HORDALAND FYLKESKOMMUNE Strategi- og næringsavdelinga Plan- og miljøseksjonen Arkivsak 200706797-159 Arkivnr. 344 Saksh. Ullaland, Anne-Gro Saksgang Kultur- og ressursutvalet Fylkesutvalet Fylkestinget Møtedato 08.09.2009 23.09.2009 12.10.2009-13.10.2009 FYLKESDELPLAN FOR SMÅ VASSKRAFTVERK - VEDTAK AV PLAN SAMANDRAG har som første fylke i landet utarbeidd ein fylkesdelplan for små vasskraftverk. Frå nasjonalt hald er ein oppmoda om å lage regionale planar for små vasskraftverk som sikrar at det vert teke meir omsyn til naturmangfald, landskap og friluftsliv. Olje- og energidepartementet sin rettleiar har vore nytta som grunnlag for fylkesdelplanen. 7 ulike tema der verdiane kan verte påverka av småkraftutbygging er gjennomgått og presentert med tekst og fylkesdekkande kart. 14 delområde med stort potensial for småkraftutbygging har meir detaljert presentasjon av konkrete verdiar i områda. Grunnlag for forvaltingspolitikk for framtidig handsaming av nye småkraftsaker er lagt gjennom eit sett fylkespolitiske retningsliner. Fylkesdelplanen har vore på høyring, og vert no lagt fram for endeleg vedtak. FORSLAG TIL INNSTILLING 1. Fylkestinget vedtek fylkesdelplan for små vasskraftverk 2009-2021 med mål og fylkespolitiske retningsliner. 2. Fylkesdelplanen vert rullert/lagt fram for politisk vurdering kvart 4.år. 3. Fylkestinget vil be OED om å vidareutvikle rettleiar for små vasskraftverk med betre metode for sumverknadsvurderingar på overordna nivå og meir fokus på positive verknader av småkraftutbygging. Paul M. Nilsen Jan Per Styve Vedlegg: Fylkesdelplan for små vasskraftverk i 2009-2021, justert planutkast etter høyring Høyringsfråsegner fylkesdelplan for små vasskraftverk Høyringsversjon av fylkespolitiske retningsliner for små vasskraftverk
FYLKESRÅDMANNEN, 25.08.2009: 1. Innleiing Gjeldande fylkesplan, fylkesdelplan for energi og regionalt utviklingsprogram viser regionalpolitisk vilje til å satse på auka fornybar energiproduksjon, mellom anna i form av mikro-, mini-, og småkraftverk.. Fylkesdelplan for energi 2001-2012 er ikkje finmaska nok til å fange opp utfordringar spesielt relatert til mindre utbyggingsprosjekt eller sumverknad av fleire småkraftprosjekt. Det er stor interesse for bygging av små vasskraftverk i fylket, og det har vore trong for eit vidare planarbeid med fokus på små vasskraftverk. Frå nasjonalt hald vart fylkeskommunane i 2007 oppmoda om å lage regionale planar for små vasskraftverk, og Olje- og energidirektoratet laga ein rettleiar for denne type arbeid. Utgangspunktet er Stoltenberg II si Regjeringserklæring til der det står at dei vil at ne, i samarbeid med berørte fagetater, skal utarbeide fylkesvise planer for bygging av småkraftverk, som sikrer at ikke naturmangfold, friluftsliv eller store landskapsverdier går tapt. Fylkesutvalet vedtok i oktober 2007 i sak 238/07 oppstartsmelding for fylkesdelplan for små vasskraftverk. Fylkestinget oppnemnde Toralv Mikkelsen som saksordførar for planen i desember 2007. Utkast til planprogram med prosess, tidsplan og omtale av kva planarbeidet skulle innehalde vart etter høyring justert og vedteke i februar i 2008 av fylkesutvalet i sak 29/08. I perioden februar 2008 februar 2009 har ei arbeidsgruppe med representantar frå n, fylkesmannen, NVE Region Vest og to kommunar arbeidd fram eit planforslag. Referansegruppa har vore open for andre kommunar, energiselskap (nett og kraftproduksjon) samt ulike interesseorganisasjonar. Det har vore ein omfattande