Hva betyr klimaendringene for skogproduksjon og skogskjøtsel, kanskje det må skrives ny Skogbrukslære? Harald H Kvaalen Seniorforskar NIBIO
Tema Gjev fortida innsyn i framtida? CO2 og klima påverkar skogens vekst Rask tilpassing til klimaet i gran Bonitering og bonitetsutvikling Produksjon i kulturfelta Lauv eller bar?
Heimsleg: «Snø og granskog» eller «Granskog og krokodiller»? Grankongle 134 mill år Vancouver Island 20-24 grader nord
Kjempeskogar i nord
Men der var mer.. Ginko tempeltre Lerk Hemlock arter Furu arter Gran arter (Le Page 2002): P. heibergi, P. nansenii, P. palustris Edelgranarter + mange lauvtrearter
Spitsbergen stabil barskog i fleire millionar år Ocean Drilling Program, Hovgård Ridge, Plantefossilar 29-17 mill år Mørk, hemlokk og grandominert barskog i stor del av perioden Innslag av lauvtre Bygde opp enorme lag av organisk jord
Jylland ca 15-8 mill år sidan Vintertemp ca 10 C Sommartemp ca 20-27 Himmelbjerget neppe 2000 moh Gran
Gran i subtropiske delar av Kina ca 4 mill år sidan Botanikarane si forklaring på Picea, Tsuga og Larix i varme klima er at der har vore høge fjell eller kuldeperiodar, Men den held neppe!
Den djupe soga fortel at: Treslaga (slektene) våre har utvikla seg i eit klima som har vore mykje varmare enn det er no CO2 konsentrasjonen har og vore høgare enn no for det meste av tida Det er dei seiste 2,9 mill år, med kjølig klima og istider er ein «unntaksttilstand»
Norway spruce grows well on warm days, but not when the soil is dry. Data from Mork 1960 Shoot elongation (mm pr day) 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 Dry Wet 12 14 16 18 20 22 24 26 28 Temperature (C ) OBS: Temp er 6 varmastet timar per dag
Skotstrekking i «grana fra Rana» Veksthus 30 C Data frå Jarle Bergan 1994: Faglige emner innen primærproduksjonen i skogbruket i Nord Norge.
Mork og Bergan sine arbeid er viktige: Det Boreale treslaget gran har eit temperaturoptimum for vekst som er langt høgare enn sommarmiddeltemperaturen i Noreg Grana og andre treslag er kanskje tilpassa eit heilt anna klima enn det me har hatt dei seiste 2,9 mill år Palebotaniske fakta tyder på det same Vasstilgangen er ein svært viktig faktor
Fysiologisk justering: Høgare pco2 gjev færre spalteopningar. Færre spalteopningar> mindre vassforbruk for kvart mol CO2 som vert binda Spalteopningar i gran. SEM bilde. Foto: Nina Elisabeth Nagy
Betre vasshushaldning: Mindre vekstreduksjon i tørre år Planter kan vekse der det før var for tørt Auka tilvekst Dersom CO 2 kons. held fram med å auke vil det få effekt på vegetasjonen og veksten i alle høve
Bonitering ved bruk av høgde og høgdetilvekst utan å kjenne alderen Høgdetilvekst 1995-2004 (meter) 7 6 5 4 3 2 1 0 G26 G23 G20 G17 G14 0 3 6 9 12 15 18 21 24 27 30 33 Høgde (meter) Data frå Skogfrøverket sitt avkomforsøk i Austre Slidre 600 moh
Låg H40 i gamle bestand Sharma, Brunner & Eid. 2012. Site index prediction form climate variables in Norway spruce and Scots pine in Norway. Data frå Landsskog
H40 bonitet som funksjon av diamteterklasse. Basert på høgdetilvekst og høgde. Data frå Landskogtakseringa i 1924 i Nord Trøndelag. 14 12 Høg bonitet Middels bonitet Låg bonitet H40 bonitet 10 8 6 4 2 0 10 20 30 40 50 60 Diameterklasse
Bonitetsutvikling i to gamle skogreisingsbestand på Vestlandet Høgde og høgdetilvekstbasert H40 26 23 20 17 14 11 1860 V70 Stend V0113 Suldal 1880 1900 1920 1940 Takstår 1960 1980 2000 H40 estimert ved omarbeiding av funksjon 15 i Sharma, Brunner, Eid og Øyen (2011)
Aldersuavhengig bonitering ved bruk av laserskanning Boinitet (H40) 26 23 20 17 14 11 8 5 2 III IV V Høgstklasse Skogbruksplan Fram til 2009 2009-2014 Prosjektide: Svein Solberg Data frå Foran sin takst av Fritzøe Skoger i Lardal. Prosjekt: Enkelttre-laser og bonitets-endringer i Vestfold» (ELBON), finansiert av fylkesmannens landbruksavdeling i Vestfold. Kvaalen, Solberg og May. 2016. Aldersuavhengig bonitering med laserskanning av enkelttrær.
