Introduksjon av økta Bilda: er dei vener, kva er bra og korleis er det forskjellar? Fakta-ark med tilbakemeldingar Gruppe: Kan alkohol styrkja og svekkja venskap? Gruppe: Kva gjer me for at det skal halda seg bra?
Venskap Den kjønnsspesifikke tilnærminga til rusførebygging synes å bli stadig viktigare. Av fleire grunnar. Gutar og jenter drikk på forskjellige måtar, dei har forskjellige motivasjonar og dei har sine heilt kjønnsspesifikke skadar. Tradisjonelt har det vore gutane som drikk mest og som drikk mest aggressivt. Slik er det nok enno, men det ser likevel ut til at jentene sitt drikkemønster er i endring. Dei drikk stadig oftare og meir. Det virkar som det no er meir akseptert for ei jente å vera skikkeleg full. Denne økta skal handla om korleis gutar og jenter er forskjellige når det gjeld alkoholbruk. Me ønskjer at elevane skal bevisstgjera seg sitt eige kjønns motiv for ein fest, og at dei skal få innsikt i likskapar og forskjellar mellom kjønna. Dette skal me gjera ved å fokusera på venskap. Samhaldet mellom veninner og kompisar er sterkt i denne alderen, og er ein sterkt regulerande faktor i drikkesituasjonar. Du har vel aldri vore i tvil om at det er forskjell på gutar og jenter? Du har sikkert heller aldri vore i tvil om at venskap er viktig. Denne økta skal handla om venskap og om gutar og jenters måtar å vera vener på. Me skal spørja oss korleis venskap mellom jenter er forskjellig frå venskap mellom gutar. Og så skal me sjå om desse likskapane og forskjellane har noko å seia for måten me brukar alkohol på. 19
Første del Her skal klassen delast i kjønnslike grupper. Det vil seie at gutane utelukkande sit saman med gutar og jenter med jenter. Del inn i grupper på 3-5 alt ettersom det passar. Del tilfeldig så nær som til kjønn. Her er to bilde av gutar og jenter som har det fint saman. 1. Kva er det dei gjer som kan tyda på at dei er vener? 2. Kva er det desse gjer saman, eller for/mot kvarandre som er bra for eit venskap? 3. Korleis er gutar og jenter forskjellig i sin måte å vera vener på? Oppsummer elevane sine tilbakemeldingar frå gruppediskusjonane ved hjelp av sekretærane. 20
Fakta -ark I den førre økta såg me at det er ein stor skilnad mellom kor mykje gutar og jenter drikk. No skal me sjå nærare på skilnadene mellom gutar og jenters forhold til alkohol og til venskap. Dette er ein ganske lang del, så det kan vera smart å gi elevane høve til å koma med synspunkt undervegs. Kvart punkt avslutar derfor med eit spørsmål til elevane. Vis fakta-ark 2a og 2b. Økt 2; Venskap 1. Korfor drikk menn så mykje meir? Dette er eit spørsmål som har mange svar. Men eitt er sikkert; det har alltid vore slik at menn drikk mest, og slik ser det ut til å vera over heile verda. For eksempel; når gutar er aleine drikk dei mykje meir enn viss det er jenter tilstades. Med jentene er det motsett, dei drikk minst når dei er bare jenter i lag, og meir når gutane kjem inn i bildet. Og når gutane drikk mykje, så driv dei med guteting. Viss me ser på statistikkar over skadar, så ser me ganske raskt at gutane opplever slagsmål langt meir enn jentene. Jentene, derimot, rapporterer at dei opplever uvenskap oftare enn gutar. Me trur at gutar drikk fordi dei ønskjer seg akseptert av andre gutar. Dei driv og kjekkar seg og konkurrerer med kvarandre. Og den som maktar å drikka mykje leiar konkurransen. Jentene drikk med andre jenter dei har ein god kontakt med. Det betyr at jenter konkurrerer ikkje med kvarandre, dei samarbeider. Ein gut som har drukke for mykje, vil oppleva at kompisane synes han er tøff, og at jentene tar ansvar. Ei jente som har drukke for mykje, har ein langt større risiko for å bli utstøytt. Det betyr at me synes det er greitt at gutar drikk altfor mykje, men at jenter drit seg ut når dei gjer det. Likevel ser det ut til at noko er i ferd med å endra seg på dette området. Jenter i dag drikk over dobbelt så mykje som mødrene deira gjorde. Dette kan bety at det ikkje er like upassande i dag. Eller er det framleis slik at gutar kan drikka seg under bordet og vera stolte av det, medan jenter får høyra det når dei drikk seg fulle? 2. Kor mykje alkohol toler gutar og jenter Det som avgjer kor rusa me blir er konsentrasjonen av alkohol i blodet. Dette kallar me promillen. Di høgare promille, di fullare blir me. Det er mange ting som speler inn og påverkar promillen. Først og fremst er det sjølvsagt avgjerande kor mykje alkohol du drikk. Deretter handlar det om kva du har spist. Di meir feit mat du har spist før du byrja å drikka, di lågare promille vil du få. Eit neste poeng handlar om kor stor du er. Viss du er stor har du meir kroppsvæske og vil få ein lågare alkoholkonsentrasjon. Det er først og fremst på grunn av storleiken at gutar toler meir alkohol enn jenter. Det er ikkje bare storleiken som er forskjellig frå gutar og jenter. Me er òg konstruert litt forskjellig. Sjølv om ein liten gut og ei stor jente kan vera like store, vil jenta uansett ha mindre kroppsvæske å fordele alkoholen på. Mykje av alkoholen blir broten ned i 21
