Offisiell opning Kystsogevekene Litlebergen 13. august 2016

Transkript

1 Offisiell opning Kystsogevekene Litlebergen 13. august 2016 Det er ei stor glede å få ønskje velkommen til Meland kommune og den offisielle opninga av Kystsogevekene 2016 her på Litlebergen. Det er første gong Meland kommune har æra av å vere vertskap for den offisielle opninga av Kystsogevekene. Kystsogevekene, som i år går av stabelen for 20. gong, har utvikla seg til ei stor mønstring. Sidan starten i 1997 med utgangspunkt i Håkonarspelet Kongen med gullhjelmen på Fitjar er det i dag kring 200 arrangement i 22 kommunar, frå Sveio i sør til Gulen i nord, dei 5 vekene det varar. I desse vekene blir alle sider ved kystkulturen vist fram, både gammel og ny, og både små og store arrangement finn stad. Det vidtfamnande programmet er nok nøkkelen til at så mange tar del i programmet kvart år. I Meland har vi hatt arrangement nesten frå starten, med det årlege arrangementet på Holmeknappen i slutten av august. I år går dette av stabelen helga 27. og 28. august og eg håper at mange av dykk vil finne vegen også til dette årvisse arrangementet. Ein ekstra dimensjon ved årets Kystsogedagar på Holmeknappen er at Meland kyrkje feirar 150 års jubileum, noko som vil bli markert søndagen. Kyrkjejubileet vil og bli markert med fleire arrangement frå 21. august til utgangen av oktober. Kystsogedagane på Holmeknappen har gitt Meland godt høve til å vise den rike kystkulturen i kommunen, med den sentrale plasseringa vi har i kystlandskapet nord for Bergen. Den årlege turen med dampskipet Oster i Herdlafjorden er eit populært og nostalgisk innslag for mange. Det er ikkje å legge skjul på at arrangementa som er i regi av Kystsogevekene har vore, og er, med på å styrke identieteten vi har som kystkommunar og er med på å gjere kystkulturen kjent for nye generasjonar. Ikkje minst for Meland kommune er det viktig å markere den rike kulturhistoria vi har som kystkommune. Som ein av dei hurtigst veksande kommunane både i Hordaland og landet forøvrig, er dette eit godt høve til å gjere kjent historia vår og for dei mange innflyttarane som har kome til kommunen dei siste åra. Marknader med kortreiste og tradisjonsrike matvarer, utstillingar, revyar og kulturhistoriske vandringar er med på gi gode opplevingar for dei som tar del dei vekene det står på. Og ikkje minst er dei ulike veteranbåtane som stiller opp med på gjere kjent korleis sjøvegen var den viktigaste kommunikasjonsåra for ikkje så mange tiår sidan. I dag er det Stord 1 og Vestgar som er med, noko som er viktig for å gi innblikk i den historia som er knytt til Den indre farleia, ei historie som pregar oss framleis. 1

