Sogn og Fjordane Sau og Geit

Transkript

1 Høyringsutkast jordbrukstingingane 2019 Generelt Generelt bør tilskota minimum aukast i takt med kostnadsauken for å oppretthalda og eventuelt auka inntekta i næringa. All auke i tilskot må koma som friske midlar over statsbudsjettet. Det er viktig å ta vare på det som er att av struktur i tilskotsordningane. Samanslåing av fylke må ikkje få innverknad på soneinndelinga for tilskot. Med tanke på norsk sjølvforsyning og utnytting av jordbruksressursane i heile landet, bør kanaliseringspolitikken styrkast, slik at det blir produsert mest mogeleg korn i kornområda. Sauehaldet hadde ein jamn og fin oppgang i økonomien før det dei tre siste åra har gått kraftig nedover. Fleire faktorar spelar her inn, men hovudutfordringa har vore manglande avsetning av sauog lammekjøt, og med det sterkt fallande oppgjerspris for kjøtet. Marknaden må i balanse att, men samstundes må næringa sikrast levelege vilkår. Timebetalinga i sauehaldet er i dag svært låg, og må styrkjast. Dette meiner me kan gjerast gjennom friske midlar over jordbruksavtalen utan at det verkar produksjonsdrivande og fører til endå større vanskar i ein pressa kjøtmarknad. Eit tiltak for å auke lønsemda i sauehaldet utan at det verkar produksjonsdrivande, er å innføre eit driftstillegg i sauehaldet tilsvarande det ein innførte for spesialisert storfekjøtproduksjon for ein del år sidan. Dette vil kome alle sauehaldarar til gode og det verkar ikkje produksjonsdrivande, då det vert gjeve på dei vaksne dyra og ikkje pr dyr ein leverer til slakt. Me kjem attende til storleik og utforming nedanfor. vil fremje fylgjande punkt som innspel til jordbrukstingingane Tilskot til avløysing - ferie og fritid Dette er ei viktig ordning som må vidareførast og styrkast. Det å vere bonde medfører stort ansvar. Ein er ansvarleg for dyra sine heile tida. Dette medfører ugunstig arbeidstid både i helgar og kveldar. Det å kunne ha ei ordna fritid og kunne ta seg ferie, er viktig for alle, men spesielt viktig når unge skal bestemme seg for om dei vil ta over og drive garden vidare. Satsane må minimum justerast i samsvar med løns- og kostnadsveksten. Ordninga bør styrkjast ved å auka både satsane per dyr og maksimalt tilskot Tilskot til dyr på utmarksbeite Beiting i utmark er svært viktig for både sauehaldet og geitehaldet og er med på å sikre legitimiteten og omdømet til næringa. Gjennom beiting i utmark haustar dyra gras og beitevokstrar og omdannar desse til kjøt som me menneska kan ete. Utan beitedyr kunne me ikkje nytta oss av desse ressursane. Samstundes er beitedyra viktige for å halde eit ope og variert kulturlandskap. Difor er det svært bra at det vert gjeve tilskot til dyr på utmarksbeite. Me føreslær at satsen for utmarksbeitetilskot for sauer og geiter vert auka med 80 kr.

2 Beitetilskot Beitetilskotet bør aukast sidan beiting er ein viktig grôvfôrressurs på mange småbruk i motsetnad til store bruk med større og flatare slåttemarker. I jordbruksavtalen for 2014 vart arealtilskotet flata ut til fordel for gardar med store slåtteareal, på kostnad av bruk med lite slåtteareal. Dette bør kompenserast med auka beitetilskot. Beitetilskotet fremjar dessutan eit opnare landskap, noko som er viktig for reiselivet og marknadsføringa av Noreg. Mykje brattlendt slåttemark står i fare for å gro att etter kvart som småbruk blir nedlagde og dei som overtek drifta av jorda berre vinn over den lettast tilgjengelege slåttemarka. Betre gjerdehald kan også vera eit argument for auka tilskot til innmarksbeite. Gjerda vil i mange tilfelle ikkje bli skjøtta av verken eigar eller eventuell leigetakar dersom innmarka ikkje blir nytta til beite. Elles kan det nemnast at servituttlova 14 hindrar beiting med geit i barskog og andre utvalde skogtypar. Det er difor ikkje alle geitebønder som har høve til å sleppa geitene på utmarksbeite. Bruk av innmark og vedlikehald av gjerde bør styrkast gjennom auke i regionale miljømidlar (RMP), med føringar om prioritering av innmarksbeite i fylke/område der dette er ynskjeleg. Auke i tilskot til RMP må koma som auke i budsjettmidlar, og ikkje dekkast inn ved reduksjon i andre tilskot. Driftstillegg i sauehaldet Me føreslær å innføre eit driftstillegg i sauehaldet tilsvarande det ein innførte for spesialisert kjøtproduksjon for storfe for ein del år sidan. Ein tenkjer seg eit tilskot pr dyr ved teljedato 1. mars og eit maksimalt beløp for driftseiningar med over eit visst dyretal. Dette kjem alle sauehaldarar til gode og det vil auke lønsemda i sauehaldet. Sidan det vert gjeve på dei vaksne dyra og ikkje pr dyr ein leverer til slakt, vil det ikkje verke produksjonsdrivande. Me føreslær at ein får eit tilskot på 500 kr pr dyr for dei 75 første dyra. Maksimalt tilskot pr driftseining vert kr. Dette oppnår ein dersom ein har 75 dyr ved teljedato 1. mars. Husdyrtilskot sau Husdyrtilskotet er i dag differensiert med ein høg sats for dei 126 første dyra og ein lågare sats for resterande dyretal. Dette er den einaste strukturdifferensieringa som er att i sauehaldet i dag. Denne meiner me må behaldast. Me føreslær uendra sats for husdyrtilskotet til sau. Tilskot til lammeslakt Tilskot til lammeslakt er eit viktig tilskot for sauenæringa. Me føreslær uendra sats og kvalitetskrav for dette tilskotet.

