Saksbehandlar: Linn Kvinge Vår dato: Vår referanse: /5876 Dykkar dato: Dykkar referanse: TILSYNSRAPPORT.

Saksbehandlar: Linn Kvinge Vår dato: Vår referanse: 10.03.2014 2013/5876 Dykkar dato: Dykkar referanse: 05.03.2014 Vike Friskule Sa ved styrets leder 6392 Vikebukt TILSYNSRAPPORT Vike Friskule Sa 985811733 Skolen sitt arbeid med elevane sitt psykososiale skolemiljø Postadresse: Postboks 9359 Grønland, 0135 OSLO Besøksadresser: Schweigaards gate 15 B, Oslo Britveien 4, Molde Parkgata 36, Hamar Telefon: +47 23 30 12 00 Telefaks: +47 23 30 12 99 E-post: post@utdanningsdirektoratet.no Internett: www.utdanningsdirektoratet.no Bankgiro: 7694 05 10879 Org.nr.: NO 970 018 131

Side 2 av 21 Innhaldsliste 1. Innleiing... 3 1.1 Tema for tilsynet... 3 1.2 Om gjennomføringa av tilsynet... 4 1.3 Om tilsynsrapporten... 4 2 Kort om Vike Friskule Sa... 5 3 Styret si samansetjing og møte- og uttalerett i styremøta... 6 3.1 Rettslege krav... 6 3.2 Utdanningsdirektoratet sine observasjonar og vurderingar... 6 4 Skolen sitt arbeid med elevane sitt psykososiale skolemiljø førebyggjande arbeid... 7 Rettslege krav... 7 4.2 Utdanningsdirektoratet sine observasjonar og vurderingar... 7 5. Skolen sitt arbeid med elevane sitt psykososiale skolemiljø det individuelt retta arbeidet...10 5.1 Rettslege krav...10 5.2 Utdanningsdirektoratet sine observasjonar og vurderingar...10 6. Skolen sitt arbeid med elevane sitt psykososiale skolemiljø brukarmedverking...12 6.1 Rettslege krav...12 6.2 Utdanningsdirektoratet sine observasjonar og vurderingar...12 7 Utdanningsdirektoratet sine reaksjonar...13 7.1 Pålegg...13 7.2 Oppfølging av tilsynsresultata krav om erklæring om at lovbrota er retta...14 7.3 Klagerett...14 Vedlegg 1: Oversikt over innsendt materiale frå skolen...15 Vedlegg 2: Rettslege krav...16

Side 3 av 21 1. Innleiing Utdanningsdirektoratet fører tilsyn med skolar godkjende etter lov om private skolar med rett til statstilskott (privatskolelova) av 4. juli 2003 nr. 84, jf. 7-2 fyrste ledd.1 Det rettslege grunnlaget for tilsynet er privatskolelova, forskrifter gjevne med heimel i denne og føresetnadene i godkjenninga av den enkelte skolen i samband med tillatne øvre elevtal og utdanningsprogram. Rettslege plikter etter anna lovgjeving og regelverk blir kontrollerte i den grad privatskolelova, forskriftene til denne eller godkjenninga av skolen viser til det. Dersom det under tilsynet blir avdekt forhold i strid med dei rettslege krava som skolen har fått, kan Utdanningsdirektoratet reagere på dette i samsvar med reaksjonsregel 7-2a i privatskolelova. Mogelege reaksjonar etter denne regelen er å påleggje retting, halde attende statstilskot, krevje attende statstilskot og trekkje attende godkjenninga av skulen. Utdanningsdirektoratet sitt tilsyn med private skolar er bruk av offentleg styringsrett, og det skjer i samsvar med reglane i forvaltingsretten. Tilsynet skal være prega av at det er ope, likebehandlar, kan etterprøvast og er effektivt. I denne rapporten presenterer vi vurderingar og konklusjonar frå Utdanningsdirektoratet i samband med det tilsynet som er ført med Vike Friskule Sa, heretter omtala som skolen, i perioden frå og med 02.10.2013 til og med dags dato. 1.1 Tema for tilsynet Privatskolelova opnar for at private aktørar kan gje barn og unge tilbod om grunnopplæring som eit alternativ til det ordinære offentlege opplæringstilbodet. Føresetnaden for å ha godkjenning og for å få statstilskot er at skolen blir driven i samsvar med dei krava som er fastsett i privatskolelova, i forskrifter gitt i medhald av lova eller i individuelle godkjenningar gitt av Utdanningsdirektoratet. Utdanningsdirektoratet kontrollerer at private skolar som får statstilskot, blir drive i samsvar med dei krava som er satt i eller i medhald av privatskolelova. Følgjande tema og rettsreglar er kontrollerte i dette tilsynet: Oppnemning av styret og møte- og uttalerett til styremøta, jf. privatskolelova 5-1 første og andre ledd. Skolen sitt arbeid med elevane sitt psykososiale skolemiljø Skolen sitt førebyggjande arbeid, jf. opplæringslova 9a-3 første ledd og 9a-4, jf. privatskolelova 2-4. Det individuelt retta arbeidet ved skolen, jf. opplæringslova 9a-3 andre og tredje ledd, jf. privatskolelova 2-4. Brukarmedverking, (skolen si plikt til samhandling og involvering av ulike råd og utval), jf. opplæringslova 9a-5 og 9a-6, jf. privatskolelova 2-4. Forhold som ikkje er nemnde i denne rapporten har ikkje blitt vurdert av Utdanningsdirektoratet.

Side 4 av 21 1.2 Om gjennomføringa av tilsynet Tilsyn med Vike Friskule Sa vart opna gjennom eit brev datert 02.10.2013. Skolen vart i brevet pålagd å leggje fram ulik type dokumentasjon for Utdanningsdirektoratet. Utdanningsdirektoratet gjennomførte stadleg tilsyn ved Vike Friskule 15.11.2013. Følgjande personar vart intervjua: Styreleiar: Einar Skjegstad Rektor: Liv Gunn Gisnås Pedagogisk tilsette: Thea Rypdal Jacobsen, Bård Olav Hjelvik og Torill Kristin Vinje. Leiar for FAU: Anne Elin Frøysa I tillegg vart to representantar for elevrådet intervjua. Det vart ført referat frå intervjua som dei intervjua har fått høve til å lese igjennom og kommentere. Referatet vart lest opp for dei to representantane for elevrådet. Ein førebels tilsynsrapport vart sendt til styret 20.02.2014. I den presenterte Utdanningsdirektoratet sine førebelse vurderingar og konklusjonar. Styret kunne kommentere på innhaldet i den førebelse rapporten innan 06.03.2014. I dei tilfella Utdanningsdirektoratet konkluderer med at eit rettsleg krav ikkje er oppfylt, omtalar vi dette som lovbrot. Lovbrot blir følgde opp av pålegg om retting, eller andre reaksjonar etter privatskolelova 7-2a. Med lovbrot meiner vi forhold som er i strid med krav som følgjer av privatskolelova, forskrifter gjevne med heimel i denne lova, og krav som står i godkjenninga. Med pålegg meiner vi rettsleg bindande krav til skolen om å gjere visse endringar for å rette opp lovbrota. Heimelen for pålegg om retting er privatskolelova 7-2a fyrste ledd. I eigenskap av å være øvste organ etter privatskolelova er det styret ved skulen som er adressat for eventuelle pålegg som blir gjevne i tilsynet. 1.3 Om tilsynsrapporten Tilsynet er gjennomført på grunnlag av opplysningar som kjem fram i: - innsendt dokumentasjon frå styret/skolen (sjå oversikt i vedlegg 1) - informasjon på skolen sin nettstad - informasjon frå Einingsregisteret - informasjon frå intervju Tilsynsrapporten er eit enkeltvedtak etter forvaltingslova 2 bokstav b, og kan påklagast til Kunnskapsdepartementet. Sjå meir om klagerett og reglar for dette nedanfor.

