Framtidig kommunestruktur i Sør- Trøndelag: utfordringer og muligheter. Reidar Almås, Norsk senter for bygdeforskning Innlegg Skaun næringsforening 29.01. 2015 1
Norsk senter for bygdeforskning Stiftelse, på Dragvoll ved Trondheim Nært samarbeid med NTNU 30 tilsette, 30 mill omsetning, 33 år Direktør Harald Lein frå Skogn Forskingstema: Lokalsamfunn, bygdeliv, kultur Ressursforvalting, miljø, landskap Næringsutvikling, landbruk, verdikjeda for mat Samfunnsforsking: sosiologi, geografi,sos.antropologi, statsvitskap, agronomi, helsefag og bed.økonomi Foto: Jørn Adde
Bestilling frå Hans Petter Øien Kvam I løpet av denne stortingsperioden skal kommunekartet i Norge legges på nytt, og uansett sluttresultat vil det bety både utfordringer og muligheter for politikere, innbyggere og næringsliv. Drøft hvordan kommunal effektivitet, demokrati og identitet vil bli påvirket av den framtidige, sannsynlige kommunestrukturen i Sør- Trøndelag Todelt innlegg: 1. utfordringer 2. og muligheter. 3
Gangen i innlegget Erfaringar med kommunereformen frå Danmark og Finland Norsk kommunereform 3 framtidsbilder for kommune-norge Utfordringar og muligheter i den regionale utviklinga i Skaun og bygdene omkring. 4 4
Svaret er større kommunar: Men kva var spørsmålet? Lågare kostnader? Betre tenester? Rekruttere kompetanse Meir demokrati? Betre næringsutvikling? Takle nye oppgåver? Betre styring og kontroll? For kven? 5
Erfaringar frå kommunereformen i Danmark Frå ca 250 til ca 100 kommunar i 2004 (Kjelde: Kurt Houlberg: KORA-rapporten) Forbetra økonomisk styringskapasitet Tap på demokratikontoen Auka økonomisk og fagleg berekraft, på dei oppgåvene som kommunane hadde før 10 % effektiviseringsgevinst på administrasjon Auka utgifter til sosiale ytingar og barnevern 6 6
Kommunens fire roller danske erfaringar med kommunereform Rollen som tenesteprodusent styrkest (men nye oppgåver trekker ned) Rollen som myndighetsutøvar styrkest (nye oppgåver trekker ned også her) Rollen som samfunnsutviklar: ingen aner kva som har skjedd Den lokaldemokratiske arena svekkest 7 7
Finske erfaringar med Kommune- og servicestrukturreformen 2008-2012 (P. Meklin og M. Pfinske erfaringarekola-sjøblom 2013) Finske erfaringar med Kommune- og servicestrukturreformen 2008-2012 (P. Meklin og M. Pekola-Sjøblom 2013) 1. Man kan inte definiera en optimal kommunstorlek 2. Kommunens storlek och serviceenhetens storlek är två olika saker 3. Kommunerna är olika och deras problem varierar 4. Förtroende är en resurs och ett kapital SOM KAN FORSTØRAS 5. En kommunreform ger ofta inte synliga besparingar 6. Kommunernas differentieringsutveckling fortgår 7. Reformens fördelar uppstår på lång sikt och sammanslagningsfasen skapar fusionskostnader 8 8
Finske erfaringar, fortsatt ervicestrukturreformen i Finland 8. Vid reformer ändrar demokratin och bristen på demokrati form 9. Likartade kommuner kan följa olika utvecklingsvägar 10. Personalen är en avgörande resurs i kommunen, både i den vardagliga verksamheten och vid reformer 11. Verksamheten kan utvecklas också utan kommunsammanslagningar 12. Statliga beslutsfattares riktlinjer är oenhetliga: Det är viktigt att bygga broar mellan regeringsprogrammen 9 9
Utfordringar i kommunereformen 10 Rike og fattige kommunar Hasteinvesteringar og Robek-kommunar By og land: Store byar og små bygdekommunar Politiske og sosiale kulturforskjellar Identitet er viktig for meining i liva våre Noen prosessar tar lenger tid enn andre og den same prosessen tar ikkje like lang tid for alle og over alt Kven skal drive med bygde- og samfunnsutvikling? Kven skal bidra med kapasitet og kompetanse til dei som uansett vil mangle noe? Kva med nivået under kommunen? 10
Folketalsutviklinga i Sør-Trøndelag 2002-2012 11 11
Utfordringar i folketalsbildet 12 12
Korleis få til vekst i innlandet? 13 Næringsutviklinga går bra på delar av kysten Tilbakegang i sysselsettinga i bygdenæringane i innlandet, også i dalføra Kva skal vera motoren i bygde- og samfunnsutviklinga? Kjem ikkje utanom ressursbasen i innlandet: jord, skog, berg, fjell, vidde, Korleis få til vekst i bioøkonomien, bergverk og reiseliv? Korleis kan vi utnytte fotosyntesen på ein smartare måte? 13
