T: 56553000 F: 56553001 E: postmottak@kvam.kommune.no Kvam herad TO DO OR NOT TO DO! Rapport frå eit rusførebyggjande program gjennomført i Kvam herad skuleåret 2009 2010 www.kvam.no
Innleiing Denne rapporten omhandlar og evaluerer gjennomføringa av det rusførebyggjande programmet «to do or not to do» i skuleåret 2009 2010 i Kvam herad. Rapporten er bygd på kursleiarane sine erfaringar gjennom heile prosjektet samt evalueringsskjema som 9. klassane og formidlarane har fylt ut før og etter programmet vart gjennomført på skulane. Det er 4. året programmet vert gjennomført i Kvam herad. Om to do or not to do To do or not to do er eit rusførebyggjande program utvikla av Stiftelsen Bergensklinikkene. Programmet er retta mot elevar i 9. klasse. Målsetjingane med programmet er: Betre ungdom sine kunnskapar om risiko og skader ved bruk av rusmidlar. Avdekkje myter og misforståingar om ungdom sin bruk av rusmidlar. Arbeide med ungdom for å finne fram til måtar å meistre situasjonar kor det er rusmidlar. Programmet er bygd opp etter ung til ung metoden. Dei to vanligaste forklaringane på kvifor ein skal nytta ung til ung formidling er: 1. Denne tilnærminga er hensiktsmessig når det gjeld å nå målgrupper som elles kan vera vanskeleg å nå. 2. Dess likare avsendar og mottakar av eit bodskap er, dess større er sjansen for at bodskapet treff målgruppa og bodskapet vert vurdert som meir truverdig. Andre fordelar med metoden: Ungdom identifiserer seg i størst grad med andre som har same kjenneteikn og preferansar som dei sjølve. Desse verkar meir pålitelege kjelder til informasjon, uavhengig av informasjonen sin innhaldsmessige sanningsgrad. Mange unge vil oppleve det som mindre truande å få informasjon frå andre unge i nærmiljøet enn å snakke med ein vaksen fagperson om til dømes rus og seksualitet. Formidlarane kan og skape normer om rusbruk, og om alternativ til rusbruk som også andre kan nytta seg av for å skapa sin eigen aktivitet. Ung til ung formidling skapar ein større varigheit i kontakten og kontakt på fleire arenaer over tid mellom formidlarane og målgruppa. Dette skil ungdom frå vaksne førebyggjarar 1
som berre er tilstades til bestemte tider på avgrensa offentlege arenaer. Ung til ung formidling vert og rekna som å vera ei kostnadseffektiv førebygging. Ofte vil større ung til ung prosjekt vera kostnadskrevjande i oppstartsfasen. Men når prosjektet fyrst er etablert vil det kunna nå store grupper unge ved hjelp av frivillige medarbeidarar. Ungdom som deltek som formidlarar i ung til ung prosjekt, rapporterer om personleg vekst på bakgrunn av sitt engasjement og arbeid. Ein ungdom sine negative erfaringar med rusmidlar kan i slike prosjekt vendast om til ein ressurs som gjer at nettopp denne ungdommen godt egna som formidlar til anna ungdom. Ein annan fordel er at det ikkje så lenge sidan formidlarane sjølv gjekk i 9. klasse. Dei veit kva utfordringar denne aldersgruppa står ovanfor når det gjeld rus. Andre metodar som vert nytta i dette ung-til-ung-programmet er: Rollemodell/ pyramide læringsmodell. Repetisjon av nøkkeltema. Øvingar, leikar og diskusjonar. Ha det moro. Formidlarane har fylgjande undervisningsprogram: Eit foreldremøte ( 1 skuletime) Ein innleiande samling i 9. klasse ( 2 skuletimar) Tre påfølgande samlingar i 9. klasse ( 6 skuletimar) Totalt 9 skuletimar. Samlingane i 9. klasse er tematisert: Samling 1: Kva veit vi? - Fyrste møte med klassen elevane skal verta kjent med formidlarane. Samling 2: Kunnskapar: To know or not to know Samling 3: Forståing: To think or not to think. Samling 4: Mestring: To do or not to do. 2
Tidlegare erfaringar To do or not to do har vorte gjennomført på to skular i Bergen før det vart prøvd i Kvam. Prosjektet var drevet gjennom stiftelsen Bergensklinikkane, Utekontakten i Bergen, og lærarar ved dei vidaregåande skulane. Stiftelsen Bergensklinikkane har utarbeidd rapportar frå gjennomføringa av programmet ved desse skulane, og resultata har vore positive. Det er no fjerde gong programmet har vorte gjennomført i Kvam. Frå byrjinga av var det Gro Valestrand som starta å jobbe med prosjektet medan ho jobba som utekontakt i kommunen. Ho reiste til Bergen og Sandsli vidaregåande skule saman med representantar frå Øystese Gymnas for å sjå korleis dei jobba med prosjektet der. Etter besøk i Bergen og møter med Bergensklinikkane bestemte Kvam Herad seg for å gjennomføre to do or not to do i skuleåret 2006-2007. Utekontakten stod då som koordinator for arbeidet, og samarbeidde med dei tre vidaregåande skulane i kommunen: Øystese Gymnas, Norheimsund Vidaregåande og Framnes Kristne Vidaregåande skule. Prosjektet fekk støtte frå Arbeidsgruppa for Rusførebyggjande arbeid i Kvam, og vart gjennomført i 9. klasse ved alle ungdomsskulane i kommunen. I evalueringa etter gjennomføringa av programmet dei tre førre åra har det kome fram at både elevar og formidlarar har auka sitt kunnskapsnivå når det gjeld rusmidlar og konsekvensar av desse. Det kom òg fram at elevane var blitt meir bevisste på eigne haldningar i forhold til illegale rusmidlar, der det var ein nedgang i ynskje om å bruke dette etter at dei hadde gjennomførtprogrammet, i forhold til kva som kom fram i undersøkingane på førehand. Dette gjaldt spesielt bruk av sovetablettar og berolegande midlar. Noko som kom fram i gjennomføringa av to do or not to do desse tre åra var at programmet hadde liten eller ingen effekt i forhold til rusmidlet alkohol. Det er ikkje lett å sei kva som er årsaka til dette, men etter første året la dette grunnlag for at vi ville ha eit større fokus på holdningar til alkohol og konsekvensar av bruken av dette i gjennomføringa av programmet skuleåret 2007-2008, noko som vi har vidareført til dei siste åra. Tidlegare har det ikkje vore fokusert på snus som rusmiddel i to do or not to do. Utekontakten og lærarar i ungdomsskulane ser at dette er vorte meir utbredt blant ungdommar 3
