gudstjeneste på Grantun, og foredrag på bedehuset og på Grantun. På ungdomsskolen fekk dei ikkje sleppe inn med foredrag. Heilt til slutt blei spelstykket Rasjonelt fjøsstell av Hulda Garborg synt fram. I 1928 arrangerte laget sitt første leikarskeid med 40 elevar. Olav Mjaavatn frå Mykland var lærar. I 1929 var fylkesskogmester Setrang med på plantedag i lærar Aakre sin skog på Mosfjell. Etter plantingi var det kaffe og mat på skulen, og sidan litt leik ned frå Mosfjell. 12

13 Grantun i 47 år Laget hadde det ikkje lett i starten, og dei skjønte fort at dei trengte eit ungdomshus, jfr. årsmeldinga 1924:. Den åndelege stoda i bygda må ein segja er myrk, - sett frå vårt syn. Trongsyn og uvilje har laget havt å kjempa mot, frå fyrste dag. Det kan soleis nemnast at då laget blei skipa, blei det med same nekta folkeviseleik og skodespel i heradshuset, trass i det at ungdomen i fleire år har havt huset fritt til det bruk. Men det såraste var at me ikkje blei jamstelt med andre lag; for dei kan ha foredrag der um sundagane, men me ikkje. Men likevel ser me ljost framyver, og vonar at alt til sumaren skal me ha vårt eige hus, og då taka fatt for ålvor. Tveide st. um Lillesand 24. februar Bendiks Tveide Årsmeldinga 1925:. Visse institusjonar i bygda har prøvd å skape eit vrangsyn på den frilynde ungdomsrørsla. M.a. skal ho vere kristusfiendleg o.s.v. Lenger trur eg ikkje det syn kan haldast uppe i nokon vidare krins; men me har hatt vanskar for den skuld.. Håbesland 23. februar Harald Unander I jubileumsskriftet Aust-Agder ungdomslag gjenom 30 aar , skriv Harald Unander: Soga aat Birkenes ungdomslag er ikkje lang.. Laget hev ikkje eige hus, men held til i heradshuset med møti. I heradshuset fær ein ikkje leike folkeviseleik, syne fram skodespel og helder ikkje halde paa lengere enn til kl. 10 um kvelden. Det segjer seg daa sjølv at laget lyt faa seg eige hus,. Laget hev tolt mykje motburd fraa ymse kantar. No tykkjes det, at folk skynar at eit ungdomslag ikkje er so fælt endaa, og at eit sovore lag kan ha sin plass og sin livsret jamsides dei mange religiøse foreninger og andre samskipnader. Ungdomshuset Grantun under bygginga i Arkitekt Stensvand teikna og Jørgen Høykleiv bygde huset. Foto: Arnt Aardalen. Lånt ut av Kameraklubben. 13

14 14 Birkenes ungdomslag måtte låne 7000 kr i Lillesand Sparebank.

