TELEMARK FYLKESKOMMUNE Saksframlegg Regional plan for samordna areal og transport i Grenland 2014-2025 Arkivsaksnr.:12/5466 Arkivkode:121 Saksbehandlar: Bjørg Hilde Herfindal Behandling i: Fylkesutvalet Hovudutval for samferdsel Fylkesutvalet Fylkesutvalet Forslag frå fylkesrådmannen 1. 2. Utkast til Areal- og transportplan for Grenland 2014-2025 (ATP-Grenland) vert lagt ut til offentleg ettersyn med høyringsfrist 10. desember 2013. For handelsetableringar på Kjørbekk og Enger ønskjer ein synspunkt på følgjande to alternativ: A: Minstestorleik Kjørbekk: 3.000 m 2 Minstestorleik Enger: 10.000 m 2 B: Minstestorleik Kjørbekk: 2.500 m 2 Minstestorleik Enger: 5.000 m 2 Bakgrunn for saka I Regional planstrategi 2012-2016, «Bærekraftige Telemark», er det vedteke å utarbeide ein regional plan for samordna areal og transport i Telemark. For byområdet i Grenland skal det utarbeidast ein eigen delplan for areal- og transport (ATP-Grenland) der Bypakke Grenland er handlingsdel for transportsystemet. Planprogrammet for ATP-Grenland blei vedteken av fylkestinget i sak 12/5466, 13. februar 2013. Planarbeidet er gjennomført innanfor organiseringa av Bystrategi Grenland, med deltaking frå Statens vegvesen, Jernbaneverket og kommunane Skien, Porsgrunn, Bamble og Siljan. Tema som planen handlar om er senterstruktur, bustad, næring, grøn struktur, jordbruk og areal til framtidig infrastruktur. Det har vore etablert arbeidsgrupper i tilknytning til dei ulike tema. Planen består av planbeskriving, retningsliner, bestemmelsar, plankart og handlingsprogram.
Planarbeidet har funne stad parallelt med rullering av kommuneplanane, og felles faglege utgreiingar er lagt til grunn både for ATP-Grenland og kommuneplanane. Planarbeidet er koordinert med ATP-Telemark. ATP-Grenland erstattar følgjande planar: Fylkesdelplan for infrastruktur i Grenland, 2002 Fylkesdelplan for senterstruktur i Telemark, 2004 (gjeld berre arealet i Grenland) Fylkesvegplan for Telemark, 2010 (gjeld berre arealet i Grenland) Kollektivplan for Telemark, 2010 (gjeld berre arealet i Grenland) Saksopplysningar Hensikten med Areal- og transportplan for Grenland (ATP-Grenland) er å legge til rette for befolkningsvekst og ivareta overordna miljømålsettingar. For å få dette til må regionen vere attraktiv. Dette oppnår ein ved å planlegge regionen som ein heilskap og finne løysningar på tvers av kommunegrensene. Visjonen er: «I 2025 er Grenland eit tyngdepunkt for befolkningsutvikling og næringsutvikling sør-vest for Oslo. På grunn av spennande jobbmogleghetar og gode bo- og bykvalitetar vèl folk frå heile landet å flytte til Grenland.» Hovudmåla er: Befolkningsvekst skal skapast ved å velje løysingar som sikrar attraktivitet for bedrifter, bebuarar og besøkande. Berekraft skal skapast ved å velje areal- og transportløysingar som fremjer miljøvenleg transport, trafikktryggleik, god folkehelse og god samfunnsøkonomi. Planen legg til rette for ein befolkningsvekst tilsvarande landsgjennomsnittet, dvs. 1,3 % årleg vekst. Dette inneber at befolkninga skal auke frå 104.000 innbyggjarar i 2012 til 123.000 innbyggjarar i 2025. Strategiar for å nå måla er: Legge til rette for utbygging i bysentra Høgare arealutnytting innanfor bybandet Utnytte elva si attraksjonskraft Attraktive buområde Konsentrasjon av handel Eit effektivt transportsystem Betre kollektivtilbod Tilrettelegging for gåande og syklande Side 2 av 6
