Nordic Mining ASA. Engebø kjeldevurdering prosessvatn Innleiande vurdering. Dato:

Transkript

1 Engebø kjeldevurdering prosessvatn Innleiande vurdering Dato:

2 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering II DOKUMENTINFORMASJON Oppdragsgjevar: Rapportnamn: Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering Utgave/dato: Arkivreferanse: - Oppdrag: Oppdragsbeskrivelse: Oppdragsleder: Fag: Tema Leveranse: Skrevet av: Kvalitetskontroll: Engebø, titanprosjektet - Vassforsyning og avløp Vurdering av prosessvatn og drikkevatn til industrianlegget på Engebø. Vurdering av kloakkavløp frå anlegget til sjøen. Utgreiingar inkludert søknader til NVE, Mattilsynet og fylkesmannen. Ref. oppdrag Bolstad Magnar VAR Prosessvatn, vatn, avløp Skisseprosjekt; Søknader, Detaljplanar Magnar Bolstad Asle Flatin

3 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering III FØREORD Asplan Viak er engasjert av Nordic Mining når det gjeld vassforsyning og avløp for Engebøprosjektet. Denne rapporten er ei innleiande vurdering av tekniske og økonomiske forhold ved alternative løysingar for prosessvatn til Engebø. Paul Inge Norkyn har vore Nordic Mining sin kontaktperson for oppdraget. Oppdragsleiar for Asplan Viak har vore Magnar Bolstad med Asle Flatin som medarbeidar og kvalitetssikrar. Leikanger, 5. juli 2012 Magnar Bolstad Oppdragsleiar Sivilingeniør, Vann og Miljø Tlf: Asle Flatin Kvalitetskontroll Sivilingeniør VAR, Vann og Miljø Tlf:

4 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering IV SAMANDRAG Denne rapporten er utarbeidd ut frå følgjande siktemål: 1. Vurdera aktuelle vasskjelder med tanke på uttak av prosessvatn til Engebø 2. Utgreia mogelege tekniske løysingar og gjera overslag for investering og drift 3. Vera grunnlag for avgjerd om kva vasskjelde ein ønskjer å søkja konsesjon for Utgangspunktet for vurderingane er det vassbudsjettet som Nordic Mining har sett opp. Teoretisk vassbehov er rekna til 300 m3/time. For å ta høgde for uføresette hendingar både i kjelde og i prosessanlegget, skal kjelder og løysingar vurderast ut frå 500 m3/time. Engebø ligg i eit område som har bra med nedbør, men der det er smått med store og stabile vasskjelder. Dei kjeldene vi har vurdert i denne rapporten er difor følgjande: 1. Redalsvassdraget, ca 4 km inn for Engebø 2. Svardalsvatnet i Oselvvassdraget dvs. over fjellet nordover til nabokommunen Flora 3. Skorvenvassdraget på sørsida av Førdefjorden i nabokommunen Askvoll 4. Avsalting av sjøvatn Dei alternativ tekniske løysingane vi har vurdert for desse vasskjeldene er som følgjer: 1. Redalsvassdraget 2. Svardalsvatnet A. Tunnel til Engebø B. Leidningsanlegg over fjellet 3. Skorvenvassdraget A. Sjøleidning om Hegreneset B. Sjøleidning/landleidning om Gjeldsvika 4. Avsalting av sjøvatn Økonomisk samanstilling av alternativa viser følgjande: Alternativ Investering Årskostnader (mill. kr.) Drift og mill. kr. Kapitalkostnad vedlikehald 1 Redalsvassdraget 84 7,9 1,7 2A Svardalsvatnet, tunnel ,4 1,3 2B Svardalsvatnet, over fjellet ,3 4,1 3A Skorven, om Hegreneset ,6 1,7 1) 3B Skorven, om Gjeldsvika ,9 1,8 1) 4 Avsalting av sjøvatn ,6 11,4 2) 1) Eventuell pris for vatnet frå Skorven er ikkje med i driftskostnadene 2) Driftskostnadene er sterkt avhengige av saltinnhaldet i vatnet og vil bli redusert om dette er vesentleg mindre enn 37 promille (som er utgangspunktet for kalkulasjonen)

5 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering V Vi understrekar at det ligg ei vesentleg usikkerheit i kostnadene i ei innleiande vurdering som dette. Vi har rekna denne til ± 25%. Ut frå det grunnlaget vi har i dag, vurderer vi alternativ 2A, Svardalsvatnet med tunnel, til å vera det beste og sikraste alternativet for prosessvatn til Engebø. Alternativ 3, Skorvenvassdraget, kan vera eit aktuelt alternativ, men er heilt avhengig av kva Sogn og Fjordane Energi bestemmer seg for. Det gjeld både om dei er interessert i å levera vatn og kva prisar dei vel å leggja seg på. I så fall vurderer vi 3B om Gjeldsvika til å vera det mest aktuelle alternativet. Alternativ 1, Redalsvassdraget, vurderer vi å vera for usikkert med omsyn både til kapasitet, kapasitetsreserve og vasskvalitet. Det representerer også eit stort lokalt inngrep og vil måtta gå gjennom ein omfattande og kostnadskrevjande prosess i høve til konsesjon og konsekvensvurderingar. Alternativ 2B, Svardalsvatnet over fjellet, vurderer vi til å vera for komplisert i høve til drift og for energikrevande til at det er aktuelt. Det er også svært utsett for svingingar i energiprisen. Alternativ 4, Avsalting av sjøvatn, vurderer vi som økonomisk uaktuelt. Driftskostnadene blir uakseptabelt høge og ekstremt avhengig av energiprisen. Når det gjeld vidare arbeid, vurderer vi følgjande som viktig: 1. Komma i gang med prøvetaking og analysering av vasskvaliteten i både Svardalsvatnet og Skorvenvassdraget. Prøvetakinga må gå med jamne prøver over minst eit år for å fanga opp variasjonane over året. Vidare må ein få med seg flaumsituasjonar i tillegg til dei vanlege prøveuttaka. 2. Få sett i gang ei ingeniørgeologisk undersøking for tunneltraseen mellom Svardal og Engebø. 3. Følgja opp det arbeidet som er sett i gang i høve til SFE (Sogn og Fjordane Energi) når det gjeld moglegheitene for uttak av prosessvatn frå Skorvenvassdraget. 4. Starta konsesjonsprosessen i høve til det alternativet som blir vurdert som mest aktuelt å gå vidare med.

