ØKONOMIPLAN og BUDSJETT 2007

ØKONOMIPLAN 2007-2010 og BUDSJETT 2007 FRÆNA KOMMUNE Vedteke av Fræna kommunestyre den 11.12.2006 sak nr 88/06. 1

2

FØREORD Fræna kommune sitt budsjett for 2007 og økonomiplan for 2007-2010 er å sjå som eit ekspansivt budsjett Det er sett fokus på å oppretthalde dagens tenestenivå og bygge inn ein del nye, samt styrking av eksisterande tiltak. Alle nye tiltak og styrkingar er prioritert i tråd med overordna føringar frå kommunestyret og nokre av dei viktigaste tiltaka på driftssida for 2007 er m.a.: Styrka drift eldreomsorga Gjennomgang inst.omsorg/open omsorg Nye læremiddel grunnskolen Auke i kulturmidlane Verdiskapingsprogrammet Nye stillingar Eit stadig aukande tal på eldre og pleietrengande gjer utfordringane store for å klare å oppretthalde dagens tenestestandard til denne gruppa. Her vert det behov for både effektivisering og friske midlar for å nå målsettingane. Samstundes som det vert tilført vesentlege midlar til denne sektoren ser ein klart at det er behov for ein gjennomgang av ressursbruken på dette området, spesielt å få balansert av forholdet mellom institusjonsomsorga og open omsorg. Ny sjukeheim i Elnesvågen vil stå klar i løpet av 2007. Dette vert eit vesentleg bidrag til betring av eldreomsorga i kommunen. Ut over dette gjer rådmannen framlegg om å styrkje eldreomsorga med 2 mill. kroner i friske midlar. Fræna kommune vil i løpet av 2007 kunne få full barnehagedekning. Utviding av barnehagane på Tornes og på Hustad vart vedteke utbygd parallelt, med 18 plassar ved kvar barnehage. I tillegg er det no under oppføring ein privat barnehage med 72 plassar i Dalelia i Elnesvågen. Fræna kommune har dermed medverka til å oppfylle dei sentrale signala om satsing på dette området, med resultat full barnehagedekning i løpet av 2007. I kommuneplanen og i økonomiplanen for Fræna er det lagt inn ein strategi om ein føresetnad om aukande folketal. Etter nokre år med negativ folketalsutvikling har det sidan 2003 vore ei positiv folketalsutvikling. Dette er også situasjonen så langt i 2006. Første halvåret 2006 er det ein netto folketilvekst på 49 personar. Dette er også sers positivt for kommunen sine overføringar gjennom inntektssystemet. Rådmannen har kontinuerleg fokus på effektiviserings- og rasjonaliseringstiltak for å utvikle organisasjonen til det beste for innbyggjarane. Det pågår no ei evaluering av den administrative strukturen etter at han no har fungert sidan 01.01.2004. Møreforsking er engasjert til å gjennomføre ei evaluering m.a. med grunnlag i spørjeundersøking blant alle fast tilsette i kommunen. Når resultatet av denne er klar, vil det vere aktuelt å setje i verk tiltak for å tilpasse/justere organisasjonen. Det er vidare sterkt fokus på arbeidet med å redusere sjukefråveret. M.a. er det for 2007 føresett at utgiftene til sjukevikarar under 16 dagar skal reduserast monaleg og det er som følgje av dette lagt inn ei vesentleg innsparing i driftsbudsjettet. 3

Fræna kommunestyre har vedteke å innføre balansert målstyring som styrings- og rapporteringssystem og 2007 er første året det vert praktisert eit gjennomgåande målekart. Det inneber at det i løpet av 2007 skal gjennomførast brukar- og medarbeidarundersøkingar på alle tenesteområde, samt at det skal gjerast innbyggarundersøkingar i tråd med vedteke målekart. Ved slik bruk av balansert målstyring vil kommunen få fram data slik at ein kan ta lærdom av resultata og arbeide for seinare forbetringar. Som det vil gå fram av framlegget til investeringsplan for 2007-2010 vil ein sjå at det vert ei vesentleg økonomisk satsing innan viktige område som Fullføring barnehageutbygging Fullføring av ny sjukeheim i Elnesvågen Vidare satsing IKT Elevtoalett Overrislingsanlegg Bøtunet/Lundhaugen Kystmiljøsenter i Bud Utviding Myrbostad gravstad Trafikktryggingstiltak Utbygging av bustadfelt For få plass til den tilrådde auken på driftssida, samt å dekkje opp dei framlagte investeringane, har rådmannen gjort framlegg om slik inndekning: Kompensasjon mva 5 551 000 Avdragsutsetting 6 000 000 Overføring lønsbudsjett 1 400 000 Auka folketal/inntektssyst 1 000 000 Pressmeld KRD 6.11.06 2 100 000 Eigedomsskatt 2 101 000 Justert saldo Istad-fondet 900 000 Redusert sjukefråver 750 000 Ein vil her spesielt peike på at bruk av kompensasjon frå meirverdiavgifta er ei eingongsinntekt som seinare år må konverterast i annan inntekt, eventuelt at kommunen sitt tenestetilbod vert redusert tilsvarande. Det er difor viktig at det er sterkt fokus på budsjettbalansen i 2007 slik at ein kan gå inn i 2008 med eit balansert budsjett. Når det gjeld avdragsutsetting er dette eit grep som vert gjort for å tilpasse kommunen si avdragsbelasting til investeringane si levetid. Slik avdragsutsetting/lengre avdragstid gjer at kommunen sitt handlingsrom i framtidige budsjett vert redusert. Imidlertid har rådmannen funne at dei prosjekta som vert tilrådd i denne økonomiplanen har så høg prioritet, i høve tenestetilbodet no og mange år framover, at det bør gå på bekosting av framtidig handlingsrom. Rådmannen må i 2007 ha ei stram styring av økonomien slik at budsjettet som er tildelt ved starten av året skal halde på alle tenesteområde. Samla arbeidstokk vil inneha ein nøkkelrolle i høve til iverksetting og framtidig måloppnåing av tilrådde budsjett, og kommunen sin evne til å realisere forventningane i dette dokument til neste års tenesteproduksjon i kommunen. Rådmannen vil derfor ha dette som hovudfokus det komande året. Saman vil ein anstrenge seg hardt for at tildelte midlar vert brukt etter intensjonane til Fræna kommune sine 4

innbyggjarar sitt beste. Trass dei mange utfordringane som budsjettet for 2007 gjev, vil Fræna kommune gjennom flotte, engasjerte og dyktige medarbeidarar gje gode og viktige tenester til innbyggjarane. Elnesvågen, den 13. november 2006 Arne Sverre Dahl Rådmann Per Øvermo Kommunalsjef 5

6

INNHALD FØREORD... 3 FELLESDEL... 9 GENERELLE PLAN- OG BUDSJETTFØRESETNADER... 11 ØKONOMISKE PLAN- OG BUDSJETTFØRESETNADER... 21 FRAMLEGG TIL ØKONOMIPLAN... 25 VEDLEGG: KOSTRA-TAL NIVÅ 1... Feil! Bokmerke er ikke definert. EININGANE SINE BIDRAG... 41 STAB/STØTTE... 43 ADMINISTRASJON... 45 PERSONAL OG ORGANISASJON... 48 SAMFUNN OG UTVIKLING... 52 SØRVISKONTOR... 55 SKULAR... 59 GRUNNSKULEN I FRÆNA... 61 FRÆNA OPPLÆRINGSSENTER... 67 BARNEHAGAR... 69 DEI KOMMUNALE BARNEHAGANE... 71 PLEIE OG OMSORG... 75 PLEIE OG OMSORGSTENESTA... 77 BUD DISTRIKT... 81 ELNESVÅGEN/SØRE FRÆNA DISTRIKT... 84 KJØKKEN... 86 HELSE/SOSIAL... 89 SOSIALTENESTA... 91 LEGEKONTOR/LEGEVAKT... 94 REHABILITERING/HABILITERING... 95 HELSE OG BARNEVERN... 102 BUTENESTA... 108 FRÆNA KOMMUNALE ARBEIDSSENTER... 111 KULTUR... 115 KULTUR... 117 MUSIKK- OG KULTURSKULEN... 120 TEKNISK OG LANDBRUK... 123 LANDBRUK... 125 TEKNISK FORVALTNING... 128 ANLEGG OG DRIFT... 130 EIGEDOM... 132 7