"Verifisering av metode for aldersuavhengig bonitering ved bruk av høydemåling med flybåren laser".
Margkløyve trea og måle den årleg høgdeveksten nøyaktig Diaphragma og fargerovergang markerer vekstavslutting og start Haustskot
Utvikling i høgdevekst i to bestand i Svarstad Standardisert høgdevekst (H40) 32 Bestand 1 Bestand 2 29 26 23 20 17 14 11 1970 1980 1990 2000 2010 År Fem tre i kvart bestand Bestand 1 har særs god vasstilgang Bestand 2 har god vasstilgang, men grøvre jordsmonn
Utvikling i høgdevekst i eitt tre i Svarstad H40 29 26 23 20 17 Bestand 4, tre 5 Stagnasjon på grunn av hogst i bestandet? 14 11 8 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 År
Ser same mønster i fleire av dei langsiktige feltforsøka, men neppe i alle Bonitet etter høgde og alder (H40) 26 23 20 17 Urørt Sterk tynning Middels Svak 1977 2012 1953 1956 1960 1964 1970 1985 1991 1995 2000 Revisjons år Data frå tynningsforsøk i Odalen fire ruter, urørt, svak, middels og sterk tynning
Klimautvikling Oslo/Blindern litt «svalare» juli 24 Juli middeltemperatur 22 20 18 16 14 1920 1940 1960 1980 2000 År
Klimautvikling Oslo/Blindern litt våtare juli 250 Juli, nedbørsum (mm) 200 150 100 50 0 1920 1940 1960 1980 2000 År
Auka temperatursum i Bergen Temperatursum (døgngrader -5) 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 1900 1920 1940 1960 1980 2000 2020 År Temperatursum Data frå Fredriksberg Og Flesland i Bergen
Klima Tidlegare vår Ikkje varmare juni og juli Noko meir nedbør i juni og juli Mykje varmare frå slutten av juli og utover hausten Varme i juli/august har mykje å sei for utvikling av knoppane og talet på nåleanlegg
Sjølv i gamle kulturfelt 800 moh ser me uthaldande tilvekst og mykje høgare volum enn i gamal «naturskog» Ståande volum (m 3 ha -1 ) 1000 800 600 400 200 V3 G14 Sk&L Rapp. 04/2015 Såforsøk Valdres, 800 moh Braastad G14 prog 8 0 0 20 40 60 80 100 120 140 160 Total alder (år) Dalsgaard, Granhus, Søgaard, Andreassen, Børja, Clarke, Kjønaas & Stokland: KARBONDYNAMIKK VED ULIKE HOGSTFORMER OG AVVIRKNINGSSTRATEGIER Skog og Landskap Rapp. 04/2015.