dei siste åra. Difor har vi og valt å ha meir fokus på snus, kva snus er og konsekvensar ved langvarig bruk av snus dei to siste gjennomføringane. «To do»-trenarar Siriann Lillevik og Birte Brakestad frå utekontakten, May Britt Almeland frå Øystese Gymnas har alle fått opplæring / trening i programmet av Jane Mounteney og Randi Vartdal Knoff ved Bergensklinikkane. Saman med Kjell Dysvik frå Framnes har desse vore trenarar for to do or not to do også i år. Alle har delteke i opplæringa av formidlarane, og samarbeidet har vore godt, både i planleggingsfasen og i opplæringa av formidlarane. Det er fjerde året prosjektet vert gjennomført, og trenarane merkar at dei no har god erfaring frå tidlegare år som dei stadig kan byggja vidare på i opplæringa av formidlarane og i sjølve gjennomføringa av programmet. Trenarane har fylgjande oppgåver: Planleggje den praktiske gjennomføringa av programmet Møte med rektorar i ungdomsskulane. Rekruttere ung til ung formidlarar på dei vidaregåande skulane. Opplæring av ung til ung formidlarar 2 formidlarar pr 9. klasse. Avtale datoar for foreldremøte og samlingar med ungdomsskulane. Planleggingsmøte med klasselærarane i ungdomsskulane Koordinering av sjølve gjennomføringa i ungdomsskulane Oppsummeringssamling med ung til ung formidlarane. Koordinere evaluering av programmet. 4
To do formidlarar Prosjektet trengde minimum 15 formidlarar fordelte på sju klasser på to ungdomsskular. Erfaring frå tidlegare tilsa at det kunne vere praktisk å ha tre formidlarar i nokre av klassene. Slik kunne vi ta høgde for at nokon ville trekkje seg undervegs, i tillegg til at der ville vere fleire å gå på ved evt sjukdom og liknande i gjennomføringa. To vidaregåande skular var villige til å vere med på prosjektet: Øystese Gymnas og Framnes Kristne Vidaregåande skule. Elevar i sosialkunnskapsklassene på desse skulane fekk tilbod om å delta. Til Kick-Off - samlinga i desember hadde vi 13 formidlarar. Ein av desse valde å trekkja seg, slik at vi stod at med 12, noko som ville verte ei praktisk utfordring med sju 9. klasser. Heldigvis meldte to formidlarar seg i etterkant, og fekk eiga opplæring av trenar Siriann Lillevik. Slik hadde vi 14 formidlarar til gjennomføringa: to formidlarar i kvar 9. klasse! Opplæring av formidlarane Formidlarane får opplæring i programmet av trenarane. Som tidlegare år vart det lagt opp til 22 timar undervisning, fordelt på fire dagar. Tradisjon tru starta vi årets opplæring ved å ta formidlarane med på Kick Off - samling i desember. Dette er anbefalt av Bergensklinikkene 5
som ein del av opplæringa. Denne gongen gjekk turen til Strandebarm fjord hotell. Dette var ein overnattingstur der målet var at alle skulle verte kjende med og trygge på kvarandre, samt at vi skulle i gang med fyrste del av opplæringa i to do or not to do. Dette var to intense, men veldig kjekke og lærerike dagar for alle saman! Ti timar med undervisning, etterfulgt av sosiale aktivitetar og team-building gav ein god start på årets prosjekt. I januar var det lagt opp til to seminardagar med til saman 12 timar undervisning på rådhuset. Under desse dagane vart formidlarane utfordra og godt trente i å framstå som gode rollemodellar for andre ungdommar. Det vart ein del undervisning frå trenarane, samt at dei fekk øve seg på kvarandre på korleis dei skulle framføre dei ulike delane av opplegget i 9. klassene. Som tidlegare vart formidlarane spesielt utfordra rundt emnet alkohol desse dagane, i tillegg til eit større fokus på snus som rusmiddel enn det er lagt opp av Bergensklinikkene. Igjen var det to intense, men lærerike dagar! Formidlarane var interesserte og reflekterte gjennom heile opplæringa, og bidrog til mange gode og lærerike diskusjonar, noko dei hadde god nytte av då dei sjølve skulle ut i klassene og møte undrande elevar. Gjennomføring av programmet i 9. klassene Formidlarane skulle dekke sju 9. klasser fordelt på dei to ungdomsskulane i kommunen. Som i fjor valde vi å gjennomføre samlingane over ei fire-vekes periode. Tilbakemeldingar frå formidlarane og elevane i 9. klassene har vore at det er bra med intensitet og kontinuitet. Alle samlingane vart følgjeleg gjennomførte i februar med ei samling i veka. På førehand hadde formidlarane foreldremøte på skulane. 6