8

FELLESDEL 9

10

GENERELLE PLAN- OG BUDSJETTFØRESETNADER Kommunen sine tenester er retta mot innbyggjarane i kommunen. Økonomiplanen som inneheld kommunen sitt handlingsprogram for dei komande fire åra vil ha folketalsutviklinga i kommunen som ein viktig planføresetnad. Økonomiplanen (handlingsprogrammet) utgjer kommuneplanen sin kortsiktige del og skal reflektere dei overordna måla og satsingsområda kommunen har sett seg i den langsiktige kommuneplanlegginga. Utviklinga i folketalet Som vi ser av figur 1 under, har utviklinga i talet på innbyggjarar i Fræna kommune dei siste 10 åra gått i ein bølgjedal. Etter høge folketal på slutten av førre tiår, gjekk folketalet ned og nådde sitt botnår i 2003. Dei siste tre åra har folketalsutviklinga hatt ein stigande kurve. 1.1.2006 var det 9088 innbyggarar i kommunen. 9150 9100 9125 9105 9094 9088 Tal innbyggarar 9050 9000 8950 8900 9005 9040 8949 8937 9004 9023 8850 8800 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 År Figur 1 Folketalsutviklinga i Fræna dei siste 10 åra (SSB) 11

Figur 2 forklarer endringane i folketalet i Fræna kommune: 150 100 50 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Fødselsoverskot Nettoinnflytting Folketilvekst -50-100 -150 Figur 2 Folketalsendringar dei siste 10 åra (SSB) Figuren viser at folketilveksten for ein stor del følgjer utviklinga i nettoinnflytting. Positiv netto innflytting i 10-årsperioden har ein hatt åra 2000, 2003, 2004 og 2005. I heile tiårsperioden har det vore fødselsoverskott (fleire fødde enn døde). Kjønnsfordelinga i kommunen per 1.1.2006 var 50,4% menn og 49,6% kvinner. Det er minst del kvinner i aldersgruppene 20-44 år (47,7%), 45-66 år (48,6%) og 16-19 år (49,0%). Folketalsutviklinga i krinsane Tabellen under syner folketalsutviklinga i dei ulike krinsane i kommunen. Tabell 1 Folketalsutviklinga i krinsane i kommunen dei siste 10 åra (SSB) KRINS 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Stavik/Løset 945 969 997 997 994 995 1006 991 1002 1009 Søre Fræna 1043 1075 1081 1045 1037 1026 1001 1023 1045 1054 Haukås 2363 2390 2366 2367 2378 2397 2388 2439 2452 2470 Sylte/Malme 1327 1330 1358 1364 1358 1381 1345 1400 1411 1415 Farstad 976 973 945 945 926 925 921 908 885 906 Hustad 903 909 905 902 879 850 827 802 815 812 Bud 1490 1478 1472 1462 1433 1466 1461 1441 1413 1422 12

Frå 1997 til 2006 har folketalet har gått opp i krinsane Stavik/Løset (6,8 %), Søre Fræna (1,1 %), Haukås (4,5 %) og Sylte/Malme (6,6 %). Og det har gått ned i krinsane Farstad (-7,2 %), Hustad (-10,1 %) og Bud (-4,6 %). Framskriving av folketalet I figur 3 nedanfor ser ein 3 prognosar for folketalsutviklinga i Fræna kommune fram til 2025. 10000 9800 9600 9400 9200 9000 Høg nasjonal vekst Middels nasjonal vekst Lav nasjonal vekst 8800 8600 8400 2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019 2021 2023 2025 Figur 3 Folketalsframskrivingar 2005-2025 (SSB) Lav nasjonal vekst føreset: lav fruktbarheit, lav levealder, middels innanlandsmobilitet og lav netto innvandring => vekst på -0,6 % Middels nasjonal vekst føreset: middels fruktbarheit, middels levealder, middels innanlandsmobilitet og middels netto innvandring => vekst på 4,3 % Høg nasjonal vekst føreset: høg fruktbarheit, høg levealder, middels innanlandsmobilitet og høg netto innvandring => vekst på 9,5 % I kommuneplanen sin samfunnsdel blir det tatt utgangspunkt i middels nasjonal vekst for kommunen si planlegging. Dette med bakgrunn i at veksten i perioden 1986-2005 var på 1,5 % og med tanke på den positive folketalsutviklinga kommunen har opplevd dei siste åra og dei positive forventningane for framtida som ein opplever i lokalsamfunnet. 13

Det fins også folketalsframskrivingar fordelt etter alder. Tabell 2 under syner folketalsframskrivingar fordelt på ulike aldersgrupper med middels nasjonal vekst. Tabell 2 Framskriving av folketalet fordelt på aldersgrupper, middels nasjonal vekst (SSB, 2005) ÅRSTAL ALDER 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2015 2020 2025 0 år 103 113 109 107 103 102 101 107 109 1-5 år 584 576 589 588 564 552 524 542 563 6-12 år 933 908 879 864 874 861 833 774 788 13-15 år 425 419 408 410 393 402 351 358 339 16-19 år 501 534 547 549 570 546 530 492 474 20-44 år 2918 2884 2861 2849 2836 2834 2720 2650 2663 45-66 år 2443 2485 2516 2553 2587 2620 2709 2695 2629 67-79 år 697 685 696 717 731 752 971 1235 1347 80-89 år 368 374 374 359 355 335 319 326 416 90 + år 51 52 54 67 70 80 88 80 79 I alt 9023 9030 9033 9063 9083 9084 9146 9259 9407 Faktiske tal 9023 9088 - - - - - - - SSB sin prognose er frå 2005 og som ein ser i tabell 2 ligg prognosen noko under faktisk folketal 1.1.2006. I tabell 3 ser ein faktisk folketal for 2006 fordelt på alder. Tabell 3 Folketal i Fræna i 2006 - fordelt på alder (SSB) Alder 2006 0 år 115 1-5 år 575 6-12 år 914 13-15 år 419 16-19 år 527 20-44 år 2894 45-66 år 2511 67-79 år 704 80-89 år 376 90+ år 53 I alt 9088 Med å samanlikne tabell 2 og 3 ser ein at prognosen for 2006 i faktiske tal har bomma mest på aldersgruppene 45-66 år, 67-79 år og 20-44 år. Alle desse gruppene har høgare folketal enn venta. Dersom den positive folketilveksten fortsett kan det vere grunn til å tru at prognosen frå SSB er sett noko lav. Ut i frå prognosen er det grunn til å vente at det blir færre i aldersgruppene under 44 år, medan alle gruppene over 45 år syner vekst særleg høg vekst er det venta for aldersgruppene 67-79 år og 90+ år. Dette kan auke behovet for pleie- og omsorgstenester noko som vil ha konsekvensar for kommuneøkonomien. Nedgong i barne- og ungdomskulla reduserer behova for kapasitet på barnehage- og skulesektoren. 14

