1
INNKALLING TIL ÅRSMØTE I NLR DALANE Det blir årsmøte onsdag 11. mars 2015 kl. 19.30 på Landbrukssenteret, Helleland. SAKLISTE: PROGRAM: DALANE, RESTEN AV ROGALAND OG AGDER I EIN NLR-REGION (forsøksring)? Omorganisering av NLR-einingane (forsøksringane) i heile landet er på gang. KOM OG SEI DI MEINING! Styreleiar i NLR Bjørn Mathisen blir med og orienterer og svarar på spørsmål. MATPAUSE med varmrett. ÅRSMØTESAKER: 1. Godkjenning av innkallinga. 2. Valg av møteleiar. 3. Valg av referent. 4. Valg av 2 personar til å skrive under møteboka. 5. Årsmelding 2014. 6. Godkjenning av revidert rekneskap 2014. 7. Godkjenning av endra budsjettframlegg for 2015 og budsjettframlegg for 2016. 8. Valg (sjå framlegg frå valgnemnda): a. Formann for 1 år. b. To styremedlemmer for 2 år. c. To varamenn til styret for 1 år. d. To revisorar. e. To representantar til valgnemnda med personlege varamenn for 2 år. I år er desse på valg: - Bjerkreim: Brigt Slettebø (pers. varamann Ståle Eikeland) - Sokndal: Gaute Urdal (pers. varamann Leif Inge Barstad) VEL MØTT! Styret NB! Me gjer merksam på at inntil 2 personar pr. medlemsbruk har stemmerett ved frammøte. Seniormedlemmer har ikkje stemmerett dersom ikkje bruket også står som hovudmedlem. 2
3
4
MELHUS MASKIN - Graving med 3,5t og 15t maskin. - Transport med 10,5t dumperhenger. - Steinraking med Kverneland 4m steinrive med doble tind. - Kjøring med Krone samlerive. - Andre oppdrag på forespørsel. Ta kontakt med Jan Tore på tlf. 416 17 695 5
6
ÅRSMØTET I FJOR Norsk Landbruksrådgiving Dalane hadde årsmøte om kvelden torsdag 6. mars på Landbrukssenteret, Helleland. Det møtte 38 personar. Formann Ludvig Vikesdal ynskte velkomen og overlet ordet til kveldens foredragshaldar, rådgjevar Harald Hetland frå Haugaland landbruksrådgjeving. Han hadde eit interessant innlegg om Grovfôrøkonomi ved meir leigejord og lengre avstandar. Så var det matpause med karbonadar med tilbehør og kaffi og drøs. I pausen las Bent Eia frå si nyaste diktsamling Mine skjøre strenger. Årsmøtet valde formann Ludvig Vikesdal til møteleiar, Birgitt Harstad til referent og May Sissel Nodland og Torger Lomeland til å skrive under møteboka. Anne Karine Hetland las eit utdrag av årsmeldinga 2013, og den vart godkjent utan merknad. Birgitt Harstad gjekk gjennom rekneskapet for 2013, og det vart godkjent. Før presentasjonen av budsjettet orienterte formannen om dei kommunale tilskota. Etter at årsmøtepapira var sendt ut til medlemmene i midten av februar kom det uventa beskjed frå Bjerkreim kommune om at dei ikkje vil gje tilskot til NLR Dalane i inneverande økonomiplanperiode f.o.m. 2014. Han sa det er skuffande både for eldre og unge bønder i Bjerkreim at kommunen ikkje prioriterer landbruket meir, særleg fordi landbruket bidreg med så mykje som 20 % av skatteinntektene til kommunen. Han nemnde spesielt den store jobben NLR Dalane gjer for å hjelpe medlemmene med jordprøver, gjødslingsplan, miljøplan og andre lovpålagte oppgåver. Han oppmoda medlemmene i alle kommunane om å stå på overfor politikarane for å sikre dei kommunale tilskota. Han informerte også om at då ein annan kommune ikkje gav tilskot i 2004, så vedtok årsmøtet ved avstemning at tilskotet som den kommunen ikkje betalte det året skulle dekkjast inn ved at det vart fordelt på medlemskontingenten til medlemmene i den aktuelle kommunen. Han sa vidare at dagens styre meiner at det som vart vedtatt den gongen også må gjelde seinare og at alle må behandlast likt. Årsmøtet hadde ingen merknad til dette, og det vart vedtatt at tilskotet som Bjerkreim kommune ikkje betaler i 2014 skal dekkjast inn ved at det vert fordelt på medlemskontingenten til alle medlemmene i Bjerkreim. Birgitt Harstad gjekk deretter gjennom budsjettframlegget for 2014 og 2015. Etter nokre kommentarar frå salen vart budsjettet vedtatt. Øyvind Voilås frå valgnemnda leia valget. Formann: Ludvig Vikesdal, Bjerkreim (attval) Styremedlemmer: Per Børge Ollestad, Lund (ny) Bjørn Inge Mydland, Sokndal (attval) 1. varamann: Per Bjarne Kjørberg, Lund (ny) 2. varamann: Johan Gystøl, Eigersund (attval) Revisorar: Kjell Figved (attval) og Torger Sleveland (attval) 7
Innstillinga frå valgnemnda om uendra godtgjerdsle til formann og styremedlemmer vart vedtatt. Nye medlemmer i valgnemnda vart: Lund: Ståle Ueland (pers. varamann: Tønnes Martin Dyrskog) Eigersund: Eivind Koldal (pers. varamann: Alf Magne Seglem) Formannen avrunda årsmøtet med å takke for fornya tillit og takke Karl H Eik, som går ut av styret. 8
9
10
11
STYRET TILSETTE Det var 6 styremøte i 2014. 34 saker vart handsama. Bjørn Bekkevold, Bjerkreim vart attvald som nestleiar i NLR Dalane på styremøte 27. mars. I 2014 var dei viktigaste sakene for styret diskusjon om organisasjonsstrukturen i NLRsystemet, samanslåing av LHMS og NLR, kommunale tilskot og høyring av regional plan og regionalt tiltaksprogram for vannforvaltning i vannregion Rogaland 2016-2021. NLR Dalane er prosjekteigar for Mjølkeprosjektet i Dalane. 2014 var det siste av totalt 5 prosjektår. Styreleiar Ludvig Vikesdal er medlem i Styringsgruppa for Mjølkeprosjektet og dagleg leiar er sekretær. Det var 2 møte i Styringsgruppa i 2014. Dagleg leiar brukte omlag 50 arbeidstimar på Mjølkeprosjektet i 2014. Styreleiar får godtgjerdsle av Mjølkeprosjektet for si møtedeltaking. 2014 var jubileumsår for NLR Dalane 40 år sidan Dalane forsøksring vart stifta i 1974. Ein festkomite starta i vår planleggjing av jubileumsfest. I komiteen var Nils Olav Bakke, Bjerkreim, May Sissel Nodland, Eigersund og Tron Skjefrås, Sokndal. Anne Karine Hetland var sekretær. Dei hadde 3 møte og ein del telefonkontakt. Jubileumsfesten var fredag 28. november på Helleland Grendahus. 68 personar var med på festen. Det var prolog ved Gunnhild Vassbø, festtale ved Marthon Skårland og musikalsk underhaldning ved Karl Gustav Bakke. May Sissel Nodland viste bilete frå dei 40 åra, og ho leia også festen. Festmeny var lammesteik, karamellpudding og marsipankake. Det møtte 7 tidlegare styreleiarar og dei tidlegare ringleiarane Tønnes Hamar og Jørgen Todnem. Mange hadde ordet. Ordførar Leif Erik Egaas overrekte blomar til jubilanten ved styreleiar og bondelaga i Dalane overrekte gåve til kontoret ved dagleg leiar. Styremedlemmer har representert NLR Dalane på div. arrangement i løpet av året. Birgitt Harstad har vore dagleg leiar og Anne Karine Hetland og Anette Hetland har vore forsøksteknikar i 2014. Kari Melhus har vore leigt inn som rekneskapsførar. I april var Ida Urdal, elev ved Lyngdal vgs., praktikant hjå oss eit par dagar. Det var redusert bemanning i 2014. 12
