To do or not to do! Rapport frå eit rusførebyggjande program gjennomført i Kvam herad skuleåret

Transkript

1 To do or not to do! Rapport frå eit rusførebyggjande program gjennomført i Kvam herad skuleåret

2 Innleiing Denne rapporten omhandlar og evaluerer gjennomføringa av det rusførebyggjande programmet «to do or not to do» i skuleåret i Kvam Herad. Rapporten er bygd på kursleiarane sine erfaringar gjennom heile prosjektet samt evalueringsskjema som 9. klassane og formidlarane har fylt ut før og etter programmet vart gjennomført på skulane. Det er 3. året dette programmet vert gjennomført i Kvam. Om to do or not to do To do or not to do er eit rusførebyggjande program utvikla av Stiftelsen Bergensklinikkene. Programmet er retta mot elevar i 9. klasse. Målsetjingane med programmet er: Betre ungdom sine kunnskapar om risiko og skader ved bruk av rusmidlar. Avdekkje myter og misforståingar om ungdom sin bruk av rusmidlar. Arbeide med ungdom for å finne fram til måtar å meistre situasjonar kor det er rusmidlar. Programmet er bygd opp etter ung til ung metoden. Dei to vanligaste forklaringane på kvifor ein skal nytta ung til ung formidling er: 1. Denne tilnærminga er hensiktsmessig når det gjeld å nå målgrupper som elles kan vera vanskeleg å nå. 2. Dess likare avsendar og mottakar av eit bodskap er dess større er sjansen for at bodskapet treff målgruppa og bodskapet vert vurdert som meir truverdig. Andre fordelar med metoden er: Ungdom identifiserer seg i størst grad med andre som har same kjenneteikn og preferansar som dei sjølve. Desse verkar meir pålitelege kjelder til informasjon, uavhengig av informasjonen sin innhaldsmessige sanningsgrad. Mange unge vil oppleve det som mindre truande å få informasjon frå andre unge i nærmiljøet enn å snakke med ein vaksen fagperson om for eksempel rus og seksualitet. Formidlarane kan og skape normer om rusbruk, og om alternativ til rusbruk som også andre kan nytta seg av for å skapa sin eigen aktivitet. Ung til ung formidling skapar ein større varigheit i kontakten og kontakt på fleire arenaer over tid mellom formidlarane og målgruppa. Dette skil ungdom frå vaksne førebyggjarar 1

3 som berre er tilstades til bestemte tider på avgrensa offentlege arenaer. Ung til ung formidling vert og rekna som å vera ei kostnadseffektiv førebygging. Ofte vil større ung til ung prosjekt vera kostnadskrevjande i oppstartsfasen. Men når prosjektet fyrst er etablert vil det kunna nå store grupper unge ved hjelp av frivillige medarbeidarar. Ungdom som deltek som formidlarar i ung til ung prosjekt, rapporterer om personleg vekst på bakgrunn av sitt engasjement og arbeid. Ein ungdom sine negative erfaringar med rusmidlar kan i slike prosjekt vendast om til ein ressurs som gjer at nettopp denne ungdommen godt egna som formidlar til anna ungdom. Ein annan fordel er at det ikkje så lenge sidan formidlarane sjølv gjekk i 9. klasse, så dei veit kva utfordringar denne aldersgruppa står ovanfor når det gjeld rus. Andre metodar som vert nytta i dette programmet er: Rollemodell/ pyramide læringsmodell. Repetisjon av nøkkeltema. Øvingar, leikar og diskusjonar. Ha det moro. Trenarane (lærarar/ utekontaktar) har fylgjande oppgåver: Planleggje den praktiske gjennomføringa av programmet Møte med rektorar i ungdomsskulane. Rekruttere ung til ung formidlarar. Opplæring av ung til ung formidlarar 2 formidlarar pr 9. klasse. Avtale datoar for foreldremøte og samlingar med ungdomsskulane. Planleggingsmøte med klasselærarane i ungdomsskulane. Oppsummeringssamling med ung til ung formidlarane. Koordinere evaluering av programmet. Formidlarane skal ha fylgjande undervisningsprogram: Eit foreldremøte. ( 1 skuletime) Ein innleiande samling i 9. klasse ( 1 skuletime) Tre samlingar i 9. klasse ( 6 skuletimar) Totalt 8 skuletimar. 2