Mål og satsingsområde i programperioden Overordna mål Kommuneplanen sin arealdel 2003-2015 vart godkjent av kommunestyret i sak 0050/03 den 8.9.2003. For arealdisponeringa er det sett fram følgjande overordna mål: Fræna kommune skal gjennom arealforvaltninga leggje til rette for: (frå Fredrikstaderklæringa) ei berekraftig samfunnsutvikling som sikrar livskvalitet og livsgrunnlag både i dag og for komande generasjonar at aktivitetane i lokalsamfunna våre skjer innafor naturen si bereevne både lokalt og globalt og at vi difor ønskjer å redusere ressursforbruket og skadeverknadane på miljøet å utvikle lokale utbyggingsmønster, spesielt i byar og tettstader, som reduserer trongen for bilbruk og forbruk av areal å sikre ei lokal ressursforvaltning som både tek vare på det biologiske mangfaldet og gir grunnlag for livskraftige lokalsamfunn (frå Fredrikstaderklæringa) lokal deltaking i planprosessane og kunnskapsformidling om samspelet i naturen som grunnlaget for ei berekraftig utvikling (LA 21) aktiv deltaking frå barn og unge og funksjonshemma sine representantar/organisasjonar i samband med ulike planprosessar Kommuneplanen sin samfunnsdel 2005-2017 vart godkjent av kommunestyret i sak 0071/05 den 12.12.2005. Planen har følgjande overordna mål for kommunen som samfunnsaktør, tenesteytar, organisasjon og arbeidsgjevar: Visjon: Fræna mulegheitenes kommune Visjonen skal vere rettesnora vår. Visjonen er eit framtidssyn den fortel oss kva vi ønskjer Fræna kommune skal utvikle seg til/vere. Fræna kommune skal vere ein kommune kjenneteikna med mange mulegheiter. Det skal vere gode mulegheiter for våre innbyggjarar, framtidige innbyggjarar, næringsdrivande, potensielle etablerarar, besøkande og andre. Under kommunen sin visjon følgjer kommunen sine overordna mål: 1. SAMFUNN OG LIVSKVALITET Dei overordna måla under fokusområdet samfunn og livskvalitet er dei måla kommunen har sett seg når det gjeld generell samfunnsutvikling og tilrettelegging for god livskvalitet for våre innbyggjarar. 1.1. Fræna kommune skal fremje god infrastruktur og næringsutvikling 1.2. Fræna kommune skal vere ein leiande landbrukskommune 1.3. Fræna kommune skal sikre og vidareutvikle natur-, kultur- og miljøkvalitetar 1.4. Fræna kommune skal stimulere det frivillige arbeidet 15

2 TENESTETILBOD/BRUKARAR Måla under fokusområde tenestetilbod/brukarar seier noko om korleis kommunen sitt tenestetilbod skal vere og korleis kommunen skal arbeide opp mot brukarane. 2.1 Fræna kommune skal gi eit trygt og utviklande oppvekstmiljø 2.2 Fræna kommune skal ivareta innbyggjarane sine behov for omsorg, tryggleik og pleie 2.3 Fræna kommune skal vere ein brukarvenleg kommune 3. ORGANISASJON/MEDARBEIDARAR Fokusområdet organisasjon/medarbeidarar inneheld mål som seier noko om korleis organisasjonen Fræna kommune skal framstå og korleis kommunen skal ivareta sine medarbeidarar. 3.1. Fræna kommune skal ha eit positivt omdømme 3.2. Fræna kommune skal vere ein attraktiv arbeidsgivar 3.3. Fræna kommune skal ha eit godt arbeidsmiljø 4. ØKONOMI Dette fokusområdet tek for seg fortel oss kva slag økonomistyring kommunen skal ha. 4.1. Fræna kommune skal ha god økonomistyring for å sikre handlefridom Satsingsområde I tillegg til dei overordna måla vidarefører ein kommunen sine satsingsområde frå tidlegare økonomiplanar med visse modifikasjonar. Kommunen skal satse på fire område for å realisere kommunen sin visjon og overordna mål: Tilrettelegging for: ~ Næringsutvikling ~ Bustadbygging ~ Gode bu- og oppvekstvilkår ~ Identitetsbygging, kultur- og trivselstiltak Næringsutvikling Næringsutvikling i ulike former bør vere eit av satsingsområda til kommunen for å sikre og skape arbeidsplassar i kommunen. Arbeid kan vere ein viktig årsak til busetting i kommunen. Næringsutvikling kan også vere eit tiltak som kan demme opp for og snu den negative utviklinga i einskilde område av kommunen. For å operasjonalisere dette satsingsområdet har ein starta opp arbeidet med å utarbeide ein eigen kommunedelplan for strategisk næringsutvikling. I følgje prosessplan vedtatt i PLØK 8.5.2006 skal planen leggjast fram for politisk handsaming før sommaren 2007. 16

Bustadbygging Å leggje til rette for bustadbygging i kommunen vil seie å leggje til rette for busetting. Busetting kan til dels skje i eksisterande bygningsmasse i kommunen, men det er alltid etterspørsel og ønskje om å byggje nye bustader. Fræna kommune har hatt som uttalt politikk at det skal vere tilgong på byggjeklare tomter i kommunale bustadfelt i alle grendekrinsar slik kan folk som ønskjer å busetje seg i Fræna kommune ha valfridom til kvar i kommunen dei ønskjer å bu. Dette satsingsområdet vert operasjonalisert gjennom utarbeiding av eit bustadbyggingsprogram. Det kan også nemnast at ein er også i ferd med å utarbeide ei bustadsosialhandlingsplan som fokuserer på vanskelegstilte på bustadmarknaden og deira behov. Ein satsar på å leggje fram forslag til både Bustadbyggingsprogram 2007-2010 og Bustadsosial handlingsplan til politisk handsaming innan utgangen av 2006. Gode bu- og oppvekstvilkår Tilrettelegging for vår oppveksande slekt og for våre eldre er viktige oppgåver for kommunen og ein vil framover møte store utfordringar på desse områda. Kommunen har som oppgåve å leggje til rette for eit best muleg oppvekstmiljø for alle innanfor gitte totalrammer. Den oppveksande slekt er i stor grad den som utgjer framtida for kommunen. Eit godt oppvekstmiljø kan bidra til at dei unge vel å bli buande i kommunen eller at dei kjem tilbake til kommunen etter avslutta utdanning/arbeid andre stader. Gode barnehage tilbod kan også vere medverkande for val av bustad for barnefamiliar. Det er også viktig for kommunen å ta vare på våre eldre. Dette utgjer ei stor arbeidsoppgåve for kommunen ei oppgåve som ikkje blir mindre med den venta auka i talet på eldre. Dei eldre er ei stor og samansett gruppe som vil ha ulike behov. Det er fleire planar relatert til dette satsingsområdet: Plan Status Barnehageplan Utbyggingsdelen av Barnehageplan 2002-2005 vart rullert i sak 19/05 i 2005 Kompetanseutviklingsplan Blir vurdert utarbeid for å følgje opp barnehageløftet. - barnehage Årsplanar Kvar barnehage har sin årsplan Skulestruktur/-bruksplan Utarbeidd 2003. Fleste tiltak gjennomført (t.d. skulestrukturtiltak og utbygging av Bud skule), men legg også føringar for framtidig skulestruktur i kommunen. Kompetanseutviklingsplan Plan for oppfølging av kunnskapsløftet i skulane. Strategidel - skule 2005-2008, handlingsdel rullerast kvart år. Verksemdsplanar Kvar skule har si verksemdsplan Ungdomsplan Ungdomsplan 2006-2010 har vore ute til høyring og leggjast truleg fram til politisk handsaming i 2006. Ruspolitisk handlingsplan Ruspolitisk handlingsplan 2006-2009 vart vedtatt i sak 54/05 i 2005. Hovudrevisjon av planen vil skje i 2008. Psykiatriplan Ein har hatt psykiatriplan sidan 1999, sist revidert i 2003, og ny revisjon i 2007. Planen styrer tiltak og økonomiske prioriteringar innan psykiatriområdet. Planen er eit vilkår for å få utbetalt øyremerka psykiatrimidlar. Frå og med 2009 vil desse midlane bli lagt inn i rammeoverføringane til kommunane. Eldreomsorgsplan Revisjon av Eldreomsorgsplan vedtatt i sak 43/05 i 2005. Det er under utarbeiding ein ny plan som truleg vil bli lagt fram til politisk handsaming i primo 2007. 17

