Til: Dato: 20. august 2008 Frå: Mathisen, Gudrun Arkivsak: /GMAT. Kopi til: Arkivnr.: 712

Transkript

1 HORDALAND FYLKESKOMMUNE Strategi- og næringsavdelinga Plan og miljøseksjonen NOTAT Til: Dato: 20. august 2008 Frå: Mathisen, Gudrun Arkivsak: /GMAT Kopi til: Arkivnr.: 712 Klimaplan for Hordaland. Framlegg til planprogram 1. Føremål med planen 1.1. Politisk vedtak om oppstart Fylkesalet i Hordaland vedtok den at det skal utarbeidast ein klimaplan for Hordaland. Klimaplanen skal gi mål og strategiar for a) reduksjon i utslepp av klimagassar, ikling av andre energikjelder b) tilpassing til endra klima. Føremål skal også vere å auke kunnskap og kompetanse om klima og energi, og medverke til haldningsendringar. Klimaplanen skal utarbeidast og ha status som ein fylkesdelplan. Tidsperspektivet skal vere minst fram til Planen skal vere handlingsretta og ha konkrete tiltak for iverksetting. Den skal retta seg mot fylkeskommunen, kommunane, statlege aktørar i regionen Utfordringane Klimaendringane er den største utfordringa vår tid står framfor. Utfordringane gjeld både å redusere utslepp av klimagassar, redusere negative verknader av og tilpasse seg til endra klima. Klimagassar medverkar til global oppvarming. Det vil få store og aukande konsekvensar over heile verda. Fattige land blir hardest råka. Ei oppvarming på 2 grader vil føre til at havet stig. Saman med meir ekstremvær vil det føre til store negative konsekvensar. Også i Noreg merker vi klimaendringane. Hordaland er eit utsett fylke, og har hatt fleire alvorlege ulykker på grunn av ekstremvær og ras. FNs klimapanel (IPCC) slår fast at vi må redusere dei globale utsleppa av klimagassar med 35-85% i dei næraste tiåra om vi skal klare å avgrense den globale oppvarminga til +2-3 grader Celsius. Hordaland er det fylket i Noreg som har størst utslepp av klimagassar. Dei største kjeldene er olje- og gassinning, industri. Statoil Mongstad har landets største punktutslepp av CO2. transport vegtrafikk, skipsfart, luftfart. Utslepp frå biltrafikken har auka sterkt. landbruk, avfall stasjonær energibruk/ bygg private hushald, forbruk. 2. Nasjonale føringar 2.1. Stortingsvedtak Stortinget har vedtatt at Noreg skal ha forpliktande mål om karbonnøytralitet seinast i Om lag 2/3 av Noregs totale utslepp skal takast nasjonalt. Noreg skal fram til 2020 påta seg ei forplikting om å kutte globale utslepp av klimagassar tilsv. 30% av Noregs utslepp i St.meld.nr.34 ( ) Norsk klimapolitikk har reduksjonsmål for område der kommunal sektor har verkemidlar (CO2-ekv.): Besøksadresse: Agnes Mowinckels gate 5 - Postadresse: Postboks Bergen - Telefon Telefaks E-postadresse: Bankgironr Foretaksnr. NO mva.