Som tidlegare har utekontakten hatt ansvaret for å køyre formidlarane til og frå samlingane. På denne måten ville dei gå glipp av minst mogleg av sin eigen skuledag. Utekontakten var så langt det lot seg gjera til stades på skulen og tilgjengeleg for formidlarane dersom det skulle vere noko dei lurte på undervegs, eller det skulle dukke opp problem med undervisninga. Med nye Kvam ungdomsskule var seks av klassene like i nærleiken av Øystese Gymnas, og følgjeleg vart det mindre praktisk utfordrande enn tidlegare å få gjennomført programmet. I tillegg var formidlarane svært engasjerte og pliktoppfylgjande, noko som førte til svært lite fråvær i gjennomføringa! Slik har den praktiske delen av gjennomføringa av prosjektet vore svært tilfredsstillande. Førre gjennomføring av to do gav tilbakemeldingar på at programmet burde vore meir utvida i kvar samling, då samlingane var på 2 * 60 minutt, medan undervisningsopplegget tok utgangspunkt i 2* 45 minutt. I år valde vi å ha kortare økter, noko som har vore tilfredsstillande for elevar og formidlarar. Formidlarane har gitt svært positive tilbakemeldingar frå klassene. Klassene har vore ulike, med ulike behov og aktivitetsnivå, men formidlarane har vore gode på å takle klassene og problemstillingar som har dukka opp undervegs. Heller ikkje i år har det vore behov for at kontaklærar eller utekontakt måtte steppe inn og hjelpe til med undervisninga eller med elevane. Klassekontaktane har vore viktige samarbeidspartnarar for formidlarane i gjennomføringa, og dei fekk møtes i førekant av undervisninga. Dette er viktig for å førebu formidlarane på jobben dei skal gjennom, både i forhold til å verte trygg på klassekontakten, og for å kunne førebu seg på å møte den enkelte klassa. Formidlarane har gitt tilbakemeldingar på at det har vore kjekt, utfordrande og lærerikt å vere ute i klassene, og dei føler generelt at dei er vortne tryggare på å stå foran ei forsamling å presentere informasjon og diskutere temaet. Også trenarane har observert denne utviklinga blant enkelte formidlarar, som tydleg har modna med oppgåva! Etterarbeid Som tidlegare har utekontakten ansvaret for etterarbeidet med analyser og rapport. Målet med dette er å gi dei involverte skulane, kommunen og andre interesserte ei tilbakemelding på korleis programmet har gått. 7
I dette arbeidet er evalueringsskjema viktige verkty. Formidlarar og elevar har svara på evalueringsskjema utarbeidd av Bergensklinikkene før og etter opplæring og gjennomføring av programmet. Svara på desse spørsmåla legg hovudgrunnlaget for denne rapporten. (Sjå vedlegg). I tillegg har trenarane fått munnlege tilbakemeldingar frå formidlarar, elevar og kontaktlærarar som i tillegg til eigne observasjonar til ein viss grad vert teke med i vurderinga. Resultat I slike undersøkingar vil der alltid vere nokon som underrapporterar og nokon som overrapporterar i forhold til realiteten. I gjennomgangen av dei skjema elevane har fylt ut kan det verke som at nokre av elevane er direkte useriøse i utfyllinga. Dette er noko vi har tatt høgde for i tolkinga av materialet. Ut i frå undersøkingane som er gjort før og etter programmet kan vi sjå at to do or not to do har ført til at både formidlarar og 9. klassingar har eit tydeleg auka kunnskapsnivå når det gjeld rusmidlar og konsekvensar ved bruk av desse. Dette gjeld også ein del kunnskapar i forhold til såkalla fleirtallsmisforståingar. Formidlarane har med andre ord klart å avlive ein del myter kring ungdom og rusmidlar. Biletet av elevane sine haldningar til rusmidlar er meir nyansert. Når det gjeld haldningar til dei illegale, narkotiske rusmidla, kan vi sjå liten eller ingen effekt. Dette kan forklarast i at det i utgangspunktet var nærmast ingen som svarte at det er sannsynleg at dei vil nytte dette rusmiddelet innan eit år frå no. Når det gjeld haldningar til berolegande midlar kan det sjå ut som at elevane har vorte meir bevisste på kva dei meinar om dette rusmiddelet, då dei er meir tydelege i svara sine etter gjennomføringa. Likevel kan det sjå ut til at programmet har hatt liten eller ingen effekt på dei elevane som meiner det er sannsynleg at dei vil nytte rusmiddelet innan eit år før programmet starta. 8
På same spørsmål om å nytte rusmiddel innan eit år finn vi liten eller ingen effekt i forhold til sigarettar. Spørjeundersøkingane vi har nytta har dessverre ikkje teke utgangspunkt i bruk av snus som eit eige rusmiddel. Vi veit difor lite om effekten av programmet på dette området. På same spørsmål om alkohol er biletet noko annleis. Der har vi fått ei lita auke på andelen som svarar sannsynleg etter programmet. Der er også ei auke i dei som svarar lite sannsynleg, medan andelen som svarar ikkje i det heile er gått ned. Med andre ord ser vi som tidlegare år, at også i forhold til alkohol ser vi liten eller ingen effekt. Bakgrunnen for desse resultata er vanskeleg å påpeike. Alkohol og tobakk er lovlege rusmidlar etter fylte 18 år, og er meir allment akseptert i samfunnet. Dette gjeld både ungdommar under 18 år, og vi ser det delvis i foreldregruppa, der nokre foreldre godtar bruk av alkohol etter konfirmasjonsalder. Vi har også ei mistanke om at nokre elevar tolkar smertestillande som paracet og ibux som berolegande midlar, då dette vert nemnt i parentes på nokre av undersøkingane her. Med andre ord kan det vere ei viss overrapportering på berolegande midlar som rusmiddel. Dette er synsingar frå vår side, men resultata frå undersøkingane viser at det må brukast meir ressursar på det førebyggjande arbeidet innan bruk av tobakk og spesielt. Dette vil vi fortsetje å ha sterk fokus på ved ei eventuell gjennomføring av To do or not to do i skuleåret 2020 2011. I undersøkingane kunne elevane komme med eigne kommentarar om programmet. Her er eit utval av kommentarar med tema som gjekk igjen: Skriv kva du likte spesielt godt med programmet: - At det var ungdommar - Morosamt og lærerikt - Skodespel og lære situasjonane å stå i mot rusmidlar - Diskusjonar - Kva slags argument vi kan komme med - Det var kjekt - Det var øvingar med rusbruk og kor farlig mange rusmidler er 9