2 Meland kommune vart eigen kommune i 1923, utskilt frå storkommunen Alversund. Og sidan 1964 har Meland bestått av heile Holsnøy, nordre del av øya, om lag 1/3 ble overtatt frå gamle Herdla kommune, saman med Ypsøy. Flatøy med Håøy vart overtatt frå gamle Hamre kommune, og eit utmarksstykke mellom Odland og Landsvik vart overtatt frå Sæbø kommune. Til gjengjeld overtok Askøy kommune Hanevik-krinsen som til då hadde høyrt til Meland, og det samla folketalet var etter kommunereguleringa 2538 personar. Det var verkeleg radikale endringar som vart resultatet av Schei-kommisjonen sitt arbeid i Til orientering vil Meland kommune i nær framtid passere 8000 innbyggarar. Vi har ein natur som innbyr til friluftsliv og opplevingar, der majestetiske Eldsfjellet som med sin heilt spesielle geologi er eit landemerke, lett synleg frå alle kantar. Rylandsvassdraget med Storavatnet dominerer store delar av Holsnøy, og innbyr til padling og naturopplevingar (veldig kjekt at Nordhordland padleklubb er med oss her i dag). Holsnøy og Meland kunne gjerne, om ikkje Radøy hadde vore først ute, blitt kalt den grøne øya. Og nord på Holsnøy er det til dels litt av øygardslandskapet, sjølv om det med tida er blitt meir av frodige busker og trær og her. Vi har Noregs, nokon hevdar verdas, flottaste golfbane, på Fløksand og på Frekhaug har vi landets største folkehøgskule, Nordhordland folkehøgskule. Og det er kjekt at vi får høve til å presentere ein ny lokasjon i Kystsoge-samanheng når vi har fått den offisielle opninga av Kystsogevekene, Litlebergen båthamn. Litlebergen, eller Sundet som er det eigentlege namnet på gardsnr. 26 i Meland, har ein sentral plass i Den indre farleia, som gjerne er namnet ein nyttar på sjøvegen frå Bergen i sør til fensfjorden i nord. Her ved foten av Håøy og med Flatøyosen som næraste nabo har ein sett både oppgangs- og nedgangstider gjennom dei siste århundra, og det er ei rik historie knytt til staden. Håøytoppen har gjerne ikkje ei imponerande høgd over havet med sine 171 m., men den strategiske plasseringa har vore svært viktig opp gjennom tidene. I Sverresoga blir det fortalt at Birkebeinarane måtte overmanne vardevakta på Håøytoppen før dei kunne hærta Bergen i På slutten av 1800-talet vart forsvarsverket rundt Bergen forsterka, med eininga Litlebergen, Hagelsundet og Håøy som ein viktig del av den nordre skipsleia til Bergen. Med Håøy som midtpunkt kunne ein setje inn batteriet på Litlebergen eller Hagelsundet, avhengig av kvar angrepet kom. Då var det svensken ein frykta mest. Rundt 1. verdskrigen såg ein ei opprustning på Håøy, og på det meste var 3 militæravdelingar stasjonerte på Håøy, og her på Litlebergen var det ei mineavdeling på Smineset. I dag er Håøy eit svært viktig friluftsområde for folket i både Nordhordland og Bergen Nord, og det er BOF som forvaltar området på vegne av Staten som eigar. Framleis finn ein tydelege spor etter den infrastrukturen som vart bygd opp der for over 100 år sidan. 2

3 Fram til 1840 var det velståande byfolk som eigde garden og det var lokale paktarar som stod for gardsdrifta. Mellom anna var to av paktarane på Litlebergen med på det såkalte Pakteroppøret i 1815, då fleire av paktarane på gardane rundt Bergen gjorde opprør mot dei elendige vilkåra dei hadde. Denne ordninga heldt fram til 1840, då lensmann Christian Brudvig hadde fått hand om heile garden. Han var ein mann med stor autoritet og hadde ein sentral posisjon i lokalmiljøet og begynte etter kvart å dele garden opp i fleire bruk. Det var hos lensmann Brudvig Ivar Aasen tilbrakte 9 månader i 1843, når han reiste rundt og for å samle dialektmateriale til arbeidet med landsmålet. I den samanheng har det blitt reist ei byste av Aasen utanfor rådhuset på Frekhaug. Det gamle Lensmannshuset brann ned i 1943, 100 år etter at Aasen budde der, etter at det starta brenne i eldhuset. Men det var etter at rutebåten gjorde sitt inntog at Litlebergen fekk det vi kan kalle storheitstida. Etter at fabrikkeigar Jebsen sin båt «Arne» hadde gått meir eller mindre tilfeldig i fjordane frå 1864 kom dampbåten i rutefart i Nordhordland frå 1870 og avløyste seglbåten som farkost. Dette var ei stor nyvinning! Dampbåten vart einerådande i trafikken mellom Nordhordland og Bergen i nær 80 år. Då var det dei meir moderne «fjordbussane» som tok over, mange hugsar nok både «Manger» og «Sæbø». Dieseldrevne og utan særleg godstrafikk, var dei både raskare og meir komfortable å reise med. Fjordbussane var startskotet for dagpendlinga til Bergen! Både arbeidsfolk og skuleelevar kunne dagleg reise fram og tilbake til Bergen. Litlebergen vart tidleg ein stopp for rutebåtane og avgjerande for den sentrale posisjonen staden fekk for bygdefolket på slutten av og byrjinga av 1900-talet. Mange verksemder og tenestefunksjonar vart etablerte og dette gav arbeidsplassar. Postopneriet som vart oppretta hadde også telefonstasjon og vart nedlagt først i Det var også kafedrift på dampskipskaien. Den første butikken vart opna i midten av 1890-åra i huset der det seinare vart etablert meieridrift i Meieriet på Litlebergen fekk mjølk frå mest heile Austebygda (med unntak av dei nordlegaste gardane som leverte til meieriet på Revskard), og frå Flatøy vart mjølka rodd over morgon og kveld. Av andre verksemder som har vore på Litlebergen kan det nemnast trelastlager (1920-talet), kraftlagskontor og ikkje minst bakeri. Bakeriet til Ivar Hestdal leverte brød heilt til Sogn og hadde 5 tilsette på 30-talet. Han opna og eit sagbruk, som var elektrisk drive. Sidan Nordhordland kraftlag hadde kontor på Litlebergen var staden ein av dei første som fekk elektrisk straum i Nordhordland, rundt