Identitetsbygging, kultur- og trivselstiltak For at kommunen sine innbyggarar og andre skal kunne leve det gode liv i kommunen er det ikkje nok med god bustad (og arbeid). Det er også viktig at ein trivs der ein bur og at ein føler identitet til lokalsamfunnet. Trivsel og samhald er grunnleggjande eigenskapar i eit livskraftig lokalsamfunn. Fræna har fleire ressursar som kan brukast i identitetsoppbygging og trivselstiltak: naturkvalitetar kulturliv idretts-, lags- og foreiningsarbeid Tradisjonelt har det vore samarbeid godt i lokalsamfunna for å få ting gjort, men det er forhold med samfunnsutviklinga som ser ut til å bryte ned desse samhandlingsmønstera. Det er viktig med positive haldningar til lokalsamfunnet og til kva ein i fellesskap (samspel kommunen - lokalsamfunn) kan klare å utvikle. Målet må vere at innbyggarane i Fræna skal vere stolte av kommunen og lokalsamfunna sine. Dugnadsand har vore ein svært viktig faktor for å få til eit godt kulturliv i kommunen. I dei seinare åra har kommunen vore delaktig i mange utbyggingsoppgåver rundt om i grendene. Ein har saman med lag og organisasjonar fått fram prosjekt som har vore til glede for lokalsamfunnet og kommunen. Det er viktig at ein kan utnytte denne ressursen for å skape lokalsamfunn som gjer at folk trivs og vil bu rundt om i bygdene. Gjennom dei samarbeidstiltaka som til no har vore gjennomført, har ein fått utnytta både kreativitet og skaparglede. Dei lokale laga/foreiningane har vore framifrå til å få med seg lokalbefolkninga til å gjere ein innsats, og det har skapt både samhald, eigarskap og interesse for prosjekta. Her er det store gevinstar å hente som kommunen ønskjer å utnytte og stø opp om i dei komande åra. Satsingsområdet vert operasjonalisert gjennom ei eksisterande Kommunedelplan for idrett og friluftsliv 2005-2009. Handlingsdelen av planen vert rullert kvart år. I tillegg kan nemnast at kommunen er med i følgjande prosjekt/opplegg: God helse, MOT, Verdiskapingsprogrammet og Fiskarbonden sin arv. Balansert målstyring gjennomgåande målekart for Fræna kommune Fræna kommunestyre har vedtatt å innføre balansert målstyring som ei oppfølging av kommuneplanen sin samfunnsdel. Balansert målstyring er eit styrings- og rapporteringssystem og ein metode for organisasjonslæring og forbetring som brukar kommunen sin visjon og overordna mål som fundament. Det er ein reiskap for å auke kommunen sin kunnskap om eigne prestasjonar og resultat og dermed gi eit godt grunnlag for forbetring. Systemet er basert på systematiske målingar og oppfølging av resultat innanfor kommunen sine viktigaste område. Balansert målstyring vektlegg at organisasjonen må skildrast og målast ut i frå fleire fokusområde (perspektiv) for å oppnå heilskap og balanse. I samband med kommuneplanarbeidet valte ein å organisere kommunen sine overordna mål i 4 fokusområde som kommunen ha hovudfokus på for å nå måla sine: 18

1) Samfunn og livskvalitet Dette er eit av kommunen sine sentrale arbeidsområde og representerer eit fokus som er breiare enn det å tilfredsstille den einskilde brukar sine spesifikke behov. 2) Tenestetilbod/brukarar Kommunen er til for brukarane. Korleis ser brukarane på kommunen? I kva grad tilfredsstiller kommunen brukarane sine behov? 3) Organisasjon/medarbeidarar Korleis blir kommunen driven? Medarbeidarane er kommunen sin viktigaste ressurs. Medarbeidarane sin trivsel er eit mål i seg sjølv, men høg trivsel vil også gje betre motivasjon og betre tenesteproduksjon. Utviklar ein seg i rett retning i forhold til omgjevnader i forandring og endra behov hos målgruppa? Kva for krav stiller dette til kompetanseheving, læring og endringar i organisasjonen? 4) Økonomi. Utnyttast dei økonomiske ressursane på ein effektiv måte? Får ein mest mogleg ut av ei gitt ressursramme? Sunn økonomi og overhalde budsjett er viktig. Fokusområda fortel oss kva organisasjonen skal fokusere, men ikkje kva den skal prioritere. Ein kritisk suksessfaktor er det ein kommune i alle tilfelle må lykkast med innanfor eit gitt fokusområde, for å nå dei overordna måla. Til kvar kritisk suksessfaktor høyrer det ein eller fleire måleindikatorar (styringsindikatorar). Formålet med måleindikatorane er at dei skal gje ein indikasjon på korleis organisasjonen ligg an i forhold til måloppnåing innanfor ein kritisk suksessfaktor. Måleindikatorane måler organisasjonen sine prestasjonar på heilt spesifikke område. Ein måleindikator er ei skildring av ein aktivitet eller eit resultat som let seg måle. Resultatmål (ambisjonsnivå) er eit måltal for ønska resultat for kvar måleindikator. Det vil vere ulike målemetodar for å få fram måltalet (t.d. spørjeundersøking og KOSTRA). Målekartet er ein oversiktleg presentasjon og dokumentasjon av fokusområda, kritiske suksessfaktorar, måleindikatorar, målemetodar og resultatmål som til saman utgjer den viktigaste verktøyet i styringssystemet balansert målstyring. Kommunen har førebels utarbeidd eit gjennomgåande målekart, dvs. eit målekart som er gjennomgåande/gjeld for heile organisasjonen (sjå under). Alle einingar skal målast i forhold til dei sette resultatmåla i målekartet. Ein er i ferd med å utarbeide ein plan for gjennomføring av undersøkingane og målingane som er foreslått i målekartet. Det er også viktig at resultata av målingane vert presentert og følgt opp i organisasjonen slik at ein kan ta lærdom av gode og dårlege resultat og arbeide for forbetring. Hovudstega i styringssystemet Balansert målstyring; målingar, presentasjon av resultat og oppfølging, blir presentert i kommunen sitt årshjul. Frå og med årsmelding for år 2007 vil ein i årsmeldinga rapportere på resultatmål sett i kommunen sitt gjennomgåande målekart. 19