2 Stasjonær energibruk: 4,5 millionar tonn. Enøk og utfasing av oljefyring i industri og i alle bygg. Areal og transport: 1,4 millionar tonn. Mindre bilkøyring, meir biodrivstoff, meir kompakt byplanlegging, betre kollektiv- og sykkelvegnett. Landbruk: 1,2 mill. tonn. Mindre nitrogen i dyrefor og gjødsel, inne biogass frå organisk avfall. Avfall: 1,16 mill. tonn. Fleire, betre metangassuttak, forbod mot deponering av organiske fraksjonar Vilkår for tilskot frå Enova Hordaland fylkeskommune får kr i tilskot frå Enova SF til utarbeiding av klimaplanen. Vilkår for tilskotet er mellom anna: Energi- og klimaplanen skal være ein heilskapleg plan. Den skal omfatte mål og tiltak innanfor energibruk, energiforsyning og haldningsskapande arbeid i fylket. Planen bør også omfatte tiltak knytta til redusert klimagassutslepp frå annan aktivitet i fylket som fylket kan påverke. Det kan vera direkte utslepp frå transport, avfallshandtering og landbruk, og indirekte utslepp frå innkjøp. Det skal settast minimumsmål på 10% redusert energibruk i fylkeskommunal bygningsmasse og eventuelt også eit mål for klimagassutslepp frå heile fylket. Energi- og klimamåla skal talfestast. Energi- og klimaplanen skal beskrive prioriterte tiltak for å nå måla. Når måla skal nås, skal tidfestast. Planen skal ha ein tidshorisont på minimum 5 år. Oppnåing av måla skal rapporterast til Enova i minimum 5 år. Rapporteringa skal i størst mogleg grad gjerast gjennom fylket sitt eksisterande rapporteringsrutinar. 3. Framlegg til innhald 1. Innleiing Innleiinga skal ta for seg det globale bakteppet, med iklingstrekk/scenariar for utslepp av klimagassar og klimaendringar. Det skal vere ein gjennomgang av internasjonale avtalar og vedtak. 2. Situasjonen i Hordaland, overordna mål 2.1 Endring av klimaet i Hordaland, konsekvensar Venta klimaendringar på Vestlandet, i Hordaland og ulike delar av fylket, i planperioden og på lang sikt. Moglege konsekvensar for utbyggingsmønster, infrastruktur og biologisk mangfald. Konsekvensar for helse, samfunnsliv og næringsliv bør nemnast. Trong for tilpassing og tiltak i høve til meir ekstremvær, flaum og ras, auka havnivå m.m Energi og utslepp av klimagassar i Hordaland Energiplan for Hordaland har ein grundig gjennomgang av energisektoren og utslepp av klimagassar, med hovudvekt på stasjonær energi. Energiplanen vert no evaluert, med oppdatering av talldata, evaluering av i kva grad delmåla er oppfylte og evaluering av korleis dei fylkespolitiske retningslinene er følgd opp i politiske enkeltsaker. På bakgrunn av dette skal klimaplanen gi ei oppdatert oversikt over forvaltinga av energiressursar, energiproduksjon, energibruk og utslepp av klimagassar i Hordaland, delt på ulike sektorar eller samfunnsområde. Planen skal omtala arbeidet med fornybare energikjelder som vindkraft til havs, småkraftverk og bioenergi samt debatten om thoriumkraftverk Overordna klimamål for Hordaland Planen skal gi overordna mål for energiproduksjon, energibruk, reduksjon i utslepp av klimagassar og for tilpassing til klimaendringane. 2

3 3. Gjennomgåande tema renninga 3.1. Handlingsrom, haldningar og ansvar Klimautfordringane krev politisk leiarskap og løysingar på alle nivå, men heng tett i hop med livsstil og forbruk. Carbon footprint vil seie å synleggjere kva einskildmenneska slepp ut av klimagassar. Alle kan gjere noko for å redusere utsleppa sine. Det krev motivasjon og kunnskap, tilrettelagde løysingar og rammetilhøve. Mange aktørar har ansvar for å iverksette tiltak i planen, både fagfolk og politikarar, men óg meinigmann og folk flest. Planen skal drøfta det regionale handlingsrommet og synleggjere ansvarskjeda, frå globale leiarar ned til einskildmennesket. Korleis klimaplanen kan medverke