4 Samling 1: Kva veit vi? -Fyrste møte med klassen elevane skal verta kjent med formidlarane. Samling 2: Kunnskapar: To know or not to know Samling 3: Forståing: To think or not to think. Samling 4: Mestring: To do or not to do. Tidlegare erfaringar To do or not to do har vorte gjennomført på to skular i Bergen før vi gjennomførte det i Kvam. Prosjektet har vore drevet gjennom stiftelsen Bergensklinikkane, Utekontakten i Bergen, og lærarar ved dei vidaregåande skulane. Stiftelsen Bergensklinikkane har utarbeidd rapportar frå gjennomføringa av programmet ved desse skulane, og resultata har vore svært positive. Det er no tredje gong programmet har vorte gjennomført i Kvam. Frå byrjinga av var det Gro Valestrand som starta å jobbe med prosjektet medan ho jobba som utekontakt i kommuna. Ho reiste til Bergen og Sandsli vidaregåande skule saman med representantar frå Øystese Gymnas for å sjå korleis dei jobba med prosjektet der. Etter besøk i Bergen og møter med Bergensklinikkane bestemte Kvam Herad seg for å gjennomføre to do or not to do i skuleåret Utekontakten stod då som koordinator for arbeidet, og samarbeidde med dei tre vidaregåande skulane i kommuna: Øystese Gymnas, Norheimsund Vidaregåande og Framnes Kristne Vidaregåande skule. Prosjektet fekk støtte frå Arbeidsgruppa for Rusførebyggjande arbeid i Kvam, og vart gjennomført i 9. klasse ved alle ungdomsskulane i kommuna. I evalueringa etter gjennomføringa av programmet og i kom det fram at både elevar og formidlarar hadde auka sitt kunnskapsnivå når det gjeld rusmidlar og konsekvensar av desse. Det kom òg fram at elevane var blitt meir bevisste på eigne haldningar i forhold til illegale rusmidlar, der det var ein nedgang i ynskje om å bruke dette etter at dei hadde gjennomført programmet, i forhold til kva som kom fram i undersøkingane på førehand. Dette gjaldt spesielt bruk av sovetablettar og beroligande midlar. Noko som kom tydeleg fram i gjennomføringa av to do or not to do desse to årene var at programmet hadde liten eller ingen effekt i forhold til rusmidlet alkohol. Det er ikkje lett å sei kva som er årsaka til dette, men etter første året la dette grunnlag for at vi ville ha eit større fokus på holdningar til alkohol og konsekvensar av bruken av dette i gjennomføringa av to do or not to do , noko som vi har vidareført til dette året. 3

5 Tidlegare har det ikkje vore fokusert på snus som rusmiddel i to do or not to do. Utekontakten og lærarar i ungdomsskulane ser at dette er vorte meir utbredt blant ungdommar dei siste åra. Difor har vi og valt å ha meir fokus på snus, kva snus er og konsekvensar ved langvarig bruk av snus denne gongen. «To do»-trenarar Siriann Lillevik og Birte Brakestad frå utekontakten, May Britt Almeland frå Øystese Gymnas har alle fått opplæring / trening i programmet av Jane Mounteney og Randi Vartdal Knoff ved Bergensklinikkane. Saman med Kjell Dysvik frå Framnes har desse vore trenarar for to do or not to do i år. Alle har delteke i opplæringa av formidlarane, og samarbeidet har vore godt, både i planleggingsfasen og i opplæringa av formidlarane. «To do»- formidlarar Erfaringar frå tidlegare tilsa at det kunne vere lurt å ha fleire enn to formidlarar til kvar klasse. På denne måten vert det tatt høgde for at nokon ville trekkje seg undervegs, samt at der vil vere fleire å gå på ved eventuell sjukdom blant formidlarane. Vi håpa difor at alle dei tre vidaregåande skulane i 4

6 kommuna kunne stille med formidlarar også i år. Dessverre vart berre to skular med denne gongen, noko som gav oss ei utfordring i forhold til talet på formidlarar. Elevane i sosialkunnskapsklassene på Framnes og Øystese Gymnas fekk tilbod om å delta, og i alt 15 formidlarar meldte seg. Desse var 12 jenter og tre gutar. Samtlege var gjennom opplæringa og har vore ute i dei til saman seks 9. klassene og undervist. To av formidlarane var «veteranar» i «to do or not to do» i år. Ei deltok i fjor, og ei har no vore med alle årene! Desse var spesielt nyttige å ha med i opplæringa av dei nye formidlarane, og har vore viktige ressursar for oss trenarar! Formidlaren som var med for 3. gong vart ikkje sett opp i team saman med dei andre, men fungerte som vikar ved sjukdom, og har vore flittig brukt. Opplæring av formidlarane Opplæringa av formidlarane vart lagt opp som tidlegare år med 22 timar opplæring av trenarane. Som vi har gjort tidlegare år, og som Stiftelsen Bergensklinikkene har anbefalt, tok vi med formidlarane på ei «Kick Off»-samling, denne gongen på Hardingasete på Ljones i desember. Dette var ein overnattingstur der alle skulle verte kjende med kvarandre og vi skulle byrja med opplæringa. I alt var det lagt opp til ti timar undervisning på denne turen. Dette vart to intense, men veldig kjekke og lærerike dagar for både formidlarar og trenarar. I tillegg vart det lagt opp til to seminardagar med til saman 12 timar undervisning på rådhuset i januar. Under desse dagane vart formidlarane godt trent i å framstå som gode rollemodellar, og dei fekk øve seg mykje på kvarandre på korleis dei skulle framføre dei ulike delane av opplegget i 9. klassane. Som i fjor vart formidlarane spesielt utfordra rundt emnet alkohol desse dagane, i tillegg 5