6 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering VI INNHALDSLISTE Føreord...III Samandrag... IV 1 Innleiing Bakgrunn Grunnlagsmateriale Vassmengder og vasskvalitet Prosessvatn Vasskvalitet prosessvatn Drikkevatn tilsette Aktuelle vasskjelder Generelt Alternativ 1 Redalsvassdraget Alternativ 2 Svardalsvatnet Alternativ 3 Skorvenvassdraget Alternativ 4 Avsalting av sjøvatn Grunnlag og føresetnader Konsesjon vassuttak Vasskvalitet Bassengvolum Engebø Kostnadsgrunnlag Alternative tekniske løysingar Generelt Alternativ 1 Redalsvassdraget Alternativ 2 Svardalsvatnet Alternativ 3 Skorvenvassdraget Alternativ 4 Avsalting av sjøvatn Vurderingar og samanstillingar Vurdering av dei ulike alternativa...35

7 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering VII 6.2 Kostnadssamanstillingar Samanstilling av alternativa Konklusjonar og vidare arbeid Konklusjonar Vidare arbeid...43 VEDLEGG Vedlegg 1 Hydrologiske analyser Svardalsvatnet, Asplan Viak, Vedlegg 2 Vanntunnel Engebø, Innledende ingeniørgeologiske vurderinger, Multiconsult,

8 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering 1 1 INNLEIING 1.1 Bakgrunn har planlagt uttak av 250 millionar tonn malm av bergarten Eklogitt i Engebøfjellet. Frå eklogitt ønskjer ein å utvinna mineral som rutil (titandioksid) og granat. Etter at malmen er tatt ut av fjellet må den malast ned for å få frigjort minerala. Deretter blir rutil og granat skilt ut ved hjelp av ulike prosessar som alle er basert på bruk av ferskvatn. Tilgangen på prosessvatn er avgjerande for prosessen. Det blir difor viktig å velja ei vasskjelde med tilstrekkeleg kapasitet slik at vasstilførsla ikkje blir ein avgrensande produksjonsfaktor. Tidsperspektivet er 50 års drift. Dei første 15 første åra som dagbrot og deretter 35 år som gruvedrift. Nordic Mining ønskjer med denne tekniske og økonomiske utgreiinga å sjå på alternative vasskjelder for prosessvatn til Engebøprosjektet. 1.2 Grunnlagsmateriale Ved utarbeiding av rapporten har vi mellom anna nytta følgjande grunnlagsmateriale: Hydrologisk rapportar for Redalsvassdraget, utarbeidde av NVE Hydrologisk rapport for Svardalsvatnet, utarbeidd av Asplan Viak Ingeniørgeologisk vurdering tunnel Svardal-Engebø, Multiconsult Reguleringsplan Engebø

9 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering 2 2 VASSMENGDER OG VASSKVALITET 2.1 Prosessvatn Nordic Mining har sett opp følgjande vassbudsjett for prosessanlegget: m 3 /time total vassmengde gjennom prosessen m 3 /time eller 90% av vatnet, er berekna resirkulert og tilbakeført til prosessen 300 m 3 /time eller 10% av vatnet, går til avløp og må erstattast med nytt ferskvatn Dette er illustrert i figuren nedanfor: 300 m3/time Nytt vatn 10% 3000 m3/time Total vassmengde i prosessen 100% 2700 m3/time Gjenvinning / Resirkulering 90% 300 m3/time Avløp /tap 10% Ved fastsetjing av nødvendig kapasitet på vasskjelda, er det viktig å ha tilstrekkelege marginar for å ta høgde for mellom anna: Problem med resirkuleringa i anlegget Ekstremt tørre år Andre uføresette ting I samråd med Nordic Mining er naudsynt kjeldekapasitet difor sett til 500 m3/time eller ca 140 l/s.

10 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering Vasskvalitet prosessvatn Nordic Mining opplyser at det i utgangspunktet ikkje er andre krav til prosessvatnet enn at det ikkje bør ha for høgt innhald av humus dvs. organisk stoff. Kva ligg i dette, må vurderast nærare når vi har meir kvalitetsdata for aktuelle vasskjelder. Eit fargetal på over 30 er normalt i lange periodar av året i dei alle fleste vassdrag på Vestlandet når vi kjem utover mot kysten. Fargetalet vi normal også variera etter årstidene. I flaumperiodar kan det komma vesentleg over dette nivået. 2.3 Drikkevatn tilsette Drikkevatn til dei tilsette vil vera eit lite volum i høve til prosessvatn. Dersom vi tek godt i og reknar 500 liter pr tilsett og døgn, får vi eit døgnforbruk på ca 85 m3/døgn eller 3,5 m3/time med 170 tilsette. Normalt vil forbruket liggja lågare, men vi vel å leggja inn ein god sikkerheitsmargin. I praksis betyr dette at vi kan sjå bort frå drikkevatn når vi vurderer kapasiteten til dei ulike vasskjeldene. Derimot når det gjeld vasskvaliteten vil omsynet til drikkevatn vera eit moment ein må vera merksam på.

11 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering 4 3 AKTUELLE VASSKJELDER 3.1 Generelt Med eit vassbehov på inntil 500 m3/time, er det ikkje mange vasskjelder som er aktuelle i området. Dei kjeldene vi ser kan vera mogelege, er som følgjer: Alternativ 1 Redalsvassdraget Redalsvassdraget er vassdraget som renn gjennom Redalsgrend like inn for Engebø. Vassdraget utspring i Skitenestølsvatnet og renn gjennom med Dalevatnet på kote 24 og Liavatnet på kote 11 før utløp til sjøen. Alternativ 2 Svardalsvatnet Svardalsvatnet ligg i Flora kommune på nordsida. Vatnet ligg på ca kote 25 i nedre del av det store Oselvvassdraget. Alternativ 3 Skorvenvassdraget Dette alternativet ligg på sørsida av fjorden i Askvoll kommune. Vassdraget er regulert til kraftproduksjon med Sogn og Fjordane Energi som konsesjonshavar. Alternativ 4 Avsaltingsanlegg for sjøvatn Aktuelle vasskjelder prosessvatn

12 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering Alternativ 1 Redalsvassdraget Det aktuelle vassdraget er vist i kartutsnittet nedanfor Vasskjelda Blåfjellet Grytestølen Inntak_Liavatnet Gryta Redalsgrend %[ Redalen Helle Andalen Vatne Nedre del av Liavatnet sett frå fylkesvegen mot Redal og ut mot Engebø Dalevatnet sett frå Øvre Redal i retning Redal og ut mot Engebø Kjeldekapasitet Nedbørfeltet ved utløpet av Liavatnet er 11,2 km2. NVE har berekna følgjande avrenning: Middelvassføring l/s (980 l/s ± 20%) Alminneleg lågvassføring ca 60 l/s Alminneleg lågvassføring er større enn den minste vassføringa i året og blir berekna som følgjer:

