Økonomiutvalet sitt forslag til budsjett 2014/handlingsplan 2014-2017

Økonomiutvalet sitt forslag til budsjett 2014/handlingsplan 2014-2017 1

INNHALD Forord av ordførar... 3 Målkart.. 5 Økonomiutvalet sitt forslag til budsjett 2014 og handlingsplan 2014-2017 9 Forslag netto driftsrammer 2014 og retningsgjevande rammer 2015-17.. 13 Forslag investeringsbudsjett 2014-2017 kommentarar.. 15 Forslag investeringsbudsjett 2014-2017 - taldel.. 21 Netto driftsresultat 2014-2017 prognose. 25 Økonomiutvalet si innstilling til vedtak.. 26 Grunnlag og premissar for budsjettet/handlingsplanen Folketalsutvikling. 29 Statsbudsjettet 2014 og kommunane. 31 Fellesinntekter/-utgifter (skatt, rammetilskot, renter, avdrag mv.) 32 Oppsummering/skjema fellesinntekter/-utgifter 39 ETATSDEL Sentraladministrasjonen.. 41 Etat for skule og barnehage.. 44 Etat for helse, sosial og omsorg. 48 Etat for lokal utvikling.. 57 Kyrkja.. 62 VEDLEGG Budsjettskjemaer/økonomiske oversikter. 69 Særutskrift møtebok i økonomiutvalet 04.11.13, sak 60/13. 76 Budsjettforslag frå kontrollutvalet. 81 2

FORORD AV ORDFØRAR Arbeidet med handlingsplan og budsjett for åra 2014 2017 har vore prega av både optimisme og bekymring. Dei frie inntektene til kommunen har auka med 45,7 mill. frå 2013 til 2014. Frå totalt 823,1 mill. i 2013 til 868,8 mill. i 2014. Det høyrest mykje ut. Men lønningane og prisane har samtidig stige. Det meste av kommunen sine kostnader er lønn. Samla auke i lønnskostnader og pris på varer er 27,8 mill. kr. Dei 27,8 mill. går altså til å oppretthalde tenestenivået frå 2013. Då er reell auke 17,9 mill. kr. I første tertial 2013 såg ein allerede at kostnadene i etat for helse, sosial og omsorg kom til å gå langt over budsjett. Etaten vart tildelt 6,7 mill. kr for å dekkje noko av behovet. Samstundes bestemte kommunestyret at 8 sjukeheimsplasser på Sirkelen skulle leggjast på is. Plassene vart starta opp tidlegare enn planlagt, på ei tid då det på alle måtar såg ut som om kommunen hadde råd til det. Når den økonomiske forutsetninga fall vekk, var det heilt klart at kommunen ikkje hadde råd til å halda plassene i drift. Det me til slutt har til fordeling til nye tiltak for 2014 er då 11,2 mill. kr. Meldte behov frå etatane er langt større. Nær 30 mill. kroner. Her er det snakk om både nye tiltak og eksisterande tiltak som veks i omfang. Det gledelege er at det vert gjort svært mykje godt arbeid i kommunen. Nye gode tiltak veks fram. Utarbeidde av dei som står nærast dei innbyggjargruppene som det gjeld, altså tilsette som verkeleg kjenner utfordringane, behova og endringane i desse. Heile tida er det innbyggjarane sitt beste som har hovudfokus. Tiltak som er sette i gang i løpet av året som gjekk, har så langt vist seg vellukka. Kvardagsrehabiliteringa viser gode resultat. Folk kjem seg raskare opp att etter skader og sjukdom, og har behov for mindre hjelp enn dei sannsynligvis hadde trengt om dei ikkje hadde fått så intensiv rehabilitering så raskt. Innbyggjarar som har fått hjelp av kvardagsrehabiliteringa skryt og føler seg priviligerte som fekk så god hjelp til å verta sjølvhjulpne. Satsing på skulen gjev betre resultat på nasjonale prøver. Jærskulen, eit samarbeid mellom Jærkommunane, er eit spennande kompetanseløft. Me har tru på at dette skal løfta skulane på Jæren og rusta dei til å gje elevane ein endå betre grunnutrustning for å klara seg resten av livet. Dette er i tråd med kommunen sin visjon "Barna vår framtid". Ø-hjelpsavdelinga hadde pasientar på plass rett etter åpning, og har så langt vist seg som ein trygg plass å vera og ein attraktiv plass å arbeide. Det som har gitt oss bekymringar er at lista over behov er lenger enn kva dei 11,2 mill. kronene rekk over. Og spesielt sidan mange av tiltaka på lista er tenester som skal ytast uansett kva budsjettet seier. Når liv og helse står på spel, skal innbyggjarane ha hjelp. 3

Økonomiutvalet ynskjer at i prioriteringane som kjem, skal det leggjast vekt på å få i gang eller auke tilbud som snur ei uheldig utvikling. Eit godt eksempel er Snu i døra - prosjektet. Dei to plassene me har i prosjektet no, vert godt brukte. Unge menneske som kjem til Nav og ber om sosialstønad, vert bokstavleg tala snudde i døra og tekne med til arbeid. Dei får prøva seg i arbeid, læra seg skrivne og uskrivne reglar i arbeidslivet, oppleva fellesskapet på jobb, og oppleva at dei er sakna om dei ikkje kjem. Det viktigaste er at dei aller fleste opplever at dei mestrar det arbeidet som dei får. For den einskilde betyr det noko som menneske å vera ein del av det synlege felleskapet. Dei som går på jobb, er flinke til noko og som tener sine eigne pengar og klarer seg sjølve. For samfunnet betyr det at ein bytter ut ein kanskje 40 år lang sosialyting med like mange år skatteinntekter. På lista over behov står å doble antal plasser i Snu i døra. Det er og ynskjeleg å opprette to nye stillingar i Nav, som skal arbeide med å lose folk inn i ein aktiv arbeidskvardag som passer dei. Med same målet. Å snu ein potensiell Nav-karriere til ein arbeidskarriere. Når behova er større enn ressursene, må ein prioritere. For ein kommune i vekst og endring synes det naturleg å sjå på både nye og eksisterande tilbod når ein skal prioritere. Kanskje noko gammalt må vike for ein ny måte å arbeide på? Det kan opplevast vondt og vanskeleg å miste eit tilbud ein har hatt. Men kanskje innbyggjarane vert betre hjelpte med eit nytt tiltak enn med eit tiltak som vart utforma for lenge sidan, då behova var heilt annleis? Framover vert det viktigare enn nokon gong å halde seg til det vedtekne budsjettet. For å samanlikne med bilkjøring. Når me ser 50 skiltet, så skal me bremse opp før skiltet. Ventar me til skiltet kjem, susar me inn i 50 sonen i 80 km/t, bryt fartsgrensa og medan me er opptekne av å bremse opp misser me kanskje avkjørsla. Me kjem langt avgarde og det er tyngre å snu og kome seg dit som planen var. Det som er heilt sikkert, er at hovudutvala får ein viktig og utfordrande jobb når dei så raskt som mogleg på nyåret skal gjera prioriteringane. På den andre sida får dei den mest spennande delen av jobben. Dei får forme kommunen for dei neste åra, og justere kursen for framtida! Er det ikkje det me har meldt oss til teneste for å gjera? For økonomiutvalet Ane Mari Braut Nese ordførar 4

1. MÅLKART INNBYGG- ARAR Kommunemål Indikatorar Metode Resultat 2012 Mål 2014 God service overfor publikum Tilgjengelige og gode nettsider Norge.no 5 stjerner 5 stjerner Brukartilpassing Norge.no 77% 75% Tilgjenge Norge.no 75% 75% 0-toleranse for mobbing i skulane Trivsel, fagleg rettleiing, elevdemokrati og fysisk læringsmiljø over landsgj snitt Statistikk Barn og unge skal ha trygge oppvekstvilkår Elevundersøkinga gj snitt av 7. og 10. steg 24 Trivsel: 4,3 Elevdem: 3,7 Fysisk læringsmiljø: 3,2 Fagl rettl: 3,4 0 4,5 3,5 3,1 3,3 Alle nyfødde skal få besøk av helsesøster innan 14 dagar Statistikk 100% 100% God kvalitet på tenestene Fristane i undersøkingssaker barnevern skal haldast Elevutbyttet skal vera over landsgjennomsnittet Statistikk Eksamen (Eks) snitt av faga eng, no, matem. 98% 3,3 100% 3,4 Utskrivingsklare pasientar frå sjukehuset skal tas imot frå første dag. 48 liggedøgn på overtid i sjukehuset. 0 Tal på deltakarar i kvardagsrehabilitering. Nytt 90 personar Sjølvhjelpte etter avslutta kvardagsrehabilitering Nytt 40% (36 personar) 5

Tilstrekkeleg med bustader til varig vanskelegstilte 5 Minst 6 Aktivitet og arbeid framfor sosialhjelp Kvalifiseringsprogram i NAV skal nyttast aktivt 39 deltakarar 2012 17 har avslutta- i løpet av 2012 28 personar 30% (nasjonalt mål) Fleire skal koma ut i arbeidslivet etter endt kvalifiseringsprogram Ca 5 personar avslutta til arbeid/anna 0 på ventelista Ein trygg kommune Snu i døra Tal på kommunale tiltak som skal redusera skader og ulukker 12 deltakarar: 7 til arbeid eller lærlingeløp. KD 5 Min 5 Minst 60% av deltakarane avslutta til arbeid eller utdanning. Ein bærekraftig folketilvekst Kommunen skal ha ein folketilvekst som mogleggjer at tenestetilbod og tenestenivå vert oppretthalde SSB, statistikk 2,7 % 2,5 % KD = Kommunale data BU = Brukarundersøking PD = Politiets data politirapporterte trafikkulykker 6

MEDAR- BEIDARAR Kommunemål Indikatorar Metode Resultat 2012 Mål 2014 Klepp kommune skal vera ein attraktiv arbeidsplass Sjukefråver (Blir rapportert pr.tertial) Tilfredse arbeidstakarar Statistikk Medarbeidarkartlegginga 6,9 % Helheitlig vurd. 4,7 Under 6 % 5 Kompetente medarbeidarar Fagpersonell i alle fagstillingar Auke i talet på lærlingar KD KD Ped leiarar: 78% Sjukepl.inst. 91% Sjukepl. hj.syk 100% 100 % 100 % 100 % 2 pr tusen 1,9 pr tusen SAMFUNN/ MILJØ Kommunemål Indikatorar Metode Resultat 2012 Mål 2014 Klepp skal vera attraktiv for allsidige og arbeidsintensive næringsetableringar Levande landskap Leggje til rette for nyetabler-ingar, særleg for miljø- og teknologibaserte verksemder. Auke talet på arbeidsplasser i Klepp mellom anna for å redusere omfanget av arbeidsreiser Redusert omdisponert naturareal Redusert avgang jordbruksjord Evaluering Statistikk SSB Greater Stavanger Statistikk (markslag) (daa) Statistikk (daa) Areal reg. til nær-ing som ikkje er utbygd: Ca. 354 da. 7791 arbeidsplassar (2012) Omd. 2012: 3 da. Omd. 2012: 64 da. Kunna dekka etterspurnad for prioriterte verksemder 7916 arbeidsplassar Mindre enn 20 da Mindre enn 100 da Godt utbygd turvegnett Km turvegar pr. 10000 innb 19 20 7

ØKONOMI Kommunemål Indikatorar Metode Resultat 2012 Mål 2014 Sunn kommuneøkonomi som sikrar handlingsrom Ta vare på kommunen sine eigedomar Revisor skal finna internkontrollen/- rutinane tilfredsstillande Netto driftsresultat i % av driftsinntektene Arbeidskapital (likviditet) Disposisjonsfond i % av driftsinntektene Andel lånefin. av invest. Netto lånegjeld i % av driftsinntektene Gjennomføra vedlikehaldet slik at kvaliteten på bygg og anlegg blir i samsvar med gjeldande regelverk og kommunale vedtak KD/revisjonsrapport Rekneskap Evaluering Merknadar frå revisjon vedr. oppgjer: Moms-komp Tilskot ressurs-krevj. brukarar 1,6 % 15,5 % 8,6 % 55,1 % 47,2 % Pålegg blir utbetra eller dersom det fører til betydelege kostnadar, laga ein plan for utbetring. Unngå nye rutinesvikt/ feilfunn > 2 % > 15 % > 5 % < 70 % < 50 % Pålegg og kjende manglar skal vera konsekvensvurderte og evt. utbetra innan 12 månader. Etterslep på utbetring av kjende manglar. Økonomiske ressursar brukt til vedlikehald/vaktmeister pr. m2 Rekneskap 145 150 KD = Kommunale data BU = Brukarundersøking 8