Side 5 av 21 2 Kort om Vike Friskule Sa Vike Friskule er lokalisert i Vestnes kommune i Møre og Romsdal fylke. Skolen blei første gang godkjent for tilskot i 2003. Skolen er godkjent etter privatskolelova 2-1 andre ledd bokstav b på grunnlaget «anerkjent pedagogisk retning». Skolen er per i dag godkjent for inntil 60 elevar. Per 1. oktober 2013 hadde skolen til saman 49 elevar, fordelt på 1. til 7. trinn. Utdanningsdirektoratet har tidlegare ført tilsyn med temaet «Helse og tryggleik for elevane», sjå vår tilsynsrapport datert 24.04.2012.

Side 6 av 21 3 Styret si samansetjing og møte- og uttalerett i styremøta 3.1 Rettslege krav Private skolar skal ha eit styre som øvste ansvarlege organ, jf. privatskulelova 5-1. Styret har, som det primære pliktsubjektet, ansvar for å drive skolen i samsvar med privatskulelova, forskrifter gjevne med heimel i denne lova og føresetnadene for godkjenninga. Krava til styret si oppnemning og samansetjing følgjer av 5-1. Styret skal vere oppnemnt i samsvar med det rettsgrunnlaget skolen er etablert i samsvar med. Privatskulelova 5-1 andre ledd gir ei rekkje representantar møte- og uttalerett på styremøta. Desse er: a) Ein representant for vertskommunen/fylkeskommunen (grunnskule/vidaregåande skule) b) Ein representant for elevrådet c) Ein representant for foreldrerådet d) Ein representant for undervisningspersonalet e) Ein representant for andre tilsette ved skulen f) Dagleg leiar Føremålet med 5-1 andre ledd er å sikre interessegruppene uavhengig innverknad på avgjerdene til styret. Dette gjeld sjølv om styret har medlemer frå ei eller fleire av interessegruppene etter 5-1 andre ledd. Dette er for det fyrste grunngjeve med at representantane for interessegruppene og styremedlemene kan ha ulike interesser i enkeltsaker. For det andre har representantane for interessegruppene berre møte- og uttalerett, mens styremedlemene er underlagde eit styreansvar. Regelen om møte- og uttalerett for andre enn styremedlemer set krav til styret sin prosedyre for møteinnkalling. For å sikre trygg sakshandsaming skal styret sende innkalling til representantane for dei ulike interessegruppene som er nemnde ovanfor. Av møte- og uttaleretten følgjer det vidare at representantane som er nemnde i privatskulelova 5-1, har rett til å få sine utsegner protokollførte. 3.2 Utdanningsdirektoratet sine observasjonar og vurderingar Samansetjing av styret Det går fram av vedtektene for Vike Friskule at skolen er eit samvirkeføretak og at føretaket skal ha eit styre på fire medlemer med personleg vara. Styremedlemene blir valde av årsmøtet. Dei blir valde for to år om gangen, slik at to står på val det eine året og to står på val det andre året. Dokumentasjonen som skolen har sendt inn viser at styret ved skolen har Einar Skjegstad, Heidi Vik Talberg, Arne Lyslo og Gjermund Løvik som medlemer. Referatet frå årsmøtet 26.04.2012 viser at Arne Lyslo og Gjermund Løvik vart valde som styremedlemer for to år. Av referatet frå årsmøtet 25.04.2013 går det fram at Einar Skjegstad og Heidi Vik Talberg vart valde som styremedlemer for to år. Utdanningsdirektoratet finn at Vike Friskule har eit styre som er oppnemnt i samsvar

Side 7 av 21 med skolen sine vedtekter og det rettsgrunnlaget skolen blir driven etter. Kravet i privatskolelova 5-1 første ledd andre punktum er dermed oppfylt. Møte- og uttalerett på styremøta Utdanningsdirektoratet har motteke kopi av innkallingane til styremøte frå og med hausten 2012, men innkallingane viser ikkje kven som er innkalla. Under tilsynet kom det fram at det blir sendt innkalling til styremøta til alle representantane med møte- og uttalerett, med unntak av elevrådsrepresentantane som berre hadde blitt kalla inn til møter der ein behandla saker som omhandla elevane. Skolen hadde heller ikkje hatt praksis for å sende alle referata frå styremøta til elevrådsrepresentantane. Styreleiar opplyste i intervju om at elevrådsrepresentantane ville bli kalla inn til møter framover. Utdanningsdirektoratet har fått kopi av innkalling til styremøte 30.01.2014 som viser at elevrådsrepresentanten vart kalla inn til møtet. På bakgrunn av dette finn Utdanningsdirektoratet at skolen gir møte- og uttalerett for dagleg leiar og ein representant for kommunen, elevrådet, foreldrerådet, undervisningspersonalet og andre tilsette ved skolen. Krava i privatskolelova 5-1 andre ledd er dermed oppfylte. Oppsummering og konklusjon Utdanningsdirektoratet finn det dokumentert at skolen sitt styre er oppnemnt i samsvar med det rettsgrunnlaget skolen blir driven etter. Kravet i privatskolelova 5-1 første ledd andre punktum er dermed oppfylt. Etter Utdanningsdirektoratet si vurdering oppfyller skolen kravet om at det skal vere møte- og uttalerett for dagleg leiar og representantar for kommunen, elevrådet, foreldrerådet, undervisningspersonalet og andre tilsette ved skolen, jf. privatskolelova 5-1 andre ledd. 4 Skolen sitt arbeid med elevane sitt psykososiale skolemiljø førebyggjande arbeid Rettslege krav Etter privatskolelova 2-4 andre ledd gjeld opplæringslova kapittel 9a for private skolar. Det rettslege utgangspunktet for tilsynet sin kontroll med det førebyggjande arbeidet ved skolen fins i opplæringslova 9a-4, jf. 9a-3 første ledd. Skoleleiinga og skoleeigar skal arbeide førebyggjande for å hindre uønskt åtferd. Det førebyggjande arbeidet skal være aktivt, systematisk og kontinuerleg. Reglane presiserer plikten skolen har til å sikre at elevane sin rett etter 9a-1 blir oppfylt. Dei rettslege krava er omtalt i vedlegg 3 til denne rapporten. Vi viser også til rundskriv frå Utdanningsdirektoratet om elevane sin rett til eit godt psykososialt miljø. 4.2 Utdanningsdirektoratet sine observasjonar og vurderingar Vike Friskule har satt seg skriftlege mål for skolemiljøet i skolen sin «Handlingsplan mot mobbing» for skoleåret 2013/2014. Målet er eit trygt og godt skolemiljø, fritt for