7 til at vi hadde fokus på snus som rusmiddel. Det var to intense dagar med mykje læring, men dei var svært vellukka! Gjennomføring av programmet i 9. klassene Under gjennomføringa av programmet skulle formidlarane dekkje tre ungdomskular: Øystese, Norheimsund og Strandebarm. 9. klasse i Ålvik deltok i dette programmet i fjor, og vi hadde difor ikkje To Do or Not To Do i Ålvik i år. Tilbakemeldingar frå formidlarane i fjor gjekk blant anna ut på at dei meinte det gjekk for lang tid mellom kvar samling. Difor valde vi i å køyre eit meir intensivt opplegg i år. Følgjeleg hadde vi alle samlingane i februar, der kvar klasse hadde ei samling i veka over fire veker. På førehand hadde formidlarane foreldremøte på skulane. Som tidlegare har utekontakten hatt i oppgåve å transportere formidlarane til og frå samlingane. På denne måten ville dei gå glipp av minst mogleg av sin eigen skuledag. Utekontakten var då så langt det lot seg gjera til stades på skulen og tilgjengeleg for formidlarane dersom det skulle vere noko dei lurte på undervegs, eller om det skulle dukke opp problem med undervisninga. Det vart igjen eit puslespel, men vi klarte å få det til! I somme tilfelle har der vore formidlarar som har vore vekke pga sjukdom. Sidan dei fleste team berre har hatt to formidlarar har vi då hatt behov for vikarar. «Senior»-formidlaren har stilt velvillig opp fleire gongar, i tillegg til at også formidlarar frå andre team har vore inne i andre klassar som vikarar. Dette er noko som både elevar og formidlarar har takla veldig bra! 6

8 Formidlarane har gitt positive tilbakemeldingar frå klassene. Det har vore veldig ulike klasser, der nokre har vore veldig stille medan andre har vore veldig aktive, noko som har gitt ulike utfordringar for formidlarane. Men sjølv om utekontaktane har vore tilgjengelege i undervisningstida har ingen hatt behov for å ha verken oss eller lærarar tilstades i undervisninga. Klassekontaktane har derimot vore viktige samarbeidspartnarar for formidlarane, som fekk møte desse i forkant av undervisninga. Her fekk dei litt informasjon om korleis klassene fungerer som gruppe, samt at også desse har vore tilgjengelege for formidlarane undervegs. Formidlarane har gitt tilbakemeldingar på at det har vore både kjekt og utfordrande å vere i klassene, og dei føler alle saman at dei er blitt trygge på å stå foran ei heil skuleklasse og undervise på denne måten. Dei fleste har gitt tilbakemeldingar på at sjølve programmet burde vere litt meir utvida i kvar samling, då det er lagt opp til undervisningstimar på 2*45 minutt, medan dei i praksis er ute i klassene i 2*60 minutt i kvar samling. Etterarbeid Som tidlegare tok utekontakten på seg å skrive rapport i etterkant av programmet, slik at både dei vidaregåande skulane, ungdomsskulane og andre interesserte får ei tilbakemelding på korleis programmet har gått. I dette arbeidet har evalueringsskjemaene vore viktige verktøy. Formidlarar og elevar har svara på evalueringsskjema både i forkant og etterkant av programmet. Svara på desse legger grunnlaget for denne rapporten. Resultat Ut i frå undersøkingane som er gjort før og etter programmet (sjå vedlegg under) kan vi sjå at «to do or not to do» har ført til at både formidlarar og 9. klassingar har eit tydeleg auka kunnskapsnivå når det gjeld rusmidlar og konsekvensar ved bruk av desse. Kunnskapen har også auka i forhold til det som vert kalla «fleirtalsmisforståingar». Når det gjeld endring i haldningar er biletet meir nyansert. Undersøkingane viser liten effekt i forhold til ynskje om å nytte illegale rusmidlar. Likevel svarar 100 % at det ikkje er sannsynleg i det heile eller at det er lite sannsynleg at dei vil nytte dette innan eit år. Grunnen til at det er liten effekt 7