- Måtane me lærte alt på - Lærte masse om kva som er sant og usant - Eg er blitt meir sikker på det at eg kjem til å venta til eg er i alle fall 18 med alkohol - Dei kjekke øvingane eg hadde og at eg lærte so masse - Interessant - Ikkje berre sitja i ro - 4 hjørner - Mykje bra info - Det hjalp oss med å forstå faren før med gjer noko ulovleg eller dumt - Det vart framstilt på ein enkel og fin lærerik måte - Eg lærte masse om forskjellige rusmidler og kva eg skal gjere i ulike situasjonar - Å veta risikoane ved bruk av rusmidlar - Snakka med ungdommar om ting du elles ikkje ville snakka om - Føler meg tryggare når eg er ute - Det kan bli lettare å stå i mot press når du veit litt kva du kan sei - Det gjør det lettare for meg å ikkje byrja med det i framtida - Det var mykje humor Skriv kva du ikkje likte med programmet: - Ingenting - Lite tid - At me snakka so masse er ikkje alle so lære like godt av da - Litt powerpointpresentasjon - Dei var ikkje akkurat ekspertar - Eg likte alt - Oppgåver - Kanskje litt masse rollespel - Ingenting spesielt - Det var litt kjedelig å jobbe i arbeidsboka - Tok ikkje alle spørsmåla frå boksen - Slutt etter fire onsdager - At det var så få gonger 10
Kva kunne du ynskje deg meir av? - Ingenting - Litt meir rollespel - Meir om kor farleg alkohol og tobakk er - Fleire gonger - Vist oss meir av vanlege og farlege alkoholtypar - Kva me skulle gjort i ulike situasjonar - Få folk til å forstå at det ikkje er kult å bruke rus - Film om rusmiddel osv - Sjå følgene av bruk av narkotiske stoff - At me lærte meir - Kunnskap om drikkevaner - Øvelse på å meistre å sei nei - Meir øvelser og lengre tid - Meir informasjon om dei verkeleg farlege rusmidlene Andre kommentarar: - Kjekt dette, men burde vore fleire timar - Det var veldig kjekt. Lærte masse - Kjempegode lærarar - Godt program Dette er eit knippe av kommentarar som går igjen i svarskjemaet. Elevane gir inntrykk av at det har vore både kjekt og lærerikt med to do or not to do. Gruppepress er eit eige tema i programmet, og elevane ytrar at dette er viktig og lærerikt å diskutere. Elevane er i ein alder der mange debuterar på alkohol, og gruppepress på dette rusmiddelet er ein realitet i ungdomsgruppa. Mange har gitt tilbakemeldingar på at dei har vortne meir bevisste på gruppepress, og at dei har lært seg gode teknikkar for å stå i mot dette. Dette kjem i tillegg fram i undersøkingane (sjå vedlegg) at størsteparten av elevane er sterkt einige eller einige i at dei har lært mykje og vortne meir sjølvsikre på situasjonar rundt gruppepress. Dei aller fleste vil og anbefale at alle elevar på deira alder får undervisning i ung-til-ung-metoden. 11
Etterord Utekontakten er svært nøgde med gjennomføringa av to do or not to do i år. Formidlarane har vore reflekterte og modne, noko som viste godt både i diskusjonar og refleksjonar i opplæringa, samt i sjølve gjennomføringa av programmet, der mange strekte seg langt for å gjere sitt beste. To do or not to do er eit rusførebyggjande program som er direkte retta mot formidlarar og 9. klassene i Kvam. Men programmet har også ein del ringverknader som ikkje kjem fram i eit spørjeskjema. Formidlarane går gjennom mange timar med opplæring og undervisning. Vi opplever at mange modnar mykje i løpet av denne perioden. Dei har gode diskusjonar og utfordrar kvarandre, og vert tydelege på sine eigne haldningar i forhold til rusbruk. Formidlarane er også viktige rollemodellar for 9. klassene, ofte i langt tid etter at programmet er ferdig gjennomført. Utekontakten har opplevd at ein del formidlarar held eit ekstra auge med sine elevar i lang tid etter programmet er avslutta. Ei slik trend, der ungdommen er bevisste på å sjå etter kvarande og passe på kvarandre er utekontakten svært opptatt av å oppretthalde, og er også ein viktig diskusjon vi har med formidlarane. Programmet har også ringverknader som direkte angår utekontakten sin arbeidssituasjon. Formidlarane er alle russ denne våren, og vert viktige linkar for oss inn i russekullet. Det forholdet vi får til formidlarane er i stor grad med på å ufarleggjere utekontakten både som oppsøkjande instans på kveldstid, men også som hjelpeinnstans, og det senkar klart terskelen for ein del eldre ungdommar å ta kontakt med oss. Gruppepress i forhold til alkohol er eit reelt problem for mange ungdommar i kommunen, spesielt på ungdomsskulenivå (9. 10. klasse). To do or not to do bidreg til at elevar er førebudde på haldningane sine når dei kjem opp i situasjonar med alkohol og gruppepress. Å utfordre ungdommar til å verte bevisste på eigne haldningar i forhold til rus, og å førebu dei på situasjonar med gruppepress kan gjere ungdommen meir rusta til å ta val dei kan stå for når situasjonen oppstår! Dette er ein viktig del av det førebyggjande målet til To do or not to do. 12