15 Kjøp av tomt og bygging Allereie på eit møte 13. januar 1924 tok dei opp husspursmålet og blei samde om å velja ei nemnd; Nils Unander, Arnt Flå, Tellef Mollestad og Bendiks Tveide. 11. oktober same år vedtok styret at dei skulle arbeide med å få bygd eit ungdomshus. Styret gjer framlegg til laget um å kaupe hustomt straks. Laget har fenge tilbod frå Johanne Kristiansen um ei sers lageleg tomt, etter ein pris av 1000 kr for målet. Dei foreslo å kjøpe eit halvt mål for 500 kr. På det første årsmøtet 25. oktober 1924 vedtok dei å kjøpe denne tomta. Formannen bar fram eit styrevedtak um å kaupe hustuft, på visse vilkår. Lyden sa seg samd med styret. Ei handskriven kvittering viser at dei betalte 800 kr for tomta. Laurdag 14. februar 1925 hadde dei styremøte. Då diskuterte dei namn på hustufta. Formannen foreslo; Grantun, Høgtun og Granvang, mens Jakob O. Flå foreslo Solhøgda og Kringsjå. Grantun vart samrøystes vedteke. På styremøte 11. mai var husnemnda til stade. Dei bestemte at huset skulle vere 19 x 8 m. Dei ville få Tellef Svåberg til å kome med eit kostandsoverslag. 10. juni var det styremøte saman med husnemnda igjen. På grunn av høg pris, blei det bestemt å bygge huset noe mindre; 16 x 8 m. Dei ville få arkitekt Stensvand til å gjere teikning. Graving på hustufta vert å setja i gong frå måndagskveld. I august var det styremøte igjen saman med husnemnda. Då hadde dei fått teikningane frå arkitekt Stensvand. Det vart vedteke å gå igong med uppføring av grunnmur, og lyse byggningsarbeidet ut på anbud. Annonsa sto i Agder Tidend tre gonger i august 1925, og kosta 22,95 kr. BYGGMEISTRAR! Birkenes ungdomslag tek i mot anbod um uppføring av ungdomshus paa Birkeland etter teikningar, som ligg til ettersyn hjaa Røstad & Co., Birkeland. Send tilbod med priskrav: for byggjingsvyrke irekna og utan, innan 15. september. Rett til aa vraka alle tilbod tek me oss undan. Nærare upplysningar fær ein hjaa formannen, telefon Tjamsland. Tilskriv: Birkeland p. o. 22. september var det nytt styremøte saman med husnemnda. Det fyrelåg 4 tilbod um uppføring av hus åt laget. Det billegaste var på 9500 eller 8500 kr um laget heldt takstein, og vilde syta for materialtrasporten frå vegen og upp til huset, og var frå Jørgen Høykleiv, Birkeland. Vedtak: Høykleiv får arbeidet etter nærare uppsett kontrakt. Etter ein lengre diskusjon vart det vedteke at Høykleivs tilbod å bruke uhyvla klednad til huset kann til naud godtakast. 19. november var det styremøte med husnemnda igjen. Tilbod frå Henrik Hansen um levering av Bjørnomn uppvarmar 600 m 3 samt kokomn til kjøkenet for ein pris av kr levert Birkeland st. Økonomien er viktig, og styret avslår derfor å melde laget inn i Aust-Agder fyredragslag for 15 kr. Dei manglar 1500 kr på byggesummen, og Ein dugeleg basar må difor haldast som snart huset kan brukast. Dei går også rundt med innsamlingslister for å reise nok pengar til ungdomshuset. Tilhøva i bygdi er no slik at anten maa laget faa eige hus eller legja ned. Mange gav pengar, frå 5 kr til 25 kr. I årsmeldinga for 1925, skriv Harald Unander at styret serleg ser det som si plikt å arbeide med huspursmålet. Huset skal etter planen være ferdig 1. februar 1926, det er styret si meining at høvelegare og billigare hus kunde ikkje laget under dei noverande høvi Ungdommer utanfor Grantun 1925/26. Nr. 2 bak fra venstre: Ågot Risvand. I midten foran: Johan Mosfjeld. Foto: Lånt ut av Olav Flaa. 15

16 Plakat til opningsfesten 27. mars Teikna av Kristian Nesbu. Kopi lånt ut av Kameraklubben. 16