Side 8 av 21 mobbing både mellom barn og vaksne, der alle har vener og kjenner seg inkludert, alle føler omsorg for kvarandre og det er naturleg for elevane å seie i frå til ein vaksen når medelevar ikkje har det bra. Handlingsplanen mot mobbing inneheld førebyggjande tiltak i form av blant anna arbeid med klassemiljøet, fadderordning for dei yngste elevane, tilsyn i skolegarden og ved busslomma, diverse trivselstiltak, tilrettelegging av uteområde, samarbeid mellom dei eldste og dei yngste elevane og eit ope og godt samarbeid mellom heim og skole. I handlingsplanen som vart sendt inn i forbindelse med tilsynet var det gitt følgjande definisjon av mobbing: «Ein person er mobba eller plaga når han/ho gong etter gong og over ei viss tid blir utsett for negative handlingar frå ein eller fleire personar». Skolen hadde ikkje definert krenkjande åtferd generelt. Skolen sine ordens- og trivselsreglar inneheld fleire reglar som skal bidra til å sikre elevane eit godt psykososialt miljø, men det går ikkje fram kva skolen definerer som krenkjande åtferd. Utdanningsdirektoratet viser til merknadane i Ot.prp. nr. 72 (2001-02) til 9a-3 der det står at føresegna også gjeld krenkjande ord og handlingar som ikkje er mobbing, vald, diskriminering eller rasisme, slik som til dømes enkeltståande ytringar om utsjånad, misdanningar eller funksjonshemmingar. Kva skolen definerer som krenkjande åtferd, må sjåast i samanheng med dei tilsette si plikt til å undersøkje, varsle og eventuelt gripe inn (handlingsplikta), og at dei tilsette må ha ei felles forståing for kva dei skal varsle skoleleiinga om. Under tilsynet med Vike Friskule kom det fram at dei tilsette la til grunn eleven si eiga oppleving av skolemiljøet når dei handterer slike saker. Dette er i samsvar med regelen i 9a-1. Men det at skolen ikkje hadde definert kva som var krenkjande åtferd utover mobbesaker, kan føre til at dei tilsette har ulik terskel for å gripe inn i tilfelle der eleven sjølv eller foreldra ikkje ber om dette. Skolen oppfylte dermed ikkje kravet om at dei må ha definert kva som skal reknas som krenkjande åtferd. Sidan Vike Friskule ikkje hadde definert kva som er krenkjande åtferd, vart det i den førebelse tilsynsrapporten lagt til grunn at dei heller ikkje oppfylte kravet om at skolen må kunne vise til ein felles prosess som har leia fram til ei felles forståing av kva skolen ser på som krenkjande åtferd. Ein slik prosess må inkludere heile personalgruppa, både lærarar, assistentar og andre tilsette. I tilbakemeldinga på den førebelse tilsynsrapporten skriv skolen at dei har drøfta omgrepet krenkjande åtferd i personalmøte 4. mars 2014, der både lærarar og assistentar deltok. I møtet samla skolen seg om denne definisjonen: Med krenkjande åtferd meiner vi, forutan mobbing, diskriminering, vald og rasisme, utestenging, kommentarar og åtferd som er retta mot ein person sine fysiske og psykiske eigenskapar, personlegdom, samt legning, tru og kulturell bakgrunn. Skolen har lagt ved referat frå personalmøtet som viser at det var semje om definisjonen. Vidare har skolen tatt den nye definisjonen av krenkjande åtferd inn i den reviderte handlingsplanen. Utdanningsdirektoratet vurderer etter dette at skolen har definert kva som er krenkjande åtferd, og at dette er gjort gjennom ein felles prosess som har leia fram til ei felles forståing av kva skolen ser på som krenkjande åtferd. Vidare er det eit krav at skolen sin definisjon av krenkjande åtferd er gjort kjent for elevar og føresette. Skolen skriv i tilbakemeldinga på den førebelse rapporten at dette vil bli gjort i nær framtid, gjennom klasseråd og i skriv til dei føresette. Utdanningsdirektoratet ser at skolen med dette har planlagt tiltak som vi antar vil vere eigna til å rette lovbrotet. I tilsynet her legg vi likevel til grunn den praksisen som er avdekka i tilsynet og som gjeld per i dag. Utdanningsdirektoratet vurderer derfor at skolen ikkje oppfyller kravet om at definisjonen av krenkjande åtferd skal vere gjort kjent for elevar og føresette.

Side 9 av 21 Skolen bruker utviklingssamtalar, anonym mobbeundersøking, utevakter og elevundersøkinga til å skaffe seg kjennskap til den enkelte elev si oppleving av skolemiljøet. Mobbeundersøkinga er ei intern undersøking som skolen gjennomfører to gonger i året. I undersøkinga kartlegg skolen om elevar blir erta eller plaga på noko vis. I tillegg inneheld undersøkinga spørsmål om korleis eleven har det i friminutta og om eleven har vener. Kontaktlæraren går igjennom resultatet og legg det fram i personalmøte. Kontaktlærarane skal også følgje opp sine elevar og ta resultat frå undersøkinga opp i foreldresamtalar der det er aktuelt. Kontaktlærarane har også utviklingssamtaler der trivsel er tema og følgjer dette opp i foreldresamtalen ved behov. Dokumentet som blir brukt til førebuing av utviklingssamtalen inneheld fleire spørsmål som er eiga til å gi informasjon om korleis eleven har det på skolen (trivsel i gruppa, i friminutta og på skolevegen). Utdanningsdirektoratet vurderer at skolen oppfyller kravet om at dei skal skaffe seg kjennskap til den enkelte elev si oppleving av skolemiljøet. Handlingsplanen mot mobbing beskriv kva dei tilsette skal gjere viss dei avdekkjer mobbing. I handlingsplanen som var sendt inn i samband med tilsynet gjekk det fram at ein skulle snakke med den som har meldt mobbinga og så snakke med mobbeofferet og dei som har mobba. Vidare skulle ein snakke med mobbeofferet og dei som har mobba saman for å prøve å løyse konflikten. Ein skulle gi beskjed til foreldre på begge sider om mobbinga og sende kopi av avtalen. Etter dette skulle ein informere rektor og andre vaksne i skolemiljøet om mobbinga og avtalen. Utdanningsdirektoratet vurderer at dette ikkje oppfyller kravet om at tilsette som får kunnskap eller mistanke om at ein elev blir utsett for krenkjande ord og handlingar, snarast skal undersøkje saka og varsle skoleleiinga, jf. 9a-3. Etter lova skal rektor varslast snarast mogeleg etter at ein har blitt kjent med eller funne ut at ein elev er utsett for krenkjande åtferd. Skolen har som ein del av tilbakemeldinga på den førebelse tilsynsrapporten endra handlingsplanen, slik at det no går fram at dei tilsette har plikt til straks å undersøkje saka og varsle skoleleiinga, når dei får mistanke eller kunnskap om at ein elev blir utsett for krenkjande ord og handlingar. Dei tilsette si handlingsplikt vart også presisert i personalmøtet 4. mars 2014. Etter Utdanningsdirektoratet sitt syn har skolen med dette satt i gang tiltak som skal bidra til at skolen får ein praksis der tilsette alltid undersøkjer og varslar skoleleiinga i samsvar med lova. Dette er nødvendige tiltak som også må følgjast opp fram til det er klart at skolen har ein praksis i samsvar med den nye rutinen. Utdanningsdirektoratet ser at skolen har påbyrja arbeidet med retting, men legg her til grunn den praksisen som er avdekka i tilsynet. Kravet til internkontroll inneber at skolen må evaluere arbeidet dei gjer med skolemiljøet, deriblant evaluere og revidere skriftlege planer og rutinar. Det kom fram av tilsynet at skolen evaluerer tiltaka sine fortløpande, men det var ikkje lagt opp at til skolen skulle gjere ei samla evaluering av arbeidet jamleg. Etter Utdanningsdirektoratet sitt syn måtte arbeidet med evaluering systematiserast i større grad, og skolen sine evalueringar og påfølgjande tiltak må dokumenterast. Evalueringsarbeidet må omfatte både det førebyggjande arbeidet, det individuelt retta arbeidet og brukarmedverking. I tilbakemeldinga på den førebelse tilsynsrapporten skriv skolen at dei i årshjulet for arbeidet med elevane sitt skolemiljø, har lagt inn dei tiltaka dei set i verk for evaluering av arbeidet. Årshjulet er lagt ved. Utdanningsdirektoratet ser at skolen på bakgrunn av informasjonen i den førebelse tilsynsrapporten, har planlagt korleis dei i framtida skal sørgje for at dei evaluerer arbeidet med elevane sitt psykososiale miljø. Vurderinga her er likevel gjort på bakgrunn av at skolen per i dag ikkje har gjennomført evalueringar som oppfyller krava i regelverket.