Fakta -ark magesekken. Også der er gutar og jenter forskjellige. Gutar har fleire alkoholnedbrytande enzym enn jenter. Jenter har menstruasjon, og dette har også ein effekt på promillen. I tida før menstruasjon vil jenter få ein høgare promille enn dei får under og mellom menstruasjonen. Derfor toler jenter mykje mindre alkohol enn gutane. Har de nokon gong lagt merke til kor mykje mindre alkohol jentene bør drikka? 3. Om å drikka i lag med andre Nordmenn drikk som oftast i lag med andre. Det er fordi me som oftast markerer noko når me drikk; anten det er helga, ferien, klassefesten, 17. mai osv. Ungdom drikk som regel alltid i lag med venene sine. Dei fleste har ein ven som drikk på same måten som ein sjølv. På same måten har dei fleste som ikkje drikk ein god ven som heller ikkje drikk. Det er dette me kallar kollektiv drikking. Forskarar i Noreg seier at me finn tre hovudgrupper av ungdom når det gjeld alkohol: 1. Dei som drikk og som har vener som drikk. 2. Dei som ikkje drikk fordi dei har tatt eit fråhaldsstandpunkt og som har vener som også har tatt eit fråhaldsstandpunkt. 3. Dei som ikkje drikk, men som heller ikkje har tatt eit fråhaldsstandpunkt. Denne gruppa har få vener. Eit interessant funn er at dei som drikk mest er dei som har mest vener. Kan me då seia at di meir du drikk, di meir vener vil du få? 4. Fleirtalsmisforståinga Eit eksempel på kor viktig fellesskapet er for ungdoms drikking, kan me kalla fleirtalsmisforståinga. Eit døme; I ein 10. klasse har ein tredel debutert med alkohol. Den neste tredelen har planar om å debutera med alkohol, medan den siste tredelen har ikkje tenkt det. Men så langt er det altså bare ein tredel som har debutert med alkohol. Dersom du spør denne klassen i eit anonymt spørjeskjema om kor mange dei trur har debutert med alkohol vil sannsynlegvis kanskje svara to tredelar. Alle trur at det er fleire enn det er som har debutert med alkohol. Kva kan fleirtalsmisforståinga bety for dei som ikkje har debutert med alkohol? 22
Tredje del Gruppeoppgåve Elevane skal sitta i gruppene og arbeida med problemstillinga; venskap og alkohol. Poenget med denne oppgåva er todelt. Først og fremst skal elevane ha høve til å bli litt meir medvitne om at alkohol både kan styrkja og svekka band mellom vener. Dernest vil me også sjå nærare på at veners bruk av alkohol er den faktoren som mest bestemmer ein persons bruk av alkohol. Alkoholbruken kan bety noko for venskap og venskap kan bety noko for alkoholbruk. Om me skal ta forskaren på alvor er det altså slik at venskap betyr noko for kor mykje alkohol ein drikk, og korleis ein drikk. Samstundes betyr alkohol noko for dei band ein har til sine vener. Eg vil at de skal diskutera desse spørsmåla i gruppa: 1. Korleis kan alkohol styrkja venskap? 2. Korleis kan alkohol svekka venskap? Samanfatt og legg vekt på tosidigheita til alkohol. Alkohol kan vera med å bygga venskap og alkohol kan riva vener frå kvarandre. 23
Fjerde del Korleis kan ein sørgja for at alkohol i størst mogleg grad bidrar til å styrka venskap? I denne avslutningsdelen vil me be elevane drøfta om det er mogleg å finna ein huskeregel, noko ein kan gjera eller passa på slik at alkohol ikkje får uheldige konsekvensar. Pass på at elevane framleis sit i kjønnslike grupper. Det kan være at jentene finn heilt andre reglar enn gutane. Korleis kan me sørgja for at alkohol ikkje får øydelegga for gode vener? Prøv om de kan utarbeide ein huskeregel for kva de kan gjera, ikkje gjera, passa på, huska på slik at alkoholen ikkje får negative konsekvensar. Kan henda finns det forskjellige reglar for jenter og gutar. Det kan vera at dei mindre bra tinga som kan henda mellom jenter er uaktuelle for gutar, og omvendt. Samanfatt reglane, sjå etter fellestrekk og prøv saman med klassen å finna fram til noko ein er einig om. Ofte vil dette vera reglar som handlar om å ha kontroll, kontroll over kor mykje ein drikk, kontroll over kva ein gjer når ein har drukke og reglar for korleis vener ideelt sett skal vera med kvarandre. 24