Fræna kommune sitt gjennomgåande målekart Strategiske fokusområde Kritiske suksessfaktorar Måleindikatorar Målemetode Samfunn og livskvalitet Tenestetilbod/brukarar Organisasjon/medarbeidarar Økonomi S1 Gode bu- og oppvekstvilkår S2 God samhandling S3 Identitetsbygging og aktive innbyggarar T1 God koordinering av kommunale tenester T2 Fornøgde brukarar O1 Kompetente medarbeidarar O2 Tydeleg leiing O3 Godt arbeidsmiljø Ø1 God innsikt i og god styring av økonomien Ø2 Effektiv ressursbruk og tenesteproduksjon Resultatmål Ønska Nedre S1.1 Tilgong på private og offentlege S1.1 Innbyggarundersøking 5 1 4 tilbod S1.2 Tilgong på fritidsaktivitetar og kulturtilbod S1.2 Innbyggarundersøking 5 4 S1.3 Grad av trivsel S1.3 Innbyggarundersøking 5 4 S2.1 Oppleving av kommunen som samarbeidspartnar for næringsliv, landbruk og frivillige organisasjonar S2.1 Undersøking blant næringsliv, landbruk og frivillige organisasjonar 5 4 S3.1 Oppleving av å høyre til S3.1 Innbyggarundersøking 5 4 S3.2 Deltaking i lag, organisasjonar og S3.2 Innbyggarundersøking 5 4 anna T1.1 Brukartilfredsheit ift. koordinering T1.1 Brukarundersøking 4,5 4 T2.1 Tilfredsheit med tenestene T2.1 Brukarundersøking 4,5 4 T2.2 Oppdaterte tenesteskildringar T2.2 Oppteljing 0 2 15 O1.1 Del med fagkompetanse O1.1 PAI-registeret 85% 78 3 % O1.2 Del med realkompetanse O1.2 Kompetansekartleggingsverktøyet 100% 90% O2.1 Fagleg og mellommenneskeleg O2.1 Medarbeidar-undersøking 4,5 4 leiing O3.1 Sjukefråvær O3.1 Sjukefråværsstatistikk 6,5% 7,5% O3.2 Medarbeidartilfredsheit O3.2 Medarbeidar-undersøking 4,5 4 Ø1.1 Avvik i forhold til budsjettet Ø1.1 Avviksrapport 0% 0% (tertialrapport) Ø2.1 Kostnad per eining Ø2.1 KOSTRA-tal samanlikna med gruppe 10 4 Topp 5 Betre enn snittet Ø2.2 Auka effektivitet Ø2.2 Utvikling KOSTRA-tal for 1% 0% Fræna kommune 1 Skala: 1= svært misfornøgd, 6=svært fornøgd 2 Alle tenesteskildringar som KS-skjemakatalog har laga skal vere tilpassa Fræna kommune og publisert på heimesidene innan 1/1 3 Del årsverk som fyller krav til fagkompetanse stillingskoding i PAI-registeret 4 Gruppe 10 Mellomstore kommunar (20 stk) med middels bundne kostnader per innbyggar, lave frie disponible inntekter 20

ØKONOMISKE PLAN- OG BUDSJETTFØRESETNADER Nasjonale direktiv Regjeringa vil føre ein politikk som byggjer på rettferd og fellesskap. Med utgangspunkt i den nordiske modellen vil Regjeringa fornye og utvikle velferdsordningane og bidra til eit arbeidsliv der alle kan delta. Regjeringa vil legge til rette for auka verdiskaping og utvikling i heile landet innanfor rammer som sikrar at kommande generasjonar sine mulegheiter for å dekke sine behov ikkje vert undergravne. Dette krev ein ansvarleg politikk med vekt på naturog miljøomsyn, ei langsiktig forvaltning av nasjonalformuen, eit bærekraftig pensjonssystem og ein sterk offentleg sektor. Regjeringa sitt budsjettforslag inneber at bruken av oljeinntektene reelt aukar med nærare 6 mrd. kroner frå 2006 til 2007, på same tid som skattar og avgifter kjem tilbake til nivået frå 2004. Innan desse rammene har Regjeringa prioritert ei rekke tiltak i tråd med den politiske plattforma frå Soria Moria. Det er lagt til rette for full barnehagedekning og kommuneøkonomien er styrka. Kunnskapsløftet vert følgd opp, og det er foreslått fleire nye, målretta tiltak for å redusere fattigdom og å betre integrering og inkludering av innvandrarbefolkninga. Kommunane opplever at dei økonomiske vilkåra kan endre seg raskt. Det er derfor viktig å vere i stand til å tilpasse seg endra føresetnader. Hovudsiktemåla med økonomiplanlegging er m.a. å bidra til ei stabil utgiftsutvikling. Ein føresetnad for ei slik utvikling er at kommunen har fokus utover årsperspektivet i si planlegging. I økonomiplanlegginga vil det være problem å utarbeide haldbare prognosar for den økonomiske utviklinga. Vesentlege føresetnader og rammer vert fastlagt sentralt. Ein tenkjer her spesielt på følgjande tilhøve som ligg utanfor det området kommunane har innverknad på: skattlegging rammetilskot pris- og inntektspolitikk penge- og kredittpolitikk reformer i lokalforvaltninga endringar i utgifts- og oppgåvefordelinga mellom stat, fylke og kommunar Sjølv om kommunen sin økonomiplan nødvendigvis må byggje på mange usikre føresetnader, er det likevel grunn til å tru at det frå statleg hald neppe vert vedteke omleggingar som får vesentlege konsekvensar for kommunen sitt inntektsgrunnlag i planperioden. Løns- og prisføresetnader Økonomiplanen/langtidsbudsjettet vert utarbeidd i faste 2006-prisar. I fall ikkje anna er sagt, er beløpa ført opp i 1000 kroner. Kommunen sitt inntektsgrunnlag Kommunen sine inntekter kjem i hovudsak frå skatt på formue og inntekt samt rammeoverføring frå staten. I tillegg kjem inntekter i form av avgifter, gebyr, leigeinntekter m.m. 21

samt "øvrige inntekter". I budsjettet for 2006 er kommunen sine samla inntekter på vel 379 mill. kroner (ekskl. renter). Tabell 4 Driftsinntekter 2006 (1000 kroner) INNTEKTSTYPE Brukarbetalingar 15 582 Andre sals- og leieinntekter 40 130 Refusjonar 29 872 Rammetilskot frå staten 105 509 Andre statlege tilskot 28 998 Inntekts- og formueskatt 146 879 Eigedomsskatt 12 107 SUM DRIFTSINNTEKTER 379 077 Skatt på formue og inntekt Det er knytt stor uvisse til skatteinntektene. I samband med laupande inntektsutjamning er kommunen sine samla inntekter av skatt og rammeoverføring (inntektsutjamning) sterkt knytt opp til kva som er utviklinga av skatteinntektene på landsbasis. I plansamanheng er det i føreliggande forslag til økonomiplan rekna med at skatteveksten vil vere tilsvarande løns- og prisstiginga med eit tillegg på 0,5 %,- dvs realvekst på 0,5 % frå 2008 og utover. I kommuneøkonomiproposisjonen 2007 vert det lagt opp til ein reell vekst i dei samla inntektene på mellom 5,4 milliardar kroner, eller om lag 2,2 %. Veksten i dei frie inntektene frå 2006 til 2007 er omlag 2,4 mrd kroner rekna i høve til inntektsanslaget for 2006 i Revidert nasjonalbudsjett 2006. Løns- og prisveksten i kommunesektoren er rekna til 3,5% (kommunal deflator). Lønsveksten har ein auke på 4,5% og varekjøp ein auke på 1,6%. I det ein føreset ein realvekst på 0,5 % på skatteinntektene i perioden 2007-2010, vil desse utvikle seg slik i perioden: Tabell 5 Skatt på formue og inntekt (1000 kroner) 2006 2007 2008 2009 2010 146 879 148 898 149 642 150 391 151 143 Rammeoverføring frå staten Laupande inntektsutjamning Inntektsutjamninga for kommunar og fylkeskommunar er frå år 2000 gjort laupande. Laupande inntektsutjamning inneber at utjamninga for den einskilde kommune vert gjort fortløpande gjennom året når skatteinngangen for den einskilde månad ligg føre. Inntektsutjamninga vert utbetalt i overkant av 1 månad etter skatteinntektsmånaden. Laupande inntektsutjamning er utforma som eit reint omfordelingssystem mellom alle kommunar, der finansieringa vert synleggjort. For den einskilde kommune vert inntektsutjamninga rekna ut slik: 22