Sanners våte draum? Sanners ekspertutval («Vabo-utvalget») foreslo i sin første rapport i april 2014 100 kommunar med minimum 15-20 000 innbyggarar 14 14
Kompetanseargumentet Er det gitt at store kommunar har så mye lettare for å tiltrekke seg kompetent arbeidskraft? Er ikkje konkurransen om arbeidskrafta størst i storbyane? Er det så sikkert at store kommunar har betre barnevern og rusomsorg Vil byane ha eller få kompetanse til å drive bygdeutvikling? 15
Kvifor snakkar ministeren ned interkomunalt samarbeid? Kvifor er det mindre demokratisk å kjøpe tenester frå andre kommunar enn frå private tilbydarar? Kan ikkje interkommunalt samarbeid vera den brua som ein ny kommunal identitet kjem ruslande på i det stille? Interkommunalt samarbeid vil ikkje forsvinne om kommunane blir større Demokratisk legitimitet må ordnast uansett 16
Den heilage generalistkommunen Kvifor er det så sikkert at alle kommunar skal drive med alt? Og er det så sikkert at alle kommunar har like store behov for tenester på alle område? Kan ikkje distriktskommunar ha basistenester innan grunnopplæring, helse og omsorg, og kjøpe andre tenester frå ein regionkommune? 17
Mine 3 framtidsbilder 1) Moderat kommune- og regionreform 2) Kommunereformen kjører seg fast 3) Radikal kommune- og regionreform 18 18
Alternativ 1: Ein moderat kommunereform Mest gulrøter, lite pisk Dei lokale og regionale prosessane går toleg bra 30 prosent færre kommunar, som i 1964 Resultat ca 300 kommunar Fleksibel oppgavefordeling Oppmjuking av «generalistkommunen» Gradvis regionreform: lågaste fylkesfruktene først Trøndelag og Agder først i fylkesreformløypa 19 19
Alternativ 2: Kommunereformen kjører seg fast Gulrøtene strekk ikkje til Sanner og Solberg må bruke pisk Inntektssystemet blir bruka til å legge press på dei små kommunane i 2017-budsjettet Dei blå taper stortingsvalet i 2017 Eit nytt fleirtal på Stortinget må lande kommunereformen Ca 400 kommunar 15-17 fylke 20
Alternativ 3: Ein radikal kommune- og regionreform Først gulrøter, så økonomisk og lovregulert pisk Dei lokale og regionale prosessane går bra noen stader Der prosessane stansar opp, grip Stortingsfleirtalet inn og vedtar kommuneinndeling før valet i 2017 Resultat ca 200 regionkommunar Unntak for noen distrikts- og øykommunar Ny og radikalt endra oppgavefordeling Generalistkommunen re-etablert Blå-blått fleirtal ved Stortingsvalet i 2017 Fylkeskommunen nedlagt etter valet i 2017 21 21
Moderat fylkesreform kombinert med alternativ 1 Nytt storfylke i Trøndelag Troms og Finnmark går saman Nordland og Møre og Romsdal som før Vestlandet: Hordaland og Sogn og Fjordane Agderfylka og Rogaland går saman Vestviken: Vestfold, Buskerud og Telemark Østviken: Østfold, Oslo og Akershus Innlandet: Oppland og Hedmark 22
Geir Vinsand og NIVI analyse sitt kommunekart over Trøndelag 23 23
Om det ikkje går slik, korleis går det? 24 24
Kvalifisert gjetning, alternativ A: Nytt kommunekart i Sør-Trøndelag Røros, Holtålen og Os frå Hedmark Værnes regionkommune med Selbu og Tydal, eventuelt Frosta Rissa og Leksvik går saman Nord-Fosen: Åfjord og Roan går saman, Osen går nordover Ørland og Bjugn består inntil vidare Frøya, Hitra og Ytre Snillfjord Agdenes, Indre Snillfjord, Orkdal, Meldal og nedre Rennebu går saman i regionkommune, muligens også med Rindal frå M&R Hemne går til M&R Trondheim og Klæbu går saman Malvik, Skaun, Melhus og Midtre-Gauldal består inntil vidare Oppdal og Øvre Rennebu 25
Utfordringar i kommunane framover Planegging for desentralisert sentralisering Regulering av trafikk, miljø,.. Rigge kommunens næringsliv for tida etter oljen Smart utnytting av fotosyntesen Fornuftig resursforvaltning Samhandling stat, fylkeskommune, kommune, kommunedel 26 26
Desentralisert konsentrasjon? Kva skjer? Befolkningsveksten skjer rundt bygdesentra og bygdebyane Både villa og «spontan» utvikling Drivkreftene har virka over noen år og vil virke enda sterkare i åra framover Kommunane må bidra til å legge føringar for og planlegge attraktive småstader Eksemplet Korsvegen 27 27
Spørsmål og utrop 28 28
Takk for meg