I etterkant av gjennomføringa av prosjektet har utekontakten og Randi Vartdal Knoff ved Stiftelsen Bergensklinikkene hatt eit samarbeidsmøte, der gjennomføringa og vegen vidare var tema. Skal vi jobbe vidare med to do or not to do i Kvam er der visse endringar vi meinar burde bli gjort i programmet. Blant anna bør det som nemnt vere større fokus på alkohol og tobakk, og snus bør vere eit eige tema i programmet. Elevane er opptekne av gruppepress, og vi ynskjer difor fleire øvingar på dette området. Ein del av undersøkingane programmet byggjer på er også byrja å verte gamle, og utekontakten ynskjer at desse vert oppdaterte med nyare undersøkingar. Desse undersøkingane er basert på 8. klasser i Bergen. Ideelt sett burde dei ta utgangspunkt i Kvam Herad, helst same årstrinn som programmet vert gjennomført i. Vi håper og satsar på at dette er endringar vi kan få til i samarbeid med Bergensklinikkene, og at dette kan vere med på å heve kvaliteten på To do or not to do i Kvam Herad ved ei eventuell gjennomføring i 2010/2011. Utekontakten er nøgde med gode tilbakemeldingar frå formidlarar, elevar, lærarar og andre samarbeidspartnarar. Vi ser fram til å vidareutvikle og fortsetje arbeidet med to do or not to do i framtida! Utekontakten i Kvam Siriann Lillevik og Birte Brakestad 13
VEDLEGG Prosjekt «to do or not to do» 2009/2010
Formidlarar før programmet: 15 formidlarar har svart på spørjeskjemaet : = rett svar Har du vore to do or not to do ung til ung formidlar tidlegare? Ja: 0 Nei: 15 Kor sjølvsikker føler du deg akkurat no i nevnte situasjonar? Sjølvsikker Litt sjølvsikker Ikkje sjølvsikker Ikkje svara Diskusjonar om rus: 7 8 Presentere info om rus: 4 7 4 Halda øvingar i klassa: 4 7 4 Kontroll i klassa: 6 8 1 Vise / diskutere lysark: 8 5 2 Å bruka manualen: 1 5 8 1 Risiko:Kva konsekvenser meiner du er relevante? Alkohol: Tobakk: Miste kontrollen: 14 Dårleg ande: 10 Miste håret: 0 Verte blå på tunga: 0 Vondt i ryggen: 0 Dårleg råd: 8 Bli utsett for vald: 13 Verte avhengig: 15 Hjerneskader: 6 Fotsopp: 0 Skader på leveren: 13 Kviser: 1 Kaste opp: 10 Dårleg kondis: 13 Skader på hjartet: 2 Hår på ryggen: 0 Verte bevisstlaus: 11 Skadar på hjartet: 7 Vondt i hovudet: 8 Gule fingrar: 7 Lungekreft: 15
Påstandar om rus: Ja Nei Veit ikkje Ikkje svara Flerie menneske døyr som fylgje av lovlege rusmidlar enn ulovlege rusmidlar: 8 2 5 Bruk av ecstacy kan føre til alvorlege psykiske problem: 11 0 4 Det er god grunn til å stole på alt media seier og skriv om ungdom og rusmidlar: 0 11 4 Du vert fullare av å blande ulike typar alkoholhaldige drikkar enn om du held deg til ein type: 10 2 2 1 Ei jente og ein gut som veg like mykje, toler ikkje like mykje alkohol: 12 2 1 Heroin forårsaker dei fleste helseskadar i Noreg når det gjeld rusmidlar: 2 5 8 Dei siste målingane visar at narkotikabruken blant unge i Noreg har gått tilbake: 6 3 4 2 Å drikke svart kaffi eller ta ein kald dusj kan hjelpe ein til å verte edru: 2 12 1 Kor mange elevar i ei typisk 8.klasse i Bergen med 30 elevar trur du gjer fylgjande: 1 elev el færre 2-3 elevar 5-6 elevar 10-12 elevar 18-20 elevar Røykjer dagleg: 2 8 4 1 0 Har vore full: 1 4 4 5 1 Har brukt cannabis: 10 5 0 0 0 Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar? Aldri 1 gong 2-3 gonger Meir enn 3 gonger Sigarettar 2 1 1 11 Alkohol 1 0 0 14 Cannabis 14 1 0 0 Amfetamin 15 0 0 0 Heroin 15 0 0 0 Ecstacy 15 0 0 0 Sovetabl. / Beroligande 15 0 0 0
Som ein ser av tabellen har vi hatt med formidlarar med ulike erfaringar med rusmidlar. Ein viktig faktor for Stifteslen Bergensklinikkane i denne samanheng er å nytta gjennomsnitssungdom som formidlarar. Dette har med truverd å gjera når det gjeld ung til ung metodikk. Men det var viktig for Stiftelsen Bergensklinikkane at vi ikkje nytta ungdom som var brukarar av illegale rusmidlar. Kor sannsynleg er det at du vil bruka dei rusmidler som er lista opp innan eit år frå no? Sannsynleg Usannsynleg Ikkje i det heile Sigarettar 9 1 5 Alkohol 13 1 1 Cannabis 0 1 14 Amfetamin 0 1 14 Heroin 0 1 14 Ecstacy 0 1 14 Rohypnol 0 1 14
Formidlarar etter programmet: 14 formidlarar har svara på spørjeskjemaet Kor sjølvsikker føler du deg akkurat no i nemnde situasjonar? Sjølvsikker Litt sjølvsikker Ikkje sjølvsikker Ikkje besvart Diskusjonar om rus: * 12 3 0 Presentere info om rus: 13 1 0 Halda øvingar i klassa: 14 0 0 Kontroll i klassa: 10 4 0 Vise / diskutere lysark: 12 1 0 1 Å bruka manualen: 13 1 0 * Ein elev har svara både sjølvsikker og mindre sjølvsikker Risiko:Kva konsekvenser meiner du er relevante? Alkohol: Tobakk: Miste kontrollen: 14 Dårleg ande: 14 Miste håret: 0 Verte blå på tunga: 0 Vondt i ryggen: 0 Dårleg råd: 13 Bli utsett for vald: 13 Verte avhengig: 14 Hjerneskader: 12 Fotsopp: 0 Skader på leveren: 14 Kviser: 5 Kaste opp: 14 Dårleg kondis: 14 Skader på hjartet: 11 Hår på ryggen: 0 Verte bevisstlaus: 12 Skadar på hjartet: 11 Vondt i hovudet: 8 Gule fingrar: 14 Lungekreft: 14