2. ØKONOMIUTVALET SITT FORSLAG TIL BUDSJETT/ HANDLINGSPLAN 2014-2017 Driftsrammer og investeringsbudsjett Total omsetnad 2.1. Innleiing Klepp kommune sin økonomiske situasjon er krevjande. Våre samla tenester koster meir enn me har råd til. Kort sagt; det går ut meir penger enn me får inn. Me har enno bra med midlar på bok, men alle veit at å bruke sparepengene til å betale løpande drift ikkje er berekraftig økonomiforvaltning. I salderinga av budsjettet og handlingsplanen har økonomiutvalet likevel funnet å måtte dekkje løpande pensjonsutgifter av fondsmidlar - med 9,2 mill. i 2014. Økonomiutvalet legg til grunn at 2014 i så måte vert eit eingongstilfelle. Klepp kommune må gjera grep for å oppnå varig og god tilpassing mellom løpande utgifter og inntekter og det lyt skje rimeleg fort. Økonomiutvalet tilrår overfor kommunestyret om at det blir iverksett arbeide med planar for kostnadsinnsparingar og effektivisering i alle etatane. Økonomiutvbalet føreset vidare at moglege innsparingar skal implementerast forløpande, og at ein heilhetleg plan for innsparingar skal vera på plass før budsjettarbeidet for 2015 tek til jf. innstilling til vedtak. 2.2. Realvekst i inntektene og folketalsauke I oppsummeringa av frie inntekter i kap.6 er det berekna at Klepp kommune får ein realauke på om lag 18 mill.i 2014. Desse frie inntektene skal i følgje regjeringa m.a. dekkje meirutgifter knytt til folketalsauken og auka pensjonsutgifter. Gjennom salderinga ser me at inntektene ikkje strekker til. Me får ikkje endane til å møtast utan å bruke av sparepengane. Sjølv om våre tal på botnlinja sjå fellesinntekter/-utgifter - peiker noko oppover fram mot 2017 vil me møte store utfordringar som følgje av dei demografiske endringane framover. Prosentandel av folketalet i ulike aldersgrupper pr. 01.01.2013 Klepp Rogaland Landet 0-5 år 9,4 8,6 7,5 6-15 år 15,0 13,3 12,2 16-66 år 66,1 67,0 67,0 67-79 år 7,0 7,5 8,9 80-89 år 2,0 2,9 3,6 90 år eller eldre 0,5 0,7 0,8 100 100 100 Andelen barn og unge (0-15 år) i Klepp i dag er klart større enn landsgjennomsnittet og snittet for Rogaland. Behovet for (ut)bygging av skular og barnehagar er merkbart. Vår andel innbyggjarar over 67 år er i dag vesentleg mindre enn både Rogalands- og landet. Dette vil endre seg. SSB si framskriving av folketalet fram mot 2017 viser at gruppen(e) over 67 år auke langt meir enn øvrige grupper. Auken er over 22 %, eller 385 personar, basert på middels nasjonal vekst. SSB: Folketalsframskriving Klepp kommune 2013-2017 - Middels nasjonal vekst Auke i % Pr. 01.01. 2013 2014 2015 2016 2017 2013-2017 0-5 år 1 706 1 731 1 765 1 771 1 815 6,4 6-15 år 2 732 2 760 2 790 2 864 2 931 7,3 16-19 år 1 094 1 146 1 159 1 173 1 170 6,9 20-66 år 10 974 11 291 11 641 11 980 12 318 12,2 67 år eller eldre 1 726 1 813 1 913 2 007 2 111 22,3 18 232 18 741 19 268 19 795 20 345 11,6 9

Økonomiutvalet rekner med at styresmaktene kompenserer for dei demografiske endringane i årleg realauke i dei frie inntektene på 14 mill. Anslaget er rekna ut frå stipulert andel (3,5 o/oo) av 4 mrd. Denne forventede realauken gjer at ein i nokon grad kan oppretthalde aktivitetsnivået - og samstundes demme opp noko for auka etterspurnad etter kommunale tenester men langt frå nok. Det ser me tydeleg av gapet mellom behov og gitte rammetillegg i avsnitt 2.2. 2.2 Forslag til rammestyrking/-endringar i perioden Etatane har bede om rammetillegg på rundt 30 mill. pr.år. Om lag halvparten er utgifter til tiltak og tenester som ein reknar med vil påløpe uansett, og dette fordeler seg slik: TILTAK UTANFOR RAMMA mill.kr SENTRALADMINISTRASJONEN KS-kontingent 0,8 Jæren kemnerkontor Godtgjersle folkevalde ETAT FOR SKULE OG BARNEHAGE Elevar fosterheim og priv.skular 3,6 Skuleskyss Tilskot private barnehagar ETAT FOR HELSE, SOSIAL OG OMSORG Omsorgsbudsjettet 9,6 Barnevern Frisklivssentral Medfinansiering Helse Stavanger ETAT FOR LOKAL UTVIKLING Brannvesenet 0,8 Tryggve Gran- og grunnlovsjubileum SUM 14,8 Generell rammestyrking Økonomiutvalet har funne rom for samla årleg rammeauke på 5,8 mill. i 2014 og deretter 6,8 mill. årleg, som vist i tabell nedanfor. Dette dekkjer mindre enn halvdelen av dei foran nemnde utgiftene som ein reknar med vil påløpe uansett. Rammeområde mill.kr 2014 2015 2016 2017 Sentraladministrasjonen 1,0 1,0 1,0 1,0 Etat for skule og barnehage 1,0 1,0 1,0 1,0 Etat for helse, sosial og omsorg 3,3 4,3 4,3 4,3 Etat for lokal utvikling 0,5 0,5 0,5 0,5 Sum 5,8 6,8 6,8 6,8 Særskilde øyremerka tiltak Ut over dette er det lagt inn rammetillegg på 5,3 mill. fordelt til skule og barnehage og helse, sosial og omsorg, slik det framgår av tabell nedanfor. Tillegga er vidareført i HP-perioden, og er knytt til endringar og øyremerka aktiviteter og tiltak i statsbudsjettet 2014. Tillegga er omtalt og spesifisert i avsnitt 6 Frie inntekter rammetilskot side 32. 10

SÆRSKILDE RAMMETILL./-KOMPENSASJ. mill.kr ETAT FOR SKULE OG BARNEHAGE 2,7 Særskilde tiltak i rammetilskotet frå staten Jf. avsn. 6.2.2. Fellesinnt.-/utgifter - frie inntekter Gjeld barnehage, skule og kulturskule/sfo ETAT FOR HELSE, SOSIAL OG OMSORG 0,3 Særskilde tiltak i rammetilskotet frå staten Jf. avsn. 6.2.2. Fellesinnt.-/utgifter - frie inntekter Gjeld barnevern, øyeblikkeleg hjelp 0,8 Styrking helsestasjons-/skulehelsetenesten 1,1 Kompensasjonsgraden vedr. dei ressurskrevjande tenestene vert redusert frå 80 % til 77,5 %. 1,5 Etaten taper inntekter på om lag 1,5 mill. Økonomiutvalet tilrår at etaten vert kompensert for dette. Sum helse, sosial og omsorg 2,6 SUM SÆRSKILDE RAMMETILL./-KOMP. 5,3 Kompensasjon auka pensjonsutgifter Etatane har innanfor sine rammer lagt inn premiesats for pensjon i fellesordninga KLP på 14 %, basert på rådmannen sitt rundskriv i juni 2013. I etterkant av budsjettarbeidet i etatane kom melding frå KLP om at premiesatsen for 2014 ville bli vesentleg høgare p.g.a. auka sparekrav (p.g.a. låg rente) og auka levealder. Den auka premiesatsen for fellesordninga er rekna til 16,6 %. I tillegg forventes satsen for sjukepleiarar også å auke - frå 20 til 21 %. Dette inneber at etatane utan rammetillegg vil gå inn i eit nytt budsjettår med underbudsjetterte pensjonsutgifter på 9,2 mill. Økonomiutvalet finn det difor nødvendig å løyve ekstra midlar til desse meirutgiftene, og tilrår dekning frå pensjonsfondet. I 2015 reknar ein med lågare premiesats p.g.a. at det er mellomoppgjer dette året (låg lønsauke bidreg til redusert reguleringspremie). I salderinga for åra 2015-2017 er det inntil vidare lagt til grunn dekning av pensjonsfondet med 2 mill. pr.år. Men økonomiutvalet forventer at dette i sin tid vert endra til vanleg dekning over drifta. Målet må vera at bruk av fond til dekning av løpande driftsutgifter vert eit eingongstilfelle i 2014. Beløp i 1000 kr 2014 2015 2016 2017 Sentraladministrasjonen 320 70 70 70 Etat for skule og barnehage 3700 804 804 804 Etat for helse, sosial og omsorg 4140 900 900 900 Etat for lokal utvikling 1040 226 226 226 Sum rammekompensasjon 9200 2000 2000 2000 11

2.3 Forslag til netto driftsrammer Inkl. foran nemnde tillegg/endringar vert det gitt følgjande netto driftsrammer i perioden i faste 2014-prisar: Etat/rammeområde mill.kr 2014 2015 2016 2017 Sentraladministrasjonen 38,1 38,4 37,8 38,4 Etat for skule og barnehage 404,7 404,0 404,0 404,0 Etat for helse, sosial og omsorg 314,9 311,6 317,8 317,8 Etat for lokal utvikling 79,5 80,3 80,3 80,3 Kyrkja 8,2 8,2 8,2 8,2 Sum 845,4 842,5 848,1 848,7 Etat for lokal utvikling 9,4 % Kyrkja 1,0 % Sentraladm. 4,5 % Netto driftsrammer 2014: 845,4 mill.fordelt i prosent pr. rammeområde Etat for helse, sosial og omsorg 37,2 % Etat for skule og barnehage 48,0 % 2.4 Nominell og reell rammeauke 2013-2014 Tabellen viser at det er ei samla realauke i netto driftsrammer frå 2013 til 2014 på 4,5 %. Beløp i mill.kr Korr. rammer Korr.rammer Nominell Realauke 2013 2014 auke i % i % Sentraladministrasjonen 35,1 38,1 8,5 5,5 Skule og barnehage 376,7 407,2 8,1 5,1 Helse, sosial og omsorg 293,1 314,9 7,4 4,4 Lokal utvikling 76,4 80,0 4,7 1,7 Kyrkja 7,9 8,2 3,8 0,8 SUM 789,2 848,4 7,5 4,5 Tala er korrigert for eingongsløyvingar og særskilde rammeendringar, herunder midlar til val (2013), innsparingstiltak i 2014 lagt inn i rammene hausten 2012 (HP 2013-2016) og rammekompensasjon til HSO (2014) for redusert tilskot ressurskrevjande tenester. Rammetillegg gitt ved 1.tertial 2013, og som skal vidareførast, er tatt med. 2.5 Spesifiserte driftsrammer 2014/retningsgjevande driftsrammer 2015-2017 12

DRIFTSRAMMER 2014/RETN.GJEVANDE DRIFTSRAMMER 2015-2017 Pr. 08.11.2013 oekpl-2014-2017/rev.rammer Faste 2014-priser Beløp i 1000 kr 2 0 1 3 2013-priser 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 6 Pris-/lønsjusteringsfaktor 2014: Tillegg/ JUST. Tillegg/ JUST. Tillegg/ JUST. 3,30 Øvrige rammer RAMME Pris/ endringer RAMME Pris/ endringer RAMME Pris/ endringer RAMME Pris/ 3,50 Skule og barnehage K.SAK lønns- v/politisk RAMME K.SAK lønns- v/politisk RAMME K.SAK lønns- v/politisk RAMME K.SAK lønns- 3,60 Helse,sos og omsorg 90/12 just. behandl. 90/12 just. behandl. 90/12 just. behandl. 90/12 just. SENTRALADM. 35 364 35 364 34 862 34 862 35 397 35 397 34 862 Rammetillegg v/1.tertial-13 - still.økonomi 200 200 600 600 600 600 35 564 35 462 35 997 Pris- og lønsjustering 2014 1 170 1 170 1 188 1 188 1 170 Rammekomp. auka pensjon 121 121 Rammetillegg HP 2014-2017 (generell styrking) 1 000 1 000 1 000 1 000 Kompensasjon auka pensjonspremie 320 320 70 70 2 0 1 6 2 0 1 7 Tillegg/ JUST. Tillegg/ JUST. endringer RAMME Pris/ endringer v/politisk RAMME K.SAK lønns- v/politisk RAMME behandl. just. behandl. 34 862 35 397 35 397 600 600 600 600 35 462 35 997 1 170 1 188 1 188 121 121 1 000 1 000 1 000 1 000 70 70 70 70 SUM SENTRALADM. 35 364 0 200 35 564 34 862 1 170 1 920 38 073 35 397 1 188 1 670 38 376 34 862 1 170 SKULE OG BARNEHAGAR 376 403 376 403 381 053 381 053 383 121 383 121 383 121 Rammetil.v/1.tertial 2013 - tilsk.ikkje komm.barneh. 300 300 300 300 300 300 376 703 381 353 383 421 Pris- og lønnsjustering 2014 13 347 13 347 13 420 13 420 13 420 Rammekomp. Auka pensjon 2 617 2 617 Rammetillegg HP 2014-2017 (generell styrking) 1 000 1 000 1 000 1 000 Rammetill. HP 2014-2017 - div.øyremerka tiltak statsbud. 2 700 2 700 2 700 2 700 Kompensasjon auka pensjonspremie 3 700 3 700 804 804 SUM SKULAR OG BARNEHAGAR 376 403 0 300 376 703 381 053 13 347 7 700 404 717 383 121 13 420 4 804 403 962 383 121 13 420 HELSE OG OMSORG 287 274 287 274 286 643 286 643 285 553 285 553 291 553 Rammetillegg v/1.tertial-13 - sosialhjelp 5 800 5 800 5 800 5 800 5 800 5 800 293 074 292 443 291 353 Pris- og lønnsjustering 2014 10 528 10 528 10 489 10 489 10 705 Rammekomp. auka pensjon 1 933 1 933 Rammetillegg HP 2014-2017 (generell styrking) 3 300 3 300 4 300 4 300 Rammetill. HP 2014-2017 - div.øyremerka tiltak statsbud. 300 300 300 300 Rammetill. HP 2014-2017 - særskild fordel. (helsestasj.) 800 800 800 800 Rammetill. HP 2014-2017 - komp. red. tilskot 1 500 1 500 1 500 1 500 Kompensasjon auka pensjonspremie 4 140 4 140 900 900 SUM HELSE,SOSIAL,OMSORG 287 274 0 5 800 293 074 286 643 10 528 15 840 314 944 285 553 10 489 13 600 311 575 291 553 10 705 LOKAL UTVIKLING 76 422 76 422 75 117 75 117 76 665 76 665 76 665 76 422 75 117 76 665 Pris- og lønnsjustering 2014 2 479 2 479 2 530 2 530 2 530 Rammekomp. auka pensjon 400 400 Rammetillegg HP 2014-2017 (generell styrking) 500 500 500 500 Kompensasjon auka pensjonspremie 1 040 1 040 226 226 SUM LU 76 422 0 0 76 422 75 117 2 479 1 540 79 536 76 665 2 530 726 80 321 76 665 2 530 KYRKJA 7 909 7 909 7 935 7 935 7 935 7 935 7 935 7 909 7 935 7 935 Pris- og lønnsjustering 2014 262 262 262 262 262 SUM KYRKJA 7 909 0 0 7 909 7 935 262 0 8 197 7 935 262 0 8 197 7 935 262 SUM TOTAL 783 372 0 6 300 789 672 785 610 27 786 27 000 845 467 788 671 27 888 20 800 842 430 794 136 28 086 13 1 670 37 823 35 397 1 188 1 670 38 376 383 121 383 121 383 121 300 300 300 300 383 421 383 421 13 420 13 420 13 420 2 617 2 617 1 000 1 000 1 000 1 000 2 700 2 700 2 700 2 700 804 804 804 804 4 804 403 962 383 121 13 420 4 804 403 962 291 553 291 553 291 553 5 800 5 800 5 800 5 800 297 353 297 353 10 705 10 705 10 705 1 933 1 933 4 300 4 300 4 300 4 300 300 300 300 300 800 800 800 800 1 500 1 500 1 500 1 500 900 900 900 900 13 600 317 791 291 553 10 705 13 600 317 791 76 665 76 665 76 665 76 665 76 665 2 530 2 530 2 530 400 400 500 500 500 500 226 226 226 226 726 80 321 76 665 2 530 726 80 321 7 935 7 935 7 935 7 935 7 935 262 262 262 0 8 197 7 935 262 0 8 197 20 800 848 093 794 671 28 104 20 800 848 646