Side 10 av 21 Oppsummering og konklusjon Vike Friskule oppfyller ikkje alle krava om at skolen skal arbeide aktivt, systematisk og kontinuerlig for å fremje eit godt psykososialt miljø og forhindre at krenkjande åtferd oppstår, jf. opplæringslova 9a-4, jf. 9a-3 første ledd. Skolen har definert kva som er krenkjande åtferd gjennom ein felles prosess som har leia fram til ei felles forståing av kva skolen ser på som krenkjande åtferd. Men skolen oppfyller ikkje kravet om at definisjonen av krenkjande åtferd skal vere gjort kjent for elevar og føresette. Utdanningsdirektoratet vurderer at skolen oppfyller kravet om at dei skal skaffe seg kjennskap til den enkelte elev si oppleving av skolemiljøet. Skolen må sørgje for at tilsette som får kunnskap eller mistanke om at ein elev blir utsett for krenkjande ord og handlingar, snarast undersøkjer saka og varslar skoleleiinga, jf. 9a-3. Vike Friskule oppfyller ikkje kravet om jamleg evaluering av arbeidet dei gjer med skolemiljøet, deriblant evaluering og revidering av skriftlege planer og rutinar. 5. Skolen sitt arbeid med elevane sitt psykososiale skolemiljø det individuelt retta arbeidet 5.1 Rettslege krav Etter privatskolelova 2-4 andre ledd gjeld opplæringslova kapittel 9a for private skolar. Skoleeigar, skolen, skoleleiinga og alle dei tilsette pliktar å sikre elevane sin individuelle rett etter 9a-1 gjennom individuelt retta arbeid. Det individuelt retta arbeidet ved skolen er regulert i opplæringslova 9a-3 andre og tredje ledd. Reglane presiserer at alle tilsette ved skolen, har ei handlingsplikt som går ut på å gjere undersøkingar, plikt til å varsle skoleleiinga og plikt til å gripe inn når det er nødvendig og mogleg. Vidare er skolen pålagt å behandle elevar og foreldre sine førespurnader om det psykososiale miljøet etter reglane om enkeltvedtak i forvaltningslova. 5.2 Utdanningsdirektoratet sine observasjonar og vurderingar Handlingsplikta etter opplæringslova 9a-3 tredje ledd Ein nødvendig føresetnad for det individuelt retta arbeidet er at dei tilsette kjenner og forstår pliktene dei har etter lova. Vike Friskule har ein handlingsplan mot mobbing som har blitt gjennomgått med dei tilsette, men dette er ikkje gjort kvart år. Under tilsynet kom det fram at dei fleste tilsette kjenner til handlingsplanen, men dei var ikkje tilstrekkeleg kjent med innhaldet i planen og den lovbestemte handlingsplikta. Opplysningane frå intervjua viste at ikkje alle tilsette var klar over at dei har ei lovbestemt plikt til å alltid snarast informere leiinga ved skolen, dersom dei har undersøkt saka og kome fram til at det er forhold som skal følgjast opp. Utdanningsdirektoratet har etter dette lagt til grunn at dei tilsette ikkje i

Side 11 av 21 tilstrekkelig grad kjenner til at dei har ei handlingplikt etter lova, og det nærmare innhaldet i denne handlingsplikta. Skolen har som ein del av tilbakemeldinga på den førebelse tilsynsrapporten endra handlingsplanen, slik at det no går fram at dei tilsette har plikt til straks å undersøkje saka og varsle skoleleiinga når dei får mistanke eller kunnskap om at ein elev blir utsett for krenkjande ord og handlingar. Dei tilsette si handlingsplikt vart også presisert i personalmøtet 4. mars 2014. Etter Utdanningsdirektoratet sitt syn har skolen med dette satt i gang tiltak som skal bidra til at dei tilsette kjenner til at dei har ei handlingplikt etter lova, og det nærmare innhaldet i denne handlingsplikta. Dette er nødvendige tiltak som må følgjast opp fram til det er klart at alle tilsette er kjent med handlingsplikta og opptrer i samsvar med denne. Sjølv om skolen har påbyrja arbeidet med å innføre ein ny praksis, er det den praksisen som Utdanningsdirektoratet har avdekka gjennom tilsynet som dannar grunnlaget for vurderinga her. Vedtaksplikta etter opplæringslova 9a-3 tredje ledd Vike Friskule har sendt inn to enkeltvedtak om tiltak for å sikre ein elev eit godt psykososialt miljø etter 9a-1. Etter forvaltningslova 24 og 25 skal enkeltvedtak innehalde ei grunngiving der det blir vist til dei reglane vedtaket byggjer på, dei faktiske forholda som vedtaket byggjer på og eventuelle hovudomsyn som har vore avgjerande ved utøving av forvaltningsskjønn. I enkeltvedtaka til Vike Friskule er det gjort greie for kva som er bakgrunnen for vedtaket. Det er vist til reglane i 9a-1, men det er ikkje vist til 9a-3 tredje ledd. Sidan dette er heimelen for at elevar og foreldre kan be om tiltak som vedkjem det psykososiale miljøet vurderer Utdanningsdirektoratet at grunngivinga må vise til 9a-3. I vedtaka er det gitt opplysningar om klagerett, klagefrist, klageinstans og framgangsmåte for klage. Det er ikkje opplyst om retten etter forvaltningslova 18 flg. til å sjå saksdokumenta. Som ein del av tilbakemeldinga på den førebelse tilsynsrapporten har skolen sendt inn ein revidert mal, der det blir vist til 9a-3 og retten til å sjå saksdokumenta. Utdanningsdirektoratet har gjort vurderinga på bakgrunn av dei vedtaka som skolen har fatta, men vi ser den reviderte malen som eit relevant rettingstiltak for framtidige vedtak. Oppsummering og konklusjon Utdanningsdirektoratet vurderer at dei tilsette ved Vike Friskule ikkje i tilstrekkeleg grad kjenner til at dei har ei handlingplikt etter lova, og innhaldet i denne handlingsplikta. Enkeltvedtaka til Vike Friskule inneheld ei grunngiving der dei faktiske forholda som ligg til grunn for vedtaket kjem fram, men det er ikkje vist til 9a-3 tredje ledd. Dette oppfyller ikkje alle krava i forvaltningslova 25. I vedtaka er det gitt opplysningar om klagerett, klagefrist, klageinstans og framgangsmåte for klage, men det er ikkje opplyst om retten til å sjå saksdokumenta. Dette oppfyller ikkje alle krava i forvaltingslova 27.