Brutto inntektsutjamning -finansiering av inntektsutjamning =Netto inntektsutjamning Netto inntektsutjamnande tilskott er altså eit nullsumspel. I eit system med laupande inntektsutjamning vil det vere ein samanheng mellom eige skatteanslag, netto inntektsutjamning og skatteanslag for landet. Rammetilskott For 2007 vil rammeoverføringane frå staten (inkl. selskapsskatt) utgjere kr 97 134 000,-. I denne summen ligg ei auke i frie inntekter på kr 2,1 mill kr som det kom melding om 06.11.2006. I tillegg kjem inntektsutjamninga som utgjer kr 18 635 000,-. Som følgje av store omleggingar vil det vere vanskeleg å samanlikne dei einskilde elementa i rammeoverføringane dei siste åra. Dei 5 siste åra har dei samla rammeoverføringane frå staten utvikla seg slik: Tabell 6 Rammeoverføring 2002-2006 (1000 kroner) 2002 2003 2004 2005 2006 Rammeoverføring (ekskl. skjøn 78 807 78 341 71 342 70 887 78 679 og inntektsutj.) Inntektsutjamning 19 476 18 883 20 503 24 600 28 622 Skjønstilskot 8 400 7 800 2 500 2 900 2 200 SUM RAMMEOVERFØRING 106 683 105 024 94 345 98 387 109 501 For 2007 er rammetilskottet berekna til å bli kr 113 669 000 + kr 2 100 000, til saman kr 115 769 000. Dette inkluderer skjønsmidlar. Rente- og avdragsutgifter Ved utrekning av renter og avdrag på nye lån i perioden, er det gjort føresetnad om ei flytande rente på 4 % p.a. i gjennomsnitt for 2007, 4 % for 2008 og 4,5 % for 2009 og 5 % for 2010. Det er gjort rekning med 20 år gjennomsnittleg nedbetalingstid for alle låna. For lån til bygging av Ny sjukeheim i Elnesvågen er det føresett ei avdragstid på 40 år. Det er vidare gjort føresetnad om at kapitalutgiftene i hovudsak påløper påfølgjande år etter budsjettåret (ca 50%). Kommunale avgifter, gebyr m.m. Det er ein føresetnad at kommunale avgifter/gebyr m.m. skal auke minst slik at ein dekkjer opp forventa løns- og prisauke. For renovasjonsavgiftene er det eit krav i forureiningslova at renovasjonsordninga skal vere sjølvfinansierande og at alle kommunen sine utgifter skal reknast inn i avgiftsgrunnlaget, jf. forureiningslova 34. 23

Tabell 7 Kommunale avgifter (1000 kroner) BUDSJETT AVGIFTER/GEBYR 2006 Årsavgift vatn 10 300 Årsavgift kloakk 6 800 Tilknytingsavgifter 160 Renovasjonsavgift 7 815 Oppmålingsgebyr 800 Byggjekontroll m.m. 1 575 Feieavgift 950 Betaling for opphald 8 351 Heimehj./husmorvikar 666 Foreldrebet. barnehagar 2 724 Husleige bustader 5 376 SUM 45 517 Budsjettoversikt korrigering 2006 Budsjettet for 2006 vart vedteke av Fræna kommunestyre i sak nr 63/05. Budsjettet vart då vedteke på rammenivå for kvar eining. Sak om tilleggsløyvingar/budsjettendringar vart behandla i kommunestyret til 23. oktober 2006, K-sak 69/06. Eigedomsskatt i Fræna kommune Fræna kommunestyre gjorde i møte den 20.12.99, under sak nr 81/99, vedtak om å innføre eigedomsskatt for verker og bruk frå skatteåret 2000. Eigedomsskatten for verker og bruk vert i dag skrive ut med ein sats på 7 med ein brøkreduksjon på 1/3. Det vart gjort vedtak i kommunestyret 15.12 03 i sak 71/03 (budsjettet for 2004) om at det skal nyttast høgaste sats med verknad frå 1. januar 2004. Dette er også i samsvar med tidlegare vedteke økonomiplanar der høgaste sats har vore lagt inn frå denne datoen. I budsjettet for 2007 er det ført til inntekt 14,218 mill kroner. Inntektspotensialet frå eigedomsskatten er 21,3 mill. kroner når det vert nytta høgaste sats på 7 og utan brøkreduksjon. I samband med ilandføring av gass til Nyhamna i Aukra kommune er det lagt røyrleidningar i sjøen som vil vere skattbare for kommunal eigedomsskatt. Likså vil dei investeringane som skal gjerast for å få fram kraftleidningar og trafostasjonar også innebere eigedomsskatt for Fræna. Norsk Hydro har i sine konsekvensutgreiingar for feltutbygging og ilandføring rekna at Fræna kommune vil kunne skrive ut eigedomsskatt rundt til saman om lag 6 mill. kroner for importog eksportrøyrleidningane. Investeringane i kraftleidningar m.m. vil kunne utgjere ein eigedomsskatt på om lag ½ mill. kroner. Justert for ein brøkreduksjon på 1/3 vil Fræna kommune sine netto inntekter frå desse skatteobjekta utgjere vel 4,3 mill. kroner og er rekna inn i budsjettet for 2007. 24

FRAMLEGG TIL ØKONOMIPLAN Tidlegare vedtekne investeringsprogram Tabell 8 I sist vedtekne økonomiplan (2006-2009) vart det lagt opp til slikt investeringsprogram, jf. K-sak 49/05 (1000 kr) ANSVAR PROSJEKT 2006 2007 2008 2009 1000 Edb alle etatar 1 500 1 500 1 500 1 500 Tilrettelegging av arkiv 500 500 2000 It-utstyr skular/barnehagar 400 400 400 400 Bud skule 5 866 Tornes skule, kontorarb.plassar 1 000 Uteområde skular/barnehagar 200 200 200 200 Utbygging barnehagar 3 500 4 000 3000 Ny sjukeheim 36 000 30 000 Omsorgsbustad psykiatri 5 000 Butilbod vanskelegstilte 3 000 3 000 Kjøkken aldersh. 65 65 4000 Dalelia bustadfelt 9 000 Farstad bustadfelt 1 000 Bud bustadfelt 1 000 Grunnkjøp Eidem Sør 1 850 Branntekn. oppjust. komm.bygg 200 200 200 200 Utskifting PCB-haldig armatur 600 5000 Friluftsområde for ålmenta 400 400 400 400 Kulturhus/fleirbrukshus 3 000 Varslingsanlegg kyrkjene 50 50 Oppussing kyrkjene 500 500 Myrbostad kyrkjegard utviding 500 Nasjonal turistveg, eigenfinans. 300 300 Kulturskulen, utstyr 60 60 60 60 6000 Vatn 2 600 2 575 2 550 2 500 Vatn, tilbakebet. forsk. 7 300 Kloakk 5 835 5 390 2 910 2 500 Utskifting veglys (PCB-haldig) 825 Garasje brann og ambul.tenesta 500 7000 Nytt dekke 400 400 400 400 Lastebil/traktor/mask. 250 Trafikktryggingstiltak 500 500 500 500 Brannbil 2 300 Ny kartlegging 2 000 SUM BRUTTO INVESTERINGAR 75 151 57 590 21 420 11 660 25