17 få. Styret skryter av at folk jamtyver har vært greie til å møte fram med arbeidshjelp både av folk og hestar. Det har blitt dyrt: Men laget har stor skuld, so det trengst eit krafttak for å kome yver kneiken. På styremøte 21. januar 1926 blei det vedteke å leggja inn ljos. Husrekneskapen viste ein bruttoutgift på kr. Av dette blei det tatt opp eit lån i Lillesand Sparebank på 7000 kr. Resten var skaffa gjennom basarar og festar. Kostnad til huset Jørgen Høikleiv kr 8500 Tuft kr 800 Grunnmur, forskalingsbord kr 465 Arkitekthonorar kr 150 Takstein kr 762 Kjøring kr 100 Ovn og ovnsrør kr 524 Benker og lys kr 350 Teleutstyr, kulisser og teppe kr 80 Kopper og kander kr 68 Riksforsikring og tinglæsing kr 75 Ialt kr Ungdomshuset Grantun i vinterdrakt. Foto: Lånt ut av Kameraklubben. 27. mars 1926 var det opningsfest på ungdomshuset Grantun. I årsmeldinga til fylket for 1929 er det opplyst at Grantun var 17 x 8,5 m stort, dvs omlag 140 kvm med speltile (scene) på 4,5 x 3, 5 m, galleri og 150 sitteplassar. Eit flott ungdomshus! Det var Johan Tveite som leia festen og Olav N. Birkeland las prolog. Torgeir Berulvsen heldt foredrag og ungdomslaget i Lillesand synte fram skodespelet Dei kvinnfolka av Oskar Bråten. Dei leikte utover kvelden og Kristiansen frå Lillesand sang solo, og Kristian Nesbu spelte fele. Alt gjekk svert roligt og fint fyre seg heilt til festen slutta i 1-tidi ved at lyden slo broderkjede og song eitpar vers av fedrelandssalma Gud signe vort dyre fedraland. Etter at ungdomslaget fekk Grantun blomstra aktiviteten. Det var lagsmøte med foredrag, både av lagsfolk og folk utanfrå. Det var song, spel, folkeviseleik, turdansar, og den handskrivne lagsavisa Hugin. Ei aktiv teatergruppe framførte mange skodespel. Sommarstid var det skogplanting og turar. Dei hadde basarar, marknader og kurs. Grantun blei også lånt ut til andre lag i bygda som hadde sine arrangmenter her. Norsk Bygdekino leigde Grantun om lag to gonger i månaden. Noen år var det også kveldsskole med norsk og rekning med opp til 18 elevar på 40 timars kurs. I ei periode heldt både blindeforeninga og bridgen til her. Idrettslaget hadde gymnastikkurs, og Frelsesarmèen hadde juletrefestar på Grantun, fordi dei ikkje fekk ha dei på bedehuset. Medlemmene måtte stille opp til årlege dugnader på huset sittt, og dei hadde eigne husvedtekter knytt til utleige, fastsett 6. febr Husvedtekter for Birkenes ungdomslag 1. Styret for ungdomslaget fær å greide med utleiging av huset, etter dei lover som er fastsette. 2. Til ettersyn med huset, vert velt ei husnemd på 5 medlemmer. Når huset vert utleigdt skal minst 1 av husnemda vera tilstade og sjå etter at alt gjeng etter reglane som er fastsett for huset. 3. Huset må ikkje brukast til rein dans, med undantak av innanbygds lag som kan ha dans som ein del av sitt festprogram. 4. Takster for utleige av huset: 1. Minstetakst Kr. 10,00 2. Forestellingar og festar 10% av bruttoinkome. 3. Basarar 10% av nettoinkoma. 5. Fulle folk vert ikkje told i huset. 6. Alle samkomor i huset må vera slut seinast kl. eit. 7. Forslag til brigde i desse lovar må vera innkomne til styret 1 ein månad fyre årsmøtet, og kundgjerast på vanleg måte. Brigde i desse lovar kan gjerast med 2/3 fleirtal, av dei møtande røysteføre. 1. april 1953 kom representantar frå ungdomslaget, skyttarlaget og idrettslaget saman for å drøfte reising av eit samfunnshus i bygda. Det blei lagt fram eit skriftleg forslag med 4 punkter. Det gjekk på at Grantun skulle utvidast, og at alle laga skulle få same del i huset som skulle drivast adskilt frå laga med eige styre og eigne rekneskap. Dette skulle opp i dei tre laga, og viss det blei fleirtal for det, skulle det settast ned ein komitè. Dei tre som forhandla var Kåre Aas, Arne Røstad og Tomas Magne Flaa. Dette blei det tydelegvis ikkje noe meir av. Sal av Grantun Gjennom makeskifte med kommunen pga husbygging, fekk laget tilleggsjord på 60-talet (b.nr. 400). Til saman blei tomta på 1100 m2. Slik utviklinga har gått, ligg Grantun no så å sei midt i eit boligfelt. 17