FORSØK, PROSJEKT O.L. AKTIVITETAR FORSØK OG REGISTRERINGAR NLR Dalane arbeidde i år med 7 forsøksfelt/registreringar i eng og beite. 3 av felta var nye i år. 1 felt var i samarbeid med Agromiljø/Bioforsk Særheim og 1 felt var i samarbeid med NLR Rogaland. Resten var eigne forsøksfelt. Me samarbeidde også i år med NLR Agder om å ta ut grasprøver for haustetidsprognoser gjennom sesongen. Det vart tatt prøver på 2 bruk i Dalane i tillegg til prøver på ein del bruk i Vest-Agder. Resultata vart presenterte i e-post-informasjon og medlemsblad. LYNGHEIPROSJEKT NLR Dalane har samarbeidd med NLR-einingane på Jæren/Ryfylke og Haugalandet om eit fleirårig prosjekt om beitetrykk som er støtta av Fylkesmannen i Rogaland, miljøavd. Det er tidlegare år utført registreringar på eit par lynghei-/utmarksfelt i Lund, gjort litteraturstudiar og har vore planleggjingsmøte i samband med prosjektet. Prosjektet vart avslutta med ein felles rapport i år. PROSJEKT BEITE TIL SAU OG STORFE Me har også i år samarbeidd med NLR Rogaland om eit 3-årig prosjekt Beite til sau og storfe. Oppfølgjing av dei fleirårige forsøka Kvalitetsutvikling i haustbeite i samarbeid med Bioforsk går inn som ein del av opplegget. Fylkesmannen i Rogaland og Rogaland Fylkeskommune gjev støtte til prosjektet. ØKOLOGISK RETTLEIINGSPROSJEKT (GRATIS FØRSTERÅD) Det var ingen individuell Økoplan-gjennomgang i år. Det er gjeve støtte til faginnlegg om kløver etc. på div. arrangement. SKJØTSELPLANARBEID Dagleg leiar er med i ei ressursgruppe i Rogaland og skal m.a. jobbe med skjøtselplanar for utvalgte naturtyper. Kystlynghei og slåttemark er døme på utvalgte naturtyper. Ho har deltatt på møte i samband med dette. I 2014 vart det utført feltregistreringar og laga 4 skjøtselsplanar. MJØLKEPROSJEKTET I DALANE 2014 var det 5. og siste driftsåret for Mjølkeprosjektet i Dalane. Det vart i 2012 forlenga med 2 år. Den daglege drifta har prosjektleiar og ei arbeidsgruppe hatt ansvaret for. Styringsgruppa har hatt det overordna ansvaret for prosjektet. I 2014 hadde Styringsgruppa 2 møte. Som prosjekteigar/-ansvarleg har NLR Dalane vore representert i Styringsgruppa med formann og dagleg leiar. Me har hatt ansvaret for gjennomføring av desse møta og har vore sekretær for Styringsgruppa. Me har også hatt ansvaret for økonomien i prosjektet inkl. kontakt med sponsorane og andre bidragsytarar. Dessutan har me hatt arbeidet med å skrive og sende rapportar om prosjektet til Fylkesmannen og Fylkeskommunen. Det har vore eit mål at mest mogeleg av prosjektmidlane skal kome mjølkeprodusentane direkte til nytte, m.a. i form av individuelle tilskot etter søknad. Difor er det lagt ned ein stor 13
eigeninnsats av dei involverte i prosjektet. NLR Dalane brukte i 2014 ca 50 timar på Mjølkeprosjektet. I tillegg har Mjølkeprosjektet leigd oss til å føre rekneskapet for seg. Avsluttande rapport og rekneskap blir ferdigstilt våren 2015. HELIKOPTERKALKING Våren 2014 nytta 16 bruk i Dalane seg av tilbodet om helikopterkalking. Me gjorde førearbeidet med kart etc. for Pegasus Helicopter. Det vart spreidd 227 tonn kalk i april. SKRIFTLEG INFORMASJON I 2014 sende me ut 6 medlemsblad inkl. Års-/Forsøksmeldinga. Opplaget er på ca 420 og det sendast til alle medlemmer, støttemedlemmer og andre kontakter. Bladet er i A5-format og inneheld fagstoff og informasjon om arrangement. Me (dalane@lr.no) sende ut informasjon pr e-post 13 gonger til medlemmer som har gjeve oss e-post-adressa si. Me vil gjerne at mange nyttar seg av dette, så send oss e-post-adressa di dersom du har! Som tidlegare år bidrog me med tilstandsrapportar for Nationen. Ordninga NLR-einingane i Vestlandsfylka og Agder har hatt med å skrive fagstoff for Bondevennen heldt fram i 2014. Me samarbeider med lokale landbrukskontor og NLR Agder om å sende ut informasjon om aktuelle arrangement. JORDPRØVER-GJØDSLINGSPLANAR-MILJØPLANAR Vinteren/våren 2014 fekk medlemmene med postadresse 4387 Bjerkreim tilbod om gjødslingsplanleggjing. Det gjorde også brukarane i dei andre kommunane som tok jordprøver hausten 2013. I 2014 vart det totalt tatt 488 jordprøver hjå 101 brukarar. Desse får tilbod om gjødslingsplanleggjing utover vinteren/våren 2014/2015. Dei fleste jordprøvene vart tatt hjå medlemmer, men også nokre ikkje-medlemmer leigde oss til å ta jordprøver hjå seg. I 2014 laga me 118 gjødslingsplanar. Det vart gjeve individuell hjelp med miljøplanen til 4 bruk. 14
ARRANGEMENT 6. mars: Årsmøte i Norsk Landbruksrådgiving Dalane, Helleland. 38 personar møtte. 19. og 22. mars: Lyngheiseminar. Teorikveld på Landbrukssenteret, Helleland: Praktisk erfaring med skjøtsel av lynghei, etablering av beitelag m.m. v/ L. Chr. Torsøe, Tilskotsordningar v/m. R. Egeland og Skjøtselplanarbeid v/b. Harstad. Praksisdag på Nodland i Heia med Planleggjing og organisering av praktisk brenning v/p. Helle og S.O. Wigestrand, Eigersund brannvesen. 30 deltakarar. 26. mars: Markdag maskindemonstrasjon på Vinningland, Bjerkreim. Utstyr for direktesåing/redusert jordarbeiding. Erfaringar med fornying av eng v/r. Gramstad, NLR Rogaland. Repr. frå Felleskjøpet, AK Ålgård Landbruksenter, Agromiljø, Eiksenteret Varhaug og Ognedal Maskin var med. 70 frammøtte. 1. juli: Fagtur til Rennesøy. Gardsbesøk hjå H.E. Herrebrøden, Austre Åmøy og E. Voll, besøk hjå Hanasand Gårdsutsalg & Kjøkken og på Rennesøy Frukt- og tomatpakkeri. Angussursteik på Sjøberg Ferie, gardsbesøk hjå G. Gudmestad og stopp ved husmannsplassen Bakken. 31 deltakarar. 17. august: Beitetur til Førland i Lund. Lostur både frå Kjørmo og Ualand. Skjøtsel av beite på Førland og info om landskapsvernområdet v/bonde A. Kjørmo og V. Ankarstrand, Fylkesmannen. Historiske fakta v/t. Kjørmo. Grilling. Samarbeid med Lund Sau og Geit. 60 deltakarar. 26. august: Beitekveld hjå A-L. og H. Bilstad, Ualand. Beitevandring, grilling og drøs. Samarbeid med Storfesatsinga i Rogaland. 55 frammøtte. 15. september: Kveldstreff på Vinningland, Bjerkreim. Resultatet av såinga med ulike maskintyper i mars. 16 frammøtte. 26. november: Avslutningsmøte for Mjølkeprosjektet i Dalane, Helleland. 123 frammøtte. 28. november: 40-års jubileumsfest på Helleland Grendahus. 