Side 12 av 21 6. Skolen sitt arbeid med elevane sitt psykososiale skolemiljø brukarmedverking 6.1 Rettslege krav Etter privatskolelova 2-4 andre ledd gjeld opplæringslova kapittel 9a for private skolar. Opplæringslova 9a-5 slår fast at skolen skal engasjere elevane i det systematiske skolemiljøarbeidet, både i planlegginga og i gjennomføringa av arbeidet. Det følgjer av 9a-6 at råda og utvala ved skolen skal få relevant informasjon og reell moglegheit til å uttale seg. Private skolar er ikkje pålagde å ha eit skolemiljøutval, men skolen må sørgje for at elevane blir engasjert i planlegginga og gjennomføringa av det systematiske arbeidet for helse, miljø og tryggleik. Rutinar for å sikre informasjon og varsling til dei ulike råda og utvala må innarbeidast i internkontrollen ved skolen etter 9a-4. 6.2 Utdanningsdirektoratet sine observasjonar og vurderingar Det er oppretta elevråd og foreldreutval ved Vike Friskule. Skolen har nyleg byrja å gjennomføre skolemiljøutval i forkant av styremøta to gonger i året. I utvalet deltek styret (fire personar), ein representant frå FAU, tre elevar, rektor, ein representant for lærarane, ein representantar for dei andre tilsette og ein representant frå kommunen. Fleire av skolen sine førebyggjande tiltak involverer elevar på dei forskjellige årstrinna, for eksempel arbeidet med klassereglar og klassemiljøet, fadderordninga for dei yngste elevane, trivselstiltaka og samarbeidet mellom dei eldste og yngste elevane på skolen. Skolen si deltaking i «respektprogrammet» inneber også at tema knytt til skolemiljøet blir tatt opp i gruppene (klasseråd). Utdanningsdirektoratet vurderer at elevane blir engasjerte i planlegginga og gjennomføringa av miljøtiltak ut frå kva som er naturleg for dei enkelte årstrinna. Krava 9a-5 første ledd til elevdeltaking i skolemiljøarbeidet er dermed oppfylt. I den førebelse tilsynsrapporten er det lagt til grunn at Vike Friskule ikkje har skriftlege rutinar som sikrar at råda og utvala som er oppretta ved skolen, blir haldne løpande underretta om alle forhold som er av vesentleg betydning for skolemiljøet. Det vart opplyst at skolen har hatt som mål å leggje fram resultata frå elevundersøkinga for elevrådet, FAU og skolestyret kvart år. Referat frå møter i FAU viser at rektor informerer FAU om forhold som gjeld skolemiljøet. Tilsvarande gjeld for elevrådet der ein lærar informerer om slike forhold. Det går fram av referata at det har vore openheit rundt forhold som har vore vanskelege for skolen og slike saker har vore drøfta i FAU og elevråd. Men forutan resultata frå elevundersøkinga, hadde ikkje skolen føringar for kva FAU og elevrådet skal informerast om. Utdanningsdirektoratet la derfor til grunn at skolen ikkje i tilstrekkeleg grad sikra at FAU og elevrådet blir halde løpande orientert om alle forhold, deriblant hendingar, planar og vedtak, som har vesentleg betydning for skolemiljøet, jf. 9a-6 første ledd. Skolen hadde heller ikkje rutinar for korleis skolen så tidleg som mogeleg skulle ta FAU og elevråd med i planlegginga og gjennomføringa av miljøtiltak ved skolen. Det er heller ikkje i intervjua beskrive ein praksis som viser at dette blir gjort ved alle aktuelle miljøtiltak ved skolen. Sjølv om trivsel og læringsmiljø har vore tema i møta, finn ikkje Utdanningsdirektoratet det dokumentert at utvala og råda blir engasjert i planlegginga og gjennomføringa av aktuelle miljøtiltak ved skolen, jf. 9a-6 andre ledd.

Side 13 av 21 Skolen har i samband med tilbakemeldinga på den førebelse tilsynsrapporten utarbeida rutinar for kva informasjon elevrådet og FAU skal ha, og for korleis desse organa skal involverast i planlegginga og gjennomføringa av skolemiljøtiltak. Utdanningsdirektoratet har gjort vurderinga på bakgrunn den praksisen som har vore ved skolen, sjølv om vi antar at dei skriftlege rutinane vil bidra til å utvikle og endre praksisen til skolen. Oppsummering og konklusjon Utdanningsdirektoratet vurderer at krava til informasjon og involvering av dei ulike råda og utvala ved skolen ikkje blir tilstrekkelig sikra ved skolen. Krava i opplæringslova 9a-6 er dermed ikkje oppfylte. Utdanningsdirektoratet vurderer at elevane generelt blir engasjerte i planlegginga og gjennomføringa av miljøtiltak ut frå kva som er naturleg for dei enkelte årstrinna. Krava i opplæringslova 9a-5 er dermed oppfylte. 7 Utdanningsdirektoratet sine reaksjonar 7.1 Pålegg På bakgrunn av det som går fram av kapitla over vedtek Utdanningsdirektoratet følgjande pålegg, jf. privatskoleloven 7-2a første ledd: Skolen sitt arbeid med elevane sitt psykososiale skolemiljø - Førebyggjande arbeid 1. Styret skal sørgje for at skolen arbeider aktivt, systematisk og kontinuerlig for å fremje eit godt psykososialt miljø og forhindre at krenkjande åtferd oppstår, jf. opplæringslova 9a-4, jf. 9a-3 første ledd. Pålegget inneber følgjande: a. Skolen må gjere definisjonen av krenkjande åtferd kjent for elevar og føresette. b. Skolen må sørgje for at tilsette som får kunnskap eller mistanke om at ein elev blir utsett for krenkjande ord og handlingar, snarast undersøkjer saka og varslar skoleleiinga. c. Skolen må jamleg evaluere arbeidet dei gjer med skolemiljøet, deriblant evaluering og revidering av skriftlege planer og rutinar. Det individuelt retta arbeidet 2. Styret ved Vike Friskule skal sørgje for at dei tilsette handterer krenkjande åtferd dei har kunnskap eller mistanke om, jf. opplæringslova 9a-3 andre ledd. Pålegget inneber at dei tilsette må kjenne til at dei har ei handlingplikt etter lova, og innhaldet i denne handlingsplikta. 3. Styret ved Vike Friskule skal sørgje for at enkeltvedtak etter 9a-3 tredje ledd blir gjort i samsvar med reglane i forvaltningslova. Pålegget inneber følgjande: a. Enkeltvedtaka skal vise til 9a-3 som heimel for enkeltvedtaket. b. Enkeltvedtaka skal opplyse om retten etter forvaltningslova 18 og 19 til å sjå saksdokumenta.