18 Ungdomshuset Grantun låg fint til i skogkanten der bustadfeltet Grantun no ligg. Bygd i 1926 og rive i Foto: Arnfinn Flaa, ca (Norges bebyggelse). Huset har ikkje innlagt vatn, ikkje sanitæranlegg eller garderober. og er såleis ikkje egna som forsamlingslokal lenger.... Det er i svært dårlig forfatning, - med knuste ruter o.s.v., og er skjemmande for naboane. Dette skriv Kjell Eirik Stoveland i ein søknad 24/ til Noregs Ungdomslag om godkjenning for sal av ungdomshuset Grantun. Styret meinte at det var altfor dyrt å koste på, og ville derfor fremme forslag overfor årsmøtet om sal. Huset hadde vært stengt av helserådet sidan 8/ , og Birkeland Fabrikker hadde leigd det som lager. Kontorsjef Nils Tveide sa opp leigeavtalen 31/ nov gjorde årsmøtet i Birkenes Ungdomslag vedtaket om sal av Grantun: Birkenes U.L si tomt og hus på Birkeland, g.nr. 88, b.nr. 114 averteres for sal. Styret får fullmakt til å avgjera salget. Pengane for Grantun settes inn på sperra konto i Birkenes Sparebank. Laget kan ikkje heva pengane på denne konto utan årsmøtevedtak. Det er ei forutsetning at dei då blir nytta til investeringsformål. Vedteke mot 1 stemme. Odd Kylland, Odny Furholt, Tor Tveide, Edv. Lauen Noregs Ungdomslag svarte positivt på søknaden 22/ : Styret godkjenner salet. Laget skal i si tid gje melding til styret i NU og fylkeslaget om korleis laget vil nytte midlane. Helsing Oddvin Lundanes. Grantun blei avertert i Fædrelandsvennen 5. januar Gunnar Grødum Entrepenørforretning ville gje kr, og salet blei tinglyst 9. oktober. Desse pengane blei seinare lånt ut til idrettslaget mot bruksrett i idrettshuset. 18

19 30-talet I 1930 hadde dei snikkar- og treskjærarkurs med Ludvig Sundtjøn som lærar. På vevskeidet var Mina Nordbye frå Gjerstad lærarinne. Dei synte Den store skogfilm. I 1931 fekk laget 1500 granplanter av Aust-Agder skogselskap som dei delte ut til folk i bygda. Dei hadde eit 8 dagars leikarskeid med 26 deltakarar, og eit 5 vikers snikkarskeid med 18 deltakarar. I 1932 synte dei to skodespel: Bytegasten og Mamaguten og farsbånet. Dei hadde også Eit 8- dagars leikarskeid med frk Lauvland som lærar og 35 stykker med. I 1933 var det igjen fylkesstemne på Birkeland juni var utsendingar møtt fram til årsmøte. Magnus Tveite leda festen på Grantun om kvelden. Det var foredrag og skodespelet Det lagar seg nok, og Kristina Lauvsland styrte leiken resten av kvelden.. Sundag form. skulle der ha vore friluftsgudstjeneste, då kyrkja var stenkt for fylkeslaget. På grund av regnet holt man til i ungdomshuset. Etter kyrkjetid var det idrett og stemnet fortsatt med foredrag og leikframsyning på idrettsplassen. I 1934 hadde dei tur til Setesdalen i 4 dagar. I 1935 uttalde dei seg om røysteretsalderen skulle nedsetas til 21 år og upetir til 65 ; I dette framlegget var alle samde. I 1936 reiste dei til Evje og synte fram spelstykket Fart i friinga. I 1937 reiste dei til Løddesøl med spelstykket Laurdagskvell. I 1938 hadde dei mange offentlege festar, men berre av den grund at laget