TILSKOT, REFUSJONAR 2006 2007 2008 2009 M.M. Investeringstilskott barnehagar 1 100 800 Ref. vedk. skulepakk (rente/avdr) 1 350 Sal skulebygg 500 Ref./husleige bustad psyk. 5 000 Refusjon sjukeheimsutbygging 17 290 14 250 Bruk av fondsmidl. branntekn. 200 200 200 200 Tomterefusjonar, 75% kap.kostn. 6 750 Sal av grunn Eidem Sør 1 850 Statstilskott friluftsområde 200 200 200 200 Statstilskott vassforsyning 645 640 2 460 500 Statstilskott trafikktryggingstiltak 250 250 250 250 Ref. kyrkjebygg, ny ordning 250 250 SUM TILSKOT, REFUSJONAR 30 385 21 590 3 110 1 150 M.M. NETTO INV./LÅNEOPPTAK 44 766 36 000 18 310 10 510 Etter at dette investeringsprogrammet vart vedteke, har ein gjort følgjande vedtak om nye/justerte investeringar: Tabell 9 Vedtak om nye/justerte investeringar Parkeringsplass Hustad barnehage Kr 228 000 K-sak 63/05 Gerica ressursplanleggar Kr 331 000 (budsj-2006) Bil heimevaktmeister Kr 350 000 Nytt dekke kommunale vegar Kr 1 600 000 Igjendekking bekk Hustad skule Kr 200 000 MR fylke/fræna vgs samarb. bygghall Kr 8 545 000 K-sak 70/05 Opparbeiding av bakområde og tilrettelegging av infrastruktur til djupvasskai Indre Harøy Kr 9 007 000 K-sak 75/05 Konvertering frå olje til gass i kommunal bygningsmasse Kr 975 000 K-sak 11/06 Sluttføring av hovudfase I- Kr 8 360 000 K-sak 16/06 utbygging/infrastruktur Indre Harøy Utbygging Tornes barnehage Kr 5 800 000 K-sak 27/06 Utbygging Hustad barnehage Kr 6 100 000 K-sak 28/06 Ny sjukeheim i Elnesvågen Kr 42 530 000 K-sak 31/06 Elnesvågen sentrum tiltak langs Rv 663, flytting av gangveg Kr 382 288 K-sak 48/06 Omlegging av Sentervegen, Elnesvågen Kr 2 600 000 K-sak 49/06 tilleggsfinansiering Innløysing av gamle Flatmo-bygget Kr 1 750 000 K-sak 50/06 Sprinkelanlegg Farstad aldersheim Kr 1 140 150 K-sak 52/06 Veg, vatn, avløp og kabelanlegg sjukeheimen Kr 2 910 115 K-sak 65/06 i Elnesvågen TIL SAMAN Kr 92 808 553 26

Einingane sine forslag til investeringar i økonomiplanperioden 2007-2010 Tabell 10 Einingane sine forslag til investeringar i økonomiplanperioden (1000 kr) EINING PROSJEKT 2007 2008 2009 2010 Administrasjon EDB, alle einingar 1 900 1 900 1 900 1 900 Kultur Kystmiljøsenteret i Bud 11 000 Teknisk Ortofoto 150 forvaltning SUM ALLE EININGAR 13 050 1 900 1 900 1 900 Innkomne forslag som ikkje er talfesta: Samf./utv Klargjering av næringsareal Skulane Elevtoalett Uteområde skulane Høvelege arbeidsplassar for lærarane Sylte skule Renovering av dusjar og garderobar Utbetring av trafikktilhøva Malme skule Arbeidsrom for lærarane Biblioteksrom Aureosen skule Vurdering av romsituasjon og rombehov Haukås skule Skifte 3 vindu frå 1957 Sluttføre betongrehabilitering på bygget frå 1976 Opparbeiding av uteområde aust Fræna u-skule Sluttføre rehabiliteringsarbeidet på austsida av A-blokka Nytt taktekke A-blokka Støvavsug sløydsalen Bud skule Renovering gym sal Hustad skule Sikre myrområdet aust for skulen Innbygging av ventilasjonsanlegg Bud barnehage Planlegge utbygging 2. byggetrinn Pleie og omsorg Tomter til seniorbustader Elnesv./ S. Fræna Ombygging medisinrom Pensjonærbustad Sosialtenesta Nye kontorlokale, eige NAV- kontor Helse og barnevern Samlokalisering av eininga Kultur Kulturhus/fleirbrukshus Vedlikehald kyrkjene Myrbostad kyrkjegard utviding Utbygging av Frænahallen Landbruk Oppmålingsutstyr Anlegg og drift Utv. lagerområde Eidem 27

Rådmannen sitt framlegg til investeringsprogram 2007-2010 Rådmannen rår for sin del til følgjande investeringar i planperioden korrigert etter vedtak i Fræna kommunestyre 11.12.2006 (1000 kroner): Tabell 11 Investeringsprogram (1000 kr) ANSVAR PROSJEKT 2007 2008 2009 2010 1000 Edb alle einingar 1 900 1 900 1 900 1 900 Tilrettelegging av arkiv/skanning 500 Breiband 600 2000 Uteområde skular/barnehagar 200 200 200 200 Elevtoalett 300 300 3000 Omsorgsbustad psykiatri 5 000 Fræna sjukeheim 38 470 Lundhaugen, overrislingsanlegg 1 500 Bøtunet, overrislingsanlegg 1 000 Butilbod vanskelegstilte 3 000 3 000 Kjøkken aldersh., fryserom 65 Branntekn. oppjust. komm. bygg 200 200 200 200 4000 Dalelia bustadfelt 11 000 Torneskleiva bustadfelt 3 000 Nye bustadfelt 6 500 10 300 9 000 5000 Friluftsområde for ålmenta 400 400 400 400 Kulturhus/fleirbrukshus 3 000 Kystmiljøsenter 11 000 Varslingsanlegg kyrkjene 50 Oppussing kyrkjene 500 Myrbostad kyrkjegard utviding 4 000 Nasjonal turistveg, eigenfin. 300 Rasteplass Malmekleiva 400 Kulturskulen utstyr 60 60 60 6000 Vatn 5 700 2 550 2 500 2 500 Vatn, tilbakebet. forsk. 7 300 Kloakk 5 500 2 910 2 500 2 500 7000 Nytt dekke 2 000 400 400 400 Trafikktryggingstiltak 2 000 500 500 500 Brannbil 2 300 Lastebil 250 Ny kartlegging 2 000 SUM BRUTTO INVESTERINGAR 93 195 36 220 21 960 17 600 28

TILSKOT, REFUSJONAR 2007 2008 2009 2010 M.M. Ref. sjukeheimsutbygging 38 470 Tilskott overrislingsanlegg 250 Ref/husleige psyk.bustad 5 000 Bruk av fondsmidl. branntekn. 200 200 200 200 Tomterefusjonar, 75% kap. kostn. 10 500 4 875 7 725 6 750 Statstilskott friluftsområde 200 200 200 200 Statstilskott vassforsyning 1 140 2 460 500 500 Statstilskott trafikktryggingstiltak 1 000 250 250 250 Tilskott kystmiljøsenteret 4 000 Tilskott breiband 300 SUM TILSKOT, REFUSJONAR 56 060 12 985 11 125 7 900 M.M. NETTO INV./LÅNEOPPTAK 37 135 23 235 10 835 9 700 Rådmannen sine kommentarar til investeringsprogrammet Stab/støtte På EDB-sida er det framleis stort behov for utskifting av programvare og maskiner. Investeringar til mellom anna program og utvikling for satsing på felles plattform i kommuneorganisasjonen, vidareutvikling av internett, e-post og intranett, samt generell oppdatering av gamle pc-ar og kjøp av nye maskiner bør gjennomførast. Oppgradering av serverar og software. Ein må og sjå på lagrings- og back-up løysingar. Å bygge opp ei felles plattform for ORKIDE-kommunane kan og føre til ekstra utgifter. Det vil truleg bli aktuelt med IP-telefoni i programperioden. I samband den nye strukturen er det sers viktig at einingsleiarane har tenleg edb-utstyr og tilgang til intranett og kommunen sitt økonomi- og sakshandsamingssystem. Barnehagar I sak om utbygging av barnehagar rullering av barnehageplanen, K-sak nr 0019/05, er det gjort slik prioritering for så vidt gjeld nybygging/utbygging av barnehagar: 2005: Nr.1: Haukås (Utsyn barnehage ca 20 plassar og Haugtussa barnehage ca 10 plassar), nr. 2: Tornes ca 18 plassar nr. 3: Hustad ca 18 plassar 2006: nr. 4: Sylte/Malme min. 18 plassar Fræna kommunestyre gjorde i K-sak nr 0027/06 vedtak om at arbeidet med utbygging av Tornes barnehage skal startast og i K-sak nr 0028/06 vedtak om utbygging av Hustad barnehage. Helse- og sosialsektoren Fræna kommune har nyleg avslutta ein lang periode med stor byggeaktivitet innan eldreomsorga. Bøtunet omsorgssenter, Lundhaugen alders- og sjukeheim og Servicesenteret i Søre Fræna er ferdige. Trass relativt store statlege tilskot vil kommunen måtte finansiere ein vesentleg del av investeringane sjølv. For alle tre prosjekta vil kommunen si eigenfinansiering 29