13 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering 6 Døgnmiddel for heile året blir sortert etter storleik (365 stk.) Vassføring nr. 350 blir valt ut (dvs. dei 15 minste blir strokne) Dette blir gjort for alle åra ein har observasjonar for Resultatet er ein ny serie som også blir sortert etter storleik Her blir den minste tredjedelen fjerna Den lågaste verdien av resten = alminneleg lågvassføring For å kunna ta ut det berekna vassbehovet på 500 m3/time (140 l/s) som prosessvatn, må vassdraget regulerast. NVE har på oppdrag frå Nordic Mining gjort følgjande alternative hydrologiske berekningar: Uttak av 300 m3/time med regulering av Liavatnet Uttak av 600 m3/time med regulering av Liavatnet Uttak av 300 m3/time med regulering av Liavatnt og med Dalevatnet som utjamningsmagasin Alle berekningane byggjer på ein føresetnad om slepp av alminneleg lågvassføring frå Liavatnet. Berekningane er samanstilt i tabellen nedanfor: Krav om minste-vassføring frå Liavatnet lik 60 l/s dvs. alminneleg lågvassføring NVE Liavatnet 300 m3/time NVE Liavatnet 600 m3/time Nødvendig reguleringshøgd 3 m 6 m Nødvendig magasinvolum m m m3 Reguleringshøgd Liavatnet 2 m Reguleringshøgd Dalevatnet 3 m NVE understrekar at ein må rekna med ei usikkerheit på ± 20%. NVE Liavatnet 300 m3/t med Dale-vatnet som utjamningsmagasin Ut frå NVE sine berekningar har Asplan Viak gjort følgjande vurdering ved eit uttak på 500 m3/time: Minste-vassføring på 60 l/s dvs. alminneleg lågvassføring Liavatnet 500 m3/time Nødvendig reguleringshøgd 5 m Nødvendig magasinvolum m m3 Reguleringshøgd Liavatnet 3 m Reguleringshøgd Dalevatnet 3 m Her blir usikkerheita minst på ± 20%. Kapasitetsvurderingane viser følgjande: Liavatnet 500 m3/t med Dale-vatnet som utjamningsmagasin Redalsvassdraget er truleg i grenseland når det gjeld kapasitet Vassdraget er lite og krev store reguleringsinngrep for å kunna gi den vassmengda utbygginga på Engebø treng Med ei usikkerheit i berekningane på ± 20% kan det bety at berekna magasinvolum og reguleringshøgder blir tilsvarande større. Når den årlege avrenninga blir utnytta i så stor grad som her, blir ein også meir utsett for variasjonar som går over lengre tid, t.d. mindre avrenning enn normalt i 3-5 påfølgjande år.

14 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering 7 Prosessanlegget på Engebø vil vera fullstendig avhengig av sikker og tilstrekkeleg forsyning av ferskvatn. Blir vassforsyninga for knapp, må produksjonen reduserast tilsvarande. Prosessvatn frå Redalsvassdraget vil krevja at ein plasserer ut ein målestasjon i vassdraget for å kunna kontrollera dei berekna tala for avrenning. Då vil ein kunna få ei betre korrelasjon mot t.d. Nautsundvassdraget som er nytta som referansevassdrag i berekningane Vasskvalitet Det er teke for få vassprøver for analyse frå Redalsvassdraget til at vi har eit reelt bilete av vasskvaliteten. Det krev både hyppigare prøvetaking og bruk av risikobasert prøvetaking. Det siste betyr at ein tek prøver også ved flaum og spesielle tilhøve elles som kan påverka vasskvaliteten negativt. Vi har data for 4 prøver i år 2000 i tillegg til ein generell karakteristikk frå den overvakinga som NIVA gjorde i Begge desse datakjeldene gir det same biletet: Surt vatn med ca ph mellom 5 og 7 Vekslande og til dels noko høgt fargetal (målt 25) dvs. ein del humus i vatnet Ionefattig vatn (lågt innhald av jarn, kalsium etc) Sterk vekslande turbiditet (partikkelinnhald) I tillegg vil ein måtta rekna med at vatnet er bakteriologisk ureina heile tida Vi kjenner ikkje til korleis prøvetakinga er utført i dette tilfellet, men eit fargetal på 25 kan vera vel optimistisk i dette vassdraget. All erfaring tilseier at risikobasert prøvetaking viser dårlegare vasskvalitet enn det ein fangar opp berre ved å ta prøver t.d. på faste datoar. Humusinnhaldet i vatnet er i følgje Nordic Mining viktig for separasjonsprosessane i anlegget. Vasskvaliteten må difor kartleggjast på ein heilt anna måte for å få fram det reelle biletet Brukarinteresser I følgje grunneigarane skal vassdraget no vera registrert som lakseførande vassdrag. Det er noko som har komme til dei seinare åra, men det er ikkje mykje fisk som blir teke ut. Det skal vera bygd laksetrapper, men dei fungerer berre delvis. Normal er det berre ca 20 dagar vassføringa er stor nok til at det kan gå opp laks. Elles er det i elva nedanfor Liavatnet registrert ein bestand av elvemusling. Denne muslingarten er pr i dag ein trua art. 3.3 Alternativ 2 Svardalsvatnet Generelt Svardalsvatnet i Flora kommune er del av Oselvvassdraget som går gjennom kommunane Gloppen og Flora. Vassdraget har eit nedbørsfelt på totalt ca 1287 km2 frå ca 1100 m høgde og har ein sjøprosent på ca 18 dvs. det er mange og store vatn i vassdraget. Svardalsvatnet er det siste av dei store vatna i vassdraget. Sjølve Oselva er det ca 2 km lange elvestrekket

15 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering 8 frå Svardalsvatnet til utløpet i fjorden ved Osen dvs. indre del av Høydalsfjorden. Sjå kart neste side. I 1987 vart det etablert to kraftverk i vassdraget: Skogheim kraftverk med Storevatnet som reguleringsmagasin Sagefossen kraftverk med Storfjorden / Eimhjellevatnet som reguleringsmagasin og utløp på ca kote 60. Svardal med Svardalsvatnet sett frå rasteplassen på vegen opp i skaret sørover (Kleiva). Aktuelt inntakspunkt i bukta til venstre og dagens kraftverkstrase langs elva opp i skaret. Kleivelva (sideelva frå sør) sett mot Svardalsvatnet. Inntak til kraftstasjon Kjeldekapasitet Asplan Viak har gjort ei hydrologisk vurdering av Oselvvassdraget med tanke på uttak av 500 m3/time til prosessvatn på Engebø. Uttaket er tenkt etablert i Svardalsvatnet og vil difor

16 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering 9 påverka Oselva nedstrøms vatnet. Det er ikkje planlagt etablert noko reguleringsmagasin i Svardalsvatnet. Hovudpunkta i vurderinga er som følgjer: Før reguleringa i 1987 var Oselvvassdraget prega av store avrennings-toppar i april til juni og i september til november. Den lågaste vassføringa kom i tidsrommet februar mars. Minste registrerte vassføring i Oselva var 0,52 m3/s og alminnelig lågvassføring på det tidspunktet er berekna til 2,95 m3/s. Etter reguleringa av Storfjorden og Storevatnet til kraftverksmagasin vart vassføringa i Oselva meir utjamna. Den viktigaste endringa er at gjennomsnittlig vintervassføring i månadene januar mars har gått noko opp, og at minimumsvassføringa er heva frå 0,52 til 3,28 m3/s. Dvs. minimumsvassføringa i den normale lågvassperioden er heva. Sagefossen kraftverk er ikkje pålagt minstevassføring, men utbyggjaren er pålagt å halda ei minstevassføring ved Blåmannsvatn på 3 m3/s. Dette er ei vesentleg heving av alminneleg lågvassføring i høve til naturtilstanden. Alminneleg lågvassføring etter reguleringa er berekna til 5,60 m 3 /s mot 2,95 m3/s før reguleringa. Eit vassuttak på 0,14 m3/s (140 l/s = 500 m3/time) vil redusere minstevassføringa i Oselva med maksimalt ca. 5 % i storparten av året. Normalt vil reduksjonen vera mindre. Under vårflaumen i april juni, er vassføringa så høg at eit uttak på 0,14 m3/s ikkje vil betyr noko Vasskvalitet Vasskvaliteten i vassdraget har vi pr i dag ikkje opplysningar om. Det er grunn til å rekna med eit ionefattig, surt vatn med varierande humusinnhald alt etter flaumar og årstider. Vatnet må reknast som ureina av bakteriar stort sett heile året. Også her blir det viktig å få i gang eit grundig prøveprogram som også omfattar risikobasert prøvetaking ved flaumar og ugunstige tilhøve elles Brukarinteresser Oselvvassdraget er lakseførande opp til Sagefossen kraftverk og det blir drive betydeleg kultiveringsarbeid særleg i dei nedre delene av vassdraget. I Oselva mellom sjøen og Svardalsvatnet blir det drive betydeleg utleige av lakserettar. 3.4 Alternativ 3 Skorvenvassdraget Generelt Skorvenvassdraget ligg på sørsida av Førdefjorden og har eit nedbørsfelt på ca 38 km2. Vassdraget er regulert til kraftproduksjon med 4 kraftverk etablert pr dato. I tillegg er det gitt konsesjon til eitt femte kraftverk og søkt om konsesjon til enno eitt. Konsesjonshavar er Sogn og Fjordane Energi (SFE). Nedre Markevatn kraftstasjon ved sjøen er aktuell uttaksstad evt. magasinet Øyravatnet.