trong pengar til måling og reperationsarbeid på huset. I 1939 løyvde dei pengar til Pokal til B.I.L landsren 28. februar Kr. 20. Til Birkenes Folkeskule boksamling til innkjøp av Nynorske bøker Kr. 25. Til Birkenes Mållag... Kr. 50. Dei sette også i gong ein kveldsskule på Heradshuset dette året. Bildet har vi fått låne av Ellen Torhild Tveito (dotter til Erling Birkeland). Nelly Larsen har identifisert deltakerne. Leikarkurs, ca rekke frå venstre: Gjertrud (f. Høikleiv) Uldal, Synnøve Raen, Astrid Bakkemoen, Ragnhild Tveide, Anton Dahl (instruktør), Erling Birkeland (m/fiolin), Nelly (f. Høikleiv) Larsen, Edith Søberg, Maselia Årdalen, ukjent. 2. rekke frå venstre: Arnt Årdalen, Bendix Birkeland, Birgit Høikleiv, Kamilla (f. Mosfjeld) Ås, Kristina Mosfjeld, Jenny Steinsvand, Alma (f. Vindvand) Ås, ukjent, Sigurd Tallaksen. 3. rekke frå venstre: Sverre Svendsen, Peder Åmlid, Sverre Mo, Etlef Løining, Magnus Tveite, Trygve Åmlid, Bent Gundersen, Erling Høikliev, Trygve Topland (?). 19

20 Leikarskeid på 30-talet Intervju med Nelly Larsen av Inger E.B. Slågedal Ein torsdag i september besøkte e Nelly Larsen (f. Høikleiv) i den nydelige heimen midt på Strøget. Ho er over 90 år, men sitter daglig og strikker, hekler eller broderer. Ho er ein av dei få som mestrer hedebosøm, ein type hekling som foregår med nål og svært tynn tråd. I august blei et par av hedebo-brikkene stilt ut på Grasham. Du er fortsatt sprek? Ja, e må vere glad at e er så god som e er. E visste at Nelly hadde vært med på leikarskeid på Grantun i sin ungdom. Ho er ein av dei som er med på bildet fra et av leikkursa midt på 30-tallet. Nelly kunne huske navna på omtrent alle som var med, og det er veldig verdifullt. Fortell litt om bakgrunnen din Nelly. E er fødd i 1913 og vokste opp på Flå, på Høikleiv, og var minst av 10 søsken. Erling Høikleiv var fetteren min. E gjekk på Flå skole, sammen med bånnan fra Lia og Hagestad. Dei måtte ro over te Promsnes heilt te Flåbrua kom. Den første læreren me hadde var Kristen Pramsnes. Seinere hadde me Eivind Birkeland, eller Eivind Hauane som me sa. Då Arnt Årdalen var ferdig utdanna blei han læreren vår. Når kom du til Birkeland? E passa ongane te broren min her ude ei uge, og så gjekk e på skolen på Flå den andre uga. Etter skolen flytta e til Birkeland. E passa fortsatt bånn, og jobba på kafè og sydde. I 1941 gifta e me med Lars Larsen og fekk to sønner. Var du møe med i ungdomslaget? Nei i grunnen ikkje. E var med på et par leikarskeid på Grantun midt på 30-tallet. E var over 20 år ihvertfall. E hadde ikkje anledning te å gå på møder og foredrag, e passa ju 6-7 bånn. Å lærte dere på leikkursene? Det var mest folkevisedans, men me fekk alltid danse ein alminnelig dans på slutten vals og sånn. Det var skrekkelig morro; alltid stas å få leikt med dei som var flinkare enn andre. Erling Høikleiv var veldig god te å leike. Var det mange med? Det var vel ein med på kursa. Det måtte vere så mange for dei skulle jo fyre vett du. Kristina Mosfjeld, Erling Høikleiv, John Håkedal og Birgit Høikleiv var au med på leikarskeid. Erling lensmann (Birkeland) spilte. Blei det noe bråk i blant? Nei, på leikarskeidane gjekk det for seg i veldig greie former. Dei var nøye på at det ikkje skulle vere drikking og slåssing. Stabile karer som Olav N. Birkeland og Magnus Tveite passa på å følge lovane. Fekk du dansa noe etter leikkursene? - Å ja, me fekk saktens det. Det var dansefester om lørdagene på Grantun. Alt skulle ju gå lovelig for seg, men tida gjorde vel at det rant ud litt