9 er at dette var også det dei svarte i forkant av programmet. Unntaket er sovetablettar og beroligande midlar. Der er ein svak nedgang i sannsynlegheten for å nytte dette innan eit år. Der er ein tendens til at ein del har svara at det er lite sannsynleg at dei vil nytte dette før programmet, medan dei etter programmet har gått over til kategorien ikkje sannsynleg i det heile. Med andre ord ser vi ein positiv effekt på haldningar til sovetablettar / beroligande midlar etter gjennomføringa av «to do or not to do». Når det gjeld alkohol og tobakk ser vi liten eller ingen effekt av programmet. Det positive er at der er ein tendens til at nokre elevar har gått frå kategorien «lite sannsynleg» før programmet til kategorien «ikkje i det heile» etter programmet. Dette kan vere eit teikn på at nokre elevar har fått ei meir bevisst haldning til eigne meiningar, men antalet er såpass lite at dette vert synsingar frå vår side. Kva som er årsaka til at der er liten effekt i forhold til tobakk og spesielt alkohol er vanskeleg å sei. Alkohol og tobakk er lovlege rusmidlar for dei over 18 år, og det er meir allment akseptert i samfunnet at ungdom nyttar desse rusmidla. Vi trur det må fokuserast meir på desse rusmidla over lengre tid, både blant ungdommar og foreldre, før vi kan sjå endringar i haldningar blant ungdommane. Dette er igjen synsingar frå vår side, men vi ser at vi må fortsette å ha sterkare fokus på konsekvensar ved bruk av alkohol og tobakk enn dei illegale rusmidla ved ei evt ny gjennomføring av to do or not to do i Evalueringsskjemaene vi har nytta tek dessverre ikkje opp snus som eit eige rusmiddel. Vi veit difor lite om programmet har hatt innverknad på elevane si haldning til snus. I undersøkinga fekk elevane komme med eigne kommentarar om programmet. Her er eit utval av kommentarar som gjekk igjen: Kva som var bra med programmet: Dei praktiske oppgåvene Kjekt at unge har det, og ikkje vaksne Lærerikt Føler meg meir sjølvsikker Øvingar 8

10 Slapp vanlege timar Eg veit om fleire rusmidlar som eg bør passe meg for Lærte om konsekvensar Meistre situasjonar om rus Leikane, og at eg lærte mykje At me lærte om rusmidlar og korleis me skal meistre det. God undervisning Vi fekk sjansen til å stille spørsmål Diskusjonane Eg likte øvingane fordi då deltok nesten alle like mykje Dei lærte oss at ting er farlegare enn vi trudde, og ingen toler like mykje alkohol Eg likte spesielt godt at det var unge som forklarte dette At eg har lært ein god del og at dei som hadde det var veldig greie Dei var unge og forståelsesfulle. Blide og gav oss veiledning, ikkje moralske peikefingrar. Lærte mykje om det som eg ikkje visste om alkohol ++ Det blei ingen lekser og me fekk gjere masse aktivitetar og uttrykke våre meiningar Kva elevane ynskjer seg meir av: Mestring om å sei nei til rus Aktivitetar Fleire timar om temaet Å vise endå meir kor teit rusmidlar er! Meir rollespel Korleis ein skal meistre situasjonen Kva elevane ikkje likte med programmet: Ingenting, men det var litt oppatt og oppatt Oppgåvene i heftet Eg var ikkje så glad i alle leikane All pratinga At vi hadde forskjellege folk Kanskje litt lite program. Brukt bilete eller film, kanskje? Mykje teori Høyrt mykje av det før 9

11 Andre kommentarar: Eg syns at to do or not to do er et bra prosjekt. Dette håper eg verkeleg at de fortset med. Mange folk har bruk for den slags undervisning. Det burde bli slått meir ned på ungdommar si rusbruk Veldig kjekt og lærerikt! Dette var bra. Morosamt og lærerikt. Ut i frå kommentarane frå elevane kan vi sjå at dei sjølve har ei forståing av at dei har hatt eit godt utbytte av programmet. Ungdommane gir tilbakemeldingar på at dei tykkjer det er bra vi tek opp gruppepress og konkrete situasjonar som dei kan komme opp i, og det er eit ynskje blant fleire at det skal vere meir av dette i programmet. Gjennom slike øvingar kan dei føle seg betre rusta den dagen dei sjølve må ta eit standpunkt til rusbruk. Elevane gir også positive tilbakemeldingar på at det var ungdommar og ikkje vaksne som hadde denne undervisninga. Flesteparten anbefalar at elevar på deira alder får ung til ung-undervisning. Dette er tilbakemeldingar vi vil ta med oss i diskusjonen om vi skal gjennomføre To Do or Not To Do i Kvam i Til slutt vil vi igjen takke Stiftelsen Bergensklinikkane ved Jane Mounteney og Randi Vartdal Knoff som har vore gode vegleiarar og støttespelarar heile vegen. Vi vil og takke Øystese Gymnas og Framnes Kristne vidaregåande skule for at dei igjen var villige til å delta i prosjektet. Både trenarar og elevane ved desse skulane har gjort ein svært god og viktig jobb med To Do or Not To Do! Utekontakten i Kvam ser fram til eit nytt skuleår med «To Do or Not To Do»! 6.mai 2009 Birte Myhre Brakestad Utekontakten i Kvam 10