2.7. Investeringsbudsjett 2014-2017 Totalt vert det budsjettert med 597 mill. i investeringar i perioden. Økonomiutvalet viser til brei omtale av investeringane nedanfor. Investeringane krev bruk av lån på 407 mill. herav 71,5 mill. i Husbanken. Samla låneandel i perioden er 68 %. INVESTERINGAR 2014-2017 mill.kr. %-andel SENTRALADM./IT 26,4 4,4 BUSTADER 115,6 19,4 SKULE 211,6 35,4 BARNEHAGE 65,8 11,0 HELSE/OMSORG 49,9 8,4 KYRKJE/GRAVPLASSER 31,7 5,3 SAMF./GANGVEGER/TEKN. 60,6 10,1 VATN/AVLØP 35,8 6,0 SUM 597,40 100,0 80 70 60 50 40 30 20 10 0 %-andel lånefinansiering 70 73 66 68 61 2014 2015 2016 2017 2014-2017 250 200 150 231 162 141 Investeringer Bruk av lån 597 mill. 407 mill. 122 Graf som viser årlege budsjetterte investeringsutgifter og låneopptak i mill.kr. 100 50 0 104 93 63 2014 2015 2016 2017 89 2.8 Total omsetnad 2014 Klepp kommune nærmer seg total årleg omsetnad på 1,5 mrd. kr. I tabellane og grafane nedanfor er utgifts- og inntektssida grovfordelt h.h.v. i mill.kr og i %: TOTAL OMSETNING UTGIFTER 2014 I MILL.KR. DRIFTSUTGIFTER 1121 INVESTERINGAR 231 RENTE-/AVDRAGSUTG. 74 AVSETTINGER 16 UTLÅN/AVDRAG ETABL.LÅN 21 SUM 1463 TOTAL OMSETNING INNTEKTER 2014 I MILL.KR. DRIFTSINNTEKTER 1189 RENTEINNT./UTBYTTE 41 BRUK AV LÅN 177 MOTT.AVDRAG/KAP.INNT. 26 BRUK AV FOND 30 SUM 1463 RENTE- /AVDRAGS- UTG. 5 % AVSETT- INGAR 1 % UTLÅN/AV- DRAG ETABL.LÅN 1 % BRUK AV LÅN 12 % MOTT.AV- DRAG/KAP. INNT. 2 % BRUK AV FOND 2 % INVESTER- INGAR 16 % DRIFTSUT- GIFTER 77 % RENTEINNT. UTBYTTE 3 % DRIFTSINN- TEKTER 81 % Herav 785 mill. løn og sosiale utg. TOTAL OMSETNING: 1,46 mrd. UTGIFTSFORDELING I % 14 Herav 872 mill. skatt og rammetilskot (frie inntekter)

3.INVESTERINGSBUDSJETT 2014-2017 3.1. Innleiing I sitt framlegg til økonomiutvalet i sam-band med utarbeiding og behandling av investeringsbudsjettet skreiv rådmannen: Investeringsbudsjettet er i noko grad prega av ein del prosjekt har kome noko kortare i 2013 enn tenkt då ein jobba med budsjettet hausten 2012. Investeringsbudsjettet er i samband med 2. terial i 2013 redusert med 93 mill kr, dette er summar som må tas med i denne handlingsplanen, vurdert ut frå truleg framdrift på prosjekta, er desse i stor grad fordelt på 2014 og 2015. Bygging av ny Tu skule er i full gang, og det vil vera det dominerande prosjektet i 2014, vidare Engelsvoll skule, ny avlastings- og barnebustad, samt mottak av flyktningar og bustader til vanskelegstilte. Det er her viktig å minne om samanhengen mellom drift og investeringar. Kostnadene til renter og avdrag belastar drifta direkte, og gir reduserte driftsrammer. Nybygg fører også med seg auka areal for reinhald og vedlikehald. For nokre investering kjem også auke tilbod til brukarar med kostnader til denne drifta. Rekneeksempel: Med eit normalt rentenivå på 5 % og 20 års avdragstid vil eit komm-unalt låneopptak på 10 mill kr medføre driftsutgifter på 1 mill det første heile året etter at investeringa er gjort. I dag er rentenivået lågare, men ekspertane for-ventar ei normal lånerente på 4 5 % i løpet av 4-årsperioden. * * * Økonomiutvalet sitt forslag til investeringsbudsjett i perioden 2014-2017 utgjer 597 mill kr, inkl. VA-sektoren, ein auke frå perioden 13-16 på vel 100 mill, men når når ein tar omsyn til 93 mill i rebudsjettering er vi på om lag same nivå. Tabell og graf som viser investeringsbudsjett 2014-2017 fordelt på hovudformål h.h.v. i mill. og i %: INVESTERINGAR 2014-2017 mill.kr. %-andel SENTRALADM./IT 26,4 4,4 BUSTADER 115,6 19,4 SKULE 211,6 35,4 BARNEHAGE 65,8 11,0 HELSE/OMSORG 49,9 8,4 KYRKJE/GRAVPLASSER 31,7 5,3 SAMF./GANGVEGER/TEKN. 60,6 10,1 VATN/AVLØP 35,8 6,0 SUM 597,40 100,0 15

BARNEHAGE 11,0 Investeringar 2014-2017 - fordelt på hovudformål i % SAMF./GANG- VEGER/TEKN. 10,1 KYRKJE/GRAV- PLASSER 5,3 HELSE/OM- SORG 8,4 VATN/AVLØP 6,0 SENTRALADM./ IT 4,4 SKULE 35,4 BUSTADER 19,4 3.2 Sentraladministrasjonen/IKT På IKT er det lagt inn investeringar om lag som dei siste åra. Utviklinga innan IKT går fortare og fortare og konsekvensen er at det er vanskeleg å sjå kva investeringsbehov som kjem eitt og to år fram og nesten umuleg å tenkje lengre fram i tid. I 2013 har det kome fram nye investeringsbehov som ikkje var planlagt i budsjettet. Det gjelder system for å beskytte oss mot tenestenektangrep (DDOS) til vel 0,1 mill., samt system for å halde kontroll med lesebrett og smarttelefonar (MDM-system) til ca. 0,4 mill. Myrsnipa barnehage blir kommunal frå og med nyttår 2014. Der må det gravast fiberkabel og investerast i diverse utstyr. Kostnadene er ikkje kjente ennå. I tillegg har det vore nødvendig å framskynde nokre investeringar som var planlagt i 2014. Det gjeld ny kabling internt i rådhuset med kostnad om lag 0,4 mill. og system for fullelektronisk arkiv for fagsystema innan Helse- sosial og omsorg til ca. 0,5 mill. Sidan 2012 har det føregått utskifting av gamalt nettverksutstyr men dette arbeidet går mykje seinare enn berekna og det må halde fram i 2014. Behovet for IT-investeringar i 2014 vert gruppert i følgjande hovudområde: Nytt system for intranett/ekstranett/internett. Det systemet vi har i dag er over 10 år gamalt og modent for utskifting. Totalkostnaden kan fort kome opp i ein million, men da er føresetnaden at vi må investere i licensar til Microsoft Sharepoint i tillegg (0,6 mill.). Ein må halde fram arbeidet med fornying av nettverket, der gjenstår det investeringar for omtrent 3 mill., ein legg opp til deling av dette over to år. I følge IT-strategiplanen skal alle skulene ha greie spreienett. Eit førebels og grovt prisanslag er på 3,5 mill.. Vi blir utfordra meir og meir på tekniske trygge løysingar. Ein kjem ikkje unna utan å investere i sikkerhetsutstyr. Dette vil fort komme på 1/4 mill. Fortløpande utskifting av diverse maskinvare (tenarar og klientutstyr) til om lag 0,8 mill.. 16

Når det gjeld fiberkabel til Horpestad og Vasshus skule så har ein pr nå.ikkje prisoverslag. Men det er viktig oppgåve for å få høveleg IT-løysing for desse skulane. Det er behov for overgang til meir moderne løyvsing for dei folkevalde, med overgang til ipad, seinast etter kommunevalet. 3.3 Flyktningebustader Bustader vanskelegstilte Økonomiutvalet gjorde i 2013 vedtak om å ta opp inntil 10 mill kr i lån til kjøpa av bustader i samband med flykningmottaket, gitt at det blir gitt 40% tilskot frå Husbanken, blir brukttoløyving på 16,5 mill. kvart år i perioden til kjøp av bustadar. Kostnadene med nye bustader for vanskelegstilte i Stasjonsvegen ført opp med 3,6 mill kr i 2014. Prosjektet har blitt ca 1 mill kr dyrare enn opprinnelege planar, kommunestyret blei orientert muntleg om dette i juni 2013, auka tilskot frå Husbanke i forhold til opprinneleg antatt gjer at nettokostnader blir ca 1 mill kr mindre. Det er lagt inn realisering av nytt prosjekt på tomt i Smievegen i 2014/2015 og kjøp av ein bustad til ein person med særlege helseproblem. 3.4 Etat for skule og barnehage Barnehagesektoren Det er ført opp til saman 65,8 mill kr til barnehageføremål i perioden. Det gjeld påbygg av Orre barnehage, Myrsnibå barnehage og bygging av ein ny stor barnehage der tomteplassering ikkje er avklara, men det kan bli på Sporafjell (Verdalen) sidan det ikkje ser ut til å bli klar tomt snart nok på Engelsvoll/Klepp st. Kostnadene som er lagt inn, er usikre. Skulesektoren Det er ført opp 2 mill kr kvart år til IKT i skular og barnehagar i planperioden. Investeringane følgjer godkjend IKT-plan. Andre tiltak på skulesektoren er løyving til opprusting av uteområda, videre søppelsikring, inneklima/brannsikring og eit mindre beløp for å leggja til rette for elevar med rørslehemming (UU-tiltak). Kommunestyret vedtok i handlingsplanen for 2012 15 rehabilitering av Orre og Engelsvoll skular. Arbeidet på Orre er gjennomført i 2013. Behovet på Engelsvoll er prega av vidare vekst i elevtal og behovet for tilbygg blir vurdert som større enn det som tidlegare har vore lagt til grunn. Rehabilitering og påbygg vil kome som eigen sak, det er lagt inn noko forventa auke. Det er betydelege rehabiliteringsbehov er Kleppe skule. Det i denne handlingsplanen lagt inn forslag om 1 mill kr til planlegging i 2015 og startløyving med 3 mill kr i 2016 og vidare 15 mill kr i 2017. Ein del tiltak av akutt karakter er løyst. Så langt er det ikkje utarbeidd tilstandsrapport og/eller samla planar for rehabilitering av Kleppe skule. Ein tilrår derfor at ei eiga planleggingsløyving i 2015. Det vil vera behov for ein gjennomgang av Kleppe skule som også bør omfatta spørsmål rundt kapasitet etter 2018-2020, då me ser teikn til auka 17

bustadbygging i Kleppområdet særleg gjennom fortetting. Samla kostnad er det ikkje råd å seia noko om, før ein har kome lengre i kva som må/bør gjerast. Utbygging av meir kapasitet ved Bore skule var eit av hovudpunkta i Skule- og barnehagebruksplanen som blei vedtatt av kommunestyret i sak 45/2013. Det er grovt anslag på at tilbygg samla vil koma på 40-50 mill kr, det er fram til og med 2017 lagt inn 17 mill kr med oppstart av planlegging i 2015. Den største investeringa i denne handlingsplanen er ny skule på Tu som skal stå ferdig i 2014. Basert på ny investeringskalkyle, jf kommunestyresak 4/2013, er dette prosjektet ført opp med 156 mill kr i perioden 2012 15. Av dette er 99 mill kr med i budsjettet for denne handlingsplanperioden. Det er vidare lagt inn 7,2 mill kr i inventar og 1 mill kr til uteområdet, det meste av uteområdet ligg inn i samla sum for bygget. Det er ikkje lagt inn forslag til løyving til flytting av modulbygget som nå står på Tu. Mest truleg vil ein nytta bygget der det står i samband med utbygging på Bore og så får ein vurdere ev flytting etter det. 3.5 Etat for helse, sosial og omsorg Det er lagt inn i budsjettforslaget løyving til to nye byggjeprosjekt innan helse/omsorg: NAV sine lokale i Kleppetunet har vist seg å vera altfor små i høve til det kontoret treng for å fungere etter intensjonen. I tillegg har talet på tilsette auka vesentleg sidan oppstart. Ein har til nå prøvd å løyse dette med mellombels løysingar rundt om i bygget, men dette fungerer ikkje godt nok. Dersom Nav- kontoret skal halde fram med å vere i Kleppetunet, er det derfor naudsynt å skaffe nye kontorlokale i tilknyting til eksisterande NAV-kontor. Dei treng kontorplass til ca. 10 personar ut over det dei har i dag. Det er utarbeidd eit forslag til utviding som inneber at den fløya der NAV-kontoret er lokalisert blir bygd ut mot vegen. Utbygginga vil skje i 2 etasjar for å tilpasse bygget til eksisterande bygg, helsestasjonen treng for dei lokala som ein får i 2. etasje. Kostnadene med denne utbygginga er rekna til 12,2 mill kr. Dei delane av lokala som NAV skal overta vil gi kommunen auka leigeinntekter. Det andre store tiltaket er avlastnings- og barnebustad. Rammene for dette byggjeprosjektet blei fastlagd i kommunestyresak 30/12. Det er lagt inn 36 mill kr til bygging og 2,5 mill kr inventar fordelt på åra 2013 til 2016. I 2014 er det og lagt inn 400 000 kr til kommunen sin andel av kostnadene med å ta i bruk digitalt nødnett i helsetenesta/legevakta. Dette gjeld teknisk utstyr, nye radioar, behov for kabling, endring av ventilasjon etc. 3.6 Kyrkja Den største satsinga innan kyrkjebudsjettet i perioden er opparbeiding av kyrkjegarden på Kleppe. Det vil truleg vera behov for å ta den i bruk i løpet av 2014/2015, og det hastar derfor å koma i gang med arbeidet. Kalkylen for opparbeidinga er usikker. Det er samla sett av 25 mill i perioden. Det kan bli aktuelt med trinnvis opparbeiding, dette vil truleg rekkja til ca halve området. Arbeidet er reguleringsplan pågår. Samla kalkyle foreligg ikkje enno. 18