17 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering 10 Nordic Mining har vore i kontakt med SFE om uttak av vatn frå vassdraget. Dei er i utgangspunktet positive, og har starta ein prosess med å vurdera både formelle og tekniske spørsmål omkring ei slik levering av vatn. Nedbørsfelt Skorvenvassdraget med Nedre Markevatn kraftstasjon Skorvenvassdraget med Gjeldsvika sett frå nord/nordvest

18 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering Kjeldekapasitet SFE opplyser at gjennomsnittleg avrenning i Skorvenvassdraget er 1,5 m3/s. Med mange reguleringsmagasin i vassdraget, vil kapasiteten etter deira vurdering ikkje vera noko problem Vasskvalitet Vasskvaliteten i vassdraget har vi pr i dag ikkje opplysningar om. Det er grunn til å rekna med eit ionefattig, surt vatn med varierande humusinnhald alt etter flaumar og årstider. Vatnet må reknast som ureina av bakteriar stort sett heile året. Også her blir det viktig å få i gang eit grundig prøveprogram som også omfattar risikobasert prøvetaking ved flaumar og ugunstige tilhøve elles Brukarinteresser Vassdraget er i dag sterkt utnytta til kraftproduksjon. Brukarinteresser ut over dette kjenner vi ikkje til pr i dag. 3.5 Alternativ 4 Avsalting av sjøvatn Avsalting av sjøvatn er ein måte å framstilla ferskvatn på. Vanlegvis blir dette gjort enten ved Fordamping og påfølgjande kondensering av ferskvatnet Eller det som blir kalla omvendt osmose Begge prosessane er svært energikrevjande og blir difor primært brukt der ein har liten eller ingen tilgang på ferskvatn. Først og fremst snakkar vi då om t.d. middelhavsområdet og den arabiske golfen. I Norge er metoden i bruk på nokre få øyar og på plattformer i Nordsjøen. I våre område vil truleg omvendt osmose vera den mest aktuelle og minst energikrevjande løysinga. Prosessen føregår ved bruk av det som blir kalla semipermeable membranar. Dvs. ein duk med mikroskopiske porer der vassmolekyla slepp gjennom, men saltet blir halde tilbake. Vanleg osmose er ein situasjon med ferskvatn på eine sida av membranen og saltvatn på den andre. Her vil trykkskilnaden i dei to løysingane (osmosetrykket) driva vassmolekylane gjennom membranen og over til saltvatnet. Med omvendt osmose ønskjer vi akkurat det motsette å få vassmolekylane i saltvatnet over på ferskvass-sida. Dette krev at ein må trykksetja saltvatnet med eit høgre trykk enn osmosetrykket og presse vassmolekylane i saltvatnet over på ferskvass-sida utan at saltet følgjer med. Ved saltinnhald som i sjøvatn med på rundt 35 promille, vil ein liggja på ca eit trykk på bar i ein slik prosess. Ca 60% av det sjøvatnet ein tek inn i anlegget blir sendt tilbake i sjøen, men då med eit oppkonsentrert saltinnhald som kjem frå produsert ferskvatn.

19 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering 12 4 GRUNNLAG OG FØRESETNADER 4.1 Konsesjon vassuttak Generelt Eit uttak til prosessvatn frå Redalsvassdraget eller Svardalsvatnet i det omfanget ein her snakkar om, vil vera konsesjonspliktige etter Vassressurslova. Eit uttak frå Skorvenvassdraget vil vera avhengig av ein avtale med Sogn og Fjordane Energi som i dag har konsesjon for produksjon av vasskraft. Om denne konsesjonen også gir rett til å kunna levera vatn som prosessvatn til Engebø, er enno ikkje avklara. For eit avsaltingsanlegg vil det normalt vera å søkja kommunen om løyve ut frå ein beskrivelse av prosessen. Det gjeld i alle fall til ordinær vassforsyning. Om avsalting til prosessindustri utløyser andre reglar, må eventuelt undersøkjast nærare Vassressurslova Generelt når det gjeld konsesjon etter Vassressurslova, er det NVE som har konsesjonsmynde. Dvs. søknaden skal gå til NVE og det er NVE som avgjerd spørsmålet om konsesjon. Eventuell klage går til NVE som innstiller overfor Olje og Energidepartementet som avgjerd saka. Ei sak om uttak av prosessvatn frå desse vassdraga, vil ikkje vera omfatta av forskrifta til Plan- og Bygningslova om konsekvensutgreiing. Konsekvensane av eit tiltak må likevel vurderast, men det er ikkje like strenge kompetansekrav til dei som skal vurdera konsekvensane. Formelt kan ein også gå direkte på konsesjonssøknaden og gjennomføra offentleg høyring på sjølve søknaden. NVE vil då ha søknaden inne til vurdering og det blir gitt høve til justeringar før det blir gitt klarsignal om at den kan leggjast ut til høyring. Det er i så fall NVE som gjennomfører den offentlege høyringsrunden og det I møte med NVE og Naustdal kommune, har Nordic Mining signalisert at dei ønskjer å køyra ein utvida formell prosess i høve til det lovverket i dette tilfellet set krav om. Det betyr at ein ønskjer å gjennomføra ei formell konsekvensutgreiing og ein ekstra høyringsrunde som følgjer: 1. Utarbeiding av ein Melding til NVE i forkant av sjølve konsesjonssøknaden Melding er i praksis det same som planprogram som er det uttrykket Plan- og Bygningslova opererer med Plan for korleis heile prosessen skal gjennomførast Plan for kva tema som skal utgreiast i ei konsekvensutgreiing Deretter blir Meldinga gitt ein offentleg høyringsrunde der det blir gitt høve til innspel både på prosessen og tema som skal utgreiast 2. Gjennomføring av ei formell konsekvensutgreiing På basis av høyringsrunden fastset NVE programmet for konsekvensutgreiinga og prosessen som skal følgjast vidare Det betyr også godkjenning av den formelle fagkompetansen for delutgreiingane