68 deltakarar Andre arrangement som dagleg leiar, forsøksteknikarar og/eller styremedlemmer var med på i 2014: 27. januar: Møte med Fylkesmannen og landbrukskontora i Dalane ang. regelverk for miljøplan/gjødslingsplan, Helleland (Anne Karine, Anette, Birgitt) 13. februar: Oppstartsmøte faggruppe for unge kvinnelege bønder i Bjerkreim. May Sissel Nodland var med og fortalde om sine erfaringar med faggruppe for kvinner. (Birgitt) 26. februar: Årsmøte i Sokndal og Heskestad Sau og Geit, Vatland (Birgitt) 10. mars: Årsmøte i Heskestad beitelag, Ualand (Birgitt) 6. mai: Samrådingsmøte Fylkesmannen og NLR-einingane i Rogaland, Stavanger (Birgitt) 22. mai: Møte i Styringsgruppa i Mjølkeprosjektet (styreleiar, Birgitt) 17.-18. september: Fagsamling på Bioforsk Fureneset, Sunnfjord (Anne Karine, Anette) 24.-25. september: Møte om organisasjonsstruktur og dagleg leiar-samling, Ski (Birgitt) 3. oktober: Høyringskonferanse vannforvaltning, Stavanger (nestleiar) 20. oktober: Møte for NLR-einingane i Rogaland og Agder, Særheim (styreleiar, Birgitt) 18. november: Skifteplankurs, Lyngdal (Anette). 19. november: Møte i skjøtselsgruppa for utvalgte naturtyper, Stavanger (Birgitt) 2. desember: Møte med Felleskjøpet Rogaland Agder, Sirevåg (Anne Karine, Anette) 4. desember: Møte i Styringsgruppa i Mjølkeprosjektet (styreleiar, Birgitt. Nestleiar og styremedlem var med på delar av møtet). 15
VERET I 2014 Nedbør- og temperaturmålingar frå målestasjonen i Hovsherad i 2014: NEDBØR TEMPERATUR Månad Nedbør mm % av normal (=100) Gj.snitt Avvik frå norm, grader JANUAR 343 171 + 0,8 +2,0 FEBRUAR 456 304 + 3,0 +4,3 MARS 310 194 + 4,6 +3,5 APRIL 159 168 + 7,6 +3,2 MAI 79 69 +10,6 +1,3 JUNI 19 16 +14,3 +1,4 JULI 164 131 +17,5 +3,4 AUGUST 287 164 +14,1 +0,4 SEPTEMBER 70 29 +12,0 +1,4 OKTOBER 426 152 + 9,7 +2,1 NOVEMBER 182 68 + 6,4 +3,2 DESEMBER 445 193 + 1,0 +1,0 SUM 2940 GJ.SNITT 138 + 8,5 +2,3 Året 2014 blei strake motsetninga til 2013. Vinteren og våren var mild og nedbørrik. Det var lite tele i jorda og veksten kom rekordtidleg i gang mange stader. I mars var husdyrgjødselspreiinga i gang. Første veka i april var det sol og fine dagar og stor aktivitet med gjødsling og såing. I påska i midten av april var det sol og varme, beita blei raskt grøne og ein del sau og lam kom ut på beite. I slutten av april blømde morelltre og løvetann, og storfe vart observert ute på beite. Ein del stankelbeinangrep vart registrert. Likeeins skade på beite og bartre etter langvarig uttørkande austavind i vinter. I slutten av mai var graset langt kome og første veka i juni var 1. slåtten i full gang, i sol og varme. Sommaren blei varm og tørr, men stort sett med nok regnbyger i Dalane til å unngå store tørkeskadar. I slutten av juli vart mykje andreslått tatt. Uti august kom nokre kraftige regnbyger. Hausten var mild med god vekst på beitegraset til seinhaustes. Grasavlinga i år vart god hjå dei aller fleste. 16
17
18
19
FORSØKSMELDING 2014 AVLING OG KVALITET I KULTURBEITE Vertar: Bjørn Kåre Grude, Helleland Jostein Røysland, Bjerkreim Økonomisk støtte frå Eckbos legat. SAMANDRAG: Det var svært høg bruttoavling på gode rappdominerte kulturbeite i 2014, ca 750-1000 FEm/dekar på forsøksfelta. Avlinga var 65% høgare enn i 2013, som var eit uvanleg dårleg avlingsår på desse beita. Tidspunktet for vekststart om våren var viktigaste grunnen til avlingsskilnaden. Klimatiske forhold påverkar både avling og kvalitet i beita betydeleg. Jamn nedbeiting og god beitestyring gjennom sesongen gav god fôrkvalitet også utover hausten. FØREMÅL Undersøkje avlingspotensialet og fôrkvaliteten på kulturbeite i Dalane ved bruk av tradisjonell gjødsling med husdyrgjødsel om våren og kunstgjødsel utover i sesongen, og ved bruk av kunstgjødsel heile sesongen. FORSØKSFELT Eitt felt på Helleland på kulturbeite med husdyrgjødsel og kunstgjødsel (LEDD F). Feltet vart lagt ut i 2011. Eitt felt i Bjerkreim på kulturbeite med kunstgjødsel (LEDD G). Feltet vart lagt ut i 2013. FORSØKSPLAN LEDD F: husdyrgjødsel om våren + kunstgjødsel i sesongen, 2-3 % kløver 2011: 1,5 m3 storfe-/grisegjødsel inkl. biokalk og raigrasfrø 10. april +30 kg 22-2-12 (N=6,6 P=0,5 K=3,6) 15. mai + 30 kg 25-2-6 (N=7,4 P=0,5 K=1,8) 6. juli + 10 kg kalkammon (N=2,7) 1. august + 0,5-1,0 m3 storfe-/grisegulle ca 1. september. 2012: 2 m3 storfe-/grisegjødsel (Tot-N=10, NH4-N=6, P=2, K=6) ink. biokalk og raigrasfrø (ca 3 l) 25. mars + 30 kg 22-2-12 (N=6,6 P=0,5 K=3,6) 2. juni + 30 kg 25-2-6 (N=7,4 P=0,5 K=1,8) 1. juli + 30 kg 27-0-0 (kalkammon) (N=8) 1. august.) 2013: 2 m3 storfegjødsel inkl 30 % vatn og raigrasfrø (Tot-N=7, NH4-N=4, P=1, K=5) 20. april +30 kg 22-3-10 (N=6,6 P=0,9 K=3,0) 18. mai +30 kg 22-3-10 (N=6,6 P=0,9 K=3,0) 12. juni +30 kg kalkammon (N=8) 1. august 2014: 2,5 m3 storfegjødsel inkl 30% vatn, biokalk og raigrasfrø (Tot-N=9, NH4-N=5, P=1, K=6) 13. mai + 30 kg 22-0-12 (N=6,6 P=0 K=3,6) 13. mai + 30 kg 23-2-10 (N=6,9 P=0,6 K=3,0) 30. juni + 25 kg kalkammon (N=6,7) 10. august 20
LEDD G: kunstgjødsel om våren og i sesongen, 15-20 % kløver 2013: 30 kg 22-2-12 (N=6,6 P=0,5 K=3,6) 1. mai + 30 kg 22-2-12 (N=6,6 P=0,5 K=3,6) 10. juni + 35 kg Helgjødsel 18-1-10 (N=6,3 P=0,4 K=3,5) 5. august 2014: 30 kg 22-2-12 (N=6,6 P=0,5 K=3,6) 15. april + 60 kg Helgjødsel 18-1-10 (N=10,8 P=0,6 K=6,0) 22. mai + 30 kg kalkammon (N=8,1) 15. august * Verdiane for næringsinnhald i husdyrgjødsla er frå Skifteplan (gjødslingsplanprogram). Ammonium-nitrogen utgjer ein del av total-nitrogen, og er den lettast tilgjengelege nitrogen-delen i husdyrgjødsla. Det meste av restkomponenten i total-nitrogen er organisk bunde og tyngre tilgjengeleg. Kor mykje av nitrogenet i husdyrgjødsla som blir tilgjengeleg for plantene etter spreiing er avhengig av fleire faktorar (verforhold, vassinnblanding osv.). Registrering kvar 5. veke gjennom beitesesongen. RESULTAT FOR 2014-SESONGEN Nyaste jordprøveresultat frå beita: LEDD F (2012): volumvekt=1,03 ph=6,0 P-Al=10 K-Al=13 LEDD G (2008)*: volumvekt=0,84 ph=5,6 P-Al= 5 K-Al=12 *Prøva tatt på eit større område enn forsøksområdet. Beitekvalitet/planteartar vart registrert i juni 2014: LEDD F: Grasdominert beite (95 %), dominert av fleirårig raigras og rapp. Litt kvein. 2-3 % kvitkløver, svært lite tofrøblada ugras (løvetann, vassarve). LEDD G: Grasdominert beite (80-85 %), derav 60-65 % rapp og 15-20 % kvein/raudsvingel. 10 % kløver. 5-10 % tofrøblada ugras (ryllik, karse). På LEDD F beita det sau frå ca 28. april. Kyrne sleppt på i mai, og gjekk der utover sommaren. Beitetrykket justert med sau/lam utover i sesongen. Ingen beitepause. På LEDD G beita det sau frå ca 24. april til 1. juli. Beitepause ca 1 veke før storfe vart sleppte på. Dei beita der til ca 18. august. Beitepause til ca 10. september. Då vart sauer sleppte på, og dei beita der utover heile hausten. REGISTRERINGAR UTFØRT KVAR 5. VEKE GJENNOM BEITESESONGEN: 2. JUNI (ledd F) og 3. JUNI (ledd G) LEDD TØRRSTOFF KLØVER TOFRØBLADA UGRAS % kg pr dekar % dekkjing frekvens 0-18 % dekkjing F 20,0 335 3 18 <1 1 G 20,4 230 10 16 6 8 frekvens 0-18 21