Fellesrådet har prioritert investeringar i kyrkjebygg slik: IKT investeringar 0,3 mill kr Kyrkjelydssal Orre 6,4 mill kr fordelt på 2014 og 2015 Ny kyrkje og tomt Kleppe 26 mill kr fordelt på åra 2015 17 (Beløp eks. mva) 0,3 mill. til IKT investeringar er innarbeidd i forslaget for 2014. Ein har også tatt løyvinga til ny kyrkjelydssal på Orre med 3,4 mill kr i 2016, og resten 3 mill kr i 2017. Dette tilseier at prosjektet kan realiserast i åra 2016/17. Ein har lagt inn 1 mill kr til ny kyrkje på Kleppe i 2016 som i sist handlingsplan. Arbeidet med avklaring om plassering av kyrkja pågår gjennom reguleringsarbeid. For tida har ikkje Klepp kommune økonomisk evne til å løfte ei ny kyrkje på Kleppe, med alle utfordringane som ein har innan barnehage, skule og bustader for vanskelegstilte grupppe. Det bør etter 2016 vurderast om har grunnlag for å utarbeida med ein intensjonsavtale mellom Klepp kyrkjelege fellesråd og Klepp kommune om ramme for bygging og finansiering. 3.7 Etat for lokal utvikling Gang- og sykkelvegar har vore prioritert gjennom fleire år. Gang- og sykkelveg langs fv 216 Grødalandsvegen er neste prosjekt, og denne var ført opp med 9,3 mill kr i 2013, arbeidet har blitt forsinka pga grunnerverv, slik at løyvinga i 2014 i realiteten er overføring av pengar frå 2013. Det er sett av 6 mill kr til kjøp av Stasjonsvegen 22 etter tidlegare kommunestyrevedtak, overtakinga skjer i 2014. Løyvingane til klimatiltak, maskinkjøp og turvegar er vidareført som tidlegare. Nytt prosjekt er lys på turvegen langs Frøylandsvatnet frå Laland til Time grense. Dette er kostnadsrekna til 4,2 mill kr og fordelt over 2013 og 2014. Økonomiutvalet har forutsatt økonomisk bidrag både frå Time kommune og frå spelemidlar til prosjektet. Det er lagt inn 1 mill kr kvart av åra 2014 og 2015 til Sjøormen over Frøylandsvatnet, det vil vera ei forutstning for løyvinga at Time bidreg med same som og at Bryne Vel gjennom dette klarer å fullfinansiera prosjektet. Meieriet på Kleppe er overtatt. Det er sett av 1 mill. til ev tiltak/rivingskostnader/ sentrumstiltak i åra framover. 19

3.8. VAR-sektoren Oppgradering vassledning Åse Betring av forsyningssituasjonen til sørvestre deler av kommunen, 5 mill kr. Dette er rebudsjettering frå 2013. Kloakkering Åse Grunneigarar har søkt om tilknytning til offentleg avlaupsnett. Tiltaket vil redusere belastninga på Åsekanalen ved at eigedomane vert tilknytta Vik reinseanlegg. Kostnad 2 mill kr. Vatn næringsområde Tu Betring av forsyningssituasjonen på Tu, mellom anna til næringsområdet i Vardheia. Kostnad 1,3 mill kr. Av dette er 1 mill budsjettert i 2013, resten i 2014. Nye VA-prosjekt i samsvar med kommunedelplan for vatn og avløp er ført opp med 4 mill kr i 2014 og 8 mill kr pr. år frå 2015. Jærstrendene med Orrevatnet i bakgrunnen 20

INVESTERINGSBUDSJETT Økonomiutvalet 2014-2017 sitt forslag - ØKONOMIUTVALET til budsjett 2014/handlingsplan SITT FORSLAG 2014-2017 T/HP 2014-2017/Inv.budsj.m-drift - Versjon 4-05.11.13 Driftskonsekvenser OPPR. TILLEGG REDUK- TILLEGG TOTALT v Vedlikehold, energi, renhold, vaktmester (LU) Versjon 4 BUDSJ. v/rebud. SJON V/ VED DISP.-13 SUM Dr Lønnsutg., sos.utg, driftsutg. forøvrig Alle beløp i 1000 kr. 2 013 2.TERT. 2.TERT. 2 013 2 014 2 015 2 016 2 017 2014-2017 2014 2015 2016 2017 Sum 14-17 IKT/Sentraladm IKT - felles 7 000 7 000 5 000 5 000 5 000 6 000 21 000 0 PC-utstyr folkevalde 100 100 100 250 350 0 Telefoni/IP/kabling 500 500 2 000 2 000 1 000 5 000 0 Flytte arkiv frå tilfluktsrom 700 700 0 0 SUM SENTRALADM. 7 800 500 8 300 7 100 7 250 6 000 6 000 26 350 0 0 0 0 0 Bustader 0 Flyktningbustader 8 000 8 000 16 500 16 500 16 500 16 500 66 000 0 Kjøp bustad Prestevegen 5 200 5 200 0 Utleigebustader Stasjonsvn. 3 000 3 000 3 600 3 600 v 100 100 100 100 400 Bustader funksjonshemma 0 1 000 10 000 25 000 36 000 v 100 100 200 Dr 4000 4000 Utleigebust. Smievegen/vansk.stilte 0 6 000 4 000 10 000 v 100 100 200 SUM BUSTADER 11 000 0 0 5 200 16 200 27 100 30 500 41 500 16 500 115 600 100 100 4 300 4 300 800 Skule IKT - skular og barnehagar 2 000 2 000 2 000 2 000 2 000 2 000 8 000 0 Uteområde skulane 400 400 1 000 1 000 1 000 1 000 4 000 0 Søppelsikring ved skulane 0 600 600 600 600 2 400 Inneklima/brannsikring skuler 4 000 943 4 943 1 600 1 600 1 600 1 600 6 400 0 Engelsvoll rehab/tilbygg 15 500 20 340-32 500 3 340 18 000 20 000 3 000 41 000 v 100 100 200 Orre rehab 5 000 997 5 997 0 0 Bore gamle skule - rehab. 2 000 2 000 5 000 5 000 0 Kleppe rehab. 0 1 000 3 000 15 000 19 000 0 Kleppe skule arbeidsrom 1 000 1 000 0 0 Påbygg Bore skule 0 1 000 1 000 15 000 17 000 0 Flytting modulbygg 0 0 0 UU - tiltak skoler 600 600 400 400 400 400 1 600 Ny skule Tu 70 000 5 232-20 000 55 232 79 000 20 000 99 000 v 400 400 400 1 200 Uteområde Tu skule 1 000 1 000 Ny skule Tu - inventar 100 275 375 7 200 7 200 0 Orstad skule - grendahuset - ombygging 3 500 3 500 0 0 SUM GRUNNSKULEN 100 600 31 287-52 500 79 387 115 800 47 600 12 600 35 600 211 600 0 400 500 500 1 400 21 Driftskonsekvenser OPPR. TILLEGG REDUK- TILLEGG TOTALT v Vedlikehold, energi, renhold, vaktmester (LU) BUDSJ. v/rebud. SJON V/ VED DISP.-13 2 014 2 015 2 016 2 017 SUM Dr Lønnsutg., sos.utg, driftsutg. forøvrig Barnehagar 2 013 2.TERT. 2.TERT. 2 013 2014-2017 2014 2015 2016 2017 Sum 14-17 Påbygg barnehagar 5 000 10 000 5 000 20 000 v 100 150 300 550 Barnehage - uteområde 500 500 1 000 Barnehage - inventar 500 500 1 000 Lyngmarka barnehage inventar 0 0 0 Klepp fam og fri - inventar 300 300 Ny barnehage 0 1 000 39 000 40 000 0 Ny barnehage - uteområde 0 1 500 1 500 0 Ny barnehage - inventar 0 2 000 2 000 0 SUM BARNEHAGAR 0 0 0 0 6 300 10 000 7 000 42 500 65 800 0 100 150 300 550

Helse Økonomiutvalet sitt forslag til budsjett 2014/handlingsplan 2 014 2014-2017 2 015 2 016 2 017 SUM 2014 2015 2016 2017 Sum 14-17 Kleppheimen utbedring 6 283 6 283 0 0 Ombygging Kleppetunet 3.etg. 472 472 0 0 Kjøkken dagsenter Kleppheimen 775 775 0 0 Fredheim ombygging 4 300 4 300 0 Inventar og utstyr Kleppheimen 1 400 1 400 0 0 Utbygging Kleppetunet/NAV 11 200-11 000 200 6 000 6 000 12 000 0 Avlastning og barnebustad 8 000-7 000 1 000 14 000 17 000 4 000 35 000 Dr 2 000 4000 4000 10 000 Inventar avlastning og barnebustad 0 0 2 500 2 500 Digitalt nødnett 0 400 400 Øyeblikkelig hjelp døgntilbud 1 000 1 000 0 0 Ny sjukeheim, Sirkelen 3 000 3 000 0 0 SUM HELSE 25 900 10 530-18 000 18 430 20 400 25 500 4 000 0 49 900 0 2 000 4 000 4 000 10 000 Kyrkja Gravplass Bore og Kleppe 10 000-9 000 1 000 10 000 5 000 9 000 24 000 0 Sikringstiltak/alarm 100 100 0 0 IT-invest. Kyrkjekontoret 300 300 Opparbeiding kirkegårder 2 300 2 300 0 0 Kyrkjelydsal Orre 0 3 400 3 000 6 400 0 Ny kyrkje Klepp 0 1 000 1 000 0 Lager Klepp kyrkjegard 500 500 0 0 Mur Klepp kyrkjegard 500 500 0 0 SUM KYRKJA 10 100 3 300-9 000 4 400 10 300 5 000 13 400 3 000 31 700 0 0 0 0 0 22 Driftskonsekvenser OPPR. TILLEGG REDUK- TILLEGG TOTALT v Vedlikehold, energi, renhold, vaktmester (LU) BUDSJ. v/rebud. SJON V/ VED DISP.-13 2 014 2 015 2 016 2 017 SUM Dr Lønnsutg., sos.utg, driftsutg. forøvrig Lokal utvikling 2 013 2.TERT. 2.TERT. 2 013 2014-2017 2014 2015 2016 2017 Sum 14-17 Trafikksikring 400 367 767 400 400 400 400 1 600 0 Sentrum/Meieriet 2 000 1 000 3 000 1 000 1 000 1 000 1 000 4 000 0 Rundkjøring, G/S Horpestad 1 731 1 731 0 0 Fotgjengertunell Orstad Fv 505/261 1 000 1 000 0 0 Gang- og sykkelveg, Grødalandsvegen 9 300-8 000 1 300 8 000 8 000 0 Ny gang-/sykkelveg 0 1 000 1 000 5 000 5 000 12 000 0 Transportplan Nord-Jæren 500 328 828 0 0 Støyskjerm Orstad (transpplan) 7 000 7 000 Klimaplan/ENØK 1 000 1 000 2 000 1 000 1 000 1 000 1 000 4 000 0 Ny el-tavle Klepphallen + utstyr 250 250 0 0 Diverse grunnerverv 1 500 1 500 1 500 1 500 1 500 1 500 6 000 0 Kjøp av Stasjonsvegen 22 0 6 000 6 000 0 Undergang Øksnavad 1 500 1 500 0 Rådhus - ombygging 1 200 1 200 1 100 1 100 0 Veglys 300 238 538 300 300 300 300 1 200 0 Parkvegen 2 585 2 585 0 0 Maskinkjøp LU 600 600 600 600 600 600 2 400 0 Turstiar/friluftsliv 200 200 200 200 200 200 800 0 Bru Frøylandsvatnet 0 1 000 1 000 2 000 0 Lys Frøylandsvatnet Laland-Time grense 1 200 1 200 3 000 3 000 0 Nytt idrettsgolv i Klepphallen 1 000 1 000 0 0 Veg Borestranda (reiselivsanl.) 0 0 0 SUM LOKAL UTVIKLING 20 200 7 499-8 000 19 699 32 100 7 000 11 500 10 000 60 600 0 0 0 0 0 0 Total investering (eks.var) 175 600 53 116-87 500 5 200 146 416 219 100 132 850 96 000 113 600 561 550 0 100 2 600 8 950 9 100 12 750