Påstandar om rus: Ja Nei Veit ikkje Flerie menneske døyr som fylgje av lovlege rusmidlar enn ulovlege rusmidlar: 14 0 0 Bruk av ecstacy kan føre til alvorlege psykiske problem: 14 0 0 Det er god grunn til å stole på alt media seier og skriv om ungdom og rusmidlar: 0 14 0 Du vert fullare av å blande ulike typar alkoholhaldige drikkar enn om du held deg til ein type: 0 14 0 Ei jente og ein gut som veg like mykje, toler ikkje like mykje alkohol: 12 2 0 Heroin forårsaker dei fleste helseskadar i Noreg når det gjeld rusmidlar: 0 13 1 Dei siste målingane visar at narkotikabruken blant unge i Noreg har gått tilbake: 11 1 2 Å drikke svart kaffi eller ta ein kald dusj kan hjelpe ein til å verte edru: 0 14 0 Kor mange elevar i ei typisk 8.klasse i Bergen med 30 elevar trur du gjer fylgjande: 1 elev el færre 2-3 elevar 5-6 elevar 10-12 elevar 18-20 elevar Røykjer dagleg: * 10 5 0 0 0 Har vore full: 2 6 6 0 0 Har brukt cannabis: 13 1 0 0 0 * 1 elev har svara både 1 eller færre og 2-3 Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar? Aldri 1 gong 2-3 gonger Meir enn 3 gonger Ikkje svara: Sigarettar 2 0 1 11 Alkohol 1 0 0 13 Cannabis 12 1 0 0 1 Amfetamin 12 1 0 0 1 Heroin 13 0 0 0 1 Ecstacy 13 0 0 0 1 Rohypnol 13 0 0 0 1
Kor sannsynleg er det at du vil bruka dei rusmidlar som er lista opp innan eit år frå no? Sannsynleg Usannsynleg Ikkje i det heile Ikkje svara: Sigarettar 9 2 3 Alkohol 13 1 1 Cannabis 0 1 12 1 Amfetamin 0 1 12 1 Heroin 0 1 12 1 Ecstacy 0 1 12 1 Sovetabl. / Beroligande 0 1 12 1 To do or not to do har tre målsetjingar i forhold til rus blant unge. Etter di meining, i kor stor grad er desse oppfylt? Oppfylt Delvis oppfylt Ikkje oppfylt Å auka unge sine kunnskapar om risiko /skadar ved bruk av rusmidlar: 14 0 0 Å oppklare mytar/misforståingar om bruk av rusmidlar blant unge: 14 0 0 At unge kan tileigne seg nye strategiar for å meistre situasjonar der rusbruk føregår: * 12 3 0 * 1 elev har svara både oppfyllt og delvis oppfyllt Formidlaren si oppleving av programmet: Meget tilfreds Litt tilfreds Ikkje tilfreds... med di eiga deltaking i programmet: * 14 1 0... med opplæringa i programmet: 14 0 0... med antall samlingar med opplæring: 14 0 0 * 1 elev har svara både meget tilfreds og litt tilfreds
Diverse skriftlege kommentarar frå formidlarane: Kva ville du hatt meir av i opplæringsprogrammet? Meir snakk om kva forhold ein sjølv har til rusmiddel, kvifor ein har valgt å drikka, kvifor ein er måteholden, eller kvifor ein er avholds Kva ville du hatt mindre av i opplæringsprogrammet? Alt var bra Diskusjoner Jeg synes liksom det er så bra balansert Andre kommentarar: Detta var supermorro! Ei ekstra samling med 9. klasse slik at det blei 5 samlingar. Undersøkingane som var blitt ført burde blitt ført på ei 9. klasse, ikkje 8. klasse Bra Jeg har lært masse om rus og sånn, i tillegg til å mestre situasjonen som «lærer» i en klasse Great! Har vore kjempe kjekt
9. klasse før programmet 114 elevar har svara på spørjeskjema : = rett svar Er du gut eller jente? Gut: 55 Jente: 58 Ikkje svart: 1 Risiko:Kva konsekvenser meiner du er relevante? Alkohol: Tobakk: Miste kontrollen: 109 Dårleg ande: 91 Miste håret: 0 Verte blå på tunga: 0 Vondt i ryggen: 2 Dårleg råd: 44 Bli utsett for vald: 53 Verte avhengig: 108 Hjerneskader: 46 Fotsopp: 2 Skader på leveren: 78 Kviser: 26 Kaste opp: 105 Dårleg kondis: 91 Skader på hjartet: 31 Hår på ryggen: 0 Verte bevisstlaus: 61 Skadar på hjartet: 76 Vondt i hovudet: 87 Gule fingrar: 49 Lungekreft: 101
Påstandar om rusmidlar: Einig Ueinig Veit ikkje Ikkje svara Flerie menneske døyr som fylgje av lovlege rusmidlar som alkohol og tobakk enn ulovlege rusmidlar: 51 34 28 1 Bruk av ecstacy kan føre til alvorlege psykiske problem: 63 2 46 3 Det er god grunn til å stole på alt media seier og skriv om ungdom og rusmidlar: 13 86 15 Du vert fullare av å blande ulike typar alkoholhaldige drikkar enn om du held deg til ein type: 38 35 40 1 Ei jente og ein gut som veg like mykje, toler like mykje alkohol: 10 88 15 1 Heroin forårsaker dei fleste helseskadar i Noreg når det gjeld rusmidlar: 46 19 47 2 Dei siste målingane visar at narkotikabruken blant unge i Noreg har gått tilbake: 25 39 49 1 Å drikke svart kaffi eller ta ein kald dusj kan hjelpe ein til å verte edru: 44 29 40 1 Kor mange elevar i ei typisk 8.klasse i Bergen med 30 elevar trur du gjer fylgjande: 1 elev el færre 2-3 elevar 4-9 elevar 10-17 elevar 18-30 elevar Ikkje svara Røykjer dagleg: 25 42 31 12 3 Har vore full: 18 26 43 21 5 Har brukt cannabis: 65 36 9 0 2 1 Ikkje svara på desse spørsmåla: 1 Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar? Aldri 1 gong 2-3 gonger Meir enn 3 gonger Ikkje svara Sigarettar 98 3 6 5 Alkohol 76 18 10 8 Cannabis 112 0 0 0 Amfetamin 112 0 0 0 Heroin 111 1 0 0 Ecstacy 112 0 0 0 Sovetabl. / Beroligande 95 5 3 5 4 Ikkje svara på desse spørsmåla: 2
Kor sannsynleg er det at du vil bruka dei rusmidler som er lista opp innan eit år frå no? - ein elev har ikkje svara Ikkje i det heile Lite sannsynleg Sannsynleg Sigarettar 96 12 5 Alkohol * 48 45 21 Cannabis 107 5 1 Amfetamin 109 4 0 Heroin 111 2 0 Ecstacy 108 5 0 Sovetabl. / Beroligande 78 29 6 * Ein elev har svara både ikkje i det heile og lite sannsynleg.