Ein uvanleg mild og nedbørrik vinter gjorde at veksten kom tidleg i gang i 2014. Året vart den strake motsetninga til 2013, som hadde svært sein vekststart. Avlinga på beita frå vekststart til byrjinga av juni gav i år høgare avling enn tidlegare registrerte år. På dei 2 registrerte beita var det i gjennomsnitt 6-7 gonger så høg tørrstoffavling i denne perioden i år som i fjor! Det var høgast avling på raigrasdominert beite der det var gjødsla med både husdyrgjødsel og kunstgjødsel (ledd F). Heile våren var det høgare temperaturar enn normalt. Mars hadde middeltemperatur +3,0 o C, dvs. 4,3 grader høgare enn normalen, og berre 6 dagar med minusgrader som minimumstemperatur. April hadde middeltemperatur +7,6 o C, dvs 3,2 grader høgare enn normalen, og 7 dagar med minusgarder som minimumstemperatur. Temperaturen i mai var også høgare enn normalt. Det var bra med nedbør fram til mai, som vart tørr, berre 69% av normalen (målestasjon Eik-Hove, Hovsherad). 8. JULI (ledd F og ledd G) LEDD TØRRSTOFF KLØVER TOFRØBLADA UGRAS % kg pr dekar % dekkjing frekvens 0-18 % dekkjing F 18,5 274 4 16 <1 4 G 19,7 199 21 18 8 13 frekvens 0-18 Juni hadde middeltemperatur høgare enn normalt, +14,3 o C, men svært lite nedbør, berre 16% av normalt. Forsøksbeita klarte seg bra og hadde høgare avling enn i fjor også i denne perioden. Høgast avling på ledd F (husdyrgjødsel + kunstgjødsel). 13. AUGUST (ledd F og G) LEDD TØRRSTOFF KLØVER TOFRØBLADA UGRAS % kg pr dekar % dekkjing frekvens 0-18 % dekkjing F 13,5 250 2 8 8 7 G 12,8 198 24 17 6 9 frekvens 0-18 Juli hadde middeltemperatur +17,5 o C, dvs 3,4 grader høgare enn normalt. Bra med nedbør; 31% meir enn normalt. Høgast avling på ledd F også i denne perioden. 16. SEPTEMBER (ledd F og G) LEDD TØRRSTOFF KLØVER TOFRØBLADA UGRAS % kg pr dekar % dekkjing frekvens 0-18 % dekkjing F 17,3 126 <1 2 0 0 G 19,0 129 20 18 14 14 frekvens 0-18 August hadde 64% meir nedbør enn normalt medan september var tørr, berre 22% av normalt. 22
Temperaturen var høgare enn normalt i begge desse månadene også. Tørrstoffavlinga var ganske lik på dei 2 beita i perioden 13. august til 16. september. 21. OKTOBER (ledd F og G) LEDD TØRRSTOFF KLØVER TOFRØBLADA UGRAS % kg pr dekar % dekkjing Frekvens 0-18 % dekkjing F 12,6 88 <1 8 2 3 G 13,6 60 25 18 4 6 frekvens 0-18 Både september og særleg oktober hadde høgare temperatur enn normalt, 1-2 grader. Lite nedbør i september, men 52% meir nedbør enn normalt i oktober. Ledd F (husdyrgjødsel + kunstgjødsel) hadde høgast tørrstoffavling også seinhaustes. SUM AVLING (kg tørrstoff og FEm pr dekar) I HEILE BEITESESONGEN 2014: 2./ 3. juni 8. juli 13. aug. 16. sept. 21. okt. SUM 2014 LEDD Kg TS FEm Kg TS FEm Kg TS FEm Kg TS FEm Kg TS FEm Kg TS FEm F 335 313 274 250 250 223 126 133 88 86 1073 1005 G 230 209 199 179 198 173 129 125 60 53 816 739 GJ.SNITT 283 261 237 215 224 198 128 129 74 69 945 872 Den beste vekstperioden på beita i år, i gjennomsnitt for dei 2 beita, var frå våren og til juni. Deretter minka veksten gradvis litt utover i sesongen. Ledd F (husdyrgjødsel + kunstgjødsel) hadde høgast totalavling, og også høgare avling enn ledd G (kunstgjødsel) ved alle dei 5 avlingsregistreringane. Ledd F hadde svært høg brutto totalavling i år, 1000 FEm pr dekar! Ledd F vart tilført 20 kg nitrogen (N) som kunstgjødsel gjennom sesongen, i tillegg til husdyrgjødsel. Ledd G vart tilført 25 kg N som kunstgjødsel i sesongen. KLØVERINNSLAGET GJENNOM BEITESESONGEN 2014 (% dekkjing av overflata): LEDD 2. og 3. JUNI 8.JULI 13.AUGUST 16.SEPT. 21.OKTOBER GJ.SNITT F 2-3 3-4 1-2 <1 <1 1-2 G 10 20 25 20 25 20 23
FÔRKVALITETEN GJENNOM BEITESESONGEN. Analyseresultat av beiteprøver tatt ut i perioden juni-oktober 2014 følgjer nedanfor. LEDD F (husdyrgjødsel + kunstgjødsel): 2. JUNI 8.JULI 13. AUG. 16. SEPT. 21. OKT. GJ.SNITT FEm/kg ts 0,93 0,91 0,89 1,06 0,98 0,95 PBV, g/kg ts 30 43 64 116 128 76 NDF, % av ts 54 53 53 41 43 49 Uford. NDF, 9,6 9,0 9,2 5,3 6,4 7,9 % av ts Fosfor (P), % av ts 0,31 0,30 0,34 0,41 0,42 0,36 Magnesium (Mg), 0,14 0,15 0,19 0,22 0,20 0,18 % av ts Kalsium (Ca), 0,28 0,29 0,39 0,48 0,43 0,37 % av ts Kalium (K), % av ts 2,8 2,8 3,5 3,4 3,4 3,2 Svovel (S), % av ts 0,28 0,30 0,34 0,42 0,41 0,35 Dette beitet blei jamnt og intensivt beita med sau og/eller storfe heile sesongen. Det var lik gjennomsnittleg fôreiningskonsentrasjon (FEm/kg ts) i år og i fjor; 0,95. Frå våren og til august var den lågare i år enn i fjor medan den var høgare frå august til oktober/november. Ved alle avlingsregistreringane var fôreiningskonsentrasjonen (FEm) i år, som i fjor, på ca 0,90 eller høgare. Det viser at der var mykje ungt/nytt gras og lite strå/overvaksing sjølv med den kraftige veksten og varmen det var i periodar i år. Trevleinnhaldet (NDF) var, ikkje uventa, høgare i år enn i fjor. Det heldt seg jamnt stabilt til midt i august, for så å bli litt lågare. Innhaldet av ufordøyelege trevlar (Uford. NDF) i beitegraset var høgare i år enn i fjor. I år var det høgast frå våren og til august for så å bli lågare. I fjor auka det gradvis utover i beitesesongen. Proteininnhaldet var i gjennomsnitt for heile beitesesongen lågare i år enn i fjor. Det var lågare enn i fjor frå våren til august, og høgare frå august og utover. Det er ikkje gunstig at proteininnhaldet blir altfor høgt. Ungt beitegras har høgare proteininnhald (PBV) enn meir utvakse gras. Proteininnhaldet blir også påverka av nitrogengjødsling. Resultata ovafor viser lågast innhald om våren for dei fleste analyserte minerala. 24