Økonomiutvalet OPPR. TILLEGG sitt forslag REDUK- til TILLEGG budsjett TOTALT 2014/handlingsplan 2014-2017 BUDSJ. v/rebud. SJON V/ VED DISP.-13 FINANSIERINGSPLAN: 2 013 2.TERT. 2.TERT. 2 013 2 014 2 015 2 016 2 017 Sum 14-17 Trafikksikkerhetsmidler, TP 1 000 1 000 3 500 3 500 Tilskot G/S-vegar 0 0 Rogaland fylkesk - Rundkj Horpestad 500 500 0 Tilskot frå Husbanken flyktningbustader 2 000 2 000 6 500 6 500 6 500 6 500 26 000 Tilskot frå Husbanken utl. Stasjv. 750 750 2 600 2 600 Tilsk. Husb. Smievn./vanskelegstilte 0 1 000 2 500 3 500 Tilskot FH-bustader 0 12 000 12 000 Tilsk. Husb. kjøp bustad Prestevegen 2 000 2 000 0 Statstilskot avlasting/barnebustad 0 8 000 8 000 Spelemidlar - lys Frøylandsvatnet 0 700 700 Tilskot frå Time komm. -lys Frøylandsvatn. 0 1 000 1 000 Utbyggingsavt. Kv NP 0 0 Tilskot øyebl.hjelp/døgnpl. Etabl. 750 750 0 Avdrag frå Lyse 4 200 4 200 4 200 4 200 4 200 4 200 16 800 Avdrag frå Klepp Energi 700 700 700 700 700 700 2 800 Anleggsbidrag VEG reiselivsanl. Bore1 800 1 800 0 Ubrukt rest mva.komp. (disp.fond) 0 0 Bruk av ubrukte lån-11 10 000-10 000 0 0 Bruk av fond ubrukt momskomp 0 10 000 10 000 0 Bruk av ubrukte lån-12 43 205 43 205 0 Bruk av disp.fond 8 440 8 440 6 000 6 000 Korr./avrunding -52-52 0 Momskomp. Investeringer 32 200 9 963-15 700 0 26 463 42 660 25 670 17 620 21 420 107 370 Sum salsinnt., refusjonar, tilskott, driftsmidlar 62 340 53 116-15 700 2 000 101 756 68 860 47 570 41 020 32 820 190 270 Låneopptak: Husbanklån flyktningbustader 6 000 6 000 10 000 10 000 10 000 10 000 40 000 Husb. kjøp bustad Prestevegen 3 200 3 200 0 Husbanklån utleigebust. Stasj.vegen2 250 2 250 1 000 1 000 Bustader Smievegen/vansk.stilte 0 5 000 1 500 6 500 Bustader funksjonshemma 10 000 14 000 24 000 Ordinært låneopptak 105 010 0-71 800 33 210 134 240 63 780 30 980 70 780 299 780 Sum låneopptak 113 260 0-71 800 3 200 44 660 150 240 85 280 54 980 80 780 371 280 Total finansiering (eks.var) 175 600 53 116-87 500 5 200 146 416 219 100 132 850 96 000 113 600 561 550 RED.V/ Driftskonsekvenser VA 2 013 2.TERT. 2 014 2 015 2 016 2 017 Sum 14-17 2014 2015 2016 2017 Sum 14-17 Oppgradering vassledning Åse 5 500-5 500 0 5 500 5 500 Kloakkering Åse 2 000 2 000 Vatn næringsområde Tu 1 000 1 000 300 300 Reiselivsanlegg Bore VA 168 168 0 VA Skas 2 000 2 000 0 Nye VA-prosjekt 5 000 5 000 4 000 8 000 8 000 8 000 28 000 SUM VA 13 500 168-5 500 8 168 11 800 8 000 8 000 8 000 35 800 0 0 0 0 0 23

FINANSIERINGSPLAN VA: Anleggsbidrag VA reiselivsanl. Bore 4 900 168 5 068 0 (Nye) Låneopptak VA 8 600-5 500 3 100 11 800 8 000 8 000 8 000 35 800 SUM finansiering 13 500 168-5 500 0 8 168 11 800 8 000 8 000 8 000 35 800 Sum nye låneopptak EKS. Husbanken 113 610 0-77 300 0 36 310 146 040 71 780 38 980 78 780 335 580 Erstatter 2011-lån 10 000 10 000 Husbanken 8 250 0 0 3 200 11 450 16 000 21 500 24 000 10 000 71 500 SUM LÅNEOPPTAK INKL. HUSBANKEN 121 860 0-67 300 3 200 57 760 162 040 93 280 62 980 88 780 407 080 Sum bruk av lån 100 965 162 040 93 280 62 980 88 780 407 080 2 013 2 013 2 014 2 015 2 016 2 017 Snitt 2013-2016 %-andel lånefinansiert 64 65 70 66 61 73 68 Beregning momkomp. OPPR.BUD,TILLEGG REDUKSJ TILLEGG TOTALT av investeringar 2 013 v/rebud. V/2.TERT: V/2.TERT: DISP.-13 2 014 2 015 2 016 2 017 Sum 14-17 SUM INVESTERINGAR EKS. VA 175 600 53 116-87 500 5 200 146 416 219 100 132 850 96 000 113 600 561 550 SUM INVESTERINGAR VA 13 500 168-5 500 8 168 11 800 8 000 8 000 8 000 35 800 TOTALT 189 100 53 284-93 000 5 200 154 584 230 900 140 850 104 000 121 600 597 350 0 INVESTERINGAR UTEN MOMSREF. 0 VAR-sektoren 13 500 168-5 500 8 168 11 800 8 000 8 000 8 000 35 800 Tomter 0 0 Div. vegprosj./samferdsel uten mva.ref. 3 000 3 000 3 000 2 000 2 000 2 000 9 000 Inv. (tilskot til) kyrkja - eks.gravlund10 100 3 300-9 000 4 400 300 4 400 3 000 7 700 Bru Frøylandsvatnet (Time komm.) 1 000 1 000 2 000 Diverse grunnerverv 1 500 1 500 1 500 1 500 1 500 1 500 6 000 Bustad Prestevegen -5 200 0 0 28 100 3 468-14 500 0 17 068 17 600 12 500 15 900 14 500 60 500 0 INVESTERINGAR MED MOMSREF. 161 000 49 816-78 500 0 137 516 213 300 128 350 88 100 107 100 536 850 MOMSKOMP. 32 200 9 963-15 700 0 27 503 42 660 25 670 17 620 21 420 107 370 Avr. 32,2 10,0-15,7 0,0 27,5 42,7 25,7 17,6 21,4 107,4 24

4. NETTO DRIFTSRESULTAT Målsettinga for netto driftsresultat har i mange år vore 3 % (av driftsinntektene), som er i samsvar med oppmodinga frå sentralt hald. I handlingsplan 2012-2015 vedtok imidlertid kommunestyret å sette målet ned til 2 %. Bakgrunnen er at ein meiner at 3 % vert for ambisiøst, og dermed urealistisk. Dei siste 8-10 åra har momskompensasjon av investeringar utgjort den viktigaste delen av netto driftsresultat. Bakgrunnen er at momskompen blir inntektsført i (via) driftsrekneskapen. Utan denne føringa ville netto driftsresultat ha vore langt svakere for Klepp - og for dei aller fleste andre kommunane. Departementet har no bestemt at desse inntektene skal førast (direkte) i investeringsrekneskapen frå 2014. Dette vil, i allefall på kort sikt, bety ei kraftig svekking av driftsresultatet frå 2014. For Klepp kommune vil endringa kun ha rekneskapsteknisk effekt, og ikkje reell verknad på den driftsmessige handlefridomen. Dette fordi Klepp kommune i alle år har brukt momskompen til å (del)finansiere investeringane. Den er som nemnd berre ført via driftsrekneskapen (og over i investeringsrekneskapen). Det er eit spørsmål om dei sentrale styresmaktene vil halde fast ved 3 %-målet, eller vil neddempe/tilpasse målet til den endra føringsmåten? Graf: Prognose netto driftsesultat i % av driftsinntektene inkl. og ekskl. momskomp. av investeringar. HP 2014-2017 3,0 2,9 2,9 2,5 2,4 2,0 1,9 1,5 1,0 0,5 0,2 0,4 1,1 Nto.driftsres. i % av driftsinnt. inkl. momskomp. Nto.driftsres. i % av driftsinnt. ekskl. momskomp. - -0,5-1,0 B 2014 B 2015 B 2016 B 2017-0,7 Basert på føringsreglane dvs. inklusiv momskompen av investeringar - er netto driftsresultat i perioden tilfredsstillande, og ligg over målsettinga på 2 % - bortsett frå i 2016. Held vi nemnde momskomp utanfor vert driftsresultatet vesentleg svekka. I 2014 går resultatet sogar i minus. Her ser vi m.a. at bruk av fondsmidlar til å dekkje løpande driftsutgifter (pensjonspremie) bidreg til negativ handlefrihet. 25

5. ØKONOMIUTVALET SI INNSTILLING TIL VEDTAK: 1. a Forslag til nettoramme for kvart rammeområde for 2014 og retningsgjevande rammer 2015-2017, slik det framgår av side 13, vert godkjent. b Forslag til investeringsbudsjett 2014 med tilhøyrande finansieringsplan, slik det framgår av side 21-24, vert godkjent. c Forslag til budsjett for 2014 for fellesinntekter/-utgifter (herunder skatt, rammetilskot, andre statstilskot, renter, avdrag, utbyte, avsetjingar og overføringar til kapitalrekneskapen og reserverte tilleggsløyvingar) side 39, vert godkjent. 2. Forskotsskatt og forskotstrekk på formue og inntekt vert rekna etter følgjande satsar: For personlege skatteytarar og dødsbu som vert likna etter 15-3 i skattelova: (*) Skatt på inntekt vert fastsett i h.t. det høgaste skatteøre som Stortinget vedtar. Skatt på inntekt (*) 11,4 % Skatt på formue 1 % 3. a Til finansiering av investeringar i 2014 vert det godkjent eit samla låneopptak på kr 162.000.000, som fordeler seg slik: - Ordinære investeringar... kr 134.200.000 - VAR-investeringar... kr 11.800.000 - Bustader vanskelegst./utleigebust. (Husbanken).... kr 6.000.000 - Flyktningbustader (Husbanken) kr 10.000.000 b Nedbetalingstid på lån 2014-2017, ekskl. lån i Husbanken, skal ikkje overskride 20 år. Nedbetalingstid på lån i Husbanken skal ikkje overskride 25 år. c Låneopptaka vert gjort i samsvar med retningslinjer og innanfor fullmakter i vedtatt finansreglement av (21.06.2010). 4. a For lån til vidare utlån frå Husbanken (Startlån) vert det i 2014 tatt opp inntil 15 mill.kr. b I medhald av retningslinjene frå Husbanken krev Klepp kommune inn eit administrasjonsgebyr på ¼ % pr. utlån. 5. a Framlegg til kommunemål, indikatorar og mål 2014 vert godkjent. b Under fokusområde økonomi vert lagt til grunn følgjande mål i % av driftsinntektene: - Netto driftsresultat: >2 %. - Likviditet: Arbeidskapital >15 %. - Andel lånefinansiering av investeringar >70 % - Disposisjonsfond > 5 % - Netto lånegjeld (langsiktig gjeld utlån - ubrukte lån) > 50 % 26

6. Kommunale avgifter/betalingssatsar vert endra slik i 2014: Foreldrebetaling barnehagar: Gjeldande makspris (følgjer retninglinjer frå sentralt hald) kr 2.360 pr.mnd. Eigenbetaling omsorgstenester 4 % (1) Kulturskulen 4 % Foreldrebetaling SFO 4 % Husleige kommunale bustader 4 % Byggesaksgebyr 10 % Plangebyr og situasjonsplaner 4-5 % Søknad utslippstillatelse 4 % Oppmålingsgebyr Renovasjonsavgift Gebyr slam Vassavgift Avløpsavgift Billettpris symjehallen Feieavgift Konsesjonsgebyr Inntil 10 % Eiga sak 3-4 % Eiga sak 7,5 % Eiga sak 3-4 % Eiga sak 3-4 % Eiga sak + 10 kr % Eiga sak % Eiga sak (1) 4,0 % = stipulert kommunal kostnadsvekst 7. Etat for helse, sosial og omsorg skal i 2014 utarbeida ein samla helse og omsorgsplan jf. planprogram i eiga sak til hovudutval for helse og omsorg 27.11.2013. Kommunestyret ber om at planarbeidet ser dei ulike tenesteområda i samanheng for å oppnå best mogleg og heilhetleg ressursutnytting. Kommunestyret ber om at det vert arbeidd med utvikling og organisering av miljøarbeidertenesta, for å kunne gje tenester til nye bustadsprosjekt så langt som mogleg innanfor dei samla rammene for desse tenestene. 8. Kommunestyret gir hovudutval for helse og omsorg fullmakt til å vurdere omdisponering av deler av sosialhjelpsbudsjettet til stillingar i NAV-kontoret og ev. Snu-i-døra -plasser. 9. I k.sak 36/2013 vedr. nedlegging av 8 sjukeheimsplasser vedtok kommunestyret at 4,4 mill. av det innsparte beløpet skulle nyttast til ulike kompenserande tiltak innanfor omsorgstenesta. Kommunestyret gir hovudutval for helse og omsorg fullmakt til å vurdere omdisponering av delar av dette innanfor omsorgsavdelinga sitt budsjett. 27

10. Kommunestyret viser til hovudutval for skule og barnehage sitt vedtak i sak 23/13 den 22.08.2013: Handlingsplan 2014 17 i punkt 3: Det blir lagt fram ei sak for hovudutvalet der strukturen for barnehagane og skulane blir gjennomgått med sikte på å spara midlar til administrasjon. Kommunestyret ber om at dette arbeidet blir gjort for å bidra til innsparingar for å dekka kostnader ved varsla auke i elevtal og born i barnehagane. 11. Kommunestyret ber om at det blir arbeidd med planar for kostnadsinnsparingar og effektivisering innafor alle etatar, med basis i "Beste praksis" / KOSTRA -tal. Moglege innsparingar skal implementeras fortløpande, og ein heilhetleg plan for mulige innsparingar skal vera på plass før budsjettarbeidet for 2015. Formannskapet får fullmakt til å organisera arbeidet. 12. Forslag til handlingsplan 2014-2017 for Klepp kommune vert godkjent. Saldering: 2014 2015 2016 2017 Til fordeling 5,8 8,6 7,5 13,8 Saldering / ekstra rammestyrking: Sentraladministrasjonen 1,0 1,0 1,0 1,0 Skule og barnehage 1,0 1,0 1,0 1,0 Helse, sosial og omsorg 3,3 4,3 4,3 4,3 Lokal utvikling 0,5 0,5 0,5 0,5 Fondsavsetting 1,8 0,7 7,0 Sum fordeling 5,8 8,6 7,5 13,8 2014: Pensjonsutgifter 16,6-14,0 %= Diff. 2,6 % Frå 2015: 14,5-14,0 Diff. 0,5 % 9,2 2,0 2,0 2,0 Bruk av pensjonsfond -9,2-2,0-2,0-2,0 28

6. GRUNNLAG OG PREMISSAR FOR BUDSJETTET/HANDLINGS- PLANEN 6.0. FOLKETALSUTVIKLINGA Folketalet i Klepp var pr 01.01.2013 på 18227 personar. Dette gir ein vekst på 2,7% i 2012. 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Figuren viser %-vis folketalsvekst Det var ein vesentleg auke i netto tilflytting til kommunen i 2012, frå 174 i 2011 til 280 i 2012. Fødselsoverskotet er meir stabilt, frå 173 i 2011 til 203 i 2012. antal 430 380 330 280 230 180 130 80 30-20 -70-120 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Fødselsoverskot Netto tilflytting Figuren viserutvikling i fødselsoverskot og netto tilflytting Det er grunn til å tru at veksten i folketalet i Klepp vil halda fram. Veksten i kommunen heng saman med veksten elles i regionen. Høge bustadprisar i kommunane på Nord-Jæren auker flyttinga mot sør. Samstundes er Orstad (Bybåndet Sør) utpeika som eit framtidig regionalt vekstområde. I Klepp vil det vere ei utfordring å halde veksten nede på eit handterleg nivå. 29

