FYLKESMANNEN I BUSKERUD MILJØVERNAVDELINGEN

FYLKESMANNEN I BUSKERUD MILJØVERNAVDELINGEN Miljøvernavdelingen er en av fylkesmannens fagavdelinger. Avdelingen er gjennom fylkesmannen faglig og budsjettmessig underlagt Miljøverndepartementet, med Direktoratet for naturforvaltning og Statens forurensningstilsyn som nærmeste overordnet fagmyndighet Miljøvernavdelingen skal bidra til at nasjonale miljøpolitiske mål tilpasses og gjennomføres i fylket. Avdelingen arbeider med naturvern og friluftsliv, bevaring av biologisk mangfold, avløp, avfall, luftforurensninger, regional planlegging og arealdokumentasjon. Avdelingen er inndelt i fire faggrupper. Dette er: - Biologisk mangfold - Miljødata og informasjon - Plan og inngrep - Forurensning og vannmiljø Resultatene av en del av avdelingens virksomhet trykkes i denne rapportserien. Dette omfatter også resultatene av enkelte konsulentoppdrag som utføres for miljøvernavdelingen. Opplaget er begrenset. Det er tillatt og ønskelig at data og vurderinger i rapporten gjengis og benyttes av andre, så fremt kilde oppgis. Forespørsler kan rettes til: Fylkesmannen i Buskerud Miljøvernavdelingen Postboks 1604 3007 Drammen Telefon: 32 26 66 00 Telefaks: 32 89 64 77 E-post: kontorpost@fm-bu.stat.no www.fylkesmannen.no/buskerud ISBN 82-7426-256-5

Forord Denne rapporten er utarbeidet som en del av arbeidet med verneplan for Hallingskarvet. Fylkesmannen i Buskerud er ansvarlig for å utarbeide verneforslag og konsekvensutredning knyttet til denne planen. Rapport om landskapet innenfor vurderingsområdet er utarbeidet av Morten Clemetsen og Marte Tørud Håland hos Aurland naturverkstad, på oppdrag fra Fylkesmannen. Innledningskapitlet er utarbeidet av Solveig Kalvø Roald. Aurland Naturverkstad har i tillegg skrevet rapporter om planteliv og dyreliv. Alle vurderinger i rapporten står for forfatterens regning. Arbeidet er gjennomført i løpet av 2003. Det har bestått i litteratursøk, feltarbeid og samtaler med lokalkjente. Alle bilder og kartillustrasjoner er utført av forfatterne, dersom ikke annet er nevnt. Spørsmål knytta til rapporten kan rettes til Aurland Naturverkstad, tlf 57633629, e-post: kontorpost@aurland-naturverkstad.no. Prosjektansvarlig hos fylkesmannen i Buskerud har vært naturforvalter Eldfrid Engen. Vi takker alle som har bidratt med å gi opplysninger og data til rapporten. Drammen, des. 2003 Bertil Anderson Avdelingsdirektør Eldfrid Engen Naturforvalter Forsidebilde: Hallingskarvet sett fra Prestholtseter. Foto: Morten Clemetsen, Aurland Naturverkstad BA

Innhald Side: 1. Innleiing 5 1.1. Bakgrunn og problemstilling 5 1.2. Føremål 6 1.3. Presentasjon av vurderingsområdet 6 1.4. Innsamling av data 8 2. Metodegrunnlag 10 2.1. Landskapsbiletet i norsk naturforvalting 10 2.2. Kriteria for romleg / visuell landskapsanalyse 10 3. Overordna omtale av landskapet ved Hallingskarvet 14 3.1. Landskapsregion 14 3.2. Naturføresetnader for landskaps- og opplevingsverdiane på Hallingskarvet 14 3.3. Skildring av fem overordna landskapsområde 17 4. Landskapsbilete og opplevingsverdiar 27 4.1. Hallingskarvet med stup, rasurar og nordvende botnar 27 1A. Platået med stupkantar 1B. Nordvende botnar 4.2. Storlinja fjellandskap med viddepreg sør for Skarvet 31 2A. Lengjedalen 2B. Storetunga 2C. Hellevatna Haugastøl 2D. Hyllun 2E. Prestholtseter 4.3. Storlinja fjellandskap med stølar og viddepreg nord for Hallingskarvet 38 3A. Budalen 3B. Gurostølfjellet Bukkehallin 3C. Byrkjedalen 3D. Grønehallnuten 3E. Raggsteindalen 4.4. Fjellandskapet kring Ynglesdalen 44 4A. Ynglesdalen 4B. Såteggi 4C. Finnebotneggi 4D. Simlenutane Nordbotnan 4.5. Høgfjellet mellom Finse og Geitryggen 49 5A. Geitryggen- Omnsbakkane 5B. Flakavatnet Såtehjellane 5C. Vargebreen 5D. Såtedalen 5E. Finseområdet 4.6. Tilgrensande område 55 6A. Finse 6B. Rallarvegen 6C. Haugastøl Ustaoset - Havsdalen 6D. Sudndalen Faugelifjorden 6E. Geitryggen 5. Oppsummering og tilrådingar 58 5.1. Samla vurdering av landskapskarakter og opplevingsverdi 58 5.2. Område med særskilt høg opplevingsverdi 59 5.3. Vurdering av ytre avgrensing av ein eventuell nasjonalpark 61 Litteratur 64 Vedlegg 65 4

1. Innleiing 1.1. Bakgrunn og problemstilling Vern av Hallingskarvetområdet ble første gang fremja i NOU 1986:13, Ny landsplan for nasjonalparker. Forslaget vart ført vidare i Stortingsmelding nr 62 (1991-92) Ny landsplan for nasjonalparker og andre større verneområder i Norge. I meldinga er nasjonalpark vurdert som mest aktuell verneform for området, eventuelt med landskapsvern i ytterområda. Verneframlegget vart vedteke av Stortinget 19. april 1993. Etter naturvernlova av 19.06.1970 er naturen ein nasjonalverdi som skal vernast. Føremålet med å opprette nasjonalparkar, som er ei streng verneform, er å sikre større, samanhengande område med urørt natur og vakkert landskap for oss sjølve og for våre etterkommarar. Å sikre allmenta tilgang til å utøve friluftsliv og rekreasjon i slike landskap er og viktig. Dokumentasjon av verdiar, eigenskapar og bruksmåtar i området er ein føresetnad for å kunne gjennomføre ein verneprosess. Det er i tillegg til tema landskap utarbeidd dokumentasjonsrapportar om; geologi, villrein, kulturminne, brukarinteresser, planteliv og dyreliv. I det føreliggjande utgreiingstema er det ei utfordring å synleggjere dei landskapsmessige samanhengane mellom Hallingskarvmassivet og omkringliggjande landskap for å få fram heilskap og variasjonar i landskapstypar og landskapsbilete i området. Landskapets estetiske kvalitetar står sentralt, både fordi det er viktig for landskapskarakter og særpreg, men og fordi det er viktig for oppleving og rekreasjon. Aktiv bruk av området i dag, som t.d. stølsdrift og utmarksbeiting er og element som er viktige for landskapsbilete og opplevingsverdi. Det er vidare viktig å dokumentere breidda av sanseinntrykk og opplevingar utover dei reint visuelle tilhøva. Kulturelle og historiske forhold påverkar og i stor grad opplevinga. Tufter etter gamle bygningar, dyregraver, stølar, stiar osb. er ikkje berre fagleg interessante som kulturminne, dei talar og til oss som vanlege menneskje og gjev kontakt med tidlegare generasjonar sin bruk og levemåte. Dette er med å styrke vår eigen identitet eller tilhøyrsle til staden. Forteljingar, segn og hendingar knytt til området er og ein del av dette. Det er ei utfordring å kunne skildre både visuelle forhold og andre verdiar i eit så geografisk stort område som Hallingskarvet. Det skal kunne gjerast greie for overordna trekk i landskapsbiletet, samstundes som detaljrikdom i landskapet og andre sanseopplevingar som utdjupar opplevingsverdiane skal med. Det er lagt opp til å skildre området i ein målestokk som menneske som ferdast i området vil kunne kjenne seg att i. Det karakteristiske Hallingskarvet med skyvedekkeplatået er ein så dominerande landform at det vil påverke oppleving og landskap i det meste av utgreiingsområdet. 5