Formidabel totalproduksjon i 150 år gamal, sådd fjellskog i Valdres ca 800 moh Total produksjon (m 3 ha -1 ) 1200 1000 800 600 400 200 0 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 Overhøgde meter Urørt Meget sterk Svak Middels sterk Sterk
Låg produksjonsevne i fjellskog? 600 Stående volum (m 3 ha - 1) 500 400 300 200 100 0 0 20 40 60 80 100 120 140 160 Total alder (år) G17 G14 G11 885 moh 970 moh 1020 moh 1020 moh S&L rapport 4/2015 Langsiktige feltforsøk på Hirkjølen anlagt av prof. Elias Mork kring 1930
Løpande tilvekst i desse felta har auka kraftig på 2000 talet! Tilvekst (m 3 ha -1 år -1 ) 16 14 12 10 8 6 4 2 0 G20 G17 G14 885 moh 970 moh 1020 moh 1020 moh 60 70 80 90 Total alder (år)
Utvikling i grunnflatesum i forbandsforsøk 0927 i Vardal Grunnflate (m 2 ha -1 ) 60 50 40 30 20 G23-prog 8 G20-prog 8 2 meter 2.5 meter 3 meter 10 20 25 30 35 40 45 50 55 60 Total alder (år) Voks dårlegare enn Braastad sin modell for G20 fram til 1992, men er i ferd med å ta den att og gå forbi Revisjonsår 1992
Mange døme på god volumutvikling i utynna felt med utgangstettleik over 2000 per ha Ståande volum (m 3 ha -1 ) 1000 800 600 400 200 0 0 20 40 60 80 100 120 140 160 Total alder (år) Odalen Valdres Arenadal 0927-2 meter Byggland
Tilseier endra klima dyrking av lauvskog? Tilvekst (kubikk per dekar) 2.5 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0 1976 1985 1990 1996 Revisjonsår Ledd 0 Ledd 1 Ledd 2 Ledd 3 Ledd 4 2012 Løpande tilvekst i Peder Braathe s Bar/Lauv forsøk i Skiptvet Ledd 4 er rein gran, Resten er blanding med lauv
Lauv og lauvblanding vil gjeva store produksjonstap utover i omløpet Stående volum (kubikk per dekar) 100 80 60 40 20 0 Ledd 0 Ledd 4, gran 0 10 20 30 40 50 60 Total alder (år)
Kva med framtida? Avkomforsøk i Sigdal planta våren 2009, målt hausten 2016 4.0 Middelhøgde (meter) 3.8 3.6 3.4 3.2 3.0 2.8 0.0 Cv 1 Cv 2 Cø 1 Huse / Stange Kilen Sanderud Stange seintskytend
Reknar ein om høgdene i kvar sort på dei fire felta til bonitet (H50) så ser me kva det er tale om: H50 etter Nord Larsen (20% høgaste) 33 32 31 30 29 28 27 26 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5 Middelhøgde åtte år etter planting H50 er etter Nord- Larsen sin funksjon for planta gran i Danmark, rekna frå høgde og total alder Felt: Blå: Nordagutu Lilla: Sigdal Grønt: Kapp Raudt: Drangedal
Generell utviklingstrekk Ser stor auke i høgdeveksten i mange felt Perioden frå 1950/1960-1995 ser ut til å ha vore dårleg for skogen (Mange av feltforsøka vart anlagt då OBS!) På 2000 talet har tilveksten stabilisert seg på eit høgt nivå me ikkje har sett nokon gong før Lite teikn til stagnasjon i utynna felt der det ikkje er rote
Må skjøtselen endrast? Bort med dogmet om at skog må tynnast Men, skog kan tynnast Tett skog produserer større volum, fleire tre, med totalt sett større volum av potensielt skurbare tre enn glissen skog Med auka produksjonsevne er faren for å få dårleg kvalitet «Hageskog» på grunn av glissen skog større
Grunnflate av potensielt skurbare tre forbandsforsøk i Vardal 50 Grunnflate (m 2 ha -1 ) 40 30 20 10 0 2.0 2.5 3.0 Forband
Kva slag tre gjev mest skurtømmer? 40 35 Predikert diameter (cm) 30 25 20 15 10 5 0 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Diameter etter Eide og Langsæter 1954 (cm) Behre s stammekurve til å rekne ut avsmaling, toppmål og volum av trea
Slanke tre gjev høgare sagtømmerandel enn grov skog Maksimal sagtømmerandel (x100) 124 120 116 112 108 104 100 10 15 20 25 30 35 40 45 Brysthøgdediameter med bark (cm) 30 meter 26 meter 22 meter
Konklusjon Etablere passe tette, jamne bestand Passe tett er frå 1500 3000 per hektar På svært rik mark med god vasstilgang kan ein gjerne ha det høgare utgangstettleik for å bremse diametertilveksten og få tynnare kvist Men ikkje tettare enn 1,5 meter mellom trea (snøbrekkfare) Bruk tilskota til tettare planting og supplering Rydde lauv er svært lønsamt Om lag slik Braasatad og Tveite har sagt i tretti år
Takk til Svein Solberg for samarbeide og gode ordskifte Stig Støtvig for tilrettelegging av data Jan Svetlik og Erik Sørensen for særs godt feltarbeid Utviklingsfondet for Skogbruk Fylkesmannen i Vestfold Fritzø Skoger Foran Mjøsen Allskog AT-Skog