1990 1993 1996 1999 2002 2005 2008 2011 2014 2017 2020 2023 Økonomiutvalet sitt forslag til budsjett 2014/handlingsplan 2014-2017 30000 25000 20000 15000 10000 5000 Faktisk folketal 1% vekst 2,5% vekst 3% vekst 0 Figuren viser faktisk vekst til og med 2012, og tri modellar av vidare vekst I arbeidet med kommuneplan 2014-2025 har ein lagt til grunn 2,5% årleg vekst i folketalet. Gruppearbeide i Klepp kommunestyre: Er temaet veksten i folketalet? 30

6.1. KOMMUNESEKTOREN OG STATSBUD- SJETTET 2014 Skatteanslaget 2013 er på landsbasis oppjustert med 1,8 mrd. Deflator: 3 % Lønsauke: 3,5 % KOMMUNESEKTOREN SINE INNTEKTER 2013 Den reelle veksten i dei frie inntektene i kommunesektoren i 2013 vert no ved framlegginga av statsbudsjettet for 2014 anslått til 4,2 mrd. Dette er 1,8 mrd. meir enn anslaget i revidert nasjonalbudsjett 2013. Det er auken i skatteinntektene som bidreg til dette. Realvekstoverslaget for samla inntekter (for heile kommunesektoren inkl. fylkeskommunane) er etter dette på 6,7 mrd. Herav som nemnd dei frie inntekter med ein realvekst på 4,2 mrd., eller + 1,4 %. Den samla pris- og kostnadsveksten i kommunesektoren (deflatoren) vert anslått til 3 %, mens prognose for lønsauke er på 3,5 %. KOMMUNESEKTOREN SINE INNTEKTER 2014 Kommunane sin del av realveksten i dei frie inntektene i 2014 er berekna til 4,3 mrd. Skatteanslag 2014 for kommunane er sett til 3,3 % Den kommunale skattøyren er redusert med 0,2 %-poeng til 11,4 % I rammetilskotet 2014 er det lagt inn endringar/særskilde tiltak med tils. ca. 0,9 mrd. Regjeringa legg opp til ein realvekst i kommunesektoren sine samla inntekter på 7,7 mrd. Av denne veksten er 5,2 mrd. frie inntekter herav til kommunane 4,3 mrd. Desse tala er målt i høve til anslått inntektsnivå i 2013 i revidert nasjonalbudsjett i mai. Målt i høve til korrigert anslag rekneskap 2013 (hvor nemnde auka skatteanslag er tatt med) utgjer realveksten i dei samla inntektene 5,9 mill. og auken i dei frie inntektene 3,3 mrd. Regjeringa viser til at den frie veksten må sjåast i samanheng med meirutgifter knytt til folketalsutviklinga og auka pensjonskostnader. Justert anslag for meirutgifter knytt til den demografiske utviklinga i 2013 er på ca. 2,5 mrd. Eit grovt anslag for auken i pensjonskostnadane er på 1,4 mrd. Skatteanslaget for kommunane i 2013 er sett opp med ein nominell auke på 3,3 % - basert på oppjustert anslag i 2013. Den kommunale skattøyren er redusert med 0,2 %-poeng sett i høve til 2013 (11,6 %). I dette ligg målsetting om at skatteinntektene for kommunane skal utgjere 40 % av dei samla inntektene. Ut over veksten i dei frie inntektene er lagt inn både tillegg og reduksjonar til særskilde tiltak i innbyggjartilskotet i 2014. Nettoauken er på ca. 0,9 mrd. og gjeld følgjande tiltak: 31

Skatteanslaget for Klepp for 2013 vert Pris-/lønsauke budsjettert i i kommunesektoren samsvar med i landsprognosen: 2014 (deflator) er anslått + 5,4 til 3 % %. Regjeringa Totalt innbyggjartilskot for landet i tilrår at kompensasjonsgraden 2013 er vedr. på 109,3 ressurskrevjande mrd., eller 21 tenester 786 pr. innbyggjar. vert redusert med verknad f.o.m. 2013. Klepp Klepp kommune kommune sin taper del av ca. innbyggjartilskotet i inntekter utgjer i 1,5 mill. 2014. 392,5 mill. vj/oekpl-2014-2017/div.tab. Verknaden av desse endringane for Klepp kommune er omtalt nedanfor under ramme-/innbyggjartilskotet. Pris-/lønsveksten (deflator) i kommunesektoren i 2014 er anslått til 3 %, det same som i 2013. Av større nye eller endra øyremerka tilskot i 2014 kan nemnast: - Ressurskrevjande tenester: Kompensasjonsgraden vert redusert frå 80 til 77,5 %. Redusert utgift for staten ca. 215 mill., som utgjer redusert inntekt for Klepp kommune ca. 1,5 mill. - 85 mill. auke av det øyremerka tilskotet til barnevern som utgjer om lag 150 stillinger - Auke av tilskotet til øyeblikkeleg hjelp med 140 mill. - Ny nasjonal tilskotsordning mot barnefattigdom på 96 mill. mill.kr Vidaref. av makspris foreldrebet - heilårsveknad av endr. 2013 83 Reell reduksjon av makspris foreldrebet - halvårseffekt 2014 163 Opptrapping mot to barnehageinntak i året 241 Opptrapp. tilsk.ikkje-komm. barneh.- 92-94 % - heilårsv. av endr. 2013 Opptrapp. tilsk.ikkje-komm. barneh.- 94-96 % - heilårsv. av endr. 2013 170 Valgfag 9.trinn - heilårsverknad av endring 2013 96 Valgfag 10.trinn - halvårsverknad av endring 2014 68 Kulturskuletilbod i skule/sfo - heilårsverknad av endr. 2013 106 Auka eigenandel statleg barnevern 160 Statleg tilsyn og samvær under tilsyn barnevern 17 Vergemål over til fylkesmannen -66 Øyeblikkeleg hjelp (uttrekk i rametilsk.pga. andre direkte bidrag) -86 Auka elevtal i statlege/private skular (trekk) -80 SUM endringar/netto auke i rammetilskotet 872 6.2. FELLESINNTEKTER/-UTGIFTER 6.2.1. Frie inntekter skatt Innlemmingar og korreksjonar Skatteanslaget i innbyggjartilskotet for 2011 vert utløyse sett til ei -3,5 netto % oppjustering av rammene på ca. 1,5 mill. 2013: Som nemnd framføre har regjeringa i samband med statsbudsjettet for 2014 auka skatteanslaget for 2013 med ca. 1,8 mrd. I % er veksten på landsbasis auka frå 5 % til 6,3 %. I samband med 1.tertial-13 forskotterte vi ei forventa oppjustering av dette anslaget på landsbasis, og satte auken til 6 %. Samstundes auka vi vårt eige anslag frå 5,4 % til 7 %. Pr. utgangen av september viser faktisk inngått skatt i Klepp komm-- une ein auke på 11,3 %. Med dette som utgangspunkt trur økonomiutvalet at skatteinngangen på årsbasis blir høgare enn dei 7 % som blei vedtatt ved 1.tertial. Som basis for skatteanslaget for 2014 tilrår derfor økonomiutvalet at anslaget i 2013 vert sett til 8,5 %. 2014: På grunnlag av den oppjusterte 2013-basisen legg økonomiutvalet inn ein skattevekst for Klepp på 4,3 %. Samstundes 32

Basis for skatteanslaget i 2014 er inngått skatt i 2013. for Skatteanslaget Klepp Skatteinngangen/- 2014 settes til auken 4,3 % i auke 2013 i settes høve til 8,5 til % inngått (sett i høve skatt til inngått 2013. skatt Anslaget 2012) på landsbasis settes til + 3,6 %, som er 0,3 %- poeng over regjeringa sitt anslag. trur økonomiutvalet at skatteinngangen på landsbasis blir 0,3 %-poeng høgare enn regjeringa sitt anslag = 3,6 %. Dette betyr at vårt anslag for Klepp kommune blir 0,7 %-poeng over landsprognosen. Som gir ein skatteinngang på 480,2 mill. og eit skatteutjamning-trekk på 7,6 mill. I berekninga av skatt pr.innbyggjar og skatteutjamninga er det lagt til grunn en folketalsauke i 2013 på 2 % for Klepp og 1,3 % for landet. 6.2.2. Frie inntekter rammetilskot Innbyggjartilskotet Innbyggjartilskotet utgjer ryggrada i rammetilskotet, og utgjer i 2014 ca. 115,9 mrd., eller kr 22 816 pr. innbyggjar. Klepp sin del av dei 115,9 mrd. utgjer 419 mill. Beløpet er rekna ut frå vår andel av innbyggjartalet i landet pr. 01.07.2013. Innanfor desse midlane ligg dei nemnde 0,9 mrd. omtalt som særskilde tiltak i avsnitt 6.2. framføre. Desse midlane vert brote ned på kommunenivå, og Klepp kommune sin del framgår av tabell nedanfor. Midlane vert igjen brote ned på tenestenivå, og ein har funne det naturleg at respektive etatar blir tildelt eller trukke for sin del av desse. Spesifisert fordeling framgår av tabellen nedanfor. 0,9 mrd. i særskilde tiltak (ut over dei frie inntektene) er lagt inn i rammetilskotet og utgiftsutjamninga, og utgjer for Klepp kommune ca. 3 mill. Av dette går ca. 2,7 mill. til barnehage og skule, mens 0,3 mill. går til helse, sosial og omsorg. vj/oekpl-2014-2017/div.tab. Landet Klepp Klepp Tillegg kommune kommune TILLEGG/ENDRINGER I INNBYGGJARTILSKOTET 2014 eller trekk sin andel sin andel i ramme- FØR utgifts- ETTER utg.- tilskotet utjamning utjamning mill.kr 1000 kr 1000 kr BARNEHAGE Viderf. av makspris foreldrebet - helårsvirkn. av endr. 2013 82 278 259 Reell reduksjon av makspris foreldrebet - halvårseffekt 2014 163 556 517 Opptrapping mot to barnehageinntak i året 241 823 765 Opptrapp. tilsk.ikkje-komm. barneh.- 92-94 % - helårsv. av endr. 2013 Opptrapp. tilsk.ikkje-komm. barneh.- 94-96 % - helårsv. av endr. 2013 170 578 538 656 2 235 2 079 SKULE Valgfag 9.trinn - helårsvirkn. av endring 2013 96 327 304 Valgfag 10.trinn - halvårsvirkn. av endring 2014 68 233 217 Auka elevtal i statlige/private skular (trekk) -80-274 -255 Kulturskuletilbod i skule/sfo - helårsvirkn.av endr. 2013 106 362 337 190 648 603 SUM etat for skule og barnehage 846 2 883 2 681 HELSE OG SOSIAL Auka egenandel statlig barnevern 160 547 509 Statlig tilsyn og samvær under tilsyn barnevern 17 59 55 Øyeblikkelig hjelp (uttrekk i rametilsk.pga. andre direkte bidrag) -86-293 -272 SUM etat for helse og sosial 91 313 291 SUM TILL./ENDR. I INNB.TILSKOTET 2014 som krever rammejust. 937 3 196 2 972 Utgiftsutjamninga Gjennom utgiftsutjamninga får kommunane kompensasjon eller trekk for kostnadsskilnader - skilnader som dei sjølve ikkje kan påvirke. Det gjeld til dømes aldersfordelinga, og strukturelle og sosiale tilhøve i kommunen. Det foretas ei omfordeling i innbyggjartiilskotet frå dei kommunane som er billig-are å drive enn landsgjennomsnittet, til dei kommunane som er dyrare å drive enn landsgjennomsnittet. Denne omfordelinga skjer i praksis gjennom kostnadsnøklane. 33

Klepp kommune sitt berekna utgiftsbehov i 2014 utgjer 97,2 % av landsgjennomsnittet. (96,8 % i 2013) Dette utløyse eit trekk i innbyggjartilskotet (utgiftsutjamning) på ca. 24 mill. I indeksen for berekna utgiftsbehov er landsgjennomsnittet 1,00. Kommunar med ein indeks som er mindre enn 1,00 har eit utgiftsbehov som er mindre enn landsgjennomsnittet og motsatt. Utgiftsbehovet for kommunane er i 2014 berekna til eit gjennom-snitt på kr 46 609 pr. innbyggjar. Klepp kommune sitt utgiftsbehov er etter kriteriene berekna til 97,2 % av dette, eller til kr 45 302 pr. innbyggjar. Dette inneber at Klepp pr. definisjon er ein meir lett-dreven kommune enn landsgjennomsnittet, og får dermed eit trekk i innbyggjartilskotet. Dette utgjer kr 1 307 pr. innbyggjar, og totalt ca. 24,0 mill. Tabell som oppsummerer utgiftsutjamninga for Klepp kommune Utgiftsutj. Klepp kommune Vekting 1000 kr 1001 kr Kriterium 2013 2014 2013 2014 Aldersfordeling 0,706 0,706 30 200 30 422 Øvrige kriterier 0,294 0,294-56 142-54 421 Sum 1,000 1,000-25 942-23 999 NB. Tabellen må korrigerast for netto verknad av statlige /private skuler med eit ytterlegare trekk på knapt 0,3mill.. Totalt trekk i 2013 vert etter dette 24,4 mill. Nytt tilskot til særskild fordeling frå 2014 gjeld styrking av helsestasjons- og skulehelsetenesten på 0,8 mill. Tilskot som inngår i rammetilskotet etter særskild fordeling Til og med 2012 blei det gitt tilskot etter såkalla særskilt fordeling til styrking av kommunane sitt finansieringsansvar for den avtalebaserte fysioterapiordninga og til kvalifiseringsprogrammet. Dette ble frå 2013 lagt over i innbyggjartilskotet, og vi ikkje hatt denne typen tilskot innanfor rammetilskotet i 2013. Frå 2014 er det påny gitt midlarsærskild fordeling no til styrking av helsestasjons- og skulehelsetenesten. Klepp kommune sin del av dette er rekna til 0,8 mill. Inntektsgarantitilskot (INGAR) Føremålet med INGAR er å gje kommunane skjerming mot brå svikt i rammetilskotet, og dermed gjere inntektssystemet meir fleksibelt og føreseieleg. Gjennom ordninga avgrensar ein negtiv vekst i høve til landsgjennomsnittet. INGAR blir finansiert med eit likt trekk pr. innbyggjar i alle kommunane.ingar tek utgangspunkt i endringa i totalt rammetilskot på nasjonalt nivå - i kroner pr. innbyggjar. Ingen kommunar skal ha ein vekst i rammetilskotet frå eit år til det neste som er lågare enn kr 300 under berekna vekst på landbasis pr. innbyggjar. I 2014 går vekstgrensa for å få del i INGAR på kr 535 pr. innbyggjar. Klepp kommune sitt inntektsnivå ligg langt over kompensasjonsgrensa.vi ligg på kr 1.421 pr. innbyggjar, og må i staden bidra med 1,1 mill. i finansieringa av INGAR. Veksttilskot Tilskotet er ein kompensasjon til kommunar med særleg høg folketalsauke. Vekstilskotet vert gitt til kommunar som gjennom dei siste tre åra har hatt ein gjennomsnittleg folketalsauke ut over 175 % av landsgjennomsnittet i same periode. I tillegg må kommunane ha skatteinntekter under 140 % av landsgjenn-omsnittet dei 34