20 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering Utarbeiding av søknad om konsesjon Resultatet av konsekvensutgreiinga vil inngå som en del av konsesjonssøknaden NVE vurderer konsesjonssøknaden og gir høve til justeringar før offentleg høyring NVE gjennomfører ein offentleg høyring av søknaden før eventuell konsesjon blir gitt Både NVE og kommunen har gitt uttrykk for at ein konsesjonssøknad for Redalsvassdraget spesielt, også må innehalda eit alternativ som må førast til same nivå. Det betyr i praksis at ein må gjera konsekvensutgreiingar for to vassdrag samtidig. T.d. Redalsvassdraget og Svardalsvatnet eller Redalsvassdraget og Skorvenvassdraget. 4.2 Vasskvalitet Vasskvaliteten må undersøkjast systematisk for alle vasskjeldene. Ut frå opplysningane frå Nordic Mining bør ikkje humusinnhaldet i vatnet vera for høgt av di det då vil påverka utskiljingsprosessane i anlegget. Kva som ligg i «ikkje for høgt», må vurderast nærare når vi har betre data for vasskvaliteten i dei aktuelle vassdraga. Pr i dag har vi berre litt data for vasskvaliteten i Redalsvassdraget. Dei andre vassdraga har vi ingen opplysningar for. Det må difor setjast i gang systematiske prøvetakingar i dei aktuelle vassdraga. Det betyr faste prøver t.d. månadleg pluss uttak av prøver i flaumperiodar og ved ugunstige tilhøve elles. Såkalla risikobasert prøvetaking. Prøvene må analyserast for eit utval av aktuelle parametrar som blir sett opp når prøvetakinga startar. 4.3 Bassengvolum Engebø Vi har valt å etablera eit bassengvolum på Engebø for prosessvatn. Bassenget skal dekka følgjande funksjonar: Utjamning slik at overføringssystemet kan dimensjonerast for gjennomsnittleg mengde Brannvassreserve Reserve for avbrot i forsyninga frå vasskjelda Reserve for uhell i produksjonen Reserve ved svikt i resirkuleringa eller nedsett grad av resirkulering Forsyning til drikkevatn Bassenget må plasserast på eit nivå som gir tilstrekkeleg trykk ved gravitasjon dvs. uavhengig av straumforsyninga. Høgste punkt i produksjonen er oppgitt frå Nordic Mining til

21 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering 14 ca kote 40 og at ein bør ha 3-4 bar trykk. Ut frå dette har vi valt å leggja bassenget på ca kote 80. Kor stort bassenget bør vera er avhengig av kva grad av sikkerheit ein ønskjer å byggja inn i høve til funksjonane ovanfor. Det vil også vera avhengig av kva sikkerheit det blir lagt i overføringa frå vasskjelda. Det igjen er avhengig av kva vasskjelde som blir valt. Vi har i denne rapporten valt å leggja oss på ein reservekapasitet på 2 døgn dvs. 300 m3/time x 48 timar = ca m3. Eit såpass stort basseng er naturleg å plassera i fjell der det er mogeleg. Vi har difor valt å leggja det til grunn. Konkret plassering av bassenget og vurderingar i høve til spesielle sikringstiltak på grunn av fjellsprenginga i samband med uttak av malm må vurderast seinare. 4.4 Kostnadsgrunnlag Kostnadsoverslaga i rapporten er grove overslag ut frå bruk av oversiktskart kombinert med synfaring i deler av området. Dei viktigaste kostnadselementa for dei alternative løysingane er identifiserte og lagt på kostnader baserte på gjennomsnittskostnader ut frå erfaringstal dei siste åra. Det er ikkje gjort detaljerte masseberekningar og heller ikkje grunnundersøkningar i leidningstrasear eller anleggsområde. I kostnadene for den einskilde anleggsdel er det elles medrekna alle kostnader som skal til for at anleggsdelen er komplett. Avskrivingstida er i rapporten sett til 20 år for alle anleggsdeler med ei kalkulasjonsrente på 7%. Ut frå dei lokale tilhøva, aktivitetsnivå i anleggsbransjen ved tilbodshenting osv, reknar vi med ei usikkerheit i kostnadsrekninga på ± 25 %. Investeringsavgift og kostnader til renter i byggetida, grunnerstatning og eventuelle skjøn er ikkje med i kostnadsoverslaga. Dritskostnaden er berekna ut frå straumforbruk, kjemikaliekostnader osv. Vedlikehaldskostnadene blir ofte berekna som 1,5% for bygningar, 3% for maskin og elektriske anlegg og 0,5% for utvendig leidningsnett.

22 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering 15 5 ALTERNATIVE TEKNISKE LØYSINGAR 5.1 Generelt Vi har sett på følgjande alternative tekniske løysingar for prosessvatn til Engebø: Alternativ 1 Redalsvassdraget Alternativ 2 Svardalsvatnet o 2A Tunnel gjennom fjellet o 2B Leidning over fjellet Alternativ 3 Skorvenvassdraget o 3A Sjøleidning om Hegreneset o 3B Sjø og landleidningar om Gjeldsvika Alternativ 4 Avsaltingsanlegg for sjøvatn Sjå kart nedanfor som viser alternativa 1-3.

23 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering Alternativ 1 Redalsvassdraget Generelt Eit vassuttak på 500 m3/time krev ei regulering av vassdraget. Dette kan skje på to alternative måtar: 1. Regulering av både Liavatnet og Dalevatnet. Begge med ca 3 m reguleringshøgd. Dalevatnet fungerer som utjamningsmagasin. 2. Regulering berre av Liavatnet. Reguleringshøgd på ca 5 m Det er ikkje gjort nærare kartlegging av botntilhøva i vatna, men lokalkjende opplyser at begge vatna er grunne og har store svært grunne parti. Liavatnet blir opplyst å vera ca m på det djupaste og Dalevatnet ca 5-7 m. I begge vatna må vi difor rekna med å måtta ta heile reguleringshøgda med å heva vassnivået for å få tilstrekkeleg reguleringsmagasin. Ei reguleringshøgd i Dalevatnet på 3 m betyr heving av vassnivået frå kote 24 til 27. I tillegg må dammen har ei overhøgd på 2 m. Reguleringsdammen får dermed ei lengd på ca 280 m totalt. Heving av vassnivået betyr også at vegen til Øvre Redal blir neddemt og må leggjast om i ei lengd på m. I Liavatnet ligg tilhøva betre til rette for etablering av dam og damlengda blir om lag halvparten i høve til Dalevatnet. Alternativet med å regulera både Liavatnet og Dalevatnet ca 3 m blir fort ei dyr løysing. Vi har difor valt å ta all reguleringa i Liavatnet: Vi får eitt anleggsområde i staden for to Vi får ein dam i staden for to Den eine dammen i Liavatnet blir om lag berre halvparten av damlengda for Dalevatnet. Dette også sjølv om vi må auka reguleringshøgda i Liavatnet frå 3 til 5 m. Vi får berre eitt vegstrekk som må leggjast om i staden for to Teknisk løysing Ved å ta heile reguleringa i Liavatnet, må vassnivået her hevast med ca 5 m frå kote 11 til kote 16. I tillegg kjem 2-3 m overhøgd. Med ei damkrune på kote 18-19, får vi ei damlengde på ca m. Teknisk løysing er vist i systemskissa nedanfor.