Side 14 av 21 Brukarmedverking 4. Styret ved Vike Friskule skal syte for at dei informerer og involverer FAU og elevråd i skolemiljøarbeidet, jf. opplæringslova 9a-4 og 9a-5. Pålegget inneber følgjande: a. Skolen må implementere rutinar for å halde FAU og elevrådet løpande orientert om alle forhold som har vesentleg betydning for skolemiljøet. b. Skolen må implementere rutinar for så tidleg som mogeleg å ta FAU og elevrådet med i planlegginga og gjennomføringa av miljøtiltak ved skolen. 7.2 Oppfølging av tilsynsresultata krav om erklæring om at lovbrota er retta Tiltak for å rette lovbrotet/lovbrota skal setjast i verk straks. Når pålegga er oppfylte skal styret ved Vike Friskule Sa stadfeste dette ved ei skriftleg erklæring til Utdanningsdirektoratet saman med ei utgreiing om korleis retting er gjort. Frist for å sende inn erklæring og utgreiing er 10.06.2014. Dersom seinare tilsyn avdekkjer at dei gjevne pålegga ikkje er retta, kan Utdanningsdirektoratet ta i bruk reaksjonar etter den til kvar tid gjeldande reaksjonsregelen. 7.3 Klagerett Tilsynsrapporten er eit enkeltvedtak etter forvaltingslova 2 bokstav b, og kan påklagast til Kunnskapsdepartementet. Ein eventuell klage skal sendast til Utdanningsdirektoratet innan tre veker etter at vedtaket har kome fram til styret, jf. forvaltingslova 28 og 29. Om utforming av klage viser vi til forvaltingslova 32. Skolen har rett til innsyn i saksdokumenta, jf. forvaltingslova 18. Med helsing Bente Barton Dahlberg avdelingsdirektør Linn Kvinge rådgjevar Dokumentet er elektronisk godkjent. Vedlegg: Oversikt over innsendt materiale frå skolen Oversikt over rettslege krav

Side 15 av 21 Vedlegg 1: Oversikt over innsendt materiale frå skolen Stiftelsesdokument Vedtekter Kopi av møteinnkallingar og referat frå styremøta dei to siste åra. Opplysningar om kven som er i styret Oversikt over personar med møte- og talerett i styremøta Retningsliner for styremøte Referat frå generalforsamling eller liknande som viser val av styremedlemmane Malar for elevsamtalar/foreldresamtalar (dersom trivsel er tema). Organisasjonskart Oversikt over personalet ved skolen Planar/rutinar for arbeidet med skolen sitt psykososiale miljø Resultat frå lokale kartleggingar/undersøkingar av elevane sitt psykososiale miljø Referat frå elevrådsmøta, foreldrerådsmøta og eventuelle møte i skolemiljøutval i skoleåra 2012/2013 og 2013/2014. Rutinar for kartlegging/undersøking av elevane sitt psykososiale miljø Rutinar for varsling av leiinga ved skolen ved kunnskap eller mistanke om at ein elev blir utsett for krenkjande ord og handlingar Skolen sitt ordensreglement og eventuelle andre reglar som regulerar elevene sin orden og oppførsel eller inneheld tiltak som kan takast i bruk ved uønska åtferd

Side 16 av 21 Vedlegg 2: Rettslege krav 1 Det førebyggjande arbeidet 9a-4, Systematisk arbeid for å fremje helsa, miljøet og tryggleiken til elevane (internkontroll) Skolen skal aktivt drive eit kontinuerleg og systematisk arbeid for å fremje helsa, miljøet og tryggleiken til elevane, slik at krava i eller i medhald av dette kapitlet blir oppfylte. Skoleleiinga har ansvaret for den daglege gjennomføringa av dette. Arbeidet skal gjelde det fysiske så vel som det psykososiale miljøet. 9a-3 første ledd Det psykososiale miljøet Skolen skal aktivt og systematisk arbeide for å fremje eit godt psykososialt miljø, der den enkelte eleven kan oppleve tryggleik og sosialt tilhør. Det systematiske skolemiljøarbeidet skal sikre at elevane sin rett blir oppfylt ved at skolen arbeider kontinuerleg og systematisk for eit godt skolemiljø. Det avgjerande er at skolemiljøarbeidet er eigna til å sikre elevane eit godt psykososialt miljø og at brot på retten til eit godt miljø blir oppdaga og handtert på ein effektiv måte. Føremålet med skolen sine plikter etter 9a-4 er å sikre at uønskt/krenkjande åtferd blir oppdaga og teke hand om tidleg. Dette vil seie at skolen må ha rutinar for å kartleggje skolemiljøet og den enkelte eleven si oppleving av det psykososiale miljøet. Ein naudsynt føresetnad for det systemretta arbeidet er at skolen overfører krava i kapittel 9a til konkrete mål og handlingar. Skolen må ha planar og rutinar for korleis elevane sin rett skal oppfyllast. Skolen blir i 9a-4 pålagd å arbeide aktivt, systematisk og kontinuerleg slik at krava i kapittel 9a blir oppfylde. Dette inneber at skolen skal arbeide etter eit føre var -prinsipp, og førebyggje brot på eleven sin rett etter 9a-1. Skolen kan ikkje vere passiv og avvente at ein situasjon oppstår, som til dømes at læraren faktisk ser mobbing eller at nokon klagar på forholda. Med kontinuerleg meiner ein at det systematiske arbeidet må vere gjennomgåande i skolen sitt arbeid, og ikkje berre noko som blir gjort når det oppstår ubehagelege situasjonar eller ved oppstart av kvart skoleår. Arbeidet skal drivast heile tida, gjennom heile skoleåret. Eit anti-mobbeprogram eller ein perm med internkontrollrutinar som står i ei hylle, er ikkje tilstrekkeleg for å oppfylle kravet til systematisk arbeid. Det systematiske arbeidet skal vere gjennomtenkt og planmessig. Planane og rutinane må vere innarbeidde og må følgjast av personalet når det blir arbeidd med saker som omhandlar det psykososiale miljøet til elevane. Skoleleiinga ved rektor har ansvaret for at det systematiske arbeidet er aktivt, systematisk og planmessig.