1.2. Føremål Kartlegge og vurdere landskapets visuelle karakter (landskapsbilete) i fjellområda ved Hallingskarvet og dokumentere dei estetiske og opplevingsmessige eigenskapane som er knytt til dette landskapet. Vurderingane skal nyttast i samband med vidare konsekvensutgreiingar og utarbeiding av framlegg til verneplan for nasjonalpark på Hallingskarvet. 1.3. Presentasjon av vurderingsområdet Geografisk plassering Vurderingsområdet omfattar ca 575 km 2. Størstedelen av området, ca 480 km 2, ligg i Hol kommune i Buskerud fylke. I aust hører ca 80 km 2 til i Ulvik kommune i Hordaland fylke, og i nord ligg ca 15 km 2 i Aurland kommune i Sogn og Fjordane fylke. Området ligg i overgangen mellom Austlandet og Vestlandet, avgrensa i sør av jernbanetraseen til Bergensbana og i nord av Rv. 50 mellom Hol og Aurland. Vurderingsområdet ligg hovudsakleg i fjellregionen, i høgdelaget mellom 1000 og 1900 m.o.h. Høgaste punkt er Folarskardnuten som ligg på 1933 m.o.h. Platået til Hallingskarvet ligg på ca 1800 m.o.h.. Skildring av området Store delar av vurderingsområdet er høgfjellsstrok, først og fremst representert ved Hallingskarvet, andre fjellområde, viddeområde, botnar og dalar (Miljøverndepartementet 1986 a). Området har ein mangfaldig topografi og stor variasjon i geologiske formasjonar. Hallingskarvet er ein massiv 35 km lang fjellrygg, ca 5 km brei og dekker om lag 150 km 2. Ryggen strekker seg i nordvest-søraustleg retning. Fjellet er eit lettkjenneleg landemerke, med eigenarta og karakteristisk form. Mot sør dannar Hallingskarvet den velkjente og langstrakte fronten, som me kan sjå frå store avstandar. Nordsida er meir brote opp, og dramatisk forma med djupe botnar, stup og rasurar. Hallingskarvet er eit av dei mest kjente fjellpartia i Noreg, og det er eit av dei beste eksempla på skyvedekke-frontform i Skandinavia. Viddeområde dominerar mot aust og sør, med slake og storkuperte terrengformer med vide opne daldrag. Aust i området, mot Ustaoset og Geilo pregar store, samanhengande myrområde flatene framfor Hallingskarvet. Skoggrensa i området går ved om lag 1100 m.o.h. Det er nokre få, spreidde lokalitetar med bjørkeskog innanfor grensene for utgreiingsområdet. Vest og nord for Hallingskarvet finn me kuperte fjellområde som strekker seg ut til Vargebreen i vestre ende av vurderingsområdet. Vassystemet er variert. Elvane spring ope i landskapet, med fossar, stryk, stilleflytande område og meandrerande parti. Lengjedalsvatnet, sør for Hallingskarvet, er ein langstrakt, urørt sjø, med talrike små deltaområde. Vatnet har ein dominerande plassering i landskapet. Sideelvane har jamleg lagt ut små deltavifter i vatna. På nordsida av Hallingskarvet er vatna ofte knytt til botnane. 6

Inngrep Figuren er tatt ut, for å se figurene, gå til Direktoratet for naturforvaltning s oversikt over inngrepsfrie områder (INON): Figur 3: Inngrepsfrie områder i Sogn og Fjordane, Hordaland og Buskerud fylke.(frå Direktoratet for Naturforvaltning sine nettsider). 7

Førekomst av urørt eller vesentleg urørt natur er ein sjeldan verdi i vår tid. Å sikre dei urørte naturområda som er att er viktig for samfunnet som heilskap. I utgreiingsområdet finn ein tyngre inngrep ved Urdvassbotn i nord og vest for Finsenuten i vest (kraftlinjer). Reguleringssoner i vassmagasina Strandavatnet og Ustevatn ligg utanfor området, men vil påverke dei visuelle opplevingane til ein viss grad. Det er fire mindre grusvegar innafor vurderingsgrensene. Figur 1 syner at store deler av vurderingsområdet ved sjølve Hallingskarvet og vestover er villmarksprega område, områda rett rundt Hallingskarvet er inngrepsfrie områder sone 1, og områda mot jernbane, veg og busetnad er inngrepsfrie områder sone 2. Inngrepsfri sone 2: 1-3 kilometer frå tyngre tekniske inngrep Inngrepsfri sone 1: 3-5 kilometer frå tyngre tekniske inngrep Villmarksprega område: > 5 kilometer frå tyngre tekniske inngrep 1.4. Innsamling av data Kartlegging av området Skildringar og vurderingar i denne rapporten er i hovudsak basert på synfaring og visuelle observasjonar i området. I tillegg er det nytta turskildringar og faglege utgreiingar der landskapet er tema. Utkast til parallelle utgreiingar i samband med verneplanen har og vore viktige kjelder. Området er synfart i fylgjande periodar: April: Juli : August: Oktober: Geitryggen Finse Hallingskarvet og områda nord og sør for fjellmassivet mellom Flakavatnet og Folarskardet. Områda aust for Folarskardet, inkludert stølsområde nord og sør for Skarvet. Ustaoset, Haugastøl, Rallarvegen mot Finse. Vargebreområdet. Vurdering av områdegrenser og delområde er føreteke med støtte i kart M-711, målestokk 1:50000, kartblad 1416 II Hardangerjøkulen, 1516 II Geilo og 1516 III Hallingskarvet. Området er stort og samansett. Det har ikkje vore høve til å gå i detalj innan alle delområde. Nokre stader er grensene mellom delområde basert på visuelle vurderingar føreteke på lang avstand med støtte av kart. Kulturminne vert omtalt i den grad dei er viktige for opplevingar. For nærare utgreiing om omfanget av kulturminne og deira faglege verdi, vert det vist til eigen utgreiing utført av Buskerud Fylkeskommune (2002). Tidlegare arbeid Av tidlegare arbeid i området knytt til natur/landskapsverdiar, er svært mykje knytt til forskingsstasjonen på Finse. Forskingsstasjonen er eigd av Universitetet i Oslo og Universitetet i Bergen, og ulike fagmiljø nyttar stasjonen. Dei viktigaste forskingsområda er terrestrisk og akvatisk plante- og dyreøkologi, geologi og geografi. Det er og gjort arbeid i området knytt til arbeidet med Samla plan for vassdrag. Fire av vassdraga innanfor vurderingsområdet er verna gjennom verneplanarbeidet: Flåmsvassdraget, Skårvåne, Hivjuåne og Grytå (Lengjedalsvassdraget). VVV-rapportar er utarbeidd for Flåmsvassdraget, dei andre er under utarbeiding. Desse rapportane tar for seg verdiar innanfor 8