24 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering 17 Vi har valt fyllingsdam ut frå at det vil vera god tilgang på stein i samband med utbygginga på Engebø. I tillegg til sjølve dammen, har vi rekna med følgjande tiltak: Overløp i dammen Vegen til Øvre Redal blir neddemt og må flyttast, ca 800 m vegomlegging Deler av kraftlinja til Øvre Redal blir også blir neddemt og må flyttast Det neddemde myrområdet mellom vatnet og vegen til Øvre Redal, må ein rekna med må fjernast. Elles vil det betyr utvasking av humus i mange år framover. Bygging av laksetrapp Inntaksleidning og tømmeleidning i dammen Leidningsanlegg frå dammen til høgdebasseng på Engebø, leidning ø400 mm innvendig o Ca 1000 m frå inntaksleidningen i dammen ned til sjøen o Ca 1800 m sjøleidning o Ca 900 m landleidning på Engebø-sida Kummar i begge endar av sjøleidningen Pumpestasjon Engebø for å lyfta vatnet opp i høgdebassenget Høgdebasseng i fjell på Engebø, m3

25 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering Kostnadsoverslag Investeringskostnader Anleggskomponentar Beskrivelse Mengde Einheitskostnad SUM Oppdemming 5 m. Antatt bruk av fyllingsdam. 5 m regulering + 2 m overhøgd. Damlengde ca 150m. Kostnadstal NVE ca pr lm Dam Liavatnet Ekstra grunnarbeid dam Fjerning av lausmassar, reinsk, injisering etc Overløp Sjølvstendig konstruksjon Laksetrapp Sjølvstendig konstruksjon Fjerning av myr Full utgraving og bortkøyring av myrmassane for å unngå humusproblem i høve til prosessvatnet Flytting av kraftleidning Lågspentlinja til Øvre Redal Vegomlegging Vegen til Øvre Redal blir neddemt og må flyttast opp i lia. Ny veg ca 800 m Inntak, tømming osv Inntaksleidning, tømmeleidning etc Landleidning Redal Leidning ned langs elva. DN400 mm. Ca 1000 m Sjøleidning Redal Sjøleidning 2 x DN355 mm, Lengde ca 1800 m Kumarrangement Sjøleidning Landleidning Engebø ca 900 m. DN400 mm Pumpestasjon Engebø PS 140 l/s, løftehøgd 85 m. Alternativt på Redalssida Høgdebasseng i fjell på Engebø Basseng ca m3 på kote 80, 800 kr pr m Tilkomst, propp etc. basseng Sum entreprisekostnad Prosjektering / byggeleiing 15 % Byggherrekostnad 5 % Usikkerheit 25 % SUM Totalt

26 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering 19 Årskostnader Føresetnader: Gjennomsnittleg vassforbruk lik 360 m3/time i 330 døgn i året = m3/år Løftehøgd pumpestasjon Engebø = 83 m (80 m geodetisk + 3 m trykktap) Virkningsgrad pumpe = 0.75 Effektbehov 61 kw Energikostnad = 1 kr/kwh Energiforbruk = kwh/år Type Beskrivelse SUM Kapitalkostnader Kapitalkostnader Reknar kalkulasjonsrente 7% og 20 år nedskriving Drift og vedlikehald Vedlikehald bygg og teknisk utstyr 2-3% av bygningar og teknisk utstyr Tilsyn dam, pumpestasjonar og basseng 10 timar pr 14. dag Vassdragsteknisk ansvarleg Krav om årleg inspeksjon av dammen av personell som er godkjent som Vassdragsteknisk ansvarleg (VTA) av NVE. Rekna som innleigd teneste Dykkar + pluggkøyring Sjøleidningar Engergiforbruk pumper kwh/år Energiforbruk elles Avfukting, frostsikring, måleutstyr etc Sum drift og vedlikehald Sum årskostnader Alternativ 2 Svardalsvatnet Generelt Eit inntak i Svardalsvatnet kan vera aktuelt i leggja i bukta ned for fylkesvege 541 like etter passering av Svardal i retning Osen. Inntaket kan utførast ved bruk av ein inntaksleidning i PE til ca m djup i kombinasjon med ei pumpestasjon. Sjølve overføringa frå Svardal til Engebø kan i prinsippet gjerast på to alternative måtar: A. Bruk av tunnel B. Røyrleidning over fjellet For begge alternativa har vi rekna at overføringa vil gå opp i skaret sør for Svardal, Kleiva. Her kjem det ned ei elv, Kleivelva, som er ei sideelv til Oselvvassdraget med utløp like opp for Svardalsvatnet. Elva er utbygd med eit kraftverk som har inntak i elva oppe i Kleiva. Ein prosessvassleidning kan kanskje leggjast i same trase som kraftverksleidningen på dette strekket.

27 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering 20 Løysinga vil ha følgjande hovudkomponentar: Inntaksleidning i Svardalsvatnet Pumpestasjon i samband med inntaket Overføringssystem Svardal Engebø Basseng Engebø Alternativ 2A: Tunnel Tunnel-løysinga har vi rekna frå ca kote i Kleiva med svakt fall til ca kote 80 på Engebø. Vi har rekna eit tverrsnitt m2. Tunnelen blir samtidig utjamningsbasseng og høgdebasseng for prosessvatnet. Total tunnellengde er rekna til ca 4,4 km som råsprengt tunnel med støypt botnplate. Teknisk løysing er vist i systemskissa nedanfor.

28 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering 21 Vi har fått utført ei første innleiande ingeniørgeologisk vurdering av Multiconsult AS med følgjande samandrag: Tunnelen vil kryssa under det planlagde deponiet for grovmassar og her må reknast ekstra injisering for å unngå at sigevatn frå dette deponiet trengjer inn i tunnelen. Sigevatn vil kunna gi store problem med groing pga. nitrogeninnhaldet. Anleggskomponentar: Inntaksleidning i Svardalsvatnet Pumpestasjon v/svardalsvatnet Leidningsanlegg frå inntak til tunnel, ca 600 m Tunnel, ca 4400 m Tilkomstvegar til tunnelinnslaga Proppar / ventilkammer i begge endar av tunnelen Både påhoggstader og kotehøgd for tunnelen må vurderast nærare. Det kan truleg vera mogeleg å redusera tunnellengda noko ved å velja andre påhoggsstader. Det same gjeld om ein legg tunnelen t.d. 50 m høgre. Begge deler gir lengre leidningsstrekk i terrenget. Det å leggja tunnelen høgre, vil også auka dei årlege pumpekostnadene Alternativ 2B: Leidning over fjellet Leidningsanlegg over fjellet betyr at ein må kryssa fjellryggen mellom Svardal og Redal i ei høgd på ca kote På Svardalsstida må vatnet løftast ca 500 m opp. Det krev fleire pumpestasjonar og vi har valt å leggja ca 100 høgdemeter i kvart pumpetrinn. I tillegg må vi ha eit reguleringsbasseng å pumpa mot på toppen, før vatnet går ned mot Engebø. Ned frå fjellet gjer vi framlegg om å utnytta fallet til kraftproduksjon. Alternativet er å byggja fleire anlegg for trykkreduksjon. Teknisk løysing er vist på systemskissa nedanfor.