prosess med 13 møte og 2 synfaringar for arbeidsgruppa, og 2 møte i referansegruppa. For deltema og delområde som planen omhandlar har det og i tillegg vore direkte møte og oppmoding om skriftlege innspel. Løypemelding for planarbeidet vart lagt fram for fylkesutvalet i oktober 2008 i sak 252/08. Fylkesutvalet vedtok 22.april i sak 76/09 å sende fylkesdelplan for små vasskraftverk på høyring etter ein del endringar i framlegg til fylkespolitiske retningsliner. Høyringsperioden var fram til 1.juli 2009. Med justeringar etter høyringsperioden vert fylkesdelplanen for små vasskraftverk her lagt fram for endeleg vedtak av planen. 2. Høyringa Justert planforslag vart sendt på høyring til kommunar, fylkeskommunar, regionråd, statlege etatar, energiselskap og ei rekkje ulike interesseorganisasjonar, til saman over 130 ulike høyringsinstansar. Høyringsfrist vart sett til 1.juli 2009, og innan 1.august har n motteke 42 ulike fråsegner til planen. 13 kommunar, eit regionråd, 4 statlege etatar, 10 energiselskap, 11 interesseorganisasjonar og 3 andre har skreve uttale. Fleire av fråsegnene er svært omfattande. Fråsegnene er lagt ut på nettstaden www.hordaland.no/energi, medan det i vedlegg til saka er gjengjeve sentrale punkt i fråsegnene. Vidare er innspela kommentert tematisk og justeringar i dei fylkespolitiske retningslinene vurdert. Innspela spenner frå tilslutnad til planframlegget og mindre justering av tekst, til ynskje som store endringar både i tilnærming, tekst, metode, og retningsliner. Det er viktig å minne om mandatet til arbeidsgruppa for utforming av planframlegg har vore styrt av fylkesutvalet gjennom vedtak av planprogram. Nokre av innvendingane til planarbeidet har vore fremja tidlegare ved høyring av planprogram - utan å få gjennomslag i fylkesutvalet då planprogrammet vart fastsett. Omkamp om vesentlege punkt i planprogrammet kan ein vanskeleg ta etter at planarbeidet er gjennomført. Døme på dette er krav om innlemming av verna vassdrag i delområda, ynskje om anna samansetjing av arbeidsgruppe/referansegruppe, samt vesentleg utviding av planarbeidet innan deltema som planprogrammet har definert skal inngå i eit innleiingskapittel. 2
Innspela kan oppsummerast i med følgjande stikkord: Kapittel 1(Innleiing) Endre heile planen o frå vernefokus til utviklingsfokus med meir plass til positive sider ved småkraft Kritikk til prosess og organisering o Samansetjing av arbeidsgruppe og referansegruppe Utvide kapittel om kraftnett Omtale av positive verknader o Ulike synspunkt på omtale av CO2 bidrag, lokal verdiskaping og lokal busetting Utvide omtale av inngrep og avbøtande tiltak Kapittel 2 (Metode) og 3 (Verdiar i ) Kritisk til metode og bruk av verdikart Fjordlandskap o Ulike synspunkt på verdisetting av fjordlandskap Inngrepsfrie naturområde (INON) o Ulike synspunkt på INON som metode for å ta vare på urørt natur Friluftsliv o Supplerande info om vassdrag nytta til padling Sumverknad o Utvikle metodikken og ta med fleire faktorar: Ta med positive sider, verdisette negative sider for reiseliv/reiseliv, ta med inngrep i samband med kraftnett og anna infrastruktur, samla vurdering av samfunnsøkonomi og bedriftsøkonomi i område med stort potensiale, skalavurdering av nytteverdi og skadeverknad. Kapittel 4 (Verneområde) og 5 (Underområde) Verna vassdrag ønska inn i delområda o Endre ramme for utbygging av kraftverk i verna vassdrag frå MW fokus til vassføring og fallhøgde. Supplering av fakta o Settefiskanlegg, namnebruk, friluftsliv