Heilskapleg parkeringspolitikk Hovudgrepet i planen er å fokusere på det samanhengande bybandet frå Langesund til Skien. Dette inneber at minimum 80 % av kvar enkelt kommune sin bustadutbygging skal skje innanfor gangavstand frå metrolinene i kollektivsystemet. Dette er vist som ei gul sone (kalla byband) på plankartet. Kommunesentra er vist som brune soner. I desse sonene skal ein ha særlig stort fokus på høg arealutnytting, blanding av funksjonar, etablering av gode byrom og attraktive møteplassar. Sentralt i bybandet, mellom Skien og Porsgrunn, er det på begge sider av elva definert ein «elveby» der ein har fokus på å utnytte elva si attraksjonskraft til byutvikling. Det vert lagt til rette for høgare arealutnytting i denne sona enn i regionen elles. Det er tatt omsyn til at kommunane er forskjellige og har ulike konkurransefortrinn. Det vert lagt til rette for 4 bustader per dekar i kommunesenter og langs med elva (elvebyen). I bybandet elles vert det lagt til rette for 2 bustader per dekar, medan det i perifere delar, som på Langesundshalvøya vert lagt til rette for 1,5 bustad per dekar. I Siljan er det ikkje krav om tettleik. Kommunane kan framleis legge til rette for einebustader på store tomter. Men det kan maksimalt gjelde 20 % av bustadene, som vert etablert utanfor det definerte bybandet. For å avløyse rikspolitiske avgjerder om kjøpesenteretableringar inneheld planen ein klart definert senterstruktur. I planen er følgjande senterstruktur føreslege: Fylkessenter: Regionsenter: Kommunesenter: Lokalsenter: Handelsområde: Skien Skien og Porsgrunn Skien, Porsgrunn, Langesund, Stathelle (sekundært kommunesenter) og Siljan Borgeåsen, Brevik, Menstad, Moheim, Grasmyr, Gulset, Heistad, Herre, Herøya, Hovenga, Klyve, Langangen, Nenset, Rugtvedt, Skjelsvik, Skotfoss, Stridsklev, Tufte og Åfoss Enger, Herkules og Kjørbekk Planforslaget inneber at det er forbode å etablere handel over 1.500 m 2 utanfor senter definert i senterstrukturen. Det er unntak for handelsverksemder der den dominerande delen av vareutvalet er plasskrevjande varer; bilar, båtar, landbruksmaskiner, trelast og større byggevarer, samt utsal frå hagesenter og planteskular. Planforslaget inneber forbod mot etablering av tenesteyting utanfor kommunesentra. Dette gjeld til dømes NAV-tenester, tinghus, skattekontor, regionale utdanningsinstitusjonar, kino, bibliotek, kulturhus, osv. Det er unntak for sjukehus. Kommunane har høve til å inkludere fleire lokalsenter eller andre område for handel i senterstrukturen dersom dette ikkje fører til redusert omsetning i eksisterande senter. Dette må dokumenterast gjennom ein på førehand definert analyseprosess. For alle tema i planen er det utarbeidd retningsliner. Desse er retningsgjevande for kommunane si planlegging og kan gje grunnlag for motsegn etter ei skjønsmessig vurdering. For handel- og Side 3 av 6
tenesteyting er det både utarbeidd planbestemmelsar og retningsliner. Planbestemmelsar er juridisk bindande og gjeld framfor reguleringsplan og kommuneplan. Prioriterte oppfølgingsområde er: Næringsareal I planarbeidet er det utarbeidd ein enkel oversikt over næringsareal. Oversikten viser kva for næringsareal som finnast, men den seier ingen ting om kor mykje ledig kapasitet det enkelte område har. I planarbeidet blei det ikkje tid til å gjennomføre ei grundigare kartlegging. Før revisjon av ATP-Grenland bør det gjennomførast ei grundigare kartlegging av næringsareal og framtidige arealbehov. Det er behov for meir kunnskap om ulike næringstyper sine arealbehov og få ei oversikt over tilgjengeleg kapasitet i regionens næringsareal. Det vert òg føreslege å gjennomføre eit pilotprosjekt for fortetting innanfor eit næringsareal i Grenland for å skaffe erfaring med problemstillingar, verkemiddel og viktige aktørar. Pilotprosjektet leggast til grunn for å utarbeide kriterium for fortetting med kvalitet. Kollektivtrafikken Det bør gjennomførast ei utgreiing der ulike kollektivtilbod vert vurdert i