Veksttilskotet er blitt redusert i takt med reduksjon i folketals-auken. Basert på jamn årleg folketalsauke i Klepp på 2,5 % og landet 1,3 % blir vekst-tilskotet relativt lite i HPperioden. siste tre åra. Tilskotet vert gitt som eit fast beløp pr. nye innbyggjar ut over vekstgrensa. For 2012 er satsen pr. nye innbyggjar sett til kr 46 575. Veksttilskotet i 2014 for Klepp kommune er rekna til 1,9 mill., som er ein reduksjon på 2,4 mill. i høve til 2013. Tilskotet er rekna av folke-talsauken i treårsperioden 2010-2012. - Folketalsendring Klepp 2010-2013: 2,52 % - Folketalsendring landet 2010-2013: 1,31 % - Vekstgrense 1,31 x 175 %: 2,29 % - Vekst ut over grenseverdien 2,52-2,29: 0,23 - Nye innb. ut over grensa 18.227 x 0,23: 41,5 - Veksttilskot: kr 46.575 x 41,5: 1,9 mill. Basert på ein årleg folketalsauke på 2,5 % i Klepp og landet 1,3 % i 2013 og i HP-perioden, vil veksttilskotet etter dagens reglar halde seg lågt etter 2014. For åra etter 2014 har vi lagt inn tal basert på KS sine berekningar, som viser følgjande: 2015: 0,2 mill., 2016: 1,1 mill. For 2017 foreligg enno ikkje tal. Oppsummering frie inntekter 2013-2014. OPPSUMMERING FRIE INNT. 2013-2014 Anslag Budsjett Endring NOMINELL AUKE OG REALAUKE i mill.kr rekneskap-13 2014 Skatt 460,4 480,2 19,8 Inntektsutjamning -7,2-7,6-0,4 453,2 472,6 19,4 Rammetilskot: Innbyggjartilskot 392,5 419,0 26,5 Utgiftsutjamning -26,1-24,4 1,7 Tilskot etter særsk.fordeling 0 0,8 0,8 INGAR -1,1-1,1 0 Veksttilskot 4,3 1,9-2,4 Korr.elever priv./statl.skuler 0,3 SUM rammetilskot 369,9 396,2 26,3 SUM FRIE INNTEKTER 823,1 868,8 45,7 Pris-/lønnskomp. lagt inn i rammene -27,8 Disponibel realvekst Disponert/vidareført realvekst rammetill. 17,9 1.tertial-13-6,7 Til fordeling 11,2 I avsnitt 2 framgår korleis desse midlane er disponert 35

6.2.3. Realvekstpåslag frie inntekter 2014-2017 I regjeringa sitt forslag til statsbudsjett 2014 er realauken i dei frie inntektene i kommunesektoren i 2013 oppjustert (etter auka skatteanslag) til 4,2 mrd. Av dette utgjer kommunane sin del om lag 3,5 mrd. For 2014 er tilsvarande realvekstanslag 5,2 mrd. for heile kommunesektoren og 4,3 mrd. til kommunane. Regjeringa begrunner ein stor del av nemnde auke med den demografiske utviklinga. Folketals-utviklinga/-endringane vil merkast enda sterkare på kommunane sitt utgifts- /tenestenivå i åra framover. Det må difor vera grunn til å forvente at regjering og Storting følgjer opp tilsvarande på inntektssida. Ut frå dette resonnementet meiner økonomiutvalet det er forsvarleg - og nødvendig - å leggja inn eit tilsvarande anslag på realvekst i heile HP-perioden - på 4 milliarder pr. år. Klepp kommune sin andel vert sett til 3,5 o/oo basert på erfaringstal og statistikk frå tidlegare fordeling av dei totale frie inntektene. Dette vil gi oss realauke i dei frie inntektene på 14 mill. i året frå 2015. I løpet av 3 år i 2017 vil akkumulert realvekstpåslag vera 42 mill. 6.2.4. Finansutgifter/-inntekter Lånegjeldsutvikling Prognosen for gjeldsutviklinga i perioden baserer seg på foreliggjande forslag til investeringar i perioden på 597 mill. inkl. VA-sektoren. Av dette er 407 mill., eller 68 %, forutsatt finansiert med lån. Sjå eige avsnitt nedanfor om investeringsbudsjettet. Ein gjer merksam på at lån for vidare utlån i Husbanken (Startlån) er inkludert i desse tala og første grafen nedanfor. For ordens skyld har ein laga tilsvarande grafikk for lånegjelda ekskl. Startlån sjå graf nedst på sida: 1 200 1 000 800 600 400 200 0 Prognose brutto lånegjeld mill.kr pr. 31.12. 935 980 989 1 021 791 812 R 2012 B 2013 B 2014 B 2015 B 2016 B 2017 Graf: Utvikling lånegjeld i mill.kr. i perioden (2012-2013) HP 2014-2017 inkl. Startlån:: Graf: Utvikling lånegjeld i mill.kr. i perioden (2012-2013) HP 2014-2017 ekskl. Startlån:: 36 1 000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Prognose brutto lånegjeld mill.kr pr. 31.12. 818 862 868 895 693 705 R 2012 B 2013 B 2014 B 2015 B 2016 B 2017

Anslag renteutgifter/-innt. %-p.a. 2014 2015 2016 2017 Snitt eksisterande og nye lån 2,5% 2,75% 3,25 % 3,75% Anslag renteinntekter % p.a. Ansvarlege lån til Lyse og Klepp Energi 3-mnd. NIBOR + 2,0 % Renter bankinnskot 3-mndr. NIBOR + 1,0 % Renter/avkastning obl.fond/andre plasseringar Snitt i heile HP-perioden 4,5 % Rentekompensasjon frå staten Følgjer Husbanken sine flytande rentebetingelser (2,5 % i 2014) Rent ebeti ngels er Avdrag Avdragstid ordinære lån er basert på 20 år. Avdragstid for lån i Husbanken er 25 år utan avdragsfrihet. Utbytte E-verka For Lyse baseres utbyttet på overskot i storleik frå 425 mill. i 2014 aukande til 450 mill. i 2016-17. Klepp kommune som eigar av Klepp Energi har forventing om stigande utbytte, sjølv om nedbetaling av ansvarleg lån tar til f.o.m. 2013. Ein må vera merksam på at dersom utbyttet (eller deler av det) vert dekkja av Klepp Energi sin eigekapital, og ikkje av overskot, så kan ikkje dette førast som inntekt i drifta. Da må dette førast i kapital-/investeringsrekneskapen. UTBYTTE Mill.kr LYSE LYSE KLEPP ENERGI Totalt i mill.kr. Klepp kommune i mill.kr. Klepp komm. mill.kr 2014 425 18,0 7 2015 435 18,5 8 2016 450 19,0 9 2017 450 19,0 9 6.2.5. ANDRE FELLESINNTEKTER/-UTGIFTER Seniortiltak, eigeassuranse AFP 62-65 år og premieavvik Til dekning av vikarutgifter i samband med seniortiltak vert det sett av årleg 1 mill. Eigenassuransen (til KLP) for AFP-uttak 62-65 år har auka ganske mykje dei siste par åra, og det vert behov for å setja av minst 4 mill. årleg. Premien for 100 % utjamning ligg på 1 % av pensjonsgrunnlaget. Nivået på pensjonsgrunnlaget ligg i 2013 rundt 350 mill. Om forbruket ved eigeassuranse auke ytterlegare bør ein vurdere å gå tilbake til vanleg utjamningpremie i KLP. Ein skal likevel vera klar over at å gå tilbake til utjamning vil koste ein del ekstra. 37

Akkumulert premieavvik var pr. 31.12.2012 ca. 30 mill. I 2013 og 2014 er det forventa høgare premie enn kostnad, noko som inneber at det akkumulerte premieavviket auke. Det er grunn til å tru at pensjongjelda til oss sjølv vil vera oppe i 40 mill. pr. utgangen av 2014. Som følgje av denne utviklinga, som tærer kraftig på kommuane sin likviditet (ca. 30 milliarder på landbasis), har regjeringa foreslått at nedbetalingstida vert korta ned til 7 eller 5 år frå 2014. Vi vil då operere med ein mix av tre ulike nedbetalingsvilkår: 15 år for pådregne premieavvik i åra 2002-2011, 10 år for åra 2012-2013 og (sansynlegvis) 5 år frå 2014. Det vil ta nokre år før den avkorta nedbetalingstida får tung effekt på dei årlege avdraga. Men med aukande pensjonsgjeld slik vi ser i 2013 og 2014 så vil uansett nedbetalingterminane auke. Det er difor budsjettert med 4,2 mill. i 2014 og 2015 og 5 mill. frå 2016. Frå Frøylandsvatnet 38

PROGNOSE FELLESINNTEKTER/-UTGIFTER 2014-2017 Pr.08.11.13 Vedtatt HP 2013 - basert på anslag R-12: Klepp og landet + 5,4 % 2013 HANDLINGSPLAN Korrig.bud.2013 - basert på inngått skatt-12: Klepp 7,0 % og landet 6,0 % REGN- OPPR. REVID. ANSLAG Faste 2014-priser Anslag rekneskap 2013: Klepp + 8,5 % og landet + 6,2 % SKAP VEDTATT BUDSJ. REGNSK. Budsjett 2014 - basert på rekneskap-13: Klepp + 4,3 og landet + 3,6 % 2012 BUDSJ. 1.tert. 2013 2014 2015 2016 2017 SKATT FORMUE/INNTEKT 424,5 445,1 454,0 460,4 480,2 480,2 480,2 480,2 INNTEKTSUTJAMNING -5,1-2,2-4,1-7,2-7,6-7,6-7,6-7,6 NETTO SKATT 419,4 442,9 449,9 453,2 472,6 472,6 472,6 472,6 INNBYGGJARTILSKOT 367,2 392,5 392,5 392,5 419,0 421,5 421,5 421,5 UTGIFTSUTJAMNING -17,3-26,1-26,1-26,1-24,4-24,4-24,4-24,4 KORR. ELEVER PRIV./STATLIGE SKULAR 0,5 0,3 0,3 INNTEKTSGARANTITILSKOT -1,2-1,1-1,1-1,1-1,1 TILSKOT ETTER SÆRSKILT FORDELING 4,1 0,0 0 0 0,8 0,8 0,8 0,8 VEKSTTILSKOT 7,2 4,3 4,3 4,3 1,9 0,2 1,1 0,0 SUM RAMMETILSKOT 360,5 369,6 369,9 369,9 396,2 398,1 399,0 397,9 Påslag realvekst frie inntekter: 3,3 o/oo av 4 mrd. 14,0 28,0 42,0 FRIE INNT.+ REALVEKST 779,9 812,5 819,8 823,1 868,8 884,7 899,6 912,5 SPRÅKDELING: 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 Momskompensasjon investeringer 10,3 31,7 27,5 27,5 42,7 25,7 17,6 21,4 FELLESINNTEKTER: Rentekomp. frå staten: Omsorgbust./skuler/kyrkje 2,7 3,0 3,0 3,0 2,7 2,6 2,5 2,4 Tilsk.grunnskuleref.-97 (art 1816) 1,0 0,6 0,6 0,6 0,6 0,5 0,5 0,5 KLEPP ENERGI A/S: UTBYTTE 4,5 7,0 7,0 7,0 8,0 9,0 9,0 9,0 RENTER LÅN 1,6 2,0 2,0 2,0 1,8 1,8 1,9 2,1 FRIKRAFT 1,2 1,5 1,5 1,5 1,3 1,3 1,3 1,3 LYSE ENERGI A/S: UTBYTTE 14,8 16,0 16,0 16,0 18,0 18,5 19,0 19,0 RENTER LÅN 4,7 5,5 5,5 5,5 4,8 4,8 4,9 4,9 RENTEINNT. INNSK./PLASSERING/ 5,7 5,2 5,1 5,2 5,3 5,7 6,1 6,7 Renter SWAP,fondsobl., kursgevinst 2,6 Renteinnt. Etabl.-/START-lån 2,7 3,4 3,1 3,3 3,4 3,6 3,8 3,8 Positivt premieavvik KLP 19,8 Div.inntekter 0,5 Kalk. renter og avskr.- overføring fra VA 1,0 2,5 2,5 2,4 2,5 2,5 2,5 2,5 62,8 46,7 46,3 46,5 48,3 50,4 51,4 52,1 A. SUM FELLESINNTEKTER 845,7 862,2 869,1 872,6 920,1 938,1 954,0 967,6 RENTEUTG. Ekskl. etabl./start-lån 19,7 22,0 22,0 22,0 21,7 24,3 26,5 28,4 SWAP-renter og kurstap 3,0 RENTEUTG. Etabl./START-lån 2,8 3,4 3,1 3,1 3,4 3,6 3,8 3,8 AVDRAG ekskl. etabl./start-lån 46,6 45,8 45,7 45,7 49,1 57,1 61,6 64,5 B. SUM FELLESUTGIFTER 72,1 71,2 70,8 70,8 74,2 85,0 91,9 96,7 C. NTO. TIL DISPOSISJON (A-B) 773,6 791,0 798,4 801,8 845,9 853,1 862,1 871,0 31,7 Overf. driftsmidler til invest.= momskomp inv. (føres i inv.reknesk. frå 2014) 10,3 31,7 27,5 27,5 42,7 25,7 17,6 21,4 Særlege utg./innt./overf./avsettingar: Seniortiltak: Vikarutgifter 0,9 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 Dekn. akk. premieavvik KLP/STP 1,5 2,0 2,0 2,0 4,2 4,2 5,0 5,0 Negativt premieavvik STP 2,2 Egenass. AFP 62-65 år 3,5 3,0 4,0 4,0 4,0 4,0 4,0 4,0 Avsett.forsikringsfond (eigenandel) 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 Avsetting nytt fond mva.komp.investeringer 6,9 Avsetting bundet driftsfond 0,2 Avsetting disposisjonsfondet 14,5 0,0 0,0 0,0 0,0 1,7 0,7 9,0 Avsett del av redusert pensjon KLP 2013 (til dekn.auka pensj.kostn.) 1,3 1,3 1,3 Avsett til driftskonsekvenser investeringer 1,4 5,0 5,0 Div.utg/formannsk.till.løyvingar 0,6 0,2 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 D. SUM OVERF./AVSETTINGER 30,4 7,6 8,7 8,7 9,6 12,7 16,1 24,4 (C-D) TIL FORDELING PÅ ETATANE FØR BRUK FOND 743,2 783,4 789,7 793,2 836,3 840,5 846,1 846,6 BRUK AV PENSJONS (DISP.)FOND 9,2 2,0 2,0 2,0 TIL FORDELING INKL.BRUK AV FOND 845,5 842,5 848,1 848,6 FORDELTE RAMMER 749,5 783,4 789,7 789,7 845,5 842,4 848,1 848,6 OVER-/UNDERSKOT (botnlinje) -6,3 0,0 0,0 3,5 0,0 0,0 0,0 0,0 39