Ønska endring i verdisetting o Fjordlandskap Samlafjorden, friluftsliv og reiseliv i Røldal og Matre-Åkrafjorden, potensiell utbygging i Tokheimselva Kapittel 6 (Fylkespolitiske retningsliner) Etablering av fylkespolitiske retningsliner o Undergraver NVE si konsesjonshandsaming. Kan ikkje vere andre reglar i. o Kan ikkje vere underlagt politisk skjønn - vurdering må gjerast av fagetatar Forslag til endring av retningslinene o Forslag om å gjere retningslinene mindre restriktive o Forslag om innstramming i retningslinene o Forslag om nye retningsliner Basert på innspela er det gjort nokre mindre justeringar i plandokumentet i innleiingskapitla, samt oppretting av feil og justering med ny informasjon elles i dokumentet der det har vore mogeleg. Dei fylkespolitiske retningslinene er eit sentralt grep i planen, og det har vore mange innspel om endringar i desse. Frå statlege etatar har det kome sterke oppmodingar om å ta inn retningsline om inngrepsfrie område (INON), samt justere tekst om biologisk mangfald særleg der dette gjeld raudlisteartar og naturtypane bekkekløft og fossesprøytsone. Innspel frå statlege etatar med ansvar for forvalting av biologisk mangfald og urørt natur vil truleg vege tungt når planen vert lagt fram for Miljøverndepartementet for godkjenning, og ein har valt å justere retningslinene på desse punkta. I nokre andre retningsliner er det og gjort mindre justeringar. 3
I vedlegg finn ein høyringsversjon av retningslinene. I saka vert det vist med kursiv dei retningslinene som etter høyring er førelege endra. Eg viser elles til konkret drøfting av innspel og endringar i retningslinene i vedlagt dokument Høyringsfråsegner fylkesdelplan for små vasskraftverk side 20-26. 3. Samandrag av plan Samandrag er henta frå plandokumentet. Tekstdel er lik høyringsutkastet, medan fylkespolitiske retningsliner er justert. Vasskraft i lange tradisjonar og viktig del av framtida er det største vasskraftfylket i landet, der bruk av vassressursane til energiproduksjon har lange tradisjonar. Også for framtida har auka bruk av fornybare energikjelder ein sentral plass i energipolitikken, ikkje minst i lys av dei store klimautfordringane. Bygging av små vasskraftverk kan i tillegg medverke til lokal busetting og verdiskaping, og dei seinaste åra har det vore ein stor auke i søknader om løyve til bygging av slike kraftverk i. Fylkesdelplan for energi 2001-2012 vart utforma i ei tid der dei store kraftutbyggingane dominerte, og har ikkje vore finmaska nok til å fange opp dei utfordringane som ligg i ei storstilt utbygging av små vasskraftverk. Vidareutvikling av energiplanen har vore naudsynt for å få eit betre grunnlag for å handtere søknader om bygging av små vasskraftverk. Mål for utbygging 1. vil stimulere til og ynskjer auka bruk av fornybare energikjelder. 2. Tilgangen på energiressursar skal gje verdiskaping og danne grunnlag for næring. 3. Utbygging av ny energiproduksjon må ta omsyn til miljø og arealverdiar. 