etterhvert. Me var alltid så redde viss der kom noen fra Nelly Larsen, Birkeland. Foto: IEBS. Vennesla. Dei var lissom så brutale, det likte me ikkje, for så blei det slåsting og det var ikkje noe greit. E slutta å gå der etter at e gifta me. Du nevnte at det i blant var skjetser og teater på Grantun. Ja, Kaia Grødum (f. Skåre) var alltid med i skuespill. Ho var veldig flink. Åsså Sigurd Tallaksen og Gjertrud, søstera mi. Det fins et bilde av dei på sydsida av ungdomshuset då hadde dei vært med i ein sånn skjets. Tusen takk Nelly! 20

21 Striden om runddansen Ifølge 9 i vedtektene, var det ikkje lov å danse runddans. Det var mange som ønskte det. I 1929 sendte derfor Tellef Mollestad ei avskrift av vedtektene til Herr Vatne. Han skreiv:, vil væra mykje taksam um Dykk kan og vil, gjeva os nokre upplysingar um dei umtala spursmål: Dans på utferder. Må det ein tillegs, var det gilt um Dykk ville setja upp eit forslag til ein slik. I fal Dykk nokon gong vil tala med meg, kan Dykk ringje far min, Osmund Mollestad. Lillesand telef. Mollestad Vyrdsamt Tellef Mollestad Vedtektene blei endra: Brigde Årsmøte 7/ Vedtak: Lov å danse på turar. Årsmøte 6/ Vedtak: Lov å danse på fester. Årsmeldinga 1934: Arbeide i laget gjeng heller noko trått, grunnen til det meinar eg er at folk i Birkenes er noko trongsynte når det gjeld syet på frilynd arbeid, då særleg dei som reknar seg for gudlege; men me gjær vort til beste for at med skal hævda oss slik at det trongsynet skal falle burt. Den økonomiske stoda er og dårlig, og gjær sjølsagt sit til. Me såg oss i år nøyd til og innføre runddans som ein del av programme på laget sine festar for derigjennom og få nye midlar til arbeidet med sosiale og kulturelle goder. Me vonar då at me skal arbeida oss frammyver og uppyver slik at folk i bygdi værkeleg kann sjå kva frilynde ungdomslag er. Birkeland 15. jan Sigurd Tallaksen I årsmeldinga for 1938 skriv Sverre Svendsen eit framlegg frå styret: Årsmøte skal avgjera um laget skal halla fram med dans på sine festar og marknader, eller um dansen skal takast heilt burt og laget arbeide for dei mål eit Frilynd U.l. har å arbeida for. Det vart vedteke med 13 mot 5 røyster å halla fram med dansen. Årsmeldinga 1939: Bygda er sers religiøs og dei ser ned på dei som går på ungdomshuset. Birkeland 25. februar Gunleiv Gundersen På denne bakgrunnen er det interessant å minne om at ungdomslaget var så mye meir enn dansen. I jubileumsskriftet Aust-Agder ungdomslag gjenom 30 aar , reknar dei opp andre meir praktiske spursmaal inn i ungdomsrørsla. Det vil sei saker dei arbeidde med. 1. Bondeheim i Arendal 2. Skogsaki skogplanting o.l. 3. Husflit og heimeindustri 4. Arbeidsskeid treskurd, sløyd, bokbinding, skolapping, foredrag, song, leik, bibeltime 5. Arbeidssjaa vekkja kunstsansen, utstilling med premier 6. Skrivarstove organisasjonsbygging 7. Bokbu norskmaalsreisingi 8. Leikarlærar den fagre norske leiken i høgsetet 9. Edrugskapsspursmaalet kampen mot drukkenskapen 10. Pressespursmaalet 21

22 Kopi av side i Huginprotokollen frå Finn er eit ukjent pseudonym. 22