LEDD G (kunstgjødsel): 3.JUNI 8.JULI 13.AUG. 16.SEPT. 21.OKT. GJ.SNITT FEm/kg ts 0,91 0,90 0,87 0,97 0,89 0,91 PBV, g/kg ts 30 61 67 118 126 80 NDF, % av ts 54 52 52 44 44 49 Uford. NDF, % av ts 10,2 9,7 10,2 6,6 8,8 9,1 Fosfor (P), % av ts 0,30 0,32 0,34 0,41 0,34 0,34 Magnesium (Mg), % av 0,14 0,18 0,20 0,21 0,21 0,19 ts Kalsium (Ca), % av ts 0,29 0,30 0,39 0,46 0,54 0,40 Kalium (K), % av ts 2,7 3,2 3,4 3,8 2,4 3,1 Svovel (S), % av ts 0,28 0,32 0,33 0,38 0,37 0,34 Dette beitet hadde eit par periodar utan beitedyr også i år; nokre dagar i juni/juli og ca 20 dagar i august/september. Ein kan forvente at det blir lågare fôreiningskonsentrasjon og høgare trevleinnhald (meir strå) når det blir periodar utan beiting. Det var ikkje særleg tydeleg på dette beitet i år. Gjennomsnittleg fôrkonsentrasjon (FEm/kg ts) var 0,91, om lag som i fjor. Som på det andre beitet var den lågare i år enn i fjor frå våren og til august medan den var høgare frå august til oktober/november. Proteininnhaldet var, i motsetnad til i fjor, høgast og trevleinnhaldet lågast i siste del av beitesesongen (august-oktober). Innhaldet av dei fleste analyserte minerala var stort sett lågast om våren. Plantene tek lettare opp næringsstoff frå jorda når temperaturen aukar utover i sesongen. SAMANLIKNING MELLOM OG INNAN ÅR LEDD F (husdyrgjødsel + kunstgjødsel) Avlinga i kg tørrstoff pr dekar er vist nedanfor. Talla i parantes er %-vis fordeling av avlinga gjennom sesongen i forhold til totalavling (=100) det enkelte år. ÅR/ca REG.DATO 3. juni 8. juli 10. august 16. sept. 22. okt. SUM 2011 107 (12) 340 (38) 253 (29) 140 (16) 41 (5) 881 (100) 2012 216 (23) 252 (27) 205 (22) 232 (24) 39 (4) 944 (100) 2013 34 (6) 206 (33) 165 (26) 184 (29) 37 (6) 626 (100) 2014 335 (31) 274 (26) 250 (23) 126 (12) 88 (8) 1073 (100) GJ.SNITT 173 (20) 268 (30) 218 (25) 171 (19) 51 (6) 881 (100) Gjødslingstidspunkta dei 4 åra har vore høvesvis: 1. gjødsling (husdyrgjødsel): 10. april 25. mars 20. april 24. mars 2. gjødsling: 15. mai 2. juni 18. mai 13. mai 3. gjødsling: 6. juni 1. juli 12. juni 30. juni 4. gjødsling: 1. august 1. august 1. august 10. august 5. gjødsling (husdyrgjødsel): 1. september ingen gj.- ingen gj. ingen gj. Tidspunkta dei enkelte åra har variert litt. 25
LEDD G (kunstgjødsel) Avlinga i kg tørrstoff pr dekar er vist nedanfor. Talla i parantes er %-vis fordeling av avlinga gjennom sesongen i forhold til totalavling (=100) det enkelte år. ÅR/ca REG.DATO 3. juni 8. juli 10. august 16. sept. 22. okt. SUM 2013 49 (10) 146 (28) 100 (20) 160 (31) 59 (11) 514 (100) 2014 230 (28) 199 (25) 198 (24) 129 (16) 60 (7) 816 (100) GJ.SNITT 139 (21) 173 (26) 149 (22) 144 (22) 60 (9) 665 (100) Gjødslingstidspunkta dei 2 åra har vore høvesvis: 1. gjødsling: 1. mai 15. april 2. gjødsling: 10. juni 22. mai 3. gjødsling: 5. august 15. august DISKUSJON Beitet som var gjødsla med husdyrgjødsel + kunstgjødsel (LEDD F) gav i år om lag 30 % høgare tørrstoffavling enn der det berre var gjødsla med kunstgjødsel. Dette beitet hadde størst innslag av rapp/raigras, og hadde også litt høgare ph (betre kalktilstand), dvs dei beste føresetnader for god vekst og avling. Åra 2013 og 2014 var svært ulike. Vinteren 2012/2013 var svært hard og veksten om våren kom uvanleg seint i gang. Vinteren 2013/2014 var derimot mild og veksten kom rekordtidleg i gang om våren. Kvart år registrerer me avlinga på om lag same datoar, og det går ca 5 veker mellom kvar registrering. Avlingstalla viser difor tydeleg korleis tilveksten på beitet er gjennom sesongen, og korleis den varierer mellom åra. Beiteveksten frå våren til byrjinga av juni i 2013 var uvanleg liten, og om lag det same som seinhaustes i oktober. Den tapte avlinga frå våren blei aldri utjamna utover i sesongen. Beiteavlinga i 2013 vart difor betydeleg lågare enn dei andre åra me har registrert. Beiteveksten frå våren til byrjinga av juni 2014 var derimot rekordstor. På dei to registrerte beita var det 6-7 gonger høgare avling i denne perioden i år enn i fjor! Det var mildt og god vekst utover heile hausten, så 2014 gav svært stor totalavling på dei to registrerte beita, i gjennomsnitt 870 FEm pr dekar. Totalavlinga i 2014 var i gjennomsnitt 65% høgare enn i 2013. Beita me registrerte klarte seg godt i tørkeperiodane i sommar. Kvaliteten på beita gjennom sesongen var også ulik i 2013 og 2014. I år var det lågare fôreiningskonsentrasjon og proteininnhald og høgare trevleinnhald i første del av beitesesongen, truleg p.g.a. tidleg vekststart og varmt og drivande ver. Innhaldet av ein del mineralar var også lågare i år enn i fjor, truleg på grunn av m.a. høgare avling i år. Frå august og utover var proteininnhaldet i år høgt på begge beita, og høgare enn i fjor. Det er ikkje gunstig at proteininnhaldet blir altfor høgt. Nitrogengjødsling påverkar proteininnhaldet. På begge beita vart det gjødsla med kalkammon i august. Det er ein generell tendens på grovfôrprøver (frå dyrka jord) tatt i 2014 at dei har høgare proteininnhald enn ein skulle forvente. 26
Registreringane våre viser tydeleg kor mykje dei klimatiske forholda kan påverke beiteavlinga gjennom eit år. Ein ser også kor stort avlingspotensiale det er på kulturbeite. Kvalitetsanalysene viser at med kontinuerleg beiting og god beitestyring gjennom sesongen kan beitegraset ha høg fôreiningskonsentrasjon og lågt trevleinnhald også seinhaustes. UTVIKLING AV KLØVER I KULTURBEITE Vert: Ola Birkeland, Vikeså SAMANDRAG Etter to år med lågt kløverinnhald i beitet var det i år tendens til auke av kløveren igjen. Betre overvintringsforhold og gode vekseforhold i 2014 samanlikna med dei to tidlegare åra var truleg ein medverkande grunn. FØREMÅL Ved gjennomføring av det 3-årige forsøket kløver som nitrogenkjelde i beite (2010-2012) skjedde det i 2012 ein kraftig reduksjon i kløverinnhaldet på eit par av dei beste beita. Ein ynskte difor å følgje med på utviklinga vidare og registrere kva som skjedde med kløveren dei neste åra. FORSØKSPLAN Kulturbeite der det i mange år berre er gjødsla med husdyrgjødsel, eller der det ikkje er gjødsla med anna enn det dyra har lagt frå seg. LEDD A: husdyrgjødsel (ca 3 m3 gulle av fast storfegjødsel) om våren mykje kløver i 2010. * 30 % rapp, 30 % kvein, 20-25 % svingel/smyle, 10 % tofrøblada ugras, særleg ryllik og groblad. LEDD B: inga gjødsling mykje kløver i 2010. * 10-15 % rapp, 30 % kvein, 30 % svingel/smyle, 20-25 % tofrøblada ugras. LEDD C: husdyrgjødsel om våren moderat med kløver i 2010. * 5 % rapp, 25 % kvein, 30 % svingel/smyle, 25 % mose, 5-10 % tofrøblada ugras. Kontinuerleg beiting med sau og/eller storfe. Jordprøveresultata frå beita: LEDD A, LEDD B (2009): volumvekt=1,03 ph=6,0 P-Al=8 K-Al=12 LEDD C (2009): volumvekt=0,95 ph=5,7 P-Al=5 K-Al=11 27