4. Ny fornybar energiproduksjon i små-, mini- og mikrokraftverk må ta omsyn til naturmangfald, friluftslivsområde og store landskapsverdiar. Nasjonal rettleiar for utforming av regionale planar for små vasskraftverk Frå nasjonalt hald er fylkeskommunane oppmoda til å lage regionale planar for små vasskraftverk, og Olje- og energidepartementet har laga ein rettleiar for denne type planarbeid. Regjeringa vil at ne, i samarbeid med berørte fagetater, skal utarbeide fylkesvise planer for bygging av småkraftverk, som sikrer at ikke naturmangfold, friluftsliv eller store landskapsverdier går tapt. I rettleiaren vert dei positive sidene ved småkraftutbygging nemnt innleiingsvis, medan hovudfokus er korleis få oversyn over verdiar som ein ut frå erfaring meiner er sentrale med omsyn til verknader av små kraftverk, samt metodikk for å verdisette desse. Verdiar i Kapittel 3 med kartvedlegg er ein presentasjon av kjente verdiar i innanfor tema som er viktige å ta omsyn til ved utbygging av små vasskraftverk. Hovudtema er landskap, biologisk mangfald, inngrepsfrie naturområde, fisk, kulturminne, friluftsliv og reiseliv, der kunnskap er henta inn frå ulike faginstansar og databasar. Det er utforma verdikart som syner stor, middels og noko verdi for dei emna der datamaterialet gjev grunnlag for det. Basis for desse karta er verdisettingsmatriser frå den nasjonale rettleiaren. Eit eige underkapittel omtalar sumverknadsproblematikk. Nokre av dei største verdiane er ivareteke gjennom ulike vernevedtak, som t.d. nasjonalpark, landskapsvernområde, verna vassdrag og nasjonale laksevassdrag. I desse områda er det verneomsynet som er styrande for kva inngrep som kan aksepterast. Kapittel 4 viser eit oversyn over verna område i. I kapitel 5 er det ein nærare presentasjon av verdiar i 14 underområde som har stort potensial for bygging av små vasskraftverk. Nedbørsfelt er samla for område som heng naturleg saman i landskapet, og i delområda kan det vere store interne variasjonar for ulike verditema. Områda er presentert med kart, ein samanstilt verditabell og tekstomtale. Område med vern inngår ikkje i desse underområda. 4
Rammer for etablering av nye små vasskraftverk i I kapittel 6 har ein utforma fylkespolitiske retningsliner som skal medverke til å ta omsyn til andre viktige arealinteresser i samband med handsaming av søknader om bygging av små-, mini- og mikrokraftverk. Til hjelp for utbyggjarar og offentlege instansar viser kapittel 7 ein kort gjennomgang av kven som er ansvarleg mynde i ulike småkraftsaker, og kva som er vanleg saksgang. Fylkespolitiske retningsliner for små vasskraftverk Søknadshandsaming Dei fylkespolitiske retningslinene er utarbeidd med heimel i plan- og bygningslova 8-1 - 8-4 og skal gjerast gjeldande for planlegging og forvalting på kommunalt, fylkeskommunalt og regionalt statleg nivå i. Overordna rammer R1 er positiv til bygging av små vasskraftverk der omsyn til miljø og andre arealinteresser er ivareteke. Verdiskaping for samfunnet skal også vurderast. R2 I verna område er verneføresegnene styrande for kva inngrep som vert akseptert. I verna vassdrag kan konsesjon for kraftverk opp til 1MW og opprusting av eksisterande anlegg vurderast om tiltaket ikkje svekker verneverdiane i området. R3 R4 R5 R6 Rammer for utbygging Fjordlandskap: 1. I urørte fjordlandskap skal ein vere svært restriktiv med kraftutbygging som reduserer det urørte preget i landskapet. 2. I fjordlandskap av stor verdi skal ein vere restriktiv med inngrep som fjernar eksponerte fossar og vassdrag eller reduserer heilskapen i landskapet. Ein skal legge vekt på at terrenginngrep, vegar, røyrgater mm. ikkje fører til varige sår som reduserer opplevingsverdien i landskapet. Ved inngrep i eksponerte fossar og elvestrekningar skal det stillast krav til minstevassføring som opprettheld landskapskarakteren og opplevingsverdien. Sårbart høgfjell: 1. I sårbart høgfjell av stor verdi skal ein vere restriktiv med vasskraftanlegg som fører til varige sår i naturen. Avbøtande tiltak: Tunneldrift og veglaus utbygging kan redusere konfliktgraden. 