utgjere 9,5 mill. kroner. Kapitalkostnadane er lagt inn i grunnlaget for renter og avdrag i økonomiplanperioden. Når det gjeld ny sjukeheim i Elnesvågen gjorde Fræna kommunestyre i møte den 30. juni 2003, under sak nr 0049/03 vedtak om at sjukeheimen skal byggast ut for 41 plassar, ut av 6 rehabiliteringsplassar, samt at det vert bygd 5-6 omsorgsbustader i sokkelen. I samsvar med ovanståande føresetnader er ny sjukeheim i Elnesvågen kostnadsrekna til 81 mill. kroner. Tilskotet frå Husbanken er på kr 38.470.000 og kommunen sitt finansieringsbehov ut over dette er på kr 42.530.000. Dette vert finansiert ved låneopptak. I tillegg er det i K-sak 65/06 gjort vedtak om finansiering av kommunaltekniske anlegg i tilknyting til den nye sjukeheimen med låneopptak på kr 2 910 115. Det er i desse berekningane ikkje teke omsyn til eventuell utleige/sal av frigjeve areal ved Fræna sjukeheim. Kultur m.m. Fræna kommune har over nokon år no løyvd midlar til friluftsområde for ålmenta. Gjennom desse midlane er det realisert ei rekkje prosjekt som i vesentleg grad har ført til auka friluftsinteresse og skapt trivsel for innbyggarane i kommunen. Tilrettelegging for friluftsliv har vore eit sentralt tema i denne prosessen. Kommunen har saman med Nordmøre og Romsdal Friluftsråd gått inn i skulane med fleire tiltak for å få ungdommen ut i naturen. Det å bli glad i naturen og lære seg å sette pris på dei naturopplevingane vi har i kommunen, gjer at dei unge vil bli stolt av kommunen og lokalsamfunna sine. Kommunen ønskjer å føre vidare denne satsinga. Vatn Totalt var det sett av 17,8 mill. kroner til investering i regional vassforsyning frå Trolldalsvatnet i Eide til Fræna og Aukra kommunar. Det er føresett at denne investeringa gjev eit statstilskot med 3,2 mill kroner og eit kompensasjonstilskot for brukt kapasitet på 2 mill. kroner. Resterande del, 12,6 mill. kroner, vert forskottert av Norsk Hydro. Tilbakebetaling til Norsk Hydro vil skje med ein halvdel etter 5 år og resterande etter 10 år. Avløp Kommunen har som målsetting å oppfylle Stortinget si målsetting om at det skal ryddast opp i dårlege kommunale kloakkar. Dette fører til at det må setjast av omlag 13,4 mill. kr. i økonomiplanperioden og det er lagt til grunn at ein vil freista å halde seg til forslaget til rammeplan for avløp. Trafikktryggingstiltak Staten har tilskotsmidlar til einskildtiltak som t.d. aksjon skulevegprosjekt og mindre arbeid med fylkesvegnettet. For å løyse ut midlar her, føreset det at kommunen tek sin del av kostnadene. Trafikktryggingsplan for Fræna kommune (trafikktryggingsarbeid år 2004-2008) vart vedteke av Fræna kommunestyre i møte den 26. april 2004. Rådmannen rår til at det vert 30

innarbeidd ein rund sum på investeringsbudsjettet til slike føremål 2008 2010. I 2007 er det framlegg om ei løyving på 2 mill kroner knytt til gjennomføring av gatebruksplan i Bud. Gamle Fræna sjukeheim I samband med endringar i bruken av gamle Fræna sjukeheim, vil det bli nødvendig å bruke midlar her. Utgifter til dette er ikkje tatt med i forslag til budsjett/økonomiplan. Dette fordi ein vil vente til gruppa som skal utgreie etterbruken er ferdig med sitt arbeid. Konsekvensar av investeringsplanen for lånegjeld, rente- og avdragsutgifter og garantiansvar Lånegjeld Kommunen si langsiktige lånegjeld vil utvikle seg slik i perioden: Tabell 12 Kommunen si langsiktige lånegjeld vil utvikle seg slik i perioden (1000 kr) LÅNETYPE 2007 2008 2009 2010 Investeringslån 01.01. 372 486 396 276 402 428 392 397 + Nye lån 44 320 28 235 13 085 9 700 - Avdrag 20 530 22 083 23 116 23 686 Gjeld pr. 31.12. 396 276 402 428 392 397 378 411 Som det går fram av ovanståande oppstilling vil kommunen si samla lånegjeld auke med knapt 6 mill kroner i perioden. Pga at det er foreslått forlenga nedbetalingstid på nokre av låna, kan desse tala bli endra. Avdragsutgiftene vil minke og renteutgiftene vil auke. Renter Renteutgiftene vil utvikle seg slik i perioden: Tabell 13 Renteutvikling i perioden (1000 kr) 2007 2008 2009 2010 Investeringslån - renter 15 855 16 142 17 677 18 604 Avdrag Som det går fram ovanfor vil Fræna kommune ha ei samla låneportefølje på 31.12.07 Avdragsutgiftene vil utvikle seg slik: Tabell 14 Utvikling i avdragsutgiftene (1000 kr) 2007 2008 2009 2010 Investeringslån - avdrag 20 530 22 083 23 116 23 686 31

Kommunen sitt garantiansvar Fræna kommune sine samla lånegarantiansvar er pr. 31.12.05 slik det går fram av nedanforståande tabell. Tabell 15 Lånegarantiansvar pr. 31.12.05 INSTITUSJON/ INNVILGA LÅNGJEVAR ÅR OPPHAVLEG GARANTITID (ÅR) GARANTI- BELØP RESTBELØP REST- LØPETID (ÅR) 1. Haugtussa barnehage 1988 22 650 000,- 218 464,- 4 Husbanken 2 Mobarn, Hauglia 1989 16 1 975 000,- 1 580 000,- 14 Husbanken 3 Mobarn Malmefjorden 1992 16 1 884 000,- 1 714 440,- 17 Husbanken 4 Torabu AS 1994 20 1 380 210,- 1 176 810,- 18 Kommunalbanken 5 Utsyn barnehage 1998 30 460 000,- 293 250,- 22 Husbanken 6 Haugtussa barnehage 1998 18 210 000,- 162 750,- 23 Husbanken 7 Torabu AS 2000 20 1 045 500,- 945 420,- 25 Kommunalbanken 8 Torabu AS 2004 23 1 270 475,- 1 185 780,- 21 Kommunalbanken 9 Jendem Velforeining 2003 30 6 000 000,- 5 056 816,- 29 Husbanken 10 Tøndergård skole 2003 30 1 122 750,- 785 625,- 21 Kommunekreditt 11 RIR 2004 3 978 000,- 3 779 000,- 12 Tøndergård skole 2004 1 125 000,- 785 925,- Kommunekreditt 13 RIUA Kommunalbanken 2001 800 000,- 559 970,- SUM GARANTIANSVAR PR. 31.12.05 21 900 935,- 18 244 550,- Realgaranti: Kommunen har gitt realgaranti til BFH Sparebank for eit lån som Elnesvågen Stadion og Elnesvågen Allianse har i ein utanlandsk bank. Eigedomen er pantsett for kr 1.250.000,-. Vedk. garantiansvar nr. 11, 12 og 13: Dette gjeld lån som RIR, Tøndergård skole og RIUA har teke opp. Det er ikkje garantiar i vanleg forstand, men kommunen er ansvarleg som medeigar i det interkommunale selskapet. Det er selskapa sjølve som tek opp lån. Den einskilde kommune sin del av lånet vert bestemt av vedtektene eller avtalar mellom kommunane. 32