3 Kvoteordning for geitemjølk Forbodet mot å konvertera kumjølkkvote til geitemjølkkvote må oppretthaldast så lenge det er overproduksjon av geitemjølk. Når etterspurnaden aukar, må eksisterande aktive geitemjølksprodusentar prioriterast, då mange av desse har investert i nye driftsbygningar og nytt utstyr i samband med sanering av buskapen. Ordningen med utleige av geitemjølkkvote bør avviklast, då det er uheldig at bønder som har lagt ned produksjonen tappar næringa for store verdiar kvart år. I dei fleste tilfelle er det også snakk om utleige av kvote som utleigar har fått gratis då kvoteordninga vart innført. Omfanget av kvoteleiga på landsbasis går fram av denne tabellen: År Utleigd kvote Disponibel kvote % utleigd 17,8% 20,4% 20% 21% 22,3% Føretak med kvote Med leigeprisar som ofte ligg frå kr 1,50 pr liter pr år og oppover, og med totalt liter disponibel kvote utleigd i 2018, går det store summar frå aktive produsentar til passive kvoteeigarar kvart år. Dei produsentane som er att i næringa i dag har investert tid og pengar i friske geiter og driftsbygningar for ei framtid i næringa. Dei bør difor sleppa å betala for å få lov å produsere mjølk. Målet med avvikling må vera at dei som leiger og produserer kvoten får overta den kvoten dei har leigd, med mindre kvota overstig kvotetaket. Eksisterande leigekontraktar kan løpa ut, med mindre resterande avtaletid er meir enn 4 år. Prissetjing ved overdraging av kvotane bør sjåast i samanheng med om det er heilt eller delvis kjøpt kvote som blir selt. Kvotetaket på geitemjølk bør reduserast frå liter til liter. Dei få produsentane som allereie ligg over liter beheld den kvoten dei eig sjølv. Med eit kvotetak på liter kan ein i verste fall ein gong i framtida sitja att med berre geitemjølksprodusentar med mellom 1200 og 1300 mjølkegeiter. Det vil gå hardt ut over fagmiljøet for mjølkegeit, og det kan bli einsamt å vera geitebonde. Det kan også verka negativt inn på kulturlandskapet kring geitefjøsa, med kraftig nedbeiting nær store fjøs med mange dyr, og attgroing i område der geitebruk er lagt ned. Større fjøs medfører også at geitene må gå lengre for å henta maten, utan at me veit sikkert korleis dette vil verka inn på jurhelse og mjølkekvalitet. Det kan også stillast spørsmål ved dyrevelferd og helse i ein fjøs med mellom 1200 og 1300 mjølkegeiter.