RESULTAT Kløverdekkinga er registrert på dei same felta i fleire år, og viser følgjande: % KLØVER FREKVENS KLØVER 2010 2011 2012 2013 2014-2010 2011 2012 2013 2014 LEDD A JUNI 15 19 9 <1 1 18 18 18 3 8 AUG/SEP. 40 22 3 2 6 18 18 13 7 12 LEDD B JUNI 47 22* 10 2 4 18 9* 14 6 7 AUG/SEP. 49 35 7 3 10 18 18 10 7 9 LEDD C JUNI 22 22 15 10 7 18 18 18 18 15 AUG/SEP. 24 27 42 9 8 18 18 18 18 9 *Resultat frå berre ei rute. 2011-2012: kløverinnhaldet mykje redusert, særleg på dei mest yterike beita A og B. Truleg var ugunstig klima med vanskelege overvintringsforhold, mykje nedbør sommar/haust 2011 med trakkskadar og vassmetta jord, og hard beiting medverkande til det. 2012-2013: kløverinnhaldet litt redusert. Vanskelege overvintringsforhold og uvanleg sein og kald vår 2013 kan ha påverka kløveren negativt. God temperatur om hausten. Same beitetrykk som før. 2013-2014: Svak tendens til auke av kløver på dei mest yterike beita og dei beita som hadde mest kløver i starten. Særleg auke frå føresommar til haust. Ganske gode overvintringsforhold, ein uvanleg tidleg vår og gunstige vekseforhold med høg temperatur i 2014. Same beitetrykk som før. 28
29
KVALITETSUTVIKLING I HAUSTBEITE TIL LAM - TOÅRIG PRØVEUTTAK I ENG Vert: Morten Vassbø, Bjerkreim SAMANDRAG: Haustbeite med silofrøblanding utan raigras heldt høg fôrkvalitet (FEm og PBV) utover til oktober/november i år. Det vart beita jamnt med lam frå ca 3 veker etter 2. slått. Kvaliteten var meir enn god nok også utan nitrogengjødsling etter 2. slått. Med ganske hardt beitetrykk var det ingen tydeleg skilnad i avbeiting på teigar som var gjødsla eller ikkje gjødsla med nitrogen etter 2. slått (5 kg nitrogen/dekar). Gjødsling etter 2. slått såg ut til å auke innhaldet i beitegraset av nokre mineral medan det reduserte innhaldet av andre mineral. Innhaldet av dei fleste minerala var normalt. Det var ganske lågt innhald av kobolt. Forholdet kopar/molybden burde vore litt høgare på haustgjødsla teig. Forsøket er eit samarbeid med NLR Rogaland, og er ein del av eit større samarbeidsprosjekt beite til sau og storfe som blir støtta av Fylkesmannen i Rogaland og Rogaland Fylkeskommune. Forsøket byggjer på eit opplegg me samarbeidde med Bioforsk Midt-Norge, Kvithamar om i 2012 og 2013. Ein undersøkte då haustbeite til storfe. FØREMÅL: Undersøkje fôrkvaliteten i fulldyrka haustbeite til lam utover hausten etter 2. slåtten, både beite som blir gjødsla med nitrogen etter 2. slått og beite som ikkje blir gjødsla etter 2. slått. FELTARBEID I 2014 I DALANE: 2. års eng, sådd i 2012 med silofrøblanding normal (utan raigras). Stripa inn såfrø av silofrøblanding med 10% raigras våren 2014 på heile teigen. Teigen blei ikkje vårbeita. GJØDSLING: Jordanalyse av teigen hausten 2014: Volumvekt=0,86 ph=6,1 P-Al=14 K-Al=8 Vår: 2,5 m3 blautgjødsel storfe/sau (8. april) + 60 kg 22-0-12 (2. mai). Etter 1. slått: 2,0 m3 blautgjødsel storfe/sau (13. juni) + 30 kg 22-0-12 (25. juni) 1. slått: 6. juni (slått til høy) 2. slått: 7. august Teigen blei delt i to delar: LEDD A (ca 10 dekar): ikkje gjødsla med nitrogen etter 2. slått LEDD B (ca 5 dekar): gjødsla med 5 kg nitrogen (20 kg kalkammon/dekar) 18. august. Lam sleppt innpå ca 5. september (nokre hadde kome seg innpå før dei hadde lov). Beita med lam utover hausten til ca 30. oktober. Forsøksteigane var del av ein stor engteig på ca 75 dekar. I løpet av forsøksperioden kunne beitedyra gå fritt på heile dette store arealet. Tal beitedyr vart justert utover hausten pga slakting, tilgang på beite etc. 30
Dyretal og beiteperiodar: Beitepause på forsøksteigane frå 7. august (2. slått) til ca 1. september. Ved forsøksstart 4. september hadde 10-12 lam vore innpå teigane nokre dagar utan lov. 9. sept.-22. sept.: 60 lam 22. sept.-23. sept.: 80 lam 23. sept.-15. okt.: gradvis reduksjon frå 60 lam til 17 lam pga slakting etc. 15. okt.-29. okt.: 17 lam Dei siste lamma vart tatt vekk frå beitet like etter siste registrering 29. oktober. Registeringar gjort 4 gonger i beiteperioden; ved beiteslepp, ved beiteavslutning og to gonger under beitinga. På kvart ledd vart det kvar gong utført 40 høgdemålingar av plantebestanden, botanisert 4 stader og tatt ut planteprøver for kvalitetsanalyse. RESULTAT I 2014 Måling av grashøgdene utover hausten gav følgjande resultat: DATO REG. 4. SEPT. 22. SEPT. 10. OKT. 29. OKT. gjødsla ugjødsla gjødsla ugjødsla gjødsla ugjødsla gjødsla ugjødsla GRASHØGDE Gj.snitt, cm GRASHØGDE Variasjon, cm TØRRSTOFF% Beitegras 5,6 6,3 4,9 4,8 4,0 4,2 3,4 3,8 5,4-5,9 6,0-6,5 4,5-5,0 4,5-5,2 3,8-4,2 4,1-4,3 3,2-3,7 3,1-4,8 14,9 20,0 17,0 19,7 15,4 15,2 15,3 16,1 Ved kvar registrering vart kvart ledd botanisert 4 stader, totalt 16 stader i løpet av beiteperioden. Begge teigane var einsarta og like i botanisk samansetnad utover hausten: 50-55 % timotei, 10% engsvingel, 25-30% rapp, <5% fleirårig raigras, <5% kløver, 5-10% tofrøblada ugras (dominert av vassarve og høymole) Beitedyra gjekk fritt mellom gjødsla og ugjødsla ledd heile beiteperioden. Teigane blei jamnt beita, og med augene var det uråd å sjå skilnad i grashøgde og farge mellom gjødsla og ugjødsla teig. Høgdemålingane viste ein liten tendens til litt mindre beiting på ugjødsla teig. I gjennomsnitt for alle 4 måledatoane var grashøgda 4,5 cm på gjødsla ledd og 4,8 cm på ugjødsla ledd. Tørrstoffinnhaldet var stort sett litt høgare på den ugjødsla teigen enn på den gjødsla teigen utover heile hausten. Ved kvar registrering vart det tatt ut ei grasprøve (frå 4 stader) på gjødsla teig og ei grasprøve (frå 4 stader) på ugjødsla teig. Analyse av kvalitet og mineralar gav følgjande resultat (sjå neste side): 31
32
33