til haldningsendringar må vere eit gjennomgåande tema i arbeidet. Mål, strategiar og tiltak i klimaplanen skal vere utforma slik at dei motiverer innbyggjarane i Hordaland til aktiv innsats Fylkeskommunal verksemd Ein fylkesdelplan for klima vil vere retningsgivande for statleg og kommunal verksemd og gjeldande for fylkeskommunal verksemd. Vidaregåande opplæring, samferdsel og kollektivtransport, tannhelse og folkehelse, kultur og idrett, regional ikling, eigne bygg og anlegg og innkjøp er ansvarsområde som skal omhandlast under relevante hovudtema, og der planen skal gi mål, strategiar og tiltak for reduksjon i utslepp av klimagassar, reduksjon i energibruk og overgang til fornybar energi. 4. Hovudtema i planen 4.1. Arealbruk og transport Hordaland har store variasjonar i lokalklima og topografi. Det speglar att i tradisjonell arealbruk og byggjeskikk. Nyare byggjemåtar, endra livsstil og byggjepress gjer at gamal kunnskap om energieffektiv bygging og trygg plassering i terrenget går tapt. Det er mogleg å oppnå store reduksjonar i energiforbruk ved meir medviten utforming og plassering av bygningar. Havnivået vil stige. Meir ekstremvær gjer at fåre for ras og flaum aukar. Arealbruk og fysisk infrastruktur som t.d. vegar må vere tilpassa dei klimaendringane som vi veit vil kome, og nødvendige tiltak må setjast i verk for å redusere negative verknader og unngå katastrofar. Transport står for % av utsleppa i Hordaland. Den sterke veksten i persontransporten heng saman med byvekst og arealbruk. Kor nye bustader, arbeidsplassar og tenester vert lokaliserte har mykje å seie for energibruk og utslepp av klimagassar frå transport. Dette er særleg tydeleg i Bergensregionen. Det same gjeld lokalisering av terminalar, hamn og knutepunkt for godstransport. Samordna areal- og transportplanlegging i den funksjonelle byregionen, på tvers av kommunegrensene, er nødvendig og eit av dei mest effektfulle tiltaka på lang sikt for å få ned utslepp av klimagassar. Dette er eit velkjent faktum og går også fram av rapporten Klimagassreduserande tiltak i transportsektoren i Hordaland (Civitas/TØI 2008), sluttrapport i utgreiinga Hordaland bensin- og dieselfri i 2020 som fylkespolitikarane bestilte. Rapporten viser at meir miljøvenlege drivstoff, ny teknologi, meir kollektivtransport og meir skinnegåande transport (tog, bane), er nødvendige, men ikkje tilstrekkelege tiltak for å oppnå internasjonale mål om lågare utslepp. Planen skal gi mål, strategiar og tiltak for meir transporteffektiv arealbruk og lokalisering av funksjonar og infrastruktur som er meir energieffektiv, robust i høve til og reduserer negative verknader av klimaendringar. Planen skal gi retningsliner for utbygging for å hindre naturskader. Planen skal gi mål, strategiar og tiltak for reduksjon i utslepp frå transportsektoren og overgang til meir miljøvenlege drivstoff Landbruk, havbruk og avfall Metan (CH4) er det same som naturgass og kjem frå nedbryting av biologisk materiale. Klimagassen metan verkar 23 gonger så sterkt som CO2, men kan også nyttast som ei fornybar energikjelde. Norsk landbruk står for 8% av klimagassutsleppa. Fôret til husdyr og i oppdrettsnæringa påverkar utsleppa, og avfallet frå produksjonen kan nyttast til energiproduksjon. Skogen bind CO2 og er ein stor biomasseressurs som kan nyttast til drivstoff og til oppvarming. Veksten i avfall frå hushald og industri er eit miljøproblem, men avfallet kan ein òg attvinne, resirkulere eller omdanna til energi. Oppsamla metangass frå avfallsdeponi kan ein nytte til energiproduksjon. 3