følgjande tema: Prosessar og former skapt av is og vatn, Biologisk mangfald, Landskapsbilete, Friluftsliv og Kulturmiljø (Fylkesmannen i Buskerud 2001 a, b, c). Det er og utarbeidd biologisk-mangfaldrapportar og viltkartleggingar for både Ulvik herad, og Hol og Aurland kommunar. Elles har me henta informasjon frå lokale personar med god kjennskap til området. Stadnamn nytta i rapporten Hallingskarvet - fjellmassivet med skrentar, stup og rasmark slik det hevar seg opp over landskapet omkring. Avgrensa i vest til Flakavatnet og Kyrkjedøri. Synonymt vert berre Skarvet nytta. Hallingskarvetområdet omfattar heile vurderingsområdet innanfor utgreiingsgrensene Namnebruk elles er teke frå topografisk hovudkartserie M-711, Statens kartverk, målestokk 1: 50 000. 9

2. Metodegrunnlag 2.1. Landskapsbiletet i norsk naturforvalting Landskapet vert definert som dei samla fysiske omgjevnadene som omsluttar oss under open himmel (Bruun 1996). Landskapet er samansett av ei rekkje fysiske komponentar forma av naturprosessar og av menneskeleg inngrep og aktivitet. Landskapet rommar difor både natur og kultur. Ofte er dette vevd i kvarandre på ein måte som gjer det vanskeleg (og kan hende lite føremålstenleg) å skilja frå kvarandre. Kulturdelen av landskapet inneheld ei historisk djupne når det gjeld busetnad, bruksmåtar og omforming av natur til kulturlandskap. Menneske ber kulturhistoria med seg gjennom fysiske kulturelement som bygningar, gravrøyser, fangstanlegg osb, men og som minne, forteljingar, skriftleg og munnleg dokumentasjon. Eit landskap har difor og ein immateriell dimensjon som er viktig å ha med seg i plansamanhengar. Kulturhistorie og tradisjonar er sentrale faktorar av stor verdi for vår identitet både som individ og som fellesskap, anten det er eit lokalsamfunn eller som nasjon. Hallingskarvet femnar heile dette spekteret på ein måte som berre kan sidestillast med nokre få andre landskapsområde i Noreg (til dømes Dovrefjell, Jotunheimen og dei karakteristiske fjellformasjonane i Lofoten). Med basis i ei brei landskapsforståing vil analyse av landskapet omfatte både naturskildringar og skildring av kulturelle faktorar som historisk utvikling, arealbruk, kulturminne, byggeskikk, bygningar, infrastruktur osb. (Bruun 1996). Landskapets verdi vil i stor grad og vere knytt til opplevinga av det, både som fysisk landskap og som kulturelt landskap. Omgrepet landskapsbilete vert ofte nytta om det landskap ein ser og sansar og gjennom det ein umiddelbart opplever (Fredningsstyrelsen 1982, Bruun 1996). Landskapsbiletet omfattar estetiske kvalitetar, men det kan vere rettare å nytte omgrep som landskapskarakter eller identitet for ikkje å snevre det inn til ein diskusjon om stygt og pent. Landskapets særeigne karakter og verdi for menneske er i stor grad knytt til forhold som har med nær kontakt til naturen å gjere. Naturlydar, dyr i rørsle, planteliv, oppleving av ro og avstand til sivilisasjonen er viktige opplevingar. Professor Arne Næss (1999) uttrykker i sin bok Det gode lange livs far Hallingskarvet sett fra Tvergastein at svært mange opplever fjella som levande vesen som det gjev ei god og trygg kjensle å være i kontakt med. Gjennom skildring av landskapsbiletet søkjer ein å uttrykke dei kvalitative eigenskapar som eit landskapsområde har. For å kunne skildre landskapsbiletet på ein utfyllande måte, er det i dei neste avsnitta gjort greie for dei metodiske framgangsmåtane som er nytta. Arbeidsopplegget bygger i stor grad på metodikk utvikla ved Institutt for landskapsplanlegging (Bruun 1983, Nordisk Ministerråd 1987) og Norsk Institutt for Jord- og Skogkartlegging (Elgersma 1996, Elgersma og Asheim 1998). 2.2. Kriteria for romleg / visuell landskapsanalyse Hallingskarvetområdet er svært samansett landskapsmessig. Desse variasjonane er ein viktig føresetnad for opplevingsrikdomen i området. Grunnlaget for å kunne skildre landskapsbilete og 10

opplevingsverdiar vil vere å kunne skilja ut karakteristiske landskapsområde som kan oppfattast og forståast av menneske. Grunnlaget for landskapsvurderingane i denne rapporten er bygd på å kunne identifisere og dele inn heile utgreiingsområdet i eit utval overordna landskapsområde og einskaplege delområde. Slik strukturering og inndeling av utgreiingsområdet er nødvendig for å kunne gje ein presis omtale av området og dei ulike faktorane som påverkar landskapsbiletet og opplevinga av det. Den landskapsmessige organiseringa som er nytta i rapporten vil og kunne vere nyttig i samband med vurdering av grenser for vernekategoriar og evt. soneinndelingar i samband med utarbeiding av forvaltingsplan på eit seinare steg i prosessen. Kvart område, både på overordna nivå og meir detaljert, vil omfatte ulike landskapstypar. På grunn av sjølve Hallingskarvmassivet sin uvanleg veldefinerte og dominerande landskapsform, vil det til ein viss grad vere geografisk samsvar mellom overordna landskapsområde og landskapstype. Skala og romverknad Omgrepet skala har med målestokken i landskapet å gjere. Terrengform, omfanget av ulike element i landskapet og innhald av detaljar vil påverke oppfattingar av skalatilhøve. Eit landskapsområde med terrengformar som gjev lange utsyn med få eller jamt vekslande overgangar, vil oppfattast som storskala. Eit område med mange vekslande overgangar mellom vertikale og horisontale former som tildømes eit kupert, kollete landskap, vil vere meir småskala. Skala vil og i stor grad påverke romverknaden i landskapet. Dette er i særleg grad med på å avgjere inndelinga i einskaplege delområde. I et så ope og visuelt sterkt høgfjellslandskap som ved Hallingskarvet, vil landskapet oppfattast som storskala. I tillegg til sjølve Hallingskarvmassivet, har store delar av områda på nord- og sørsida av Skarvet eit ope, storforma viddepreg. Høgfjellspartia i vest og nordvest er av ein annan karakter og er ikkje visuelt bunde saman med Skarvet på same måte. Her vert og skalaforholda noko annleis. Dei høge og dominerande stupkantane og skrentane under platået på Hallingskarvet vil vere bestemmande for den romlege oppfattinga av område som grensar inn til dette. Her vil relieffverknaden med store og dramatiske høgdeskilnader vere overordna andre landskapselement som til dømes randsoner mot skogvegetasjon eller tersklar mot lågare liggjande terreng. Romverknaden i eit landskap vil kunne oppfattast og skildrast på ulike nivå. Eit overordna landskapsrom vil kunne delast inn i mindre rom osb. Særskilt vil dette vere tilfelle i meir småskala landskap. Romma på dei forskjellige nivåa kan og vere vanskeleg å definere eksakt. Opplevinga er dynamisk, etter som ein rører seg gjennom landskapet. Romma vil gli over i kvarandre og danne meir diffuse overgangssoner. Til dømes vil det vere ein slik sone mellom delområde 3A og 3B ved Hivjuåne, sjølv om det og finnast markerte grensepunkt her. I mindre dalføre vil t.d. retningsendringar kunne gje nye romopplevingar, sjølv om det heile skjer innanfor eit overordna, samanhengande drag. Landskapstypar Ein landskapstype vil representere eit sett fellestrekk når det gjeld form, innhald og samansetjing av dette. Til dømes vil eit u-forma dalføre i høgfjellet ha ein del felles trekk med andre tilsvarande dalføre. I utgreiingsområdet er det fleire ulike landskapstypar. Desse vil i hovudsak ikkje vere knytt til eit bestemt nivå i analysane, men opptre forskjellige stader i utgreiingsområdet og med ulik utstrekning. 11