9. klasse etter programmet 106 elevar har svara på spørjeskjema Er du gut eller jente? Gut: 48 Jente: 52 Ikkje svart: 6 Risiko:Kva konsekvenser meiner du er relevante?* Alkohol: Tobakk: Miste kontrollen: 105 Dårleg ande: 95 Miste håret: 5 Verte blå på tunga: 5 Vondt i ryggen: 7 Dårleg råd: 87 Bli utsett for vald: 96 Verte avhengig: 98 Hjerneskader: 74 Fotsopp: 10 Skader på leveren: 97 Kviser: 65 Kaste opp: 101 Dårleg kondis: 92 Skader på hjartet: 69 Hår på ryggen: 6 Verte bevisstlaus: 86 Skadar på hjartet: 87 Vondt i hovudet: 87 Gule fingrar: 84 Lungekreft: 99 * Ein elev har ikkje svara
Påstandar om rusmidlar : tre elevar har ikkje svara Einig Ueinig Veit ikkje Ikkje svar Flerie døyr som fylgje av lovlege rusmidlar enn ulovlege rusmidlar: 71 20 10 2 Bruk av ecstacy kan føre til alvorlege psykiske problem: 94 2 7 Det er god grunn til å stole på alt media seier og skriv om ungdom og rusmidlar: 4 94 5 Du vert fullare av å blande ulike typar alkoholhaldige drikkar enn om du held deg til ein type: 35 64 4 Ei jente og ein gut som veg like mykje, toler like mykje alkohol: 9 92 2 Heroin forårsaker dei fleste helseskadar i Noreg når det gjeld rusmidlar: 26 57 19 1 Dei siste målingane visar at narkotikabruken blant unge i Noreg har gått tilbake: 59 25 17 2 Å drikke svart kaffi eller ta ein kald dusj kan hjelpe ein til å verte edru: * 10 87 5 2 * Ein elev har svara både einig og ueinig Kor mange elevar i ei typisk 8.klasse i Bergen med 30 elevar trur du gjer fylgjande: - seks elevar har ikkje svara 1 elev el færre 2-3 elevar 4-9 elevar 10-17 elevar 18-30 elevar Røykjer dagleg: 56 36 6 1 1 Har vore full: 22 54 21 1 2 Har brukt cannabis: 91 7 1 0 1
Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar? - fire elevar har ikkje svara Aldri 1 gong 2-3 gonger Meir enn 3 gonger Ikkje svara Sigarettar 89 5 3 5 Alkohol 67 12 15 8 Cannabis 100 1 0 1 Amfetamin 101 0 0 1 Heroin 101 0 0 1 Ecstasy 100 0 0 1 1 Sovetabl. / Beroligande 87 2 3 9 1 Kor sannsynleg er det at du vil bruka dei rusmidler som er lista opp innan eit år frå no? - fire elevar har ikkje svara Ikkje i det heile Lite sannsynleg Sannsynleg Sigarettar 87 9 6 Alkohol 36 47 22 Cannabis 95 5 2 Amfetamin 98 3 1 Heroin 100 1 1 Ecstacy 100 1 1 Sovetabl. / Beroligande 77 16 10
Uttalelsar om to do or not to do: fem elevar har ikkje svara Sterkt einig Einig Ueinig Sterkt ueinig Veit ikkje To do har lært meg mykje om risiko og skader ved bruk av rusmidlar: 47 48 1 1 4 Eg har blitt meir klar over kva som er sant / usant når det gjeld ungd. Sitt rusbruk: 52 44 1 1 4 Eg har blitt meir klar over forskjeller mellom gutar og jenter sin rusbruk: 26 58 4 3 10 Eg stolar meir på media si framstilling av ungdom og rusvaner no enn tidlegare: 2 13 35 45 6 Eg føler meg meir sjølvsikker til å meistre situasj. kor eg blir tilbode rusmidlar: 32 49 2 1 17 Påstander om to do or not to do: 10 elevar har ikkje svara Einig Ueinig Veit ikkje Ung til ung formidlarane var svært gode til å undervise i dette programmet: * 91 1 5 Eg vil anbefale at alle elevar på min alder får undervisning i ung til ung frå eldre ungdommar: 91 1 4 * Ein elev har svara på to alternativ
RESULTAT I PROSENT: Rette svar før og etter programmet: Formidlarar: Einig, ueinig, veit ikkje Før: Etter: Fleire mennesker døyr som fylgje av bruk av lovlege rusmidlar enn ulovlege (riktig): 53,3 % 100 % Bruk av Ecstacy kan føre til alvorlege psykiske problem (riktig): 73,3 % 100 % Det er god grunn til å stole på alt media seier om ungdom (feil): 73,3 % 100 % Du vert fullare av å blande ulike typar alkoholhaldige drikkar, enn om du berre held deg til ein type (feil): 14,3 % 100 % Ei jente og ein gut som veg like mykje, tåler ikkje like mykje alkohol (riktig): 80 % 85,7 % Heroin forårsaker dei fleste helseskader i Noreg når det gjeld rusmidlar (feil): 33,3 % 92,9 % Dei siste målingane viser at narkotikabruken blant unge i Noreg har gått tilbake (riktig): 46,2 % 78,6 % Å drikke kaffi eller ta ein kald dusj kan hjelpe ein til å verta edru (feil): 80 % 100 % Kor mange elevar i ei typisk 8. klasse med 30 elevar i Bergen trur du gjer fylgjande: Før: Etter: Røykjer dagleg: 13,3 % 66,7 % Har vore full: 26,7 % 42,9 % Har brukt cannabis: 66,7 % 92,9 %