2. I andre område med sårbart høgfjell bør ein vise varsemd med løyve til ny kraftutbygging, spesielt i eksponerte område mot viktige reiselivsområde og verdifulle friluftsområde. Inngrepsfrie naturområde (INON): 1. Ein skal ikkje gje løyve til utbygging i villmarksområde, og ein skal vere svært restriktiv med kraftutbygging i inngrepsfri sone 1 eller 2 som verkar inn på omfanget av villmarksområde (INON > 5 km frå teknisk inngrep). 2. Ein skal vere svært restriktiv med kraftutbygging som verkar vesentleg inn på omfanget INON-område som er topografisk samanhengande frå fjord til fjell. Biologisk mangfald: 1. Ein skal ikkje gje løyve til utbygging av små vasskraftverk som kan føre til skade på artar som er kritisk truga (CR), sterkt truga (EN) eller sårbar (VU) på den norske raudlista. 2. For vatn med hekkande lom skal ein ikkje gje løyve til reguleringar som inneber endra vasstand eller endra svingingar i høve til dagens situasjon. 3. For elver som fungerer som hekkeområde for vintererle eller fossekall må det setjast krav om naudsynt minstevassføring. For vintererle er det også viktig å halde skogen langs elva intakt. For fossekall kan oppsetting av eigne reirkasser vere eit avbøtande tiltak der trygge reirplassar forsvinn. 4. For naturtypar som krev stabil høg luftfukt må ein ikkje fråføre vatn i ein slik grad at fukttilhøva vert endra. Ein skal vere svært restriktiv med å gje løyve til inngrep eller redusert vassføring i bekkekløfter og fossesprøytsoner som er velutvikla, er av ein viss storleik eller har førekomstar av raudlista artar. 5. Etablering av røyrgate og anleggsveg må ikkje føre til vesentleg inngrep i naturtypar av stor verdi. 6. Ein bør som hovudsak unngå tiltak som skaper barrierar som fører til splitting av leveområde for villrein. Kapittel 4 Referanse Kapittel 3.1.2 Verdikart fjordlandskap Kapittel 3.1.1 Verdikart sårbart høgfjell Kapittel 3.3 Verdikart INON Direktoratet for naturforvalting www.dirnat.no Kapittel 3.2 Verdikart biologisk mangfald Norsk raudliste, naturtypar og førekomstar av artar: www.naturbase.no www.miljostatus.no Fylkesmannen i Direktoratet for naturforvalting 5
R7 R8 R9 Fisk: 1. I nasjonale laksevassdrag skal ein ikkje gje løyve til bygging av kraftverk på lakseførande strekning, dersom det fører til negativ innverknad på bestanden. Ein må vise varsemd ved utbygging oppstraums lakseførande strekning, og utbygging krev særskilte tryggleikstiltak for å redusere risiko for skade på laksestammen. 2. I lakseførande elver bør ein ikkje gje løyve til bygging av kraftverk på lakseførande strekning, og ein må vise varsemd ved utbygging oppstraums lakseførande strekning. 3. For elvestrekningar med sjøaure eller storaure skal ein ikkje gje løyve til vesentlege vasstandsreduksjonar. Der det er store fiskeinteresser skal ikkje tilhøva for fiske reduserast. For kraftverksutbygging oppstraums aktuell elvestrekning for fisk skal det vurderast om automatisk forbisleppingsventil skal monterast. Løyve til utbygging i mindre viktige område for sjøaure og storaure føreset auka og differensiert minstevassføring, ekstra høg minstevassføring i gytevandringstida og sikre inntaksordningar for å unngå tap av fisk i turbin. 