Landskapstypane fylgjer ikkje eit offisielt fastlagt referansesystem, slik ein finn det for landskapsregionar og underregionar. Karakteristika er tilpassa dei særskilde naturgjevne og kulturbetinga føresetnadene som er til stades i den aktuelle regionen. Landskapstypane vil vere gyldige og kunne nyttas i tilsvarande fjellområde innanfor same landskapsregion. I utgreiingsområdet vil fylgjande landskapstypar vere framtredande: Høgfjellsplatå med stup, skrenter og innskorne botnar. Storlinja fjellandskap med viddepreg, med stort innslag av småvatn og tjern Storforma høgfjellslandskap med høgt relieff. Storforma u-dalar, hovudsakleg over tregrensa. Det vert elles vist til det arbeidet med systematisering av landskapstypar tilpassa ein nasjonal inndeling i landskapsregionar og underregionar som er under utføring ved Norsk Institutt for Jord- og Skogkartlegging (NIJOS) (Elgersma og Asheim 1998, Puschmann 2001). Overordna landskapsområde For å kunne gje ein oversiktleg karakteristikk av utgreiingsområdet er det delt inn i fem overordna landskapsområde. Alle landskapsområda vil i hovudsak ligge over tregrensa og soleis omfatte alpine landskapstypar. Som nemnt vil Hallingskarvmassivet vere bestemmande for inndelinga. Kvart område er består av eit sett landskapskomponentar og uttrykk som til saman dannar ein overordna landskapskarakter. Når det gjeld overordna landskapskarakter er skildringane i hovudsak basert på fysiske og sanselige eigenskapar ved områda. Omtalen er basert på fylgjande tema: - Lokalisering, skala og landformer. - Naturmiljø med dominerande trekk i geologi og vegetasjon, vatn og vassdrag. - Arealbruk med vekt på fysiske tiltak og inngrep knytt til landbruksdrift, friluftsliv, bygningsmiljø, vegar, kraftlinjer etc. - Kulturhistorie med viktige fysiske spor og minne etter tidlegare busetnad, ferdsle og utnytting av fjellressursane. - Landskapsbilete slik området framstår i dag med særpreg, variasjon og heilskap,. Hovudvekt er lagt på visuelle tilhøve, men og andre sanseinntrykk vil påverke landskapskarakteren (årstidsvekslingar, fauna, fråver av støy etc.) I kva grad landskapet er urørt av inngrep vil vere med å bestemme landskapskarakter. Overordna landskapsområde (og landskapstypar) er skildra i kapittel 3. Einskaplege delområde I samband med skildring av landskapet i utgreiingsområdet som opplevings- og rekreasjonsressurs, vil det vere tenleg å dele inn hovudområda i einskaplege delområde. Delområda tek utgangspunkt i ei romleg avgrensing og fungerer på eit landskapsmessig skalanivå som samsvarer med landskapsformer og arealstorleik som folk orienterar seg etter og opplever når dei ferdast gjennom landskapet. Grunnlaget for å arbeide med einskaplege delområde i landskapssamanheng er metodisk basert på Oterholm m. fl. (1980). 12

Saman med romleg avgrensing vil skala, hovudtrekk i naturmiljøet og arealbruk vere viktige kriteria for avgrensing av einskaplege delområde. Det er i alt skilt ut 21 delområde. I tillegg er det og 5 randområde som påverkar landskap og opplevingsverdi inn i utgreiingsområdet. Randområda vil ligge både utanfor og innanfor grense for utgreiingsområdet og er ikkje å sjå på som einskaplege delområde. Alle dei 21 landskapsromma har ein indre samanheng, ein framtredande landskapskarakter som er mogleg å identifisere og skildre. I mange tilfelle vil det ut frå skalaforhold og topografi ikkje vere mogleg å få overblikk over heile rommet medan ein er ute i terrenget. Ein vil likevel kunne oppfatte og forstå overgangar når ein rører seg frå eit rom, eller einskapleg delområde, til ein anna. Nokre stader er overgangane tydleg markert i landskapt. T.d. ved det markerte fossefallet i Skarvåi rett aust for Godfjell. Andre stader, som t.d. ved Hivjuåne, slik det tidlegare er omtalt, er områdeavgrensinga meir diffus. Vurderingane av delområda sin landskapskarakter bygger på fylgjande kriteria: Heilskap eller samsvar. Dette vil vere eit samlande uttrykk for i kva grad dei ulike landskapskomponentane dannar ein harmonisk samanheng. Dette omfattar og kontinuitet over tid i bruk av landskapet. Variasjon eller mangfald. Uttrykker omfanget av element og uttrykk i landskapsbiletet. Stor variasjon vil vere opplevingsmessig positivt dersom dei vert oppfatta å ha ein indre samanheng, ein visuell og økologisk orden. Intensitet eller inntrykksstyrke. Kontrastverknader i landskapet, einskilde natur- eller kulturelement som utmerkar seg på ein positiv måte. Særskilde klimatiske tilhøve vil og kunne gje stor inntrykksstyrke. Urørtheit. Oppleving av stille, ro og urørt natur vil ha ein viktig funksjon i eit landskap. Einskaplege delområde er skildra i kapittel 4. 13

3. Overordna omtale av landskapet ved Hallingskarvet 3.1. Landskapsregion NIJOS har føreteke inndeling av Noreg i 45 landskapsregionar. Desse er igjen delt inn i underregionar. Inndelinga er basert på systematisering av dei store og samlande karaktertrekka i landskapet. Landskapet sine hovudformer er i stor grad avgjerande for inndeling på eit så overordna plan som det her er tale om. Utgreiingsområdet høyrer hovudsakleg til to landskapsregionar: Region 16: Høgfjellet i Sør-Noreg, og underregion 12; som omfattar Hallingskarvets skyvedekkeformasjonar. Regionen dekker fjelltrakter med høgde over ca 1500 m.o.h. Karakteristisk er stort relieff i landskapet, vidt utsyn frå toppane og aktive breprosessar. Region 15: Lågfjellet i Sør-Noreg. Denne regionen omfattar fjellområda frå skoggrense og opp til om lag 1500 m.o.h. I utgreiingsområdet vil dette gjelde områda frå Lengjedalen i vest og sør til Skarvranden og vidare nordvestover til Raggsteindalen. Landformene vekslar frå slake vidder til kupert platåterreng og vekslande fjellformasjonar gjennomskore av dalar. Av relevante landskapstypar er storforma viddelandskap og overgangssoner mot høgfjell og mot lågareliggjande skogkledde dalar. Eit lite innslag av Region 14: Sør Noregs fjellskog finn ein langs Strandavatnet frå Raggsteindalen til Urdvassbotn. 3.2. Naturføresetnader for landskaps- og opplevingsverdiane på Hallingskarvet Berggrunn Berggrunnen i Hallingskarvområdet har ein tredelt oppbygging; underst grunnfjellet, så kambrosilurbergartane (fyllitt) i eit band rundt heile Skarvet og øvst skyvedekket. Det me oppfattar som sjølve Hallingskarvformasjonen er restane etter skyvedekket som står med karakteristiske brattkantar over fyllitten. Fyllitt forvitrar lettare enn dei harde bergartane i skyvedekket. Skarvet vert sakte men sikkert undergravd og kantane rasar ut. Store urer av skyvedekkbergartar vert resultatet. Sjølve Hallingskarvet består av sure djupbergartar frå prekambrium som gjer magre kår for vegetasjon. Fyllittbergarten derimot er relativt lett forvitreleg og kalkrik og kan gje opphav til frodig, næringskrevjande vegetasjon. Det landskapet som vi ser i dag er eit resultat av ytre påverknader som eroderande ismassar, elver, vær og vind gjennom fleire hundre tusen år. 14