4 Annan småindustri som må nemnast er marina og bunkersstasjon (avvikla i 2002, som den siste verksemnda på Litlebergen), havremølle, margarinfabrikk, korkfabrikk, leiketøysfabrikk (med 13 tilsette og den leverte treleikar over heile landet) og møbelfabrikk. På 50-talet vart det også etablert plastindustri her i området, på tomta der den gamle guteheimen Fagerheim hadde vore. Plastindustri var det heilt fram til 90-talet, og på 80-talet jobba det nær 60 personar her. Det var også ei smie på Litlebergen, og dette gir høve til å tekkje fram motivet i kommunevåpenet vårt, navaren. Navaren er ein trebor som Ivar Aasen beskriv slik i ordboka si; emnet får, seier Aasen, «et skrueformigt snoet blad». I perioden var produksjonen av navarar på topp og det var produksjon i 20 ulike smier rundt i kommunen. Desse leverte langs heile kysten frå Finnmark til Oslo. På 50-talet blir det sagt at ei smie på garden Fosse laga opptil 1500 navarar på ei veke, men då var det med moderne hjelpemiddel og 5 personar i sving. Framleis er det navarsmedar i aksjon i Meland som held denne handverkstradisjonen i hevd. Tilbake til Litlebergen, her er det ny vekst med utgangspunkt i båthamna, her har båtforeninga vore sentral, saman med privatpersonar. Båthamna er utvikla dei seinare åra og mange av husa har fått nytt liv og blitt restaurerte. Det er marina og ei populær gjestehamn. Det er ikkje småindustri i Litlebergen lenger, men på andre sida av Flatøyosen finn vi FRAMO Flatøy som trass nedgangstidene i olje-/gasssektoren framleis er ei solid bedrift som satsar for framtida. Med drøyt 300 tilsette ber over 50 lærlingar bod om ei bedrift som tar eit samfunnsansvar utanom det vanlege. Det er Meland sin største arbeidsplass om vi ser vekk frå kommunen. Med endringar i kommunestrukturen for døra og stor folkevekst i regionen er det viktig at vi har fokus på den nære historia som har skapt grunnlaget for det samfunnet vi har i dag, og for oss langs kysten her spelar kystkulturen ei svært viktig rolle. Her spelar Kystsogevekene ei sentral rolle med sitt formål om å styrke identiteten i kystdistrikta og med å skape kultur- og reiselivsopplevingar knytt til kysten. Til slutt vil eg takke alle dei frivillige som trår til i dag for å få til eit slikt arrangement som dette, det er ikkje eit lite arbeid som er lagt ned. Det frivillige arbeidet som blir lagt ned i Meland, og i andre kommunar er svært viktig for både kultur og folkehelsa. Frivilligheita er limet i lokalsamfunnet og er svært viktig for identiteten vår. Eg vil spesielt takke arrangementkomiteen for Kystsogedagane i Meland med leiar Åge Skjelvik. Også Stitinga Kystsogevekene ved dagleg leiar Lena Eikeland Kutschera fortener ein stor takk for arbeidet som blir lagt ned. Eg synes vi skal gi dei ein god applaus. Eg håper de kosar dykk veldig her i dag og tar inn dei mange inntrykka som dei ulike innslaga vil gi dykk. Og at de gjerne tar turen tilbake til arrangementet på Holmeknappen i slutten av august. På vegne av Meland kommune vil eg takke alle som kom her i dag, ønskje velkommen til Meland kommune og ønskje lukke til med dagen! 4

5 Kjelder: Kleiveland, Geir og Homlong, Beate (2004): Mellom bakkar og berg. Gard og ætt i Meland. Band II. Meland kommune. Flatøy, Olav (1973): Meland kommune gjennom 50 år Meland kommune. Tungodden, Bertil (red.) (1993): Nordhordland vegen vidare. Nordhordland forlag. Styve, Ottar (red.) (1994): Nordhordlandsbrua. Frå kongstanke til røyndom Historienemnda for bruopninga. Informasjonstavle Håøya. Bergen og Omland Friluftsråd. 5