4. Gyteområde for innlandsfisk må ikkje reduserast i eit slikt omfang at det er til trugsel for bestanden eller gjev vesentleg negativ innverknad for fiske. Friluftsliv 1. Ein bør vise varsemd ved utforming av ny vasskraftutbygging, slik at tiltaka ikkje reduserar opplevingskvalitetane i friluftsområde med stor verdi. Gjennom konkret utforming skal ein søkje å gjere tiltaket til ein positiv ressurs for friluftslivet. Kulturminne 1. I område med verneverdige kulturminne og kulturmiljø nær aktuell elvestrekning skal ein vise varsemd med løyve til ny vasskraftutbygging. Tiltak skal ikkje redusere verdien til eller ha negativ innverknad på kulturminna. Gjennom konkret utforming skal ein søkje å gjere tiltaket til ein positiv ressurs for kulturmiljøet. R10 Reiseliv 1. I område med stor verdi for reiselivet der tiltaket vil redusere opplevingskvalitetane skal ein vise varsemd med løyve til ny vasskraftutbygging. Gjennom konkret utforming skal ein søkje å gjere tiltaket til ein positiv ressurs for reiselivet. R11 Samlokalisering med tekniske inngrep og etablert arealbruk er ønskeleg for å samle inngrep, og det er ønskeleg at etablering av nye anlegg skjer nær eksisterande infrastruktur. R12 Alternativ bruk av eventuelle tunnelmassar skal vurderast framfor tippar i terrenget. Søknadsfase R13 For små vasskraftverk i gjeld følgjande krav for konsesjonssøknader samt søknader som har fått konsesjonsfritak og skal til kommunal handsaming 1) : 1. Alle søknader skal som minstemål følgje mal frå NVE for småkraftverksøknader. 2. Oversiktskart som syner eksisterande kraftverk i området og område med særskilt vern skal vere del av søknaden. 3. Kart med innteikna kraftverk, inntaksdam, vassveg, tilkomstvegar, anleggsvegar, kraftliner, tipper og andre arealinngrep som er naudsynt for å gjennomføre utbygginga skal vere del av søknaden. 4. For tiltak som kan ha influens på område med særskilt vern må konsesjonssøknaden ha særleg grundig omtale av verneverdiar og verknader for desse. 5. I område der utbygging kan føre med seg skade på natur- og artstypar av stor verdi eller område med potensial for slike, skal dette kartleggjast. 6. Konsesjonssøknad skal innehalde fotoillustrasjon som viser nærverknad og fjernverknad av inngrep med varierande vassføring. 7. Som del av søknadsprosessen må n som kulturminnestyresmakt kontaktast for oppfylling av undersøkingsplikta etter kulturminnelova. Eventuell felles synfaring og pålegg om arkeologiske undersøkingar må vere oppfylt innan n skal ta stilling til saka. 8. Som del av søknadsprosessen må planstatus i høve til kommuneplan avklarast. 1) Punkt 4, 5 og 6 gjeld ikkje for søknader som har fått konsesjonsfritak. Kapittel 3.4 og 4 Verdikart fisk Direktoratet for naturforvalting Fylkesmannen i Kapittel 3.6 Verdikart friluftsliv Kapittel 3.5 Kapittel 3.7 NVE NVE Atlas Kapittel 4 Fylkesmannen i Kommunen 6
4. Tidshorisont I tråd med planprogrammet har ein nytta 12 år som planhorisont (2009-2021) i høyringutkastet. Erfaring frå evaluering av energiplan for (2001-2012) er at for lang planhorisont utan revisjon av planen undervegs er ei utfordring. Fagområdet kan endre seg mykje gjennom planperioden, og nye fylkesting kjem til utan å få vere med på å påverke politikken på feltet. har med denne fylkesdelplanen vore ein pioner for regional plan for småkraftverk, men utfordringa har vore ujamt kunnskapsgrunnlag og svakt utvikla metodikk for eit sentralt punkt som sumverknader. I ny planlov er det lagt opp til 4 års bolkar for all fylkesplanlegging. Ein vil foreslå å behalde planhorisonten til 2009-2021 saman med tilråding om at planen skal rullerast/leggjast fram for politisk vurdering kvart 4.år. 7