Figur 2. Berggrunnskart. Djupbergartar på platået til Hallingskarvet er synt med brun farge, fyllittområde er synt med grøn farge og grunnfjellsbergartane på flatene rundt Hallingskarvet er synt med ulike lysare fargar. Kvartærgeologi Lausmassane består for det meste av stein og blokkrik morene. Morenelaget er stadvis tynt, men i eit belte rundt Hallingskarvet lengst aust synast tjukkleiken å vere større. På Hallingskarvet finst det blokkmark, og stadvis førekjem snøfenner og truleg mindre brear. Ur og skredmark finst langs brattkantane og langs kanten av fyllittområdet under Hallingskarvet. Velutvikla lausmasseformar førekjem berre sparsamt. På sørsida av Skarvet ved Hellevatna finn ein eksempel på store eskere og rygger med breelveavsetnad. I Raggsteindalen, Byrkjedalen og botnane nord for Skarvet finn ein fleire stader isandavsetningar med hovudsakeleg morenemateriale. (NOU 1986:13 og Kart: Buskerud Fylke, Kvartærgeologi og geomorfologi, 1:250 000, 1985). Klima Klimatiske tilhøve vil påverke landskapsopplevinga av eit område. Hallingskarvet er vasskille mellom Aust- og Vestlandet og her kan ein oppleve raske vêrendringar. Tåka legg seg raskt på dei høgste toppane, og vinden skifter raskt i styrke og retning. Fleire stader i nordvendte område ligg det snø heile året. Arne Næss (1999) seier at eit typisk fenomen ved Hallingskarvet er at det nærast tiltrekker seg uver og vind. Med aukande høgd over havet vert temperaturen lågare. Ein reknar med at den i gjennomsnitt fell med ca. 0,5 C pr 100 m. Samtidig aukar den direkte innstrålinga med 2-3% pr. 100 m. Saman med manglande tresjikt gjev dette store temperatursvingingar i fjellområda sentralt i vurderingsområdet. 15

Det vart gjort klimamålingar i Skarvevassdraget av K. M Strøm i 1933. Middeltemperaturen vart då rekna til å ligge på 3,9 C dei øvre delane av vassdraget, med ein middeltemperatur i februar på 10,4 C, og i juli på +4,7 C (Fylkesmannen i Buskerud 2001 c). Det er og gjort klimavurderingar i Lengjedalen. Store delar av dalen ligg i område med polarklima, der varmaste månad har lågare temperatur enn +10 C. Det kan vere frostdøgn heile året. Ein må rekne med 220-250 døgn med minimumstemperaturar lågare enn 0 C, og 80-100 døgn med lågare temperatur enn 10 C. Lufttemperaturen kan gå lågare enn 35 C om vinteren og opp til 25-30 C om somrane på det varmaste (Miljøverndepartementet 1986 b). Talet på døgn med snødekke i området er 175-225. Eit areal er snødekt når meir enn halvparten av bakken er dekka av snø (Moen 1998). Hovudnaturtypar Vurderingsområdet ligg hovudsakleg over tregrensa og strekker seg frå lågalpin til høgalpin sone. Områda rundt Ustevatn i aust og Strandavatnet i nord ligg i nordboreal vegetasjonssone (Moen 1998). Fjellbjørkeskogen går opp til ca 1100 m.o.h.. Skogen er på veg oppover, her som så mange andre stader. Dette skuldast truleg dels varmare klima og dels redusert beiting. Når det gjeld vegetasjonsseksjonar ligg hovuddelen av området i Overgangsseksjon (OC) mellom oseanisk seksjon og kontinental seksjon. Berre dei vestlegaste delane ligg i svakt oseanisk seksjon (O1). Finse ligg på grensa mellom desse. Områda nordvest for sjølve Hallingskarvet, mellom anna områda rundt Geiteryggen, ligg og i svakt oseanisk seksjon (O1) (Moen 1998). Deler av feltet er rikt på vegetasjonstypar og på artar som delvis er knytt til lokalitetar med god næringstilgang (Miljøverndepartementet 1986 b). Dette gjeld særleg gunstig eksponerte lokalitetar på fyllittgrunn i høgfjellet. Området ligg i fjellmyrregionen, austlige deler i bakkemyrog strengmyrregionen (Moen 1998). 16

3.3. Skildring av fem overordna landskapsområde Figur 3. Oversikt over 5 overordna landskapsområde. 1. Høgfjellsplatået med stup, rasurar og nordvende botnar Lokalisering, skala og landformer Ein eventuell Hallingskarvet nasjonalpark vil assosiasjonsmessig vere knytt til høgfjellsmassivet med den karakteristiske langstrakte profilen som er synleg i vid omkrins. Hallingskarvmassivet er eit av dei mest markante fjellformasjonane i Langfjella. Lengda er om lag 35 km og største breidde på platået er opp mot 5 km. Samla areal er om lag 150 km 2. Sjølve høgfjellsplatået ligg på om lag 1800 m.o.h. med Folarskardnuten som høgste topp på 1933 m.o.h. Platået er slakt bølgjande og består av blokkhav med hard granitt og gneis som gjev eit goldt og vegetasjonslaust miljø. Platået ligg sentralt i eit av dei mest storskala landskapsromma ein kan oppleve. Frå dei høgste punkta i området har ein utsyn til Norefjell, Gaustatoppen, det meste av Hardangervidda og til Folgefonna og fjella mot kysten i Hordaland. I nord vil ein kunne sjå fjelltoppane i Hurrungane og Jotunheimen. 17