12 VEDLEGG «To Do or Not To Do» 2008 / 2009

13 Formidlarar før programmet: 12 formidlarar har svart på spørjeskjemaet : = rett svar Har du vore to do or not to do ung til ung formidlar tidlegare? Ja: 0 Nei: 12 Kor sjølvsikker føler du deg akkurat no i nevnte situasjonar? Sjølvsikker Litt sjølvsikker Ikkje sjølvsikker Diskusjonar om rus: Presentere info om rus: Halda øvingar i klassa: Kontroll i klassa: Vise / diskutere lysark: Å bruka manualen: Risiko Kva konsekvensar meinar du er relevante? Alkohol: Tobakk: Miste kontrollen: 12 Dårleg ande: 7 Miste håret: 1 Bli blå på tunga: 0 Vondt i ryggen: 1 Dårleg råd: 5 Bli utsett for vald: 11 Bli avhengig: 12 Hjerneskader: 9 Fotsopp: 0 Skader på leveren: 12 Kviser: 4 Kaste opp: 9 Dårleg kondis: 9 Skader på hjartet: 7 Hår på ryggen: 0 Bli bevisstlaus: 12 Skader på hjartet: 6 Vondt i hovudet: 7 Gule fingrar: 5 Lungekreft: 12

14 Påstandar om rus: Ja Nei Veit ikkje Flerie menneske døyr som fylgje av lovlege rusmidlar enn ulovlege rusmidlar: Bruk av ecstacy kan føre til alvorlege psykiske problem: Det er god grunn til å stole på alt media seier og skriv om ungdom og rusmidlar: Du vert fullare av å blande ulike typar alkoholhaldige drikkar enn om du held deg til ein type: Ei jente og ein gut som veg like mykje, toler ikkje like mykje alkohol: Heroin forårsaker dei fleste helseskadar i Noreg når det gjeld rusmidlar: Dei siste målingane visar at narkotikabruken blant unge i Noreg har gått tilbake: Å drikke svart kaffi eller ta ein kald dusj kan hjelpe ein til å verte edru: Kor mange elevar i ei typisk 8.klasse i Bergen med 30 elevar trur du gjer fylgjande: 1 elev el færre 2-3 elevar 4-6 elevar elevar elevar Røykjer dagleg: Har vore full: Har brukt cannabis: Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar? Aldri 1 gong 2-3 gonger Meir enn 3 gonger Sigarettar Alkohol Cannabis Amfetamin Heroin Ecstacy Rohypnol

15 Kor sannsynleg er det at du vil bruka dei rusmidler som er lista opp innan eit år frå no? Sannsynleg Usannsynleg Ikkje i det heile Sigarettar Alkohol Cannabis Amfetamin Heroin Ecstacy Rohypnol Som ein ser av tabellane har vi hatt med formidlarar med ulike erfaringar med rusmidlar som alkohol og tobakk. Ein viktig faktor for Stifteslen Bergensklinikkane i denne samanheng er å nytta gjennomsnitssungdom som formidlarar. Dette har med truverd å gjera når det gjeld ung til ung metodikk. Men det var viktig for Stiftelsen Bergensklinikkane at vi ikkje nytta ungdom som var brukarar av illegale rusmidlar.

16 Formidlarar etter programmet: 13 formidlarar har svara på spørjeskjemaet Kor sjølvsikker føler du deg akkurat no i nevnte situasjonar? Sjølvsikker Litt sjølvsikker Ikkje sjølvsikker Diskusjonar om rus: Presentere info om rus: Halda øvingar i klassa: Kontroll i klassa: Vise / diskutere lysark: Å bruka manualen: Risiko Kva konsekvensar meinar du er relevante? Alkohol: Tobakk: Miste kontrollen: 13 Dårleg ande: 13 Miste håret: 0 Bli blå på tunga: 0 Vondt i ryggen: 0 Dårleg råd: 12 Bli utsett for vald: 13 Bli avhengig: 12 Hjerneskader: 9 Fotsopp: 0 Skader på leveren: 13 Kviser: 9 Kaste opp: 13 Dårleg kondis: 13 Skader på hjartet: 10 Hår på ryggen: 0 Bli bevisstlaus: 13 Skader på hjartet: 9 Vondt i hovudet: 11 Gule fingrar: 13 Lungekreft: 13

17 Påstandar om rus: Ja Nei Veit ikkje Flerie menneske døyr som fylgje av lovlege rusmidlar enn ulovlege rusmidlar: Bruk av ecstacy kan føre til alvorlege psykiske problem: Det er god grunn til å stole på alt media seier og skriv om ungdom og rusmidlar: Du vert fullare av å blande ulike typar alkoholhaldige drikkar enn om du held deg til ein type: Ei jente og ein gut som veg like mykje, toler ikkje like mykje alkohol: Heroin forårsaker dei fleste helseskadar i Noreg når det gjeld rusmidlar: Dei siste målingane visar at narkotikabruken blant unge i Noreg har gått tilbake: Å drikke svart kaffi eller ta ein kald dusj kan hjelpe ein til å verte edru: Kor mange elevar i ei typisk 8.klasse i Bergen med 30 elevar trur du gjer fylgjande: 1 elev el færre 2-3 elevar 4-6 elevar elevar elevar Røykjer dagleg: Har vore full: Har brukt cannabis: Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar? Aldri 1 gong 2-3 gonger Meir enn 3 gonger Sigarettar Alkohol Cannabis Amfetamin Heroin Ecstacy Rohypnol