samanheng. Utgreiinga må vurdere lokaltog/inter-city, bybane, båt på elva, Bratsbergbane og busstilbod/superbuss i ein samanheng og avklare optimal arbeidsdeling mellom konsepta. Satsing på kommunesentra I kommunesenter er det kompliserte grunneigarstrukturar og mange kryssande interesser. Å investere i bysenter er ofte forbunde med høg grad av uvisse. For å redusere terskelen for å investere i bysenter bør det offentlege ta ei offensiv rolle. Det vert føreslege at fylkeskommunen står kommunane bi i bo- og bymiljøprosjekter i kommunesentra. Endra reisevanar Det vert etablert ei ordning for opplæring, motivering, marknadsføring og gjennomføring av kampanjer for miljøvenleg transport. Det vert òg etablert felles retningsliner for drift og vedlikehald av gang- og sykkelvegnettet. Oppfølging av planen Det vert etablert eit system for å evaluere korleis planen vert følgd opp. Problemstilling Det er brei administrativ semje om at hovudgrepa i planen vil gjere Grenland meir attraktiv. Det er òg semje om at kommunesentra bør være førsteprioritet for handel og tenesteyting. Det er derimot delte meiningar om kva for grenser som skal setjast for handelsetableringar. Teoretisk sett, jfr. handelsanalyse frå Asplan Viak, burde all handel skje i kommune- og lokalsenter. Handelsanalysen viser at dersom ein ikkje gjer noko for å setje grenser for handelen på Kjørbekk og Enger, vil desse områda ta marknadsandelar frå andre senter i regionen. I kommunesentra er det derimot praktiske utfordringar knytt til areal, logistikk og bevaringsomsyn som gjer det problematisk å få plass til dei største handelskonsepta. Av den grunn gjev planforslaget òg rom for handelsetableringar på Kjørbekk og Enger, som begge er lokalisert i bybandet med relativt god busstilgjengeleghet. Kjørbekk er allereie i dag eit område med betydeleg detaljhandel. Side 4 av 6
For å motverke utarming av kommunesentra vert det tilrådd å ikkje gje fullt frislepp for handel på Kjørbekk og Enger. For å sikre seg at det berre er handelsverksemder som ikkje lar seg innpasse i lokalsenter eller bysenter som etablerer seg i disse områda inneheld planforslaget krav til minstestorleik for handelsetableringar. På Kjørbekk er det føreslege minstestorleik 3.000 m 2, medan det på Enger er føreslege minstestorleik 10.000 m 2. Erfaring frå Agder har vist at krav om minstestorleik er ein effektiv måte å styre handelsetableringar på. Mogleghetane i Skien og Porsgrunn er ikkje like. Skien sentrum har eit mindre utbyggingspotensial enn Porsgrunn sentrum. Skien har i planarbeidet kome med innspel om at det bør setjast ei lågare grense for etableringar på Kjørbekk, og argumenterer med at det er problematisk å etablere handelsverksemder på meir enn 2.500 m 2 andre stader i kommunen. Porsgrunn meiner at det av omsyn til kommunesentra ideelt sett ikkje bør opnast opp for handel på Kjørbekk eller Enger. Dersom det likevel opnast opp for handel må det vere likebehandling mellom desse to områda. Porsgrunn meiner at det først og fremst er handelsetableringar opp til 3.000 m 2 som vil egne seg på Down Town. Vurdering frå fylkesrådmannen Regional delplan for samordna areal og transport i Grenland (ATP-Grenland) er ein svært viktig plan som vil legge tydelege og forutsette føringar for den fysiske utviklinga av storbyområdet i Grenland fram mot 2025. Planen vil bidra til å gjere regionen meir attraktiv for investering og tilflytting. I tillegg er planen eit strategisk viktig dokument for å sikre Grenland eit godt utgangspunkt for Stortinget si handsaming av bypakkesøknaden, og for evt. komande bymiljøavtaler. I Nasjonal Transportplan (NTP) er det sett av 26 mrd. kr til beløningsmidlar og bymiljøavtaler dei neste 10 åra. Det