Dei karakteristiske botnane på nordsida høyrer på dette nivået med i vurderingane sidan dei er skore djupt inn i Hallingskarvet. Sjølv om nordveggen er meir oppbrote, vert han likevel oppfatta som ein heilskap frå dei fleste standpunkt i omgjevnadene. Figur 4. Austlege del av Hallingskarvet sett frå sør. Den massive og karakteristiske fjellforma hevar seg tre hundre meter over viddelandskapet omkring. Foto: P.A. Knudsen. Naturmiljø Som naturfenomen er Hallingskarvet med platået og skrentane eit særmerke i norsk natur. Platået er kjent for sin særeigne geologiske danningshistorie og utgjer ein sørleg rest av den store skyvedekkeformasjonen som seinare er erodert ned. Steinur og blokkmark dekker det meste av platået. Delar av Skarvet er dekka av snøfonner. Hellevassfonne vest for Folarskardet er den største breen. Dei is - og snødekte områda forsterkar den golde og ekstreme landskapskarakteren til området. Sommaren 2003 var rett nok mange fonner sterkt nedsmelta og nokre av dei som er avmerkt på kart var heilt vekke. Fråver av vegetasjon er eit særtrekk ved platået og ein viktig faktor som formar opplevinga av dette landskapsområdet. I sørvende stup og skrentar vil ein kunne finne lommer med vegetasjon i område med fyllittgrunn. Det er planter med kort blomstringstid, men med intense fargar og stor livskraft. I botnane ved Folarskardet og Storekvelve er vegetasjonsbiletet annleis. Dei er meir frodige, grasdekte med vier langs bekker og fuktdrag. Det beiter sau heilt inn under fjellskrentane. Rein beiter og her i periodar. På toppen av Skarvet er det berre nokre få mindre tjern. I botnane er vatnet ein viktig del av landskapsbiletet i form av pyttar, tjern og vatn. Desse vert gjennom sommarsesongen forsynt med smeltevatn frå dei store fonnene på Skarvet. Frå vatna sildrar utallige bekkar ned til dei 18

lågareliggande landskapstypane. Rundt vatna er det ofte ein meir frodig vegetasjon enn i området elles. Arealbruk Bruken av høgfjellsplatået og dei bratte fjellskrentane er sterkt avgrensa. Menneskeleg bruk av området er avgrensa til ferdsle i samband med friluftsliv, både sommar og vinter. Jakt på villrein førekjem. Vanlegaste måten å ta seg opp på Skarvet frå sør er gjennom Folarskardet eller Prestholtskardet. På nordsida vil ein fleire stader lett kunne komme opp på Skarvet langs breie rygger ved inngangen til dei største botnane. Frå vest tek ein seg lett opp på Skarvet frå turiststien sør for Kyrkjedørsnuten. Dette er ein vanleg innfallsport til skiturar over Skarvet på langs om vinteren. Få og bratte oppstigingar til toppen av Skarvet frå sør gjev stor risiko for terrengslitasje og erosjon. Særleg opp til Prestholtskardet er dette synleg. Kulturhistorie Historisk bruk av området vil vere knytt til ferdsle gjennom Folarskardet, reinsjakt og veiding. Lordahytta i Folarskardet er eit sentralt kulturminne, bygd i 1880 av Lord Garvagh d.e. Elles er fjellplatået mest utan eldre kulturspor. Kyrkjedøri er ein markert landskapsform som det knyter seg mange historier til. Landskapsbilete Skarvet slik det reiser seg fleire hundre meter over viddelandskapet omkring, er eit mektig og storslagent, men likevel ikkje skremmande landemerke i vid omkrins. Sett i samanheng med Hallingdalen utgjer Skarvet ein verdig sluttstein for dette store dalføret. Området ligg på overgangen mellom aust og vest, innland og kyst og tiltrekkjer seg uver. Dette skapar ofte raske skiftingar i lystilhøve og skyformasjonar. Horisonten er vid, nærast uendeleg. Landskapet er villmarksprega og visuelle inntrykk frå busettingsområde og store naturinngrep med regulerte vatn, kraftlinjer, veger og liknande er distanserte og vil i liten grad forstyrre landskapsopplevinga. Området på toppen er visuelt særs sårbart. Eit kvart tiltak vil vere synleg over store avstandar. 2. Storlinja fjellandskap sør for Skarvet Lokalisering, skala og landformer Grunna sørveggen av Skarvet sin mektige, samanhengande og dominerande profil, er det naturleg å vurdere heile det sørvendte fjellpartiet mellom Skarvet og jernbanelinja som eit overordna område. Største delen av området har ein jamt hellande profil frå om lag 1500 meter og ned mot 1000 til 1200 meter. Utanom Storetunga i vest er det få markerte fjellparti. Einskilde toppar skil seg likevel markert ut så som Raggenutan og Djuptjørnhovda. Hovudinntrykket er eit storforma landskap, men med vekslande landskapsuttrykk forma av dalføre, mindre terrengrygger og områdevise skilnader når det gjeld innslag av vatn. Naturmiljø Området ligg over tregrensa og høyrer til mellom- og høgalpin vegetasjonssone. Berggrunnen er vekslande. Fyllitt dominerar vest for Lengjedalsvatnet og i austlege område mot Skarvranden. Områda i mellom består i hovudsak av grunnfjell. Her finn ein og meir småkuperte landskapsformar med stort innslag av småvatn og tjern. Det er fleire større myrdrag og våtmarker i området. Vassystema er i hovudsak orientert mot sør - aust. Lengjedalsvassdraget (Grytå) er varig verna vassdrag (Fylkesmannen i Buskerud 2001a). Det vert jamleg observert mindre flokkar med reinsbukkar på sommarbeite i øvre delar av Lengjedalen. 19

Figur 5. Utsnitt frå hovudområde 2 sett frå Vesletunga. Overordna er viddepreget meir einsarta enn når ein kjem inn i området. Arealbruk Ein finn fleire stølsområde innanfor dei austlege delar av vurderingsområdet. Åkerstølen og Prestholtseter er framleis i drift. Det er eit stort tal hytter i område som grenser opp mot utgreiingsområdet, frå Gråskallen i vest til Ustaoset. Dette gjev eit press på tilrettelegging for ferdsle inn i området. Innanfor utgreiingsområdet er det berre i området ved Rukehovda at ein finn vanlege fritidshytter. Ferdsla i området er i hovudsak kanalisert til merka stiar og oppkjørte vinterløyper. Store delar av løypetraseen for Skarverennet går gjennom dette området. Kulturhistorie Særskilt i Lengjedalen vil ein finne ei større tal førhistoriske kulturminne med dyregraver, fangstanlegg hustufter og anna som syner ein bruks og busetnadhistorie heilt attende til steinalderen. Felægera i Lengjedalen og ved Bjørnabuhøgdene er knytt til dei omfattande fedriftene frå vest til aust gjennom lang tid. Fedrifter heldt fram langt inn på 1900-talet. Mykje av nyare kulturmiljø vil vere knytt til stølsområda i dei sørlege og austlege delane av området. Landskapsbilete Utforming av vassdrag og terrengformasjonar (ryggar) skaper ei overordna rørsle i landskapet frå nordvest og mot sør - aust. Området har høg variasjonsrikdom og er samansett av fleire landskapstypar. Austre delar er storforma med slake overgangar mellom høgdedrag og 20