4 Landbruk, havbruk og avfallsbransjen har potensial for å redusere utsleppa, redusere energibruken og produsere fornybar energi. Utfordringane er knytt til å ikle gode tekniske løysingar, få tilgang til ein marknad og etablere infrastruktur fram til marknaden, anten det no er i form av fjernvarme, bossug, tankbilar eller anna. Det er trong for meir og systematisk forsking, ikling og innovasjon på området. Planen skal gi mål, strategiar og tiltak for reduksjon i utslepp av klimagassar og produksjon av fornybar energi for landbruk, havbruk og avfall Næringsikling Hordaland sitt varierte næringsliv skapar store verdiar, men har óg sentrale roller i å møte klimautfordringane. Industrien inkl. kraftproduksjon og leverandørverksemd, byggje- og anleggsbransjen og tenesteyting er med på å produsere energi, bruke energi og sleppe ut klimagassar. Næringslivet på Vestlandet er vande med nytenking og innovasjon og kan medverke til å ikle fornybar energi, redusert og meir effektiv energibruk og nye løysingar for tilpassing til klimaendringane. Dette vil krevje auka satsing på FoU og samarbeid med forskingsmiljøa. Planen skal gi mål, strategiar og tiltak for korleis næringslivet kan medverke til produksjon av meir fornybar energi, lågare energibruk, meir energieffektivisering, reduksjon i utslepp av klimagassar og tilpassing til endra klima. 5. Planprosessen 5.1. Organisering av planarbeidet Fylkestinget er planmynde og vedtar endeleg plan. Fylkesalet har vedtatt oppstart av planarbeidet, vedtar planprogram og er politisk styringsgruppe. Prosjekteigar: Strategi og næringsdirektør Jan Per Styve Prosjektleiing: Plan- og miljøsjef Gudrun Mathisen, klimarådgjevar Magnar Bjerga Kjernegruppe Dagleg ansvar for planarbeidet. Prosjektleiar, klimarådgjevar, repr. frå Samferdselsavd. Asplan Viak er engasjert som konsulent. Prosjektgruppe Ansvar for å utarbeide planforslaget. Kjernegruppa, repr. frå opplæring, energisektor, transportsektor, frivillig organisasjon, næringsliv, FoU, 2 kommunar inkl. Bergen, Fylkesmannen. Andre aktørar, fagfolk og avdelingar i fylkeskommunen blir trekt inn etter behov. Referansegruppe Aktørar og ressurspersonar med særleg kompetanse/ ansvar. Energibransjen, FoU, organisasjonar m.fl. Blir trekt inn etter behov. Kommunane Dei fleste kommunane er i gang med klima- og energiplanar. Kontakt og samarbeid med bør etablerast som eit permanent nettverk. Fylkestinget vedtak Fylkesalet Politisk styringsgruppe Fylkesrådmann Prosjektgruppa konsulent Kjernegruppa fagfolk etter behov Kommunane Referansegruppe 4

5 5.2. Tidsperspektiv og framdrift Fylkesdelplan for klima skal ha eit tidsperspektiv minst fram til 2020 ( ). Måla skal rullerast kvart 4. år. Handlingsdelen med tiltak skal rullerast kvart år (jf. ny plan- og bygningslov). Planarbeidet startar medio 2008 og bør vere ferdig før jul Fase/aktivitet Planprogram Bemanning, organisering Eval. energiplan Arbeid med tema. Utvikle, drøfte, framlegg til mål, strategiar, tiltak Drøfting i ressursgruppe, kommunar Samanstille planforslag Offentleg høyring bearbeiding, endeleg forslag Politisk drøfting, forankring, handsaming FT FT 6. Kritiske suksessfaktorar Følgjande forhold er avgjerande for at klimaplanen skal bli god: God styring av planprosessen Fylkespolitikarane engasjerer seg i arbeidet Alle relevante aktørar deltar og medverker Prosjektgruppa har rett bemanning og kompetanse i høve til fagleg innhald og planprosess Politikarane følgjer opp planen i handsaming av enkeltsaker. 7. Regionale planar og rapportar Fylkesdelplan energi Sjå Utslepp av klimagassar i Hordaland Hfk aug. 2007, rev. april Sjå Alternative drivstoff og teknologier i kollektivtrafikk. i Hordaland fylke. Civitas nov for Hfk. Sjå: Klimagassreduserende tiltak i transportsektoren. i Hordaland fylke. Civitas TØI jan for Hfk. Sjå: FylkesROS Hordaland. Risiko- og sårbarheitsanalyse. Fylkesmannen i Hordaland 2004, rev Revisjon startar h