18 Kor sannsynleg er det at du vil bruka dei rusmidlar som er lista opp innan eit år frå no? Sannsynleg Usannsynleg Ikkje i det heile Sigarettar Alkohol Cannabis Amfetamin Heroin Ecstasy Rohypnol To do or not to do har tre målsetjingar i forhold til rus blant unge. Etter di meining, i kor stor grad er desse oppfylt? Oppfylt Delvis oppfylt Ikkje oppfylt Å auka unge sine kunnskapar om risiko /skadar ved bruk av rusmidlar: Å oppklare mytar/misforståingar om bruk av rusmidlar blant unge: At unge kan tileigne seg nye strategiar for å meistre situasjonar der rusbruk føregår: Formidlaren si oppleving av programmet: Meget tilfreds Litt tilfreds Ikkje tilfreds... med di eiga deltaking i programmet: med opplæringa i programmet: med antall samlingar med opplæring:

19 Samling i klassen: Svært godt Middels Dårlig Korleis fungerte manualeni gjennomføringa av programmet? Antall samlingar med elevane: For mange Akkurat passe For få Kva tykkjer du om antall samlingar med elevane? (Totalt 4) Anbefaling av programmet: Heilt einig Delvis einig Ueinig Eg vil anbefale dette programmet til andre ung til ung-formidlarar:

20 Diverse skriftlege kommentarar frå formidlarane: Kva ville du hatt meir av i opplæringsprogrammet? Programmet er perfekt Øvingar Aktivisering av elevane Debattøvingar Meir øvingar på å motstå press. Var og litt vanskeleg å få dei til å ta desse øvingane seriøst. Litt meir om dei ulike rusmidla Teori om ulike rusmiddel. Men eg syns eigentleg opplæringa var svært bra. Meir å gå på dersom ein får god tid. Ingenting, det var bra. Kva ville du hatt mindre av i opplæringsprogrammet? Fleire samlingar Teori. Elevane vart uengasjerte verkar det som Repetisjon Ingenting Andre kommentarar: Eg har lært mykje av programmet, og det har vore veldig kjekt! Detta e' kjempekjekt! Takknemleg for å kunne delta. Sjølv om dei fleste var flau når det gjaldt å spørje om det dei verkeleg lurte på, kunne ein merke at ein har tilfredsstilt nysgjerrigheten deira til ein viss grad. Det var kjekt, men også slitsomt!

21 9. klasse før programmet 110 elevar har svara på spørjeskjema : = rett svar Er du gut eller jente? Gut: 59 Jente: 49 Ikkje svart: 2 Risiko * Kva konsekvensar meinar du er relevante? Alkohol: Tobakk: Miste kontrollen: 105 Dårleg ande: 83 Miste håret: 1 Bli blå på tunga: 7 Vondt i ryggen: 3 Kviser: 26 Bli utsett for vald: 48 Bli avhengig: 98 Hjerneskader: 37 Fotsopp: 5 Skader på leveren: 52 Dårlig kondis: 94 Kaste opp: 90 Hår på ryggen: 2 Skader på hjartet: 28 Skader på hjartet: 57 Bli bevisstlaus: 41 Gule fingrar. 60 Vondt i hovudet: 80 Lungekreft: 92 Dårleg råd: 61 * To elevar har ikkje svart på dette spørsmålet

22 Påstandar om rusmidlar: Einig Ueinig Veit ikkje Flerie døyr som fylgje av lovlege rusmidlar enn ulovlege rusmidlar: Bruk av ecstacy kan føre til alvorlege psykiske problem: Det er god grunn til å stole på alt media seier og skriv om ungdom og rusmidlar: * Du vert fullare av å blande ulike typar alkoholhaldige drikkar enn om du held deg til ein type: Ei jente og ein gut som veg like mykje, toler like mykje alkohol: Heroin forårsaker dei fleste helseskadar i Noreg når det gjeld rusmidlar: Dei siste målingane visar at narkotikabruken blant unge i Noreg har gått tilbake: ** Å drikke svart kaffi eller ta ein kald dusj kan hjelpe ein til å verte edru:* *Ein elev har ikkje svart på denne påstanden ** To elevar har ikkje svart på denne påstanden Kor mange elevar i ei typisk 8.klasse i Bergen med 30 elevar trur du gjer fylgjande:* 1 elev el færre 2-3 elevar 4-9 elevar elevar elevar Ikkje svart: Røykjer dagleg: Har vore full: Har brukt cannabis: *To elevar har ikkje svart på dette spørsmålet.