RESULTAT MINERALANALYSER (sjå tabell framanfor). På feltet i Bjerkreim var det litt høgare innhald av minerala fosfor, kalium, kalsium og magnesium på gjødsla teig enn på ugjødsla. Skilnaden var statistisk sikker. Det var også litt høgare innhald av svovel på gjødsla teig, men skilnaden her var ikkje sikker. For natrium var det ingen skilnad mellom gjødsla og ugjødsla teig. Det var også skilnad i mineralinnhaldet ved dei ulike tidspunkta for prøveuttak, men ingen tendens til einsidig auke eller minking utover hausten for fosfor, kalium, kalsium, magnesium og svovel. Natriuminnhaldet viste tendens til auke utover hausten. For mikrominerala var det høgare innhald av molybden og sink på gjødsla enn på ugjødsla teig. Skilnaden var sikker. Skilnaden mellom gjødsla og ugjødsla teig for dei andre mikrominerala var ikkje sikker, men det var tendens til høgast innhald av kopar, kobolt, jern og mangan på ugjødsla teig. Selen og jod hadde likt innhald på gjødsla og ugjødsla teig. Innhaldet av jern og jod auka utover hausten. Mineralinnhaldet i grasprøvene var normalt for dei fleste analyserte minerala. Dei minerala ein bør vere mest merksam på var kopar, molybden, kobolt og selen. Koparinnhaldet låg i nedre del av normalområdet. Molybdeninnhaldet var ganske høgt. Forholdet mellom kopar og molybden bør ikkje kome under 2 (mangel) og ikkje over 20 (forgifting). Våre prøver viste følgjande forhold kopar/molybden: Dato uttak 2014 gjødsla ugjødsla 4. sept 2,7 3,2 22. sept 2,4 3,5 10. okt 2,9 4,5 29. okt 2,7 4,2 Gj.snitt 2,7 3,9 Koboltinnhaldet bør vere minst 0.11 mg/kg ts til lam, så prøvene her viste lågt innhald. Selen låg ned mot nedre grense, 0.1 mg/kg ts. DISKUSJON Høgdemålingane viste ein liten tendens til litt mindre beiting på ugjødsla teig. I gjennomsnitt for alle 4 måledatoane var grashøgda 4,5 cm på gjødsla ledd og 4,8 cm på ugjødsla ledd. Teigane vart utover hausten ganske snaubeita. Tørrstoffinnhaldet i beitegraset var jamtover høgast på den ugjødsla teigen heile hausten. Når ein gjødslar med nitrogen etter 2. slått forventar ein at det blir meir vekst og større avling. Då bør det også bli meir bladmasse og mindre strå og dermed lågare tørrstoffinnhald enn der det ikkje blir gjødsla. 34
Høgast fôreiningskonsentrasjon på gjødsla teig kan forklårast på same måte, med meir bladmasse og betre fôrkvalitet. Nitrogengjødsling påverkar proteininnhaldet direkte, og ein forventa at innhaldet var høgast der det var gjødsla med nitrogen etter 2. slått. Det var det også på feltet i Bjerkreim. På dette feltet var det meir enn nok høg FEm og proteininnhald også på den ugjødsla teigen. Difor burde det vere unødvendig med nitrogengjødsling etter 2. slått for å betre beitekvaliteten her. Kor mykje meir beiteavling denne gjødslinga resulterte i og korleis denne gjødslinga påverka fôropptak ol. hjå dyra vart det ikkje gjort registreringar på i dette forsøket. På feltet vårt var det høgast innhald av ein del mineral der det var gjødsla etter 2. slått. Noko av forklåringa kan vere at nokre mineral, t.d. fosfor og kalium, er det meir av i bladmasse enn i strå. Gjødslinga kan ha stimulert bladveksten. Gjødsling kan kanskje også stimulere rotveksten og dermed næringsopptaket. Gjødsling stimulerer planteveksten. Dersom opptaket av enkelte mineral og innhaldet i plantene er likt, så kan auka vekst føre til uttynning av mineralet på den teigen som har høgast avling. Det kan i nokre tilfelle forklare kvifor mineralinnhaldet er høgast på ugjødsla ledd. Jordvariasjon mellom teigane kan vere ei feilkjelde, men ein kjenner ikkje til betydelege skilnader mellom dei to teigane her. Ulikt mineralinnhald i ulike plantedelar eller i ulike planteartar kan også vere ei feilkjelde. 35
SÅMETODAR REDUSERT JORDARBEIDING Vertar: Bjørn Bekkevold, Bjerkreim Øyvind Steinnes, Hovsherad SAMANDRAG: Forenkla såmetodar gav dårleg raigrasetablering i eldre rapp- og/eller kvekedominert eng. Ingen av dei prøvde metodane var klart betre enn dei andre under dei forholda som var i år. Såfrø treng god jordkontakt, nok fukt, høveleg sådjupn og næring for å spire og vekse. Med direktesåmaskin gav yngre eng betre raigrasetablering enn eldre eng. Brakking før såing gav best etablering. FØREMÅL: Undersøkje etablering og vekst av 1.årig raigras ved ulike såmetodar. FELTARBEID: Bjerkreim: I samband med maskindemonstrasjon 26. mars sådde dei ulike maskinane eit lite område kvar i eldre, etablert eng. Tromla. Gjødsla med husdyrgjødsel ca 1 veke etterpå. Det vart utført spireteljing 6 veker seinare og registrering av planter/% dekkjing av 1.årig raigras på gjenvekst etter slått om hausten. Hovsherad: Teigane vart sådd 29. mars av vert. 1-årig raigras sådd med Futura direktesåmaskin på etablert eng av ulik alder og på brakka teig. Tromla og gjødsla med husdyrgjødsel dagen etterpå. RESULTAT: Bjerkreim: SÅDD: 1-årig raigras Bartigra SÅMENGDE: 4 kg/dekar SÅDATO: 26. mars (leddet med Einböck: 31. mars) Tromla, gjødsla 4. april med 2,5-3 m3 storfegjødsel JORDART: morenejord ENGTILSTAND: eldre eng (rapp, kveke), snaubeitt, litt trakkskade på alle ledda. METODE % OPEN JORD 9. mai DIREKTESÅMASKIN VREDO ANTALL SPIRER pr m2 9. mai % DEKKJING SÅDD RAIGRAS 4. sept. ANTALL PLANTER RAIGRAS pr m2 4. sept. % KULTUR- GRAS 4. sept. 23 240 8 50 93 7 AMAZONE C-DRILL 19 52 3 25 66 31 GRASROLLER 14 28 <1 7 69 25 EINBÖCK 10 36 <1 7 60 38 % UGRAS 4. sept. 36
Ved såing var graset kort etter hard haustbeiting med lam og hadde ein del trakkskadar. Enga var delvis grøn med noko daudgras og hadde ikkje kome skikkeleg i vekst ennå. Ved spireteljing 6 veker seinare var grashøgda 6-8 cm. 6 veker etter såing var det 10-20 % open jord på ledda, og tendens til mest der det var brukt direktesåmaskin. Av kulturgrasa dominerte rapp og av ugrasa var kveke heilt dominerande. Det var også litt tunrapp på leddet med EINBÔCK. 6 veker etter såing var det flest spirer der det var sådd med direktesåmaskin. Utover i sesongen var det, ved alle dei brukte såmetodane, svært glissent mellom raigrasplantene som vaks opp. Det var ein tendens til litt fleire planter der det var brukt direktesåmaskin enn der dei andre maskinane var brukt. På denne gamle rapp- og kvekedominerte enga og med dei tørre klimaforholda og den driftsmåten som var i år, så var ingen av dei prøvde såmetodane vellukka. Ved observasjon av feltet seinare på hausten kunne det sjå ut som at raigrasandelen auka noko, men ein har ikkje tall for dette. På eit område lenger borte på same teig sådde EINBÔCK også litt 1-årig raigras 31. mars (saman med fleirårig raigras). Dette var også eldre eng, men her var det meir glissent i botnen (mindre svor ), kanskje p.g.a. at denne teigen var mindre haustbeita (?). Her var også mindre ugras (8% kveke, vassarve i sept.) enn på dei andre felta. Her vart % DEKKJING SÅDD RAIGRAS vurdert til 24 % den 23. september. På kvekeflekkane var det betydeleg mindre raigras som klarte å etablere seg; ca 5 % dekkjing. På markdagen vart det også vist SKÅLHARV + AMAZONE D9-30. Det vart påpeika frå firma at det var litt for fuktig jord og dessutan ugunstig at harving og såing måtte utførast rett etter kvarandre. Denne teigen vart ikkje lik dei andre m.o.p. såmengde etc, og registreringane er difor ikkje tatt med her. Hovsherad: SÅDD 1-ÅRIG RAIGRAS Labelle SÅMENGDE: 4 kg/dekar SÅDATO: 29. mars 2014 Tromla, gjødsla 30. mars med 4 m2 husdyrgjødsel JORDART: morenejord METODE DIREKTESÅMASKIN FUTURA DIREKTESÅMASKIN FUTURA DIREKTESÅMASKIN FUTURA ENGTILSTAND VED SÅING ANTALL SPIRER PR M2 15. mai % DEKKJING SÅDD RAIGRAS 2. september Brakka hausten 656 99 mange 2013 3. års eng 92 19 mange Eldre eng 12 12 mange ANTALL PLANTER RAIGRAS/m2 2. september 37