nedseinka parti og har eit tydleg viddepreg. Lenger vest i grunnfjellsområda er landskapet meir oppbrote og til dels småskala i si utforming. Lengjedalen og Storetunga er kontrasterande landskapsformer, høvesvis u-forma dalføre og avrunda høgfjellsrygg. Markerte høgdedrag i området gjer dimensjonane i landskapet meir fattbare og fungerar som mål og orienteringspunkt for turgåarar både sommar og vinter. Dei storslagne landskapsopplevingane i området er knytt til dimensjonane i landskapsrommet. Heile tida er stupkanten av Hallingskarvet til stades som ein gjennomgåande massiv vegg. Denne veggen bind og området saman til ein heilskap. Den visuelle kontakten til landskapet på Hardangervidda og Hardangerjøkulen er og ein samlande faktor for opplevinga av heilskap i området. 3. Storlinja fjellandskap med stølslier og viddepreg nord for Skarvet Lokalisering, skala og landformer På same vis, men noko mindre markert vil Skarvet danne bakvegg og referanseramme for eit større samanhengande landskapsområde på nordsida. Området strekker seg frå Skarvranden i aust og vestover til Raggsteindalen. Området er landskapsmessig storforma med vide utsyn og få markerte toppar og høgdedrag. Overgangar i landskapsformene er gradvise og sjeldan markerte. Unnataket er yttergrensa til vurderingsområdet mot Sudndalen og Stryknasfjorden der skoglier og bratte dalsider dannar ein markert overgang. Naturmiljø I hovudsak låg- og mellomalpin sone. Vekslar frå fjellbjørkeskog i Byrkjedalen og langs Faugelifjorden til område med lite vegetasjon og mykje blokkmark i øvre delar under Skarvet. Det er stort innslag av bekkedrag og mindre elver som renn meir eller mindre rett nordover frå Skarvet. Hivjuåne, Byrkjedøla, Skarvåne og Raggsteindøla er dei mest markerte. Ein finn fleire store myrdrag i området, mellom anna i Byrkjedalen, kring Hivjuåne og lenger aust mot Budalen. Langs Gurostølfjellet er det ein del større og mindre tjern. Elles i området er det lite vatn. Vassdraget Hivjuåne er varig verna mot utbygging (Fylkesmannen i Buskerud 2001b). På våren kan ein treffe på store flokkar med reinsbukkar på stølsvollar og opne parti der grasveksten tek til tidleg (Knudsen 2003). Arealbruk Det er meir variert arealbruk i dette området. Stølsdrift både frå eldre tid og i dag setter tydlege spor i landskapet. Byrkjedalen har tydeleg preg av stølsdrift med lange tradisjonar. Det er veg fram dalen frå Faugeli. Ved Byrkjedalsstølen er det føreteke nydyrking i seinare år. I aust er det veg inn til Store Budalen og Myljostølen, så vidt innanfor utgreiingsgrensa. Her er det stølsdrift i dag. Stølsdrift frå gamalt av setter elles preg på store delar av dette landskapet. Viktige innfallsportar for friluftsliv finn ein ved Vestreim (Budalen), Hivju og Byrkjedalen. Det går merka sommarstiar og vinterløyper mellom alle desse punkta. Raggsteindalen er eit sentralt knutepunkt for ferdsle innover i utgreiingsområdet med løypesamband vidare nordover mot mellom anna Iungsdalen. Kulturhistorie og kulturlandskap Fangstgrav for rein er registrert ved Bukkehallstølen og Såtebotn. I området finn ein tufter og bygningsrestar etter ei rad stølar. Fleire stølshus er og restaurert og ombygd i seinare år og vert nytta som hytter. Stølane i området er viktige som opplevingselement og turmål. 21

Landskapsbilete Mellom Skarvranden og overgangen mot Storkvelve er stupkantane under Hallingskarvet særs mektige og inntrykkssterke. Her er fleire mindre botnområde, store nok til at ein frå inst i dei opplever inngangen som ein terskel og horisontlinje. Fjellmassivet ved Storeskuta er ein dominerande form i dei vestlege delar av området. Terrenget er her meir avrunda der stupkantar og rasmark er mindre framtredande enn elles rundt Skarvet. Den mektige terrengryggen trenger inn i det nordlege hovudområdet og skaper til ein viss grad eit visuelt skilje mellom dei vestlegaste områda og resten av hovudområdet. Halletjørne med sin regelmessige form er eit sentralt landskapselement og eit viktig visuelt blikkfang, i sær sett frå dei øvre delane av landskapsområdet under Skarvet. Sjølve tjernet ligg nedseinka i ein botnformasjon og er difor ikkje så synleg frå nordlege og vestlege delar av området. Innsynet i dei store botnane Storekvelve og Folarskardsbotn har høg inntrykksstyrke. Ved Såtebotn har det gått eit stort steinskred som gjer inntrykk. Hivjuåne med den markerte Hivjufossen med to frie fall på over 30 meter er viktige opplevingselement. Elvelaupet med sine vekslande stryk og stillare parti bringer fram naturlydar i eit elles roleg og ope landskap. Området kan i stor grad karakteriserast som eit stølslandskap. Eit titals stølar og stølsmiljø er jamt fordelt utover i området. Dette skaper ei kjensle av å vere i eit kulturlandskap. Figur 6. Utsnitt av hovudområde 3 sett frå Miljonuten. Viddepreget er tydleg. Sentralt i biletet er det store Hellevatnet på Gurostølfjellet. Til venstre ser ein Byrkjedalen mot Strandavatnet. 22

4. Fjellandskapet kring Ynglesdalen Lokalisering, skala og landformer Dette området ligg i eit nordvendt terreng mellom Hallingskarvmassivet og Strandavatnet. Ynglesdalen skjærer seg som eit markert ope u-forma dalføre ca 4 km inn i fjellterrenget frå Strandavatnet og sørover. Høgdenivået strekker seg frå om lag 1000 meter opp til i overkant av 1500 meter. Godfjell, Ynglesnuten og Finnebotneggi er markerte fjelltoppar i området. Landskapet er storskalaprega, men med innslag av meir vekslande parti der skalatilhøva vert mindre og synsranda meir lukka mellom avrunda fjelltoppar og høgdedrag. Hovudinntrykket i området er om sommaren frodig og grønt med gode beitetilhøve. Naturmiljø Området høyrer i hovudsak til låg- og mellomalpin vegetasjonssone. Vegetasjonsdekket er mange stader frodig med grasmark og vier. I øvre delar inn mot Skarvet er vegetasjonen snauare, men og her finn ein parti med frodig gras og urtevegetasjon. Langs Strandavatnet er det eit jamt belte av bjørkeskog. I Ynglesdalen og Byrkjedalen er det og innslag av bjørkeskog. Skarvåi- vassdraget med utspring i Flakavatnet munnar ut i Vierbotnvatn. Dette vassdraget er varig verna (Fylkesmannen i Buskerud 2001c). Området er generelt rikt på vatn og elvelaup. Alle vassdraga er orientert i nordleg retning. Både sommar og haust kan ein treffe på mindre flokkar med reinsbukkar i dei indre områda mellom Flakavatnet og Raggsteindalen. Arealbruk Dette landskapsområdet ligg høgdemessig frå 1000 meter og høgare. I lågare delar av området, særskilt i Ynglesdalen finn ein spor etter stølsdrift i større omfang. Området har vore nytta til beitebruk og det beiter ein god del sau her i dag. Det er fleire jakt- og fiskebuer i området. Desse er hovudsakleg oppført av lokale sameige med jakt- og beiterettar i området. Viktige innfallsportar for friluftsliv vil vere frå Raggsteindalen, vest for Strandavatnet, Vierbotn og frå vegen til Geitrygghytta. I tillegg til turistferdsla mellom Finse, Raggsteindalen og Geitryggen, er området mykje nytta av lokale brukarar. Området er i dag først og fremst utsett for noko slitasje frå turstiane mot Finse og Geitryggen. Dette kan ikkje karakteriserast som eit stort problem. Strandavatnet er eit reguleringsmagasin basert på å fyllast opp over fleire år. Ved uttapping vil difor reguleringssona gje eit skjemmande inntrykk over lang tid og vere godt synleg på lang avstand. Kulturhistorie og kulturlandskap Området har mange spor etter ein rik kulturhistorie, først og fremst knytt til stølsdrift og busetnad i Ynglesdalen. Dette pregar landskapsbilete og opplevinga for dei som ferdast i området i dag. Spor etter fast busetnad saman med segn og historier gjer området ytterlegare opplevingsrikt og interessant. Plassen Finnebotnen inst i Ynglesdalen ligg på 1075 m.o.h., var busett på 1700- talet og i periodar på 1800-talet (Buskerud fylkeskommune 2002). Landskapsbilete Hovudinntrykket av landskapsbilete og oppleving i dette området er knytt til aktiv utmarksbruk gjennom stølsdrift og beiting. Landskapet er variert og i liten grad dominert av dei mektige fjellskrentane under Skarvet som er så framtredande lenger aust. I området finn ein ei mjukare 23