er berre dei største byområda, dvs. Framtidens byer, som kan søkje om midlar. Her deltek Skien og Porsgrunn. For å ta imot midlar må byane legge planar som er i samsvar med statlege målsettingar, som blant anna inneber at all transportvekst i framtida skal skje som kollektivtransport, gange eller sykkel. Det er varsla at byane må føreslå ei samla tiltakspakke som både omhandlar infrastruktur og arealbruk for heile byområdet. Byar som gjer dette på ein overtydande måte vil bli prioritert. Det er difor viktig at ATP-Grenland byggjer opp om måla om å ta all transportvekst med kollektivtransport, sykkel og gange. Fylkesrådmannen meiner at dei viktigaste momenta i ATP-Grenland er at ein har klart å avgrense bybandet og oppnådd semje om at 80 % av bustadbygginga skal skje innanfor dette området. Målsettingar og verkemiddel for auka tettleik og styrking av senter er òg særs viktige. Fylkesrådmannen ser at den største politiske utfordringa i planen er handelsetableringar. Handelsetableringar utanfor kommunesenter og lokalsenter bidreg til utarming av eksisterande senter. I eit regionalt perspektiv bør difor mest mogleg handel etablerast i bysentra. Fylkesrådmannen erkjenner derimot at utviklingspotensialet i bysentra, og særleg i Skien sentrum, er avgrensa. Dette kan ein ikkje sjå bort ifrå. Dersom ein tillét handel utanfor sentrum er det difor viktig å setje krav om minstestorleik slik at ein ikkje opnar opp for handelsverksemd som elles kunne ha lege i sentrum. Det er òg viktig å sikre god tilgjengeleghet med kollektivtransport, gange og sykkel. Side 5 av 6
Sett i eit regionalt perspektiv er det uproblematisk at verksemder som ikkje får plass i Skien sentrum heller etablerer seg i Porsgrunn sentrum. Sett frå eit kommunalt perspektiv er det derimot viktig å sikre vekstmogleghetar innanfor eiga kommunegrense. Utgangspunktet i Porsgrunn og Skien er ikkje likt. Porsgrunn har store arealreservar i sentrum; det har ikkje Skien. Kjørbekk i Skien er allereie eit etablert handelsområde med store butikkar, medan Enger i Porsgrunn i hovudsak er jomfrueleg mark. Kjørbekk, med si plassering midt mellom Skien og Porsgrunn, ligg meir sentralt til enn Enger. Kjørbekk og Enger er med andre ord ikkje like og bør difor heller ikkje handsamast likt. Fylkesrådmannen tilrår primært at det vert sett krav til minstestorleik 3.000 m 2 på Kjørbekk og 10.000 m 2 på Enger. Enger utgjer i dette høve ein arealreserve for dei aller største verksemdene. Denne moglegheten har ein ikkje på det utbygde Kjørbekk-området. For å gje mogleghet til politisk diskusjon og ein eventuell anna konklusjon mogleg utan å måtte sende planen ut på ei ny høyring, tilrår fylkesrådmannen at det òg fremjast eit sekundært alternativ der minstestorleiken på Kjørbekk settast til 2.500 m 2 og at minstestorleiken på Enger settast til 5.000 m 2. Trykte vedlegg: 1. Areal- og transportplan for Grenland (ATP-Grenland) Uttrykte vedlegg: 2. Konsekvensutgreiing (KU) 3. Risiko- og sårbarhetsanalyse (ROS) 4. Fagutgreiing: Fortettingspotensial i Grenland, Norconsult 2012 5. Fagutgreiing: Bybane Grenland, Mulighetsstudie for byutvikling og bybane, Norconsult 2013 6. Fagutgreiing: Senterstruktur og handelsanalyse i Grenland, Asplan Viak 2013 7. Fagutgreiing: Strategi og plan for myke trafikanter i Grenland, Asplan Viak 2013 8. Temarapport: Boligstrategi, Bystrategisamarbeidet 2013 9. Temarapport: Grønnstruktur, Bystrategisamarbeidet 2013 10. Temarapport: Næringsstrategi, Bystrategisamarbeidet 2013 Utrykte vedlegg er å finne på Fylkeskommunen si heimeside under planar i arbeid: http://www.telemark.no/vaare-tjenester/arealbruk-og-transport/bystrategi- Grenland/Samordnet-areal-og-transport Side 6 av 6