Side 17 av 21 Skolen må for å oppfylle kravet til internkontroll: Setje seg konkrete mål for skolemiljøet og skolemiljøarbeidet Arbeide systematisk og planmessig for å nå måla og førebyggje problem Ha rutinar for å følgje med på skolemiljøet og den enkelte eleven si oppleving av det, medrekna rutinar for å avdekkje og handtere problem når dei dukkar opp og kontrollere at rutinane blir følgde Skolen må kunne dokumentere at dei har eit system for internkontroll. Internkontroll inneber å overføre krava i lov og forskrift til konkrete mål for skolemiljøet, kartleggje utfordringar, planleggje og setje i verk tiltak for å nå måla. Skolen må dokumentere at dette er etablert, og at det faktisk blir følgt opp. I tillegg til det som blir dokumentert skriftleg, må skolen kunne vise at: - internkontrollen dekkjer alle reglane i kapittel 9a - kvar tilsett utfører pliktene dei har etter lova og kjenner til interne mål, rutinar/planar - dei tilsette har tilstrekkjeleg kompetanse om skolemiljøarbeid og handtering av utfordringar og hendingar som gjeld skolemiljøet - skolen har tiltak for å fremje skolemiljøet og førebyggje, avdekkje og handtere krenkingar - tiltaka blir sette i verk og planar og rutinar blir følgde i praksis - leiinga er aktivt med i arbeidet med internkontroll/skolemiljø. I det systematiske arbeidet med det psykososiale miljøet må også andre reglar i opplæringslova dragast inn. For det fyrste må skolen kartleggje krava til brukarorgan i kapittel 11. Eit sentralt organ i det systematiske arbeidet er skolemiljøutvalet. Ordensreglementet ved skolen er eit sentralt verkemiddel i arbeidet med skolemiljøet, og skolen må sjå til at dette er integrert i skolemiljøarbeidet/internkontrollen. Eit system for skolemiljøet som ikkje blir sett i samanheng med ordensreglement, er ikkje heilskapleg nok. I tillegg må skolen også trekkje inn vurdering i orden og i oppførsel etter forskrift til opplæringslova 3-5. 2 Det individretta arbeidet Skoleeigar, skolen, rektor og alle tilsette pliktar å sikre elevane sin individuelle rett etter 9a-1 gjennom individuelt retta arbeid. Det individretta arbeidet ved skolen er regulert i 9a-3 andre og tredje ledd i opplæringslova. Handlingsplikta etter 9a-3 andre ledd Plikta til å behandle oppmodingar om tiltak frå elevar/foreldre som enkeltvedtak etter 9a-3 tredje ledd

Side 18 av 21 Handlingsplikta 9a-3 andre ledd plikta til å undersøkje, varsle og gripe inn Dersom nokon som er tilsett ved skolen, får kunnskap eller mistanke om at ein elev blir utsett for krenkjande ord eller handlingar som mobbing, diskriminering, vald eller rasisme, skal vedkommande snarast undersøkje saka og varsle skoleleiinga, og dersom det er nødvendig og mogleg, sjølv gripe direkte inn. Regelen slår fast at alle som er tilsette ved skolen, har ei handlingsplikt som inneber - plikt til i å gjere undersøkingar, - plikt til å varsle rektor og - plikt til å gripe inn når det er naudsynt og mogleg. Handlingsplikta gjeld for alle som er tilsette ved skolen ved at dei har eit tilsetjingsforhold/ein arbeidsavtale med skoleeigar. I førearbeida til lova 1 er det sagt at tilsette i praksis ofte vil vere lærarar og miljøarbeidarar, men at plikta også gjeld anna personale. I tillegg til undervisningspersonalet på skolen kan dette til dømes vere vaktmeister, assistentar, kontor- og reingjeringspersonale. Den tilsette si handlingsplikt tek til å gjelde når ho/han får kunnskap eller mistanke om at ein elev blir utsett for krenkjande ord eller handlingar. Kunnskap om vil seie at den tilsette faktisk veit at ein elev blir utsett for uakseptabel åtferd frå elevar, lærarar eller andre ved skolen. Dette kan vere hendingar som den tilsette sjølv er vitne til eller blir fortald om. Ein del av handlingsplikta er plikta til å undersøkje om eleven faktisk har blitt utsett for krenkjande ord eller handlingar, og få klargjort kva som faktisk har skjedd. Handlingsplikta gjeld også dersom den tilsette får ein mistanke om at ein elev er utsett for ord og handlingar. Det er altså ikkje naudsynt med faktisk kunnskap for at handlingsplikta gjeld. Den tilsette må, når ho/han får kunnskap eller mistanke om krenkjande åtferd, vurdere kva som blir neste steg. I alle tilfelle skal skoleleiinga varslast), og i nokre tilfelle har den tilsette plikt til å gripe inn. Dette må vurderast konkret i den enkelte situasjonen. I akutte situasjonar, til dømes når elevar slåss eller ein overhøyrer krenkjande ord til ein elev, er det naturleg å gripe inn straks og undersøkje nærare i etterkant kva som faktisk skjedde. Det følgjer av 9a-3 andre ledd at etter at den tilsette har undersøkt saka og kome til at dette er forhold som bør følgjast opp, skal skoleleiinga informerast. Skoleleiinga pliktar å sikre at alle saker dei blir varsla om òg blir følgde opp. Tilsette som varslar etter 9a-3 andre ledd skal takast på alvor. Skolen, ved rektor, pliktar å undersøkje saka ytterlegare dersom det er behov for dette, og setje i verk eigne tiltak. Skolen med alle sine tilsette må ha ei felles forståing av når det skal varslast, og korleis varslinga skal skje. På same måte må alle ved skolen ha eit avklart forhold til terskelen for å gripe inn. Desse avklaringane og rutinar for dette må innarbeidast i internkontrollen etter 9a-4. Det er ikkje noko krav i 9a-3 andre ledd om at skolen skal gjere eit enkeltvedtak når det blir sett i verk tiltak etter eige initiativ. Dette skil seg frå når ein elev eller forelder 1 Sjå Ot. prp. nr. 72 (2001-2002).