veksling mellom daldrag med spreidd bjørkeskog, opne beitelandskap med dvergbjørk og vier og vidt utsyn i fleire retningar. I områda inn mot Skarvet vert landskapet meir samansett. Dekket av lausmassar vert tunnare. Terrengsprang med fossefall, høge fjellskrentar og vatn omgjeve av tronge landskapsrom aukar dramatikken i landskapsbiletet. Visuelt går det ei grense frå Godfjell i vest, gjennom Ynglesnuten og til Finnebotneggi i aust som markerar dette skiljet. Likevel er det jamt over eit samanhengande vegetasjonsdekke med gras og urtevegetasjon som gjer at det indre landskapet høyrer saman med resten av dette hovudområdet og ikkje er vurdert i samanheng med botnlandskapet lenger inn mot Skarvet. Figur 7. Utsnitt frå hovudområde 4 sett mot nord. Skarvåvassdraget med Skarvåvatni midt i biletet. I bakgrunnen reiser Urdvassberget seg markert opp frå dalføret som utgjer grense for vurderingsområdet. Kyrkjedøri er ein mektig naturportal med usedvanleg inntrykksstyrke. Gjennom denne portalen kjem ein til Kyrkjedørsvatna som framstår med ein kontrastrik verknad til fjellformasjonane omkring. Lenger nord utgjer området rundt Skarvåtjørnane eit harmonisk, frodig og vakkert landskapsområde. 5. Høgfjellet mellom Finse og Geitryggen Lokalisering, skala og landformer Dette høgfjellsområdet er avgrensa av Bergensbana i sør og Rv-50 i nord. I vest utgjer Vargebreen ein naturleg avgrensing, medan i aust vert området avslutta mot Kyrkjedøri og sjølve Skarvet. Store delar av området høyrer til i høgalpin vegetasjonssone med mykje blokkmark, fonner og mindre brear. Området er storskala, men utan overordna romleg orientering. Daldrag og 24

vassdrag går i fleire retningar. Det er fleire massive fjellparti i området, der St. Pål og Flakavassnutane utgjer eit sentralt midtpunkt. Terrengskilnadene varierar frå om lag 1200 m.o.h til over 1750 meter på Vargebreen. I området møtast tre fylke og kommunane Aurland, Hol og Ulvik. Naturmiljø Området er i stor grad urørt av større inngrep og delar av det vil kvalifisere til villmark. Så godt som heile området ligg over 1200 m.o.h. I vegetasjonssamanheng høyrer området til mellom- og høgalpin sone. Det er i hovudsak i dei lågareliggjande dalføra mellom Geitryggen og Såtedalen at ein finn eit jamt vegetasjonsdekke. Flakavatnet 1453 m.o.h. er det største vatnet innanfor utgreiingsområdet. Dette vatnet er utgangspunkt for Skarvåvassdraget som er varig verna. Vassdraget drenerer ut mot Strandavatnet i nordaust. Området er rikt på fonner og mindre brear. Figur 8. Hovudområde 5. Vinterbilete frå Geitryggvatni med den markerte Vargebreen mot sørvest. Arealbruk Ytterområdet vert avgrensa av jernbanen i sør. Grunna tunnel vil det vere lite visuelt påverka av dette. Tettstaden Finse ligg i hovudsak utanfor utgreiingsområdet. I nord vil Rv. 50 berre vere synleg i ytterområdet heilt inn mot Vesterdalsmagasinet. To kraftoverføringslinjer kjem i berøring med området. Den eine ligg delvis innanfor området i sør ved Finsenuten. Den andre passerar i bakkene nord for Geitrygghytta og vil vere godt synleg innover i vurderingsområdet mot Omnsbakkane. Tre turistløyper kryssar dette området; Delar av Finse Raggsteindalen løypa, Finse Geitryggen, og delar av Geitryggen Hallingskeid. Geitryggen turisthytte ligg rett utanfor utgreiingsgrensa nord i området. Denne hytta har vegsamband til Rv. 50 både aust og vest for 25

Geitryggtunnelen. Denne vegen genererar noko biltrafikk som opplevingsmessig vil påverke planområdet. Klemsbu er ei ubetjent hytte som ligg langs stien mellom Geitryggen og Finse. Kulturhistorie I området finn ein få spor etter stølsdrift og anna landbrukstilknytte aktivitetar frå nyare tid. Landskapet ber med andre ord lite preg av tidlegare tiders bruk. Dei kulturminna ein finn vil difor vere av stor opplevingsmessig verdi. Dette gjeld i første rekkje førhistoriske minne som fangsgroper, hellarar, og rester etter steinbuar. Noko av dei viktigaste kulturminna i området er dei gamle ferdslevegane mellom aust og vest. Det gjeld både stien frå Geitryggen forbi Omnsvatnet og stien ned Såtedalen til Hallingskeid, som var ein viktig marknadsplass lang tid tilbake. Stien frå Raggsteindalen til Finse gjennom Kyrkjedøri høyrer med til ein av dei gamle slepene mellom Hallingdalen og Hardanger. I området Bakkahelleren mellom Vargebreen og Geitryggen er det ei gamal steinbu tilsvarande den ein finn i Folarskardet bygd for Lord Garvagh d.e. i andre halvdel av 1800-talet. Det var herfrå han skal ha gjeve namn til fjellforma St. Pål, etter kuppelen på St.Pauls katedralen i London. Truleg som eit utslag av heimlengt. Det skal og vere rester etter ei Lordahytte ved Såta. Ved Bakkahelleren var det og felæger for fedrifter som kom frå Aurlandsdalen og skulle vidare til byane på Austlandet. I Kittilsbunosi skal det på 1800-talet ha budd fredlause i nokre hellarar. Landskapsbilete. Opplevinga av å vere midt i fjellheimen der det er like langt til Austlandet som til Vestlandet er framtredande. Dette høgfjellslandskapet har difor inga hovudretning. Det står fram som eit fjellparti der alle retningar kan vere naturlege å fylgje. Stien mellom Finse og Geitryggen er eit godt døme på dette. Normalt vil ein sti fylgje dalføre og skar, mens her går sommarstigen over dei høgaste toppane i området (St. Pål ca 1600 m.o.h.). Ro og stille er andre kjenneteikn på området. Vidare får ein ei kjensle av å vere i eit villmarksområde med himmel, is, vatn og stein som primære element. Dalføret frå Geitryggen over til Såtedalen er einaste daldrag med klår retningsorientering og skiljar Vargebreen frå fjella mot aust. Her utgjer den markerte og frie fjelltoppen Såta eit landemerke. 26