4 Driftstilskot til mjølkeproduksjon på geit Det var i 2018 berre 284 føretak med geitemjølkkvote att i heile Noreg. Det er viktig å ta vare på dei som er att for å oppretthalda fagmiljøet og eit vare- og tenestetilbod til geitemjølknæringa. Auke i tilskot til mjølkegeit bør difor koma på driftstilskot til mjølkeproduksjon på geit, noko som sikrar både strukturen i tilskotsordninga og at dei minste geitemjølkprodusentane føler seg like mykje verdsette som dei store. Driftstilskotet er og med på å oppretthalde lønsemda sjølv med nedgang i mjølkepris, og den treffer best på dei minste. Som fylgje av høgare omsetningsavgift/prisreduksjon (10 øre), lågare forholdstal og Tine sine eigne prisreduksjonar i kvalitetsbetalinga til geitebøndene (20 øre), vil ein geitebonde med gjennomsnittleg disponibel kvote (79000 liter) tapa minimum kr pr år med utgangspunkt i eit dekningsbidrag på 5 kr/liter før prisreduksjon. I tillegg må det kunne krevjast eit inntektstillegg for å ta att noko av gapet mellom geitehaldet og vanlege lønnstakarar. Driftstilskot til geitemjølkproduksjon bør difor aukast med minimum kr Helsestatus ammegeit Norske geitemjølksprodusentar har lagt ned mykje arbeid i å sanera buskapane sine mot tre kroniske sjukdommar, med økonomisk stønad over jordbruksavtalen og Tine SA gjennom prosjektet Friskare Geit. Alle norske mjølkegeiter og ein del ammegeiter er no sanerte og friske. Men det er ikkje kartlagt om alle ammegeiter har same helsestatus i forhold til CAE, paratuberkulose og byllesykje, som norske mjølkegeiter. Ein del ammegeitbuskapar er testa, og i om lag 5% av desse er det funne smitte. Og det er ikkje lenge sidan det vart oppdaga smitte på nokre ammegeiter her i Norge. Dette er ein risiko for produsentar som har sanert. Det bør difor løyvast pengar over jordbruksavtalen til å dekka utgifter til testing og eventuell sanering hjå ammegeitbuskapar med ukjend smittestatus eller smitta dyr. Tilskot til stølsdrift via RMP Tilskot til stølsdrift via regionalt miljøprogram bør minst oppretthaldast på kr ,- då det er viktig å oppretthalda denne typen drift. Tilskot til kjeslakt Lønnsemda i kjeoppdrettet er for dårleg på grunn av høge fôrkostnader og låg kilopris på slaktet. I tillegg kan det vera vanskeleg å få økonomisk optimalt slaktetidspunkt på kjea på grunn av manglande kapasitet på dyrebil eller slakteri. Slik sett burde slaktetilskotet vore høgare. Men det er for tida stor overproduksjon av kjøt i Noreg, og på grunn av dette finn me det rett å ikkje stimulera til auka produksjon av kjekjøt no. Vilkår og sats for slaktetilskot til kje bør ikkje endrast i jordbrukstingingane 2019.

5 Husdyrtilskot til ammegeit Strukturen i tilskotet til ammegeit må behaldast/styrkast. Husdyrtilskot til ammegeit må frikoplast frå husdyrtilskot til sau. Ammegeit får pr i dag same tilskot som sau. For bruk med både sau og ammegeit vert begge dyreslaga samanslegne til ei gruppe, og produsentar som kombinerer sau og ammegeit tapar då tilskot når sum dyr passerer intervallgrensa mellom høgt og låg tilskot pr dyr. Det er spesielt at to ulike dyreslag vert samanslegne på denne måte. Ei ammegeit er ei geit og ikkje ein sau. Ho krev større fjøsplass og betre gjerdehald (enten ho skal haldast utanfor eller innanfor gjerdet). I 2015 gjekk husdyrtilskotet for vinterfôra sau og ammegeit ned på grunn av samordninga av tilskot med utegangarsau. Slaktetilskotet for lam og kje gjekk opp, men slaktetilskotet for kje er lågare enn slaktetilskotet for lam. Samordning av utegangarsau med vinterfôra sau og ammegeit er arbeidsbesparande for byråkratiet, men det slår uheldig ut for den mest arbeidskrevjande produksjonen, som er ammegeit. Ammegeit og kje er effektive landskapspleiarar når dei beitar avgrensa område og får lite tilleggsfôr (kraftfôr). Problemet er at dei kan få dårleg klasse og dårleg pris ved slakting, og at økonomien i drifta forsvinn, med mindre dei blir fôra kraftig med kraftfôr før slakting. Det er i dag veksande interesse for ammegeitproduksjon. Marknaden for produkta (kjøt, skinn, ull, landskapspleie m.m.) er absolutt til stades. Men produsentane manglar den grunnbetalinga som husdyrtilskotet er meint å vera. For å fremja denne typen produksjon og landskapspleie må ammegeit skiljast ut i ei eiga gruppe med eigen tilskotssats som er høgare enn for sau. Ammegeit og sau er to ulike produksjonar og må difor ha separate husdyrtilskot, utan samordning av dyretalet.