29 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering 22 Vi har ikkje gjennomført synfaring av området.den leidningstraseen vi har gjort framlegg om byggjer på kartgrunnlaget og flyfoto. På Svardalssida har vi valt å følgja stølsvengen mot Svardalsstølen. Vidare sør-/vestover med kryssing av fjellryggen og ned mot Grytastølen og vidare ned til Gryta like inn for Engebø. Utfordringane ligg frå Svardalsstølen og særleg ned fjellpartia mot Gryta/Engebø. Her er terrenget vanskeleg. Pumpestasjonar og reguleringsbassenget på toppen, må ha vegtilkomst for service og vedlikehald. Pumpestasjonane må også ha straum. Anleggskomponentar: Inntak og pumpestasjon i Svardalsvatnet 4 pumpestasjonar i fjellet, kvar lyfter ca 100 m Reguleringsbasseng på kote 520 Kraftverksrøyrgate på Engebøsida, kote 520 til kote 80 Kraftstasjon Høgdebasseng Engebø

30 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering Kostnadoverslag Investeringskostnader Alternativ 2A: Tunnel Anleggskomponentar Beskrivelse Mengde Einheitskostnad SUM Inntak Inntaksleidning i vatnet Pumpestasjon Pumping frå kote 20 til ca kote 85, Qdim = 140 l/s Leidningsanlegg Svardal Frå vatnet og opp langs kraftverksvegen Tunnel Ca 4,4 km (vel m3 magasin) Under fjelldeponiet for å hindra sigevatn inn i tunnelen Injisering, ekstra Proppar/ventilkammer etc Tilkomstveg Svardal SUM entreprisekostnad Prosjektering / byggeleiing 15 % Byggherrekostnad 5 % Usikkerheit 25 % SUM Totalt Alternativ 2B: Over fjellet Anleggskomponentar Beskrivelse Mengde Einheitskostnad Inntak Inntaksleidning i vatnet Pumpestasjon v/inntak Høgtrykksstasjon, frå kote 25 til ca kote Leidningsanlegg Svardal Frå vatnet og opp langs kraftverksvegen Leidningsanlegg til Frå kote 85 over fjellet via Svardalsstøylen toppen av fjellet Kryssing av elva og elvegjelet SUM til maks høgd fjellkryssing på ca kote Kryssing + leidningsføringar gjennom elvegjelet spesielt, ekstra Trykkaukestasjonar Kote 140, 240, 340 (Svardalsstøylen), Vegtilkomst Utbetringar og nye tilkomstar langs traseen Framføring av straum Kabel i grøft Reguleringsbasseng Basseng vi må pumpa mot før nedstigninga Frå toppen av fjellet til Engebø Kraftverkleidning frå ca 520 til kote 80 med ein kraftstasjon på kote Kraftstasjon Høgdebasseng Basseng ca m3 på kote 80, i fjell Tilkomst, propp etc. Basseng SUM entreprisekostnad Prosjektering / byggeleiing 15 % Byggherrekostnad 5 % Usikkerheit 25 % SUM Totalt

31 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering 24 Årskostnader Alternativ 2A: Tunnel Føresetnader: Gjennomsnittleg vassforbruk lik 360 m3/time i 330 døgn i året = m3/år Løftehøgd pumpestasjon Svardal = 67 m (65 m geodetisk + 2 m trykktap) Virkningsgrad pumpe = 0.75 Effektbehov = 49 kw Energikostnad = 1 kr/kwh Energiforbruk = kwh/år Type Beskrivelse SUM Kapitalkostnader Kapitalkostnader Reknar kalkulasjonsrente 7% og 20 år nedskriving Drift og vedlikehald Vedlikehald bygg og teknisk utstyr 2-3% av investering Tilsyn inntak, pumpestasjon, basseng etc 14 timar pr 14. dag Dykkar Inntakssil Engergiforbruk pumper kwh/år Energiforbruk elles Avfukting, frostsikring, måleutstyr etc Sum drift og vedlikehald Sum årskostnader Alternativ 2B: Over fjellet Føresetnader pumpestasjonar: Gjennomsnittleg vassforbruk lik 360 m3/time i 330 døgn i året = m3/år Løftehøgd pumpestasjonar = 519 m (500 m geodetisk + 19 m trykktap) Virkningsgrad pumpe = 0.75 Effektbehov = 382 kw Energiforbruk = kwh/år Føresetnader turbin i kraftstasjon: Gjennomsnittleg vassforbruk lik 360 m3/time i 330 døgn i året = m3/år Fallhøgde = 431 m (440 m geodetisk - 9 m trykktap) Virkningsgrad turbin = 0.8 Energiproduksjon = kwh/år => Netto energiforbruk = = kwh/år Energikostnad = 1 kr/kwh

32 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering 25 Type Beskrivelse SUM Kapitalkostnader Kapitalkostnader Reknar kalkulasjonsrente 7% og 20 år nedskriving Drift og vedlikehald Vedlikehald bygg og teknisk utstyr 2-3% av investering, pumpestasjonar, kraftstasjon etc Tilsyn inntak, pumpestasjon, basseng etc 24 timar pr 14. dag Dykkar + pluggkøyring Engergiforbruk pumper netto kwh/år Energiforbruk elles Avfukting, frostsikring, måleutstyr etc Sum drift og vedlikehald Sum årskostnader Alternativ 3 Skorvenvassdraget Generelt Uttak av vatn frå Skorvenvassdraget kan skje enten frå/ved Nedre markevatn kraftstasjon eller i Øyravatnet som er næraste reguleringsmagasinet til kraftstasjonen. Nedre Markevatn kraftstasjon står heilt nede ved sjøen og har eit inntak i Øyravatnet. Øyravatnet er regulert mellom ca kote 40 og 43 med sperredam. Inntaket er med ein inntakstunnel som går under fylkesvegen. I tunnelen er det støypt ein propp der trykkrøyret til kraftstasjonen går gjennom. Trykkrøyret ligg på bakken frå tunnelen ned til kraftstasjonen. Kraftstasjonen har ein turbin og utløpet frå stasjonen går ut dykka. Utløpet går ut mot den støypte veggen som viser til venstre i biletet.

33 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering 26 Uttaksprinsipp: Vatnet kan i prinsippet takast ut fleire stader: 1. Etter turbinen o Det betyr at ein går inn på utløpsrøyret for å ta ut vatnet. Dette er ein komplisert operasjon som også vil kunna påverka funksjonen til turbinen. o Vatnet vil også vera metta med innpiska luft frå turbinen som må fjernast før det kan gå inn på ein sjøleidning. o Det kan også vera ei utfordring å ta ut vatnet utan at ein får ei viss innblanding av sjøvatn. 2. Før turbinen o Eit uttak kan enten vera like før kraftstasjonen eller oppe ved proppen i inntakstunnelen 3. Oppe i Øyravatnet på ca kote o Dette kan t.d. gjerast ved styrd boring i fjell og deretter trekka eit PE-røyr gjennom borholet. Dei to første uttaksløysingane vil også måtta ha ei reserveløysing med inntak i vatnet tilsvarande alternativ 3. Dette for å gi rom for kraftverket til vedlikehald av inntak, tunnel og røyrgate utan å måtta stengja for levering av prosessvatn. Korleis inntaksspørsmålet skal løysast, vil vera opp til kraftverkseigaren som må ha hand om all planlegging og gjennomføring når det gjeld sjølve uttaksløysinga. Sjøleidningar og fjorddeponiet: Kryssing av Førdefjorden med sjøleidning kan i prinsippet skje på to måtar: A. Sjøleidning nord-/vestover frå Skorven, rundt Hegreneset og vidare inn til Engebø B. Kombinert landleidning og sjøleidning. Sjøleidning austover inn Gjeldsvika, boring gjennom fjellryggen ved Kvammen og ny sjøleidning frå Kvammen til Engebø. For begge desse alternativa gjeld at dei må kryssa det planlagde fjorddeponiet ut for Engebø. Utfordinga blir å kryssa eller omgå deponiet utan at leidningane over tid blir overfylte av deponimassane.