Rette svar før og etter programmet: 9. klasse Einig, ueinig, veit ikkje Før: Etter: Fleire mennesker døyr som fylgje av bruk av lovlege rusmidlar enn ulovlege (riktig): 45,1 % 70,3 % Bruk av Ecstacy kan føre til alvorlege psykiske problem (riktig): 56,8 % 91,3 % Det er god grunn til å stole på alt media seier om ungdom (feil): 75,4 % 91,3 % Du vert fullare av å blande ulike typar alkoholhaldige drikkar, enn om du berre held deg til ein type (Feil): 31 % 62,1 % Ei jente og ein gut som veg like mykje, tåler like mykje alkohol (feil): 77,9 % 89,3 % Heroin forårsaker dei fleste helseskader i Noreg når det gjeld rusmidlar (feil): 17 % 55,9 % Dei siste målingane viser at narkotikabruken blant unge i Noreg har gått tilbake (riktig): 22,1 % 58,4 % Å drikke kaffi eller ta ein kald dusj kan hjelpe ein til å verta edru (feil): 25,7 % 86,1 % Kor mange elevar i ei typisk 8. klasse med 30 elevar i Bergen trur du gjer fylgjande: Før: Etter: Røykjer dagleg: 22,1 % 56 % Har vore full: 38 % 21 % Har brukt cannabis: 58 % 91 %
Før program: Formidlarar: Etter program: Formidlarar Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar? Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar? Aldri: 1 gong: 2-3 gonger: meir enn 3 g.: Aldri: 1 gong: 2-3 g: meir enn 3 g.: Sigarettar: 13,3 % 6,7 % 6,7 % 73,3 % Sigarettar: 14,3 % 0 % 7,1 % 78,6 % Alkohol: 6,7 % 0 % 0 % 93,3 % Alkohol: 7,1 % 0 % 0 % 92,9 % Cannabis: 93,3 % 6,7 % 0% 0% Cannabis: 92,3 % 7,7 % 0 % 0% Amfetamin: 100 % Amfetamin: 92,3 % 7,7 % 0 % 0 % Heroin: 100 % Heroin: 100 % Ecstacy: 100 % Ecstacy: 100 % Rohypnol: 100% Rohypnol: 100 % Kor sannsynleg er det at du vil bruke fylgjande rusmidlar innan eit år frå no? Sannsynleg Usannsynleg Ikkje i det heile Sannsynleg Usannsynleg Ikkje i det heile Sigarettar: 60 % 6,7 % 33,3 % Sigarettar: 64,3 % 14,3 % 21,4 % Alkohol: 86,7 % 6,7 % 6,7 % Alkohol: 86,7 % 6,7 % 6,7 % Cannabis: 0 % 6,7 % 93,3 % Cannabis: 0 % 7,7 % 92,3 % Amfetamin: 0 % 6,7 % 93,3 % Amfetamin: 0 % 7,7 % 92,3 % Heroin: 0 % 6,7 % 93,3 % Heroin: 0 % 7,7 % 92,3 % Ecstacy: 0 % 6,7 % 93,3 % Ecstacy: 0 % 7,7 % 92,3 % Sovetabl./berol.: 0 % 6,7 % 93,3 % Sovetabl./berol.: 0 % 7,7 % 92,3 %
Før program 9. klasse: Etter program 9. klasse: Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar? Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar? Aldri: 1 gong: 2-3 gonger: meir enn 3 g.: Aldri: 1 gong: 2-3 gonger: meir enn 3 g.: Sigarettar: 87,5% 2,7% 5,4% 4,5% Sigarettar: 87,3% 4,9% 2,9% 4,9% Alkohol: 67,9% 16,1% 8,9% 7,1% Alkohol: 65,7% 11,8% 14,7% 7,8% Cannabis: 100% 0% 0% 0% Cannabis: 98% 1 % 0% 1 % Amfetamin: 100% 0% 0% 0% Amfetamin: 99 % 0% 0% 1 % Heroin: 99,2% 0,8% 0% 0% Heroin: 99 % 0% 0% 0% Ecstasy: 100% 0% 0% 0% Ecstasy: 99% 0% 0% 1 % Sovetabl./berol.: 84,8% 4,5% 2,7% 4,5% Sovetab./berol: 86 % 2 % 3 % 8,9 % Kor sannsynleg er det at du vil bruke fylgjande rusmidlar innan eit år frå no? Ikkje i det heile Lite sanns. Sannsynleg Ikkje i det heile Lite sanns. Sannsynleg Sigarettar: 85 % 10,6 % 4,4 % Sigarettar: 85,3 % 8,8 % 5,9 % Alkohol: 42,1 % 39,5 % 18,4 % Alkohol: 31,7 % 46,1 % 21,6 % Cannabis: 94,7 % 4,4 % 0,9 % Cannabis: 93,1 % 4,4 % 2 % Amfetamin: 96,5 % 3,5 % 0 % Amfetamin: 96,1 % 2,9 % 1 % Heroin: 98,2 % 1,8 % 0 % Heroin: 98 % 1 % 1 % Ecstasy: 95,6 % 4,4 % 0 % Ecstasy: 98 % 1 % 1 % Sovetabl./berol.: 69 % 25,7 % 5,3 % Sovetabl./berol.: 74,8 % 15,5 % 9,7 %