Botanisering på dei ulike teigane ved spireteljing 15. mai viste: Brakka hausten 2013: 54% open jord, 28% kulturgras, 6% ugras (litt kveke). Grashøgde: 5 cm 3.års eng: 14% open jord, 78% kulturgras, 8% ugras (krypsoleie, kveke). Grashøgde: 16 cm Eldre eng: 4% open jord, 50% kulturgras (rappdominert), 46% ugras (kveke, krypsoleie, løvetann). Grashøgde: 15 cm Det var klart best, og god etablering av 1-årig raigras etter haustbrakking. Det var betre etablering i 3. års eng enn i eldre eng. Det var mest open jord i den yngste enga. Det var klart mest ugras i eldre eng DISKUSJON Såing med direktesåmaskin i eldre etablert eng i 2014 gav ganske lik etablering av 1-årig raigras på dei to felta, ca 10 % dekkjing i september. På område med mykje kveke var det fleire stader tydeleg dårlegare etablering av sådd 1-årig raigras enn der det var andre grasartar. Tett rappbestand, som det var mykje av på såingsfelta i Bjerkreim, var nok også ein sterkt medverkande grunn til dårleg etablering på dei felta. Resultata frå begge felta dokumenterer tydeleg kor mykje meir utfordrande det er å bruke redusert jordarbeiding/forenkla såmetodar i ei eldre eng (med mykje svor ) enn i ei eng, som regel ei yngre eng, der det er meir glissent/meir open jord i botnen. I år var det tidleg vår med høg temperatur. Første veka etter såing på felta i mars kom det lite nedbør. Det var over gjennomsnittsnedbør i april, men regnet kom ujamnt med kraftige regnskyll enkelte dagar. Mai og særleg juni blei svært tørr. Det er truleg at spiringa kan bli redusert ved tørre forhold/lite nedbør i tida etter såing. Enkelte har gjort erfaring med at forenkla såmetodar fungerer betre i nedbørrike år enn i tørre, varme år. God jordkontakt for såfrøet, nok fukt, høveleg sådjupn og næring er avgjerande for å lykkast med forenkla såmetodar. Feilkjelder: Spireteljinga og vurderinga av dekningsgraden vart utført på 4 gjentak pr ledd (på tilfeldig utvalgte ruter). Sidan desse såmetodane ofte gjev ujamn etablering, så kan det slå skeivt ut når ein ikkje brukar endå fleire gjentak pr ledd. 38
VÅTSÅING Vert: Ludvig Vikesdal, Bjerkreim Forsøket er eit samarbeid med Agromiljø og Bioforsk Særheim. Det er ein del av eit større fleirårig prosjekt Planmessig vedlikehaldssåing med våtsåingsmetode. SAMANDRAG: Våtsåing med fleirårig raigras i ung eng to år på rad auka andelen fleirårig raigras og reduserte andelen ugras i enga. Det var ingen avlingsauke på det våtsådde arealet i forhold til det ikkje-våtsådde arealet enten 1. eller 2. såingsåret. FØREMÅL Undersøkje om ein kan oppnå ein meir berekraftig grasproduksjon og betre grovfôrkvalitet med våtsåing. METODE Våtsåing i ung eng (1. års eng) kvar vår i 3 år. Registreringar av plantebestand, spiring og avling gjennom sesongen. FORSØKSARBEID I DALANE I 2013 Såing med våtsåingsmetode 10. mai i eng med silofrøblanding med 10 % raigras. Enga var glissen etter vinteren 2012-2013, ca 65 % vissent plantemateriale/jordflekkar. Delvis grønt, men enga ikkje kome i gang med vekst ved såing. Våtsådd med 3 m3 storfeblautgjødsel tilsett 3 kg Spire Surfôr Pluss 100 pr dekar (fleirårig raigras). Svært regnfullt under såing/gjødsling. Botanisering ved såing og før slåttane. FORSØKSARBEID I DALANE I 2014: Våtsådd 29. april med 3 m3 storfeblautgjødsel tilsett 3 kg Spire Surfôr Pluss 100 pr dekar (fleirårig raigras). Enga grøn og i god vekst ved såing. Gjødsla 6. mai med 60 kg 25-2-6. Teljing av sådde spirer to gonger, 28. mai og 2. juli. Avlingsregistrering på småruter. 1.slått: 11. juni 2.slått: 15. august RESULTAT Antall raigrasspirer pr meter etter våtsåinga er vist nedanfor: 29. mai 2013 28. mai 2014 20. juni 2013 2. juli 2014 Gjennomsnitt 35 16 * 40 44 ** alle sådde ruter Variasjon mellom ruter 18-52 5-26 21-57 18-76 * spirene 0-10 cm, spinkle og undertrykte innimellom langt, kraftig etablert gras ** mykje gras, vanskeleg å telje nye spirer 39
ANDRE UGRAS VÅTSÅDD 22.april 13 11 5 0 <1 <1 71 BOTANISERING PÅ FORSØKSRUTENE I 2014 % dekkjing av ulike artar er vist nedanfor: LEDD DATO OPEN JORD MOSE TUN- RAPP KVEKE KNE- REVE- HALE KULTUR- GRAS, KLØVER IKKJE- VÅTSÅDD 22.april 14 10 20 0 2 <1 54 VÅTSÅDD 6.juni 0 0 2 0 <1 1 97 IKKJE- VÅTSÅDD 6.juni 0 0 7 <1 3 6 84 VÅTSÅDD 13.aug. 0 0 <1 0 <1 3 97 IKKJE- VÅTSÅDD 13.aug. 0 0 2 0 2 6 90 VÅTSÅDD IKKJE- VÅTSÅDD Gj.snitt 2014 Gj.snitt 2014 4 4 2 0 <1 1 88 5 3 10 <1 2 4 76 Forsøksrutene som vart våtsådd med fleirårig raigras i fjor og i år hadde betydeleg større %- andel kulturgras (sådde grasartar) gjennom heile sesongen. Det var særleg andelen tunrapp som var høgare på dei ikkje-sådde rutene. Der var også meir knerevehale og andre ugras/ikkje-sådde artar. AVLINGSREGISTRERING Avlinga i kg tørrstoff pr dekar på feltet i Dalane i 2014 er vist nedanfor, og likeeins sum gjennomsnittsavling for 9 felt i heile landet. LEDD 1.SLÅTT. ts-% 1.SLÅTT kg ts/da 2.SLÅTT ts-%. 2.SLÅTT. kg ts/da SUM kg ts/da VÅTSÅDD 13,5 593 14,7 491 1084 1432 HEILE LANDET,SUM kg tørrst./dekar IKKJE- VÅTSÅDD 15,0 598 15,2 507 1105 1448 Avlinga av rått gras var høgast på våtsådde ruter, særleg på førsteslåtten. Lågare tørrstoffinnhald på desse rutene førte likevel til at tørrstoffavlinga på feltet i Dalane var om lag like stor på våtsådde og ikkje-våtsådde ruter på begge slåttane. Det var betydeleg meir fleirårig raigras på dei sådde rutene. Gjennomsnittstall frå 9 felt i heile landet viste heller ikkje i år, 2. våtsåingsåret, nokon avlingsskilnad mellom sådde og ikkje-sådde ruter. Ei forklåring kan vere at dei fleste felta hadde svært høg avling i år, også på ikkje-våtsådde ruter. Når avlingspotensialet blir tatt ut på desse usådde rutene, så kan ein ikkje forvente endå høgare avling med isåing av nytt frø. 40