34 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering 27 Overfylling av sjøleidningane kan neppe aksepterast. Både av omsyn til mekaniske påkjenningar og ved at dei blir umogelege å få opp ved ein eventuell skade. Utstrekning av det planlagde fjorddeponiet er vist med blått i utsnittet nedanfor og er henta frå reguleringsplanen. Deponiet ligg mellom Engebø og Russenes og strekkjer seg vestover til ca ut for Vevring kyrkje. Vevring Førdefjorden 3A Sjøleidning Engebø 3B Gjeldsvika Førdefjorden Russenes Alternativ A vil måtta kryssa deponiet frå Vevring til Engebø i ein strekning på inntil ca 2,0-2,2 km o Hovudfjorden er i stor grad forma som ei gryte med fjordbotnen på ca 320 m djup og svært bratte sideskråningar mot land. o Sjøbotnen gjer at det er svært få alternative leidningsføringar som er mogeleg o Vi kjem difor ikkje utanom sjødeponiet o Deponiet vil breia seg ut frå Engebø over tid med eit maksimum som vist på planen ovanfor. Alternativ B vil liggja i utkanten av den austlege delen av fjorddeponiet o Teoretisk kan vi leggja leidningen aust for deponigrensa langs foten av dei bratte partia ved Russenes og i ein boge retning Engebø o I praksis må vi rekna med at deponigrensa ikkje blir fast avgrensa og kunna dekka eit større område o Sjøbotnen i det viste området er relativ flat opp mot kote -275, men deretter stig den svært bratt opp tilsvarande som i fjorden elles. o I dette alternativet kan ein truleg rekna med at overfylling ikkje vil bli noko problem før deponiet nærmar seg sitt maksimale Alternativ 3A Sjøleidning rundt Hegreneset til Engebø Vi har valt å leggja dobbel sjøleidning av omsyn til leveringssikkerheita. Leidningen er dimensjonert ut frå at ei forsyning på 300 m3/time skal kunna oppnåast med berre ein

35 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering 28 leidning i drift. Vi har valt å rekna 2 stk Ø355mm PE-leidningar med total lengde på ca 9000m. Vi har lagt inn to pumpestasjonar i dette alternativet slik at vi kan bruka normale trykk-klassar for røyr til sjøleidningane: Ein pumpestasjon i tilknyting til inntaket. Truleg må vi leggja inn ein trykkauke før sjøleidningane uansett val av inntaksløysing. Vidare må vi inn med ein trykkaukestasjon på Engebø for å lyfta vatnet opp til høgdebassenget Teknisk løysing går fram av systemskissa nedanfor. Utfordringane med denne leidningstraseen er dei svært bratte fjordsidene både i hovudfjorden og den fjordarmen som går inn ved kraftstasjonen: Ved kraftstasjonen har vi ein bratt aust/vest gåande fjellvegg langs Gjeldsvika. Denne fjellveggen går ned i sjøen litt aust for kraftstasjonen og det gjer at botnen fell kraftig rett innved land ned mot ca 125 m djup. Førdefjorden ved Hegreneset og innover mot Engebø er som ei gryte med bratte sidekantar ned mot ein flat botn på ca 320 m djup. Dette gjeld på begge sider av fjorden inn mot Engebø og vidare rett austover. For å takla desse utfordringane må ein truleg leggja deler av traseen svevande: Ut frå kraftstasjonen på Skorven Frå Hegreneset ned i hovudfjorden Frå der ein møter fjorddeponiet og inn til Engebø

36 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering 29 I desse partia må ein forankra leidningane med lodd på botn og forankringsline opp til leidningane. Anleggskomponentar: Inntaksanlegg Pumpestasjon i tilknyting til inntaket 2 stk. sjøleidningar i PE, Ø355 mm kvar, ca 9 000m Pumpestasjon på Engebø Landleidning Engebø Høgdebasseng på Engebø, ca m Alternativ 3B Kombinert landleidning og sjøleidning Også her snakkar vi om doble sjøleidningar av omsyn til leveringssikkerheita. Dimensjonar og materiale som for det andre alternativet. I dette alternativet går vi med sjøleidning inn austover frå kraftstasjonen inn Gjeldsvika. Deretter med landleidning opp til ca kote Vidare med boring gjennom fjellryggen og ut på Kvammen-sida. Frå Kvamsvika med ny sjøleidning forbi Russeneset i ein boge og på land innafor Engebø. På Engebø-sida av fjorden har vi lagt inn ein ny pumpestasjon for å lyfta vatnet til eit basseng på ca kote 80. Teknisk løysing går fram av systemskissa nedanfor. Med dette trasevalet unngår vi å kryssa den djupe renna i Førdefjorden med dei bratte sideskråningane, men vi har likevel fleire utfordringar: Vi må løysa utfordringa med den bratte aust/vest gåande fjellveggen langs Gjeldsvika Traseen frå Kvammen via Russeneset og vidare mot Engebø

37 Engebø kjeldevurdering prosessvatn. Innleiande vurdering 30 o o Sjøbotnen går ned på ca 275 m djup, men opp- og nedstigningane er enklare og slakare enn i alternativ 3A. Traseen blir liggjande utanfor teoretisk avgrensing av deponiet, men i praksis må ein rekna med ei viss nedfylling med finmasse mot slutten av fyllingsperioden. Utfordringane frå Kvammen forbi Russeneset reknar vi med kan taklast utan at leidningen må leggjast som sveveleidning. Ut frå kraftstasjonen på Skorven må ein truleg ha eit parti med sveveleidning dvs. lodd på botn og forankringsline opp i leidningane. Anleggskomponentar: Inntaksanlegg Pumpestasjon i tilknyting til inntaket 2 stk. sjøleidningar i PE, Ø355 mm kvar, inn Gjeldsvika, ca 3 200m Landleidning Gjeldsvika, ca m Leidning med boring gjennom fjellryggen ved Kvammen, ca 1 000m Leidning ned til sjøen i Kvamsvika 2 stk. sjøleidningar i PE, Ø355 mm kvar, frå Kvammen til Grytten, ca 4 000m Pumpestasjon på Engebø Landleidning Engebø Høgdebasseng på Engebø, ca m Kostnadsoverslag Investeringskostnader Alternativ 3A: Sjøleidning om Hegreneset Anleggs- Komponentar Beskrivelse Mengde Einheitskostnad Sum Inntaksanlegg i kraftstasjon Inntak, lufting, pumpestasjon Reserve inntaksleidning Boring opp i vatnet og trekking av PEleidning. Reknar ca 600m Sjøleidning Skorven - Engebø Doble leidningar 2 x Ø355 SDR 17/Ø400. Reknar ca 9000 m Landleidning Engebø-basseng DN400 mm, Lengde ca 900 m Trykkaukestasjon Engebø For å levera til kote Høgdebasseng i fjell på Engebø Ca m3 på kote Tilkomst, propp etc. Tilkomst til bassenget, propp etc SUM entreprisekostnad Prosjektering / byggeleiing 15 % Byggherrekostnad 5 % Usikkerheit 25 % SUM Totalt