23 Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar?* Aldri 1 gong 2-3 gonger Meir enn 3 gonger Ikkje svart Sigarettar Alkohol Cannabis Amfetamin Heroin Ecstacy Sovetabl. / Beroligande *4 elevar har ikkje svart på desse spørsmåla Kor sannsynleg er det at du vil bruka dei rusmidler som er lista opp innan eit år frå no? * 3 elevar har ikkje svart på dette spørsmålet Ikkje i det heile Lite sannsynleg Sannsynleg Ikkje svart Sigarettar Alkohol* Cannabis Amfetamin Heroin Ecstacy Sovetabl. / Beroligande * ein elev har svara både ikkje i det heile og lite

24 9. klasse etter programmet 101 elevar har svara på spørjeskjema : = rett svar Er du gut eller jente? Gut: 56 Jente: 45 Alkohol: Tobakk: Miste kontrollen: 97 Dårleg ande: 99 Miste håret: 3 Bli blå på tunga: 8 Vondt i ryggen: 7 Kviser: 64 Bli utsett for vald: 95 Bli avhengig: 94 Hjerneskader: 63 Fotsopp: 19 Skader på leveren: 82 Dårlig kondis: 92 Kaste opp: 92 Hår på ryggen: 9 Skader på hjartet: 50 Skader på hjartet: 76 Bli bevisstlaus: 77 Gule fingrar. 80 Vondt i hovudet: 83 Lungekreft: 98 Dårleg råd: 84 Påstandar om rusmidlar: Einig Ueinig Veit ikkje Flerie døyr som fylgje av lovlege rusmidlar enn ulovlege rusmidlar: Bruk av ecstacy kan føre til alvorlege psykiske problem: Det er god grunn til å stole på alt media seier og skriv om ungdom og rusmidlar Du vert fullare av å blande ulike typar alkoholhaldige drikkar enn om du held deg til ein type Ei jente og ein gut som veg like mykje, toler like mykje alkohol: Heroin forårsaker dei fleste helseskadar i Noreg når det gjeld rusmidlar: Dei siste målingane visar at narkotikabruken blant unge i Noreg har gått tilbake: Å drikke svart kaffi eller ta ein kald dusj kan hjelpe ein til å verte edru:

25 Kor mange elevar i ei typisk 8.klasse i Bergen med 30 elevar trur du gjer fylgjande: 1 elev el færre 2-3 elevar 4-9 elevar elevar elevar Ikkje svart Røykjer dagleg: Har vore full: Har brukt cannabis: Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar? Aldri 1 gong 2-3 gonger Meir enn 3 gonger Sigarettar * Alkohol Cannabis Amfetamin Heroin Ecstacy Sovetabl. / Beroligande * Ein elev har svara både 1 gong og 2-3 gongar Kor sannsynleg er det at du vil bruka dei rusmidler som er lista opp innan eit år frå no? Ikkje i det heile Lite sannsynleg Sannsynleg Sigarettar Alkohol Cannabis Amfetamin Heroin Ecstacy Sovetabl. / Beroligande

26 Uttalelsar om to do or not to do: Sterkt einig Einig Ueinig Sterkt ueinig Veit ikkje To do har lært meg mykje om risiko og skader ved bruk av rusmidlar: Eg har blitt meir klar over kva som er sant / usant når det gjeld ungd. Sitt rusbruk: Eg har blitt meir klar over forskjeller mellom gutar og jenter sin rusbruk: Eg stolar meir på media si framstilling av ungdom og rusvaner no enn tidlegare: Eg føler meg meir sjølvsikker til å meistre situasj. kor eg blir tilbode rusmidlar: Påstander om to do or not to do: *3 elevar ha ikkje svar på desse spørsmåla Einig Ueinig Veit ikkje Ung til ung formidlarane var svært gode til å undervise i dette programmet: Eg vil anbefale at alle elevar på min alder får undervisning i ung til ung frå eldre ungdommar:

27 RESULTAT I PROSENT: Rette svar før og etter programmet: Formidlarar: Einig, ueinig, veit ikkje Før: Etter: Fleire mennesker døyr som fylgje av bruk av lovlege rusmidlar enn ulovlege (riktig): 50% 100% Bruk av Ecstacy kan føre til alvorlege psykiske problem (riktig): 75% 100% Det er god grunn til å stole på alt media seier om ungdom (feil): 91,7% 100% Du vert fullare av å blande ulike typar alkoholhaldige drikkar, enn om du berre held deg til ein type (feil): 25% 84,6% Ei jente og ein gut som veg like mykje, tåler ikkje like mykje alkohol (riktig): 75% 100% Heroin forårsaker dei fleste helseskader i Noreg når det gjeld rusmidlar (feil): 33,3% 92,3% Dei siste målingane viser at narkotikabruken blant unge i Noreg har gått tilbake (riktig): 25% 76,9% Å drikke kaffi eller ta ein kald dusj kan hjelpe ein til å verta edru (feil): 50% 100% Kor mange elevar i ei typisk 8. klasse med 30 elevar i Bergen trur du gjer fylgjande: Før: Etter: Røykjer dagleg: 0% 92,3% Har vore full: 0% 30,8% Har brukt cannabis: 58,3% 100%