Side 19 av 21 ber om tiltak, jf. 9a-3 tredje ledd. At det ikkje må gjerast enkeltvedtak tek likevel ikkje frå skolen ansvaret for å følgje opp saka på føremålstenleg vis. I nokre tilfelle vil tiltaka skolen set i verk, likevel krevje at det blir gjort enkeltvedtak. For enkelte tiltak er det fastsett eksplisitt i opplæringslova eller forskrift til opplæringslova at avgjerda er eit enkeltvedtak. Døme på dette er bortvising etter opplæringslova 2-10 og skolebyte etter opplæringslova 8-1 tredje ledd. Elles er det definisjonen av enkeltvedtak i forvaltningslova 2 sett opp imot karakteren av tiltaket som er avgjerande for om reglane om enkeltvedtak skal brukast. Samstundes har skolen eit visst handlingsrom knytt til ordensmessige og opplæringsmessige tiltak. Dette er mindre inngripande tiltak som blir gjorde for å gjennomføre opplæringa. Det skriftlege, som enkeltvedtaksforma gjev, er viktig for skolen si dokumentering av at dei har gripe inn og prøvd å sikra eleven sin rett etter 9a-1. Plikta til å behandle oppmodingar om tiltak frå elevar/foreldre 9a-3 tredje ledd Eleven/ foreldra sin rett til å be om tiltak og saksbehandlinga ved skolen Dersom ein elev eller forelder ber om tiltak som vedkjem det psykososiale miljøet, deriblant tiltak mot krenkjande åtferd som mobbing, diskriminering, vald eller rasisme, skal skolen snarast mogleg behandle saka etter reglane om enkeltvedtak i forvaltningslova. Om skolen ikkje innan rimeleg tid har teke stilling til saka, vil det likevel kunne klagast etter føresegnene i forvaltningslova som om det var gjort enkeltvedtak. Skolen er pålagd gjennom 9a-3 tredje ledd å behandle oppmodingar frå elevar eller foreldre som gjeld det psykososiale miljøet etter reglane om enkeltvedtak i forvaltningslova. Dersom det ligg føre ei slik oppmoding, må skolen snarast råd ta stilling til om eleven sin rett er oppfylt, og eventuelt kva tiltak som skal setjast i verk. Det blir streka under at skolen alltid skal gjere eit enkeltvedtak når elevar/foreldre oppmodar om tiltak som gjeld det psykososiale miljøet. Skolen har altså ei vedtaksplikt. Dersom skolen ikkje oppfyller plikta til å gjere enkeltvedtak i saka, kan foreldra/eleven likevel klage som om det var gjort enkeltvedtak. Oppmodingar frå elevar og foreldre treng ikkje vere skriftlege. Skolen må også ta stilling til munnlege førespurnader. Skolen kan ikkje avvise ei oppmoding fordi ho ikkje er skriftleg eller unnlèt å oppgje kva tiltak eleven/foreldra ynskjer. Skolen kan heller ikkje krevje at eleven/foreldra må levere ei skriftleg oppmoding. Dersom skolen er i tvil om ei oppmoding frå eleven/foreldra er ei oppmoding etter 9a-3 tredje ledd, må skolen avklare dette. Skolen har ei rettleiingsplikt etter forvaltningslova 11. Ein del av dette vil vere å informere eleven/foreldra om rettane etter kapittel 9a og klarleggje om ei oppmoding frå ein elev eller foreldre om det psykososiale miljøet er ei oppmoding om tiltak. Den som tek imot førespurnaden, pliktar også å informere om retten til å be om tiltak og klageretten etter 9a-3 tredje ledd. Alle oppmodingar, også munnlege, skal takast på alvor og utgreiast. Dette er ein del av Skolen si utgreiingsplikt etter forvaltningslova 17. Oppmodinga skal normalt rettast til skoleleiinga ved rektor, men oppmodingar kan også rettast til lærarar og andre tilsette. Dersom oppmodinga blir retta til ein lærar, må han/ho vurdere kva oppmodinga gjeld og om dette er noko som kan og bør løysast innanfor klassen. Læraren si vurdering vil vere viktig når det skal avgjerast kva tiltak som eventuelt skal inn i enkeltvedtaket.

Side 20 av 21 Uansett om oppmodinga kan løysast innanfor klassen, skal denne bringast vidare til skoleleiinga. Ei oppmoding frå elevar/foreldre skal aldri stoppast på klassenivå. Dette har samanheng med kravet i 9a-3 tredje ledd fyrste punktum om at alle tilfelle der det blir bede om tiltak knytte til det psykososiale miljøet, skal behandlast som enkeltvedtak etter forvaltningslova. Regelen slår også fast at saka skal behandlast snarast mogleg, og dersom det ikkje er gjort eit enkeltvedtak etter forvaltningslova innan rimeleg tid, kan eleven/foreldra klage som om skolen hadde gjort eit enkeltvedtak etter forvaltningslova. Ei klage skal alltid sendast til det forvaltningsorganet som har eller skulle ha gjort enkeltvedtak i saka i fyrste instans. Det vil seie at klaga skal sendast til skolen. Fylkesmannen er klageinstans, men før klageinstansen kan ta saka til behandling, må skolen eller skoleeigar sjå på saka på nytt, og eventuelt førebu saka for fylkesmannen, jf. forvaltningslova 33. Elles inneheld ikkje opplæringslova kapittel 9a krav til saksbehandlinga. Saksbehandlingsreglane i forvaltningslova gjeld for saker etter 9a-3. Dersom skolen ikkje behandlar noko som var meint som ei oppmoding, er dette alvorleg og kan få konsekvensar, m.a. anna etter strafferegelen i 9a-7. 3 Brukarmedverknad Elevane skal engasjerast i det systematiske skolemiljøarbeidet, både planlegginga og gjennomføringa av det, jf. 9a-5. Første ledd i denne lyder: 9a-5 første ledd Elevdeltaking i skolemiljøarbeidet Elevane skal engasjerast i planlegginga og gjennomføringa av det systematiske arbeidet for helse, miljø og tryggleik ved skolen. Skolen skal leggje oppgåver til rette for elevane etter kva som er naturleg for dei enkelte årstrinna. Dette inneber at elevane skal takast med i skolen sitt arbeid med å oppfylle krava i kapittel 9a. Dette kan til dømes vere deltaking når skolen lagar ordensreglement, deltaking i gjennomføring av gjennomføre enkle målingar, osv. Det er skoleleiar sitt ansvar at elevane blir tekne med i skolemiljøarbeidet. I førearbeida er det vist til at det er viktig i seg sjølv at elevane kan få oppleve å bli høyrde, og for skolen vil det vere lettare å planleggje og å gjennomføre tiltak i samarbeid med elevane og dei føresette. Elevane si deltaking i skolemiljøarbeidet skal vere sikra i internkontrollsystemet ved skolen etter 9a-4. I lova 9a-6 og kapittel 11 er ulike organ for brukarmedverknad regulerte. Dei råda og utvala opplæringslova stiller krav til at skulane skal opprette, er: Elevråd jf. 11-2/11-6 Foreldreråd og FAU jf. 11-4 Samarbeidsutval/skoleutval jf. 11-1 Skolemiljøutval jf. 11-1a Råda og utvala skal gjevast relevant informasjon og ein reell sjanse til å uttale seg, jf. 9a-6. 9a-6 - Informasjonsplikt og uttalerett Samarbeidsutvalet, skoleutvalet, skolemiljøutvalet og dessutan elevrådet og

Side 21 av 21 foreldrerådet skal haldast løpande underretta om alle tilhøve - deriblant hendingar, planar og vedtak - som har vesentleg betydning for skolemiljøet. Råda og utvala har på førespurnad rett til å få framlagt dokumentasjon for det systematiske helse-, miljø- og tryggleiksarbeidet ved skolen. Råda og utvala som er nemnde i første ledd, skal så tidleg som mogleg takast med i planlegginga og gjennomføringa av miljøtiltak ved den enkelte skolen, og har rett til å uttale seg og komme med framlegg i alle saker som har betydning for skolemiljøet. Dersom skolen blir klar over tilhøve ved skolemiljøet som kan ha negativ verknad for helsa til elevane, skal elevane og dei føresette snarast mogleg varslast om det. Rutinar for å sikre at informasjon og varsling til dei ulike råda og utvala må innarbeidast i internkontrollsystemet ved skolen etter 9a-4.