23 Hugin gjennom 80 år I mest heile Birkenes Ungdomslag si levetid har laget hatt ei hånskrevet avis med navnet Hugin. Den kom ut første gang onsdag 23. april 1924, og ble avsluttet 60 år seinere. Navnet kommer fra norrøn mytologi og guden Tor. Som kjent hadde Tor to ravner, Hugin og Munin som brakte han nyheter fra verden omkring. En av disse ravnene ga således navn til ungdomslagets avis. Til å begynne med ble lagsavisa brukt på medlemsmøtene, med forskjellige bladstyrerer. Fra slutten av 60-åra var avisa fast innslag på leikfester og andre større tilstelninger. Høsten 1971 besluttet så styret at avisa skulle komme ut som medlemsblad til alle medlemmene. Første nummer kom ut i februar 1972 med Reidun Stoveland som redaktør, og Ånon Nyhaven som tegner. Denne jobben hadde han heile tida, heilt til siste nummeret kom ut for siste gang i Er det så noen forskjell på det som ble skrevet i Hugin gjennom disse 80 år? Ja, det er det. For det første var avisa i begynnelsen skrevet på nynorsk, eller landsmålet som det hette. Innleggene i avisa var mer alvorlige med vekt på språket, norskdom osv. Men dei kunne også være humoristiske med utgangspunkt i lokale ting. Kan her gjengi et innlegg fra 1926: Et a dei mest brennande spårsmål nå for tia ser ellers ud te å være sjelinga i Flaksvanne. De slåst ju i bladane så fillane fyger. Herefossingane æ så goe i reinekonsta at dei får 28 øre te å være møe over 1 krone. Berkenesfolk æ derimot så gammeldagse at dei påstår at 28 øre æ 28 øre håssen ein snur og venner på de. Det skal sannelig bli moro å se vem som får rett a dei. Håssen det skulle gå om sjelinga blei sløyfa, de sjønner ikkje æ. Då konne vel både Håbbesland og jernbanen pakke i hobber mæ ein gang. Den einaste nytte mæ å sløyfe sjelinga konne være at Flaksvann ikkje blei fullt så lastefullt som det har vore i seinare år. Å så blei det vel au nåen Berkenesfolk som blei nøid te å slutte på lastens vei. Æ har set at Tobias kampekjørar har skreve nåe om det same, men det gjårr vel ikkje nåe å seie det ein gong te. I den første tida var mange veldig gode til å skrive dikt og prologer. En av dei var en som skrev under med Tønnes. I april 1928 skreiv han dette: Til Knut Åmlid Frå fyrste tider vår ungdom for yver havet etter vinning og æra. Og kjende dei vant i sør og i nord, deira ry for vide um verda. Dei Norig sitt flagg gjorde vide kjent for sitt mot og sin dugleik der ute. Og heimar vart bygde, for pengar vart send yver havet frå gutar der ute. Me takkar dei alle for kva dei hev gjort for far og for mor og for landet. Deira arbeid for dette, er ei verk så stort, at me stend berr` i undring og takkar. Men sårt det er når ein unggut gjeng frå heimen og alle vener, men alle me veit at han vaken stend og landet og heimen sin tener. I kveld på ein måte er det sorgens fest, for avskil her er i laget. For Knut som i kveld er laget sin gjest skal snart til Amerika drage. Me vilde so gjerne, du gode Knut, få syna deg venskapet gode. Kunne me berre få fylgja deg ut, me gjekk då på fyrste bodet. Men ein fest til avskil det skal du ha for alt ditt strev her i laget, og dertil eit rungande, kraftig hurra so det sitrar og skjelv i taket. Ja takk skal du ha for venskap og song, og for tidi med her var saman. So vonar me då at me atter ein gong, kan møtast i Grantun til gaman. So ynskjer me då at finna du må den lukka du søkjer der over. Og dei beste tankar frå oss skal du få det heile festlyden lover. So segjer me då Knut Åmlid farvel med ynskje um lukke på ferdi. Og gjev du då alltid må liva so sæl kvar-helst du so vankar i verdi. So gjev at du også i tanken finn heimatt til Birkelandsgarden, so atter me møtest glade i sinn, med Knut, den hyggjelege karen. Ja, ha det då godt du kjære Knut, derover i framande lande. Lat minnet frå heimen og vener få fylgja deg ut, då er du bunden med sterkaste banda. So velkomen tilbake med seggjer deg Knut! din plass stend deg open i laget, til dess at du fær frå Amerika ut og heimatt til ungdomslaget. 23