28 Rette svar før og etter programmet: 9. klasse Einig, ueinig, veit ikkje Før: Etter: Fleire mennesker døyr som fylgje av bruk av lovlege rusmidlar enn ulovlege (riktig): 35,5% 75,5% Bruk av Ecstacy kan føre til alvorlege psykiske problem (riktig): 49,1% 88,1% Det er god grunn til å stole på alt media seier om ungdom (feil): 64,2% 94,1% Du vert fullare av å blande ulike typar alkoholhaldige drikkar, enn om du berre held deg til ein type (Feil): 27,3% 54,5% Ei jente og ein gut som veg like mykje, tåler like mykje alkohol (feil): 66,4% 82,2% Heroin forårsaker dei fleste helseskader i Noreg når det gjeld rusmidlar (feil): 11,8% 45,5% Dei siste målingane viser at narkotikabruken blant unge i Noreg har gått tilbake (riktig): 23,1% 69,3% Å drikke kaffi eller ta ein kald dusj kan hjelpe ein til å verta edru (feil): 17,3% 73,3% Kor mange elevar i ei typisk 8. klasse med 30 elevar i Bergen trur du gjer fylgjande: Før: Etter: Røykjer dagleg: 14,8% 58,4% Har vore full: 2,8% 15,8% Har brukt cannabis: 63,8% 90,1%

29 Før program: Formidlarar: Etter program: Formidlarar Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar? Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar? Aldri: 1 gong: 2-3 gonger: meir enn 3 g.: Aldri: 1 gong: 2-3 g: meir enn 3 g.: Sigarettar: 25% 0% 25% 50% Sigarettar: 15,4% 0% 23,1% 61,5% Alkohol: 0% 0% 8,33% 91,66% Alkohol: 0% 0% 0% 0% Cannabis: 100% 0% 0% 0% Cannabis: 100% 0% 0% 0% Amfetamin: 100% 0% 0% 0% Amfetamin: 100% 0% 0% 0% Heroin: 100% 0% 0% 0% Heroin: 100% 0% 0% 0% Ecstacy: 100% 0% 0% 0% Ecstacy: 100% 0% 0% 0% Rohypnol: 100% 0% 0% 0% Rohypnol: 100% 0% 0% 0% Kor sannsynleg er det at du vil bruke fylgjande rusmidlar innan eit år frå no? Sannsynleg Usannsynleg Ikkje i det heile Sannsynleg Usannsynleg Ikkje i det heile Sigarettar: 41,7% 25% 33,3% Sigarettar: 46,15% 7,7% 46,15% Alkohol: 91,66% 8,33% 0% Alkohol: 100% 0% 0% Cannabis: 0% 0% 100% Cannabis: 0% 0% 100% Amfetamin: 0% 0% 100% Amfetamin: 0% 0% 100% Heroin: 0% 0% 100% Heroin: 0% 0% 100% Ecstacy: 0% 0% 100% Ecstacy: 0% 0% 100% Sovetabl./berol.: 0% 0% 100% Sovetabl./berol.: 0% 0% 100%

30 Før program 9. klasse: Etter program 9. klasse: Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar? Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar? Aldri: 1 gong: 2-3 gonger: meir enn 3 g.: Aldri: 1 gong: 2-3 gonger: meir enn 3 g.: Sigarettar: 80,2% 2,8% 5,7% 11,3% Sigarettar: 76,4% 5,9% 6,9% 10,8% Alkohol: 51,9% 17% 11,3% 19,8% Alkohol: 52,5% 17,8% 9,9% 19,8% Cannabis: 99,1% 0% 0,9% 0% Cannabis: 97% 2% 1% 0% Amfetamin: 99% 1% 0% 0% Amfetamin: 99% 1% 0% 0% Heroin: 100% 0% 0% 0% Heroin: 99% 1% 0% 0% Ecstacy: 100% 0% 0% 0% Ecstacy: 99% 1% 0% 0% Sovetabl./berol.: 77,1% 8,6% 4,8% 9,5% Sovetabl./berol.: 82,1% 10,9% 5% 2% Kor sannsynleg er det at du vil bruke fylgjande rusmidlar innan eit år frå no? Ikkje i det heile Lite sanns. Sannsynleg Ikkje i det heile Lite sanns. Sannsynleg Sigarettar: 75,7% 15,9% 8,4% Sigarettar: 80,2% 10,9% 8,9% Alkohol: 32,7% 41,1% 27,1% Alkohol: 36,6% 29,7% 33,7% Cannabis: 99,1% 0,9% 0% Cannabis: 98% 1,98% 0% Amfetamin: 99,1% 0,9% 0% Amfetamin: 99% 1% 0% Heroin: 99,1% 0,9% 0% Heroin: 100% 0% 0% Ecstacy: 99,1% 0,9% 0% Ecstacy: 99% 1% 0% Sovetabl./berol.: 68,2% 26,2% 5,6% Sovetabl./berol.: 78,2% 19,8% 2%