ETATSDEL 40

Sentraladministrasjonen Sentraladministrasjonen omfattar rådmannen, politisk sekretariat, sentralarkiv, sentralbord, personal, lærlingar, økonomi, rekneskap/løn, budsjett, finans, innkjøp og IT. I 2014 er sentraladministrasjonen tildelt ei pris- og lønsjustert nettoramme på 36,7 mill. Dette utgjer 4,4 % av total nettoramme på 825,2 mill. Dei øvrige åra ligg ramma mellom 37,3 og 36,7 mill. avhengig av valår eller ikkje. Fellestenestene, personalavdelinga og politisk sekretariat Generelt Hovudbilete av situasjonen er at det blir arbeidd godt innan alle dei sentrale arbeidsfelta sentralarkivet, sentralbordet (servicetorget i rådhuset) og personaltenestene og politisk sekretariat. Tenestene arbeider innan stramme rammer i forhold til alle dei oppgåvene som skal løysast. I fleire handlingsplanar tidlegare har ein peika på situasjonen, og tatt høgde for at det er ein situasjon som ein ønskjer å vurdere fortløpande. Dette medførar at sjølv om ein ser eit behov for å utvide engasjementet på fleire område, er det ressurssituasjonen som avgrensar desse muligheitene. I denne samanhengen vert det spesielt viktig å vurdera følgande områder i perioden Informasjon, kommunikasjon, sikkerheit og vidareutvikling av elektroniske tenester er oppgåver som det burde vore sett av meir ressursar til. KS anbefaler kommunane sterkt å satse meir på sikkerheit rundt mellom anna elektronisk kommunikasjon kalla Digipost eller BrevUT. Dette er og modular som kan integrerast med sak og arkivsystem. Politisk sekretariat har systemansvar for ESA, sak og arkivsystemet. Dette er eit stort system som blir brukt av alle etatar / avdelingar i kommunen. Å styrkje utnytting, vidareutvikle elektronisk dokumentflyt, kommunikasjon og meir satsing på internopplæring vil heilt klart vera ressursbesparande for mange. Koordinering, integrering mellom fagsystem og ivareta utnytting av personalsystemet er oppgåver som ein og har mangelfulle ressursar til. Det er i dag 3 ½ stilling + leiar som arbeider i IT-avd. sentralt. I tillegg er det tatt inn lærling i IT-avdelinga frå hausten 2013. Ut over dette kjem stillingsressursane til IT i etatane. Likevel er det eit stort behov for å styrkje den faste bemanninga. Noverande stab rekk ikkje over dei oppgåver og tenester som skal løysast. Samstundes er det samla kompetansefeltet avgrensa sett i høve til det spekter av nye tenester som vert etterspurt. Etter ei samla vurdering vil ein be om stillingsauke i 2014 til ei 100 % IT-stilling som kan ivareta og koordinere desse oppgåvene. Dette er tiltak utanfor sentraladministrasjonen si ramme på 600.000,-. Iflg reglementet for godtgjersle - folkevalde, ksak 15/11 skal ordførar ha 110% av godtgjersla til stortingsrepresentantane. Tilsvarande er ordførar si løn grunnlag for utrekning av godtgjersla til medlemmene i styre, råd og utval. Stortingsrepresentantane fekk justert godtgjersla si pr 01.05.2013 til kr 836.579. Utviklinga av godtgjersla til stortingsrepresentantar har vore relativt stor dei siste åra: 2011 kr 750.900 pr jan. 2012 kr 777.630 og frå 01.05.2012 kr 811.505. Det er behov for ei auke ut over ramma på godtgjersle til folkevalde på ca. 0,55 mill. pr. år frå 2014. 41

Lærlingeplassar er eit satsingsområde for kommunen. Med bakgrunn i tidligare vedtak ønskjer ein å auke talet dei næraste åra. Då det er noko usikkert både kva antal ein endar opp med og kostnadane knytt til desse er det foreslått utanfor ramma ein gradvis auke frå kr. 500.000 i 2013 til 700.000 i 2016. Kontingenten til KS har auka jamt og trutt dei siste åra, herunder særleg dei såkalla OUmidlane. Berekna årlege meirutgifter frå 2014 vert ca. kr 150.000. Denne kontingentauken er belastande for sentraladministrasjonen som i utgangspunktet har tronge rammer. Etter lov om trudomssamfunn av 13. juni 1969 19 skal trussamfunn ha eit tilskot frå kommunen tilsvarande det Den Norske kyrkja får pr medlem. Eit samla drifts- og investeringsbudsjett skal leggjast til grunn for utrekninga. Sett i høve til antatt investeringsnivå i 2014-2015 vil avsette midlar stort sett dekke tilskotet desse åra. I 2016 kan det bli behov for rammeauke på ca. kr 250 000. Utfordringar/handlingsmål i 2014 Styrkje utnyttinga av sak/arkivsystemet og integrasjon med andre fagsystem. Vidareutvikla elektronisk dokumentflyt, elektronisk kommunikasjon og styrke internopplæring. Vidareutvikling av tenester og service til publikum på web/internett. Styrkje service og vidareutvikle elektronisk kommunikasjon for og til politikarane. Vidareutvikle eit godt arbeidsmiljø, god oppfølging av sjukemelde som kan føra til redusert sjukefråvær og god rekruttering. Vidareutvikle og sikre betre utnytting av personalsystemet. Økonomiavdelinga Økonomiavdelinga er ei eining med mange fagdisiplinar. Å ivareta kravet til oppdatert kompetanse er ei stor utfordring. Dette gjeld innanfor alle fagfelta, men kanskje i størst grad innanfor IT. Driftskostnadane til IT/IKT ut over løn vil auke i 2014 også. Med stadig fleire avanserte løysningar i drift aukar behovet for å leige inn ekspertise frå leverandørane. Behovet skyldast dels manglande muligheit for oss til å inneha tilstrekkeleg spisskompetanse på så mange ulike område, og dels manglande kapasitet og ressursar (personell) i IKT-avdelinga. Priser på leige av fiberlinjer og telefoni har gått ned så der kjem vi til å bruke litt mindre enn før, men det veg ikkje opp for auka konsulentbruk samt vedlikehaldsavtaler på dei forskjellige systema. Microsoft legger om licenspolitikken og kjem til å tvinge oss over til å leige licensar i staden for å kjøpe dei. Da flyttast licnskostnadane frå investering til drift. Vi står midt i den prosessen nå, men har ikkje tatt noko avgjersle ennå. Derfor ikkje dette tatt med i overslaget. Skatteavdelinga (med sine 2,6 årsverk) vart frå 01.01.2013 slått saman med skattekontora i Time, Gjesdal og Hå - under namnet Jæren kemnerkontor. Kontoret er etablert i Bryne, med Time kommune som vertskommune. Driftskostnadane blir i h.t.avtalen fordelt etter folketal. I budsjettet for 2013 blei det varsla noko auke i høve til dei utgiftene vi har hatt med eige kontor i Klepp først og fremst pga. husleige. Vi ser no at utgiftsauken ligg rundt kr 200 000. 42

Arbeidet med budsjett, økonomistyring og regnskapskontroll sentralt blei styrka i 1.tertial 2013 med ny stilling. Det blei lagt inn 0,2 mill. i rammeauke fra hausten 2013. For å dekkje opp heilårskonsekvensane er det lagt inn ytterlegare 0,4 mill. årleg f.o.m. 2014. Innanfor rekneskap og innkjøp vert det lagt ned stor innsats på effektivisering, med vidareutvikling av m.a. e-handel/e-faktura og andre tenester/rutiner. Dette skal vi halde fram med. Deirektoratet (Difi) har sett høge mål for kommunane frå 2014. Innkjøpsleiar har no fungert i stillinga i ca.1 ½ år.stillinga dekkjer eit stort, og nærast umetteleg behov. Ikkje minst ute i etatane, som treng fagleg bistand i samband med sine innkjøp. Vi trur at dette vil gi økonomiske gevinster på sikt. Utfordringar/handlingsmål i 2014-2017 Halde fram med effektiviserings- / forbetringstiltak. Vidareføre satsing på IKT/digitale løysningar og bruk av e-handel/e-faktura Styrke og kvalitetssikre økonomisk kontroll og rapportering Forsere innkjøpsarbeidet. Få på plass rutinar og oppdatert reglement og sikre at desse vert følgt Styrke opplæring og kompetanseheving innanfor dei ulike fagfelta IKT, økonomi/finans, løn og innkjøp Oppsummering driftstiltak utanfor ramma sentraladministasjonen: mill.kr 2014 2015 2016 2017 IKT-drift 0,5 0,6 0,7 0,7 KS-/OU-kontingent 0,2 0,2 0,2 0,2 Andel utgifter Jæren kemnerkontor 0,2 0,2 0,2 0,2 Stilling IKT 0,5 0,7 0,7 0,7 Lærlingar 0,5 0,6 0,7 0,7 Tilskot trusamfunn 0,3 0,3 Godtgjersle folkevalde 0,5 0,5 0,5 0,5 Val 0,1 0,1 SUM 2,4 2,9 3,3 3,4 Når det gjeld investeringar for sentraladminstrasjonen/ikt og kommentarar til desse, viser rådmannen til avsnitt 3 om kommunen sine samla investeringar. 43

Etat for skule og barnehage Om rammer og behov Framlagt netto driftsramme for 2014 er på kr 397.317 mill jfr. skriv frå rådmannen av 25.9.2013. Det er inkludert eit rammetillegg på 0,3 mil. til tilskot til ikkje kommunale barnehagar, pga. auke i tilskotssatsen til dei private barnehagane til 96 % frå 1.8.2013. Etaten har også fått tilført 2.617 mill pga. auka pensjonsutgifter. Frå 2013 blei det lagt inn rammeauke tilsvarande 5 lærarstillingar. Frå 2014 må etaten redusera ramma med kr 2,5 mill for å finna dekning for desse stillingane. Det er gjort ved å omorganisera Klepp familie og friluftsbarnehage (kr 1,350 mill), legga ned Open barnehage (kr 0,650 mill) og redusera ramma med 0,5 mill pr år i samband med handlings- og økonomiplanen for 2014-17 (jfr sak 9/13 i Hovudutval for skule og barnehage, 7.3.2013). Ny plan og ny visjon Ny plan for kvalitetsutvikling for barnehage og skule blei vedteken av hovudvalet i april 2013. På førehand hadde både elevar, tilsette, foreldre og politikarar vore delaktige i gode drøftingar både om visjon og prioriteringar. Ny visjon for etaten blei Meir læring for alle! og i samsvar med dette har planen fokus på dei grunnleggande kompetansane. Grunnskulen Elevtalsutvikling 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 Barnesteget 1833 1845 1935 1929 1960 Ungdomssteget 801 786 742 770 749 Sum elevar i Klepp 2634 2631 2677 2699 2709 Over nokre år har Klepp hatt eit stabilt elevtal. Demografiske utslag gjer at fleire tilflyttarar likevel ikkje medfører auka elevtal. Syklusen går i 5 til 10 års bolkar. Klepp går nå inn i ein oppgang også demografisk. Det vil gje utfordringar for elevtalet framover og er tatt opp i skule- og barnehagebruksplanen. Auken på ca 50 elevar frå 2014 til 2015 tilseier ein auke på ca 2,5 stillingar kostnadsrekna til kr 1,5 mill i årlege meirutgifter. For hausthalvåret 2015 vil det utgjera kr 650.000,-. Oppsummert kostnadsauke p g a elevtalsauke 2015 kr 650.000,- 2016 kr 1,8 mill 2017 kr 2,25 mill Tilstandsrapporten blei behandla i kommunestyret 25.2.2013 Denne synte ei positiv utvikling i lesing og rekning for dei første årsstega, men også at den sterke satsinga på lesing over 3 år ser ut til å gje resultat også i ungdomsskulen. Eksamensresultata for 2012 synte likevel ingen forbetring. Lese- og reknesatsinga held fram, i samsvar med den nye planen for kvalitetsutvikling. Det blir også særleg merksemd på motivasjon og meistring på ungdomssteget, jfr St meld 24. Hovuddelen av dei nye stillingane frå 1.8.2013 går til elevar med kostnadskrevjande tiltak. Skulane melder om vanskar med å få ressurskabalen til å gå i hop slik at dei kan hjelpa elevar med lese-, skrive- og reknevanskar. Grunnleggande kunnskapar er blant dei viktigaste tiltaka 44

for å gje dei unge kjensle av meistring slik at dei kan koma seg igjennom vidaregåande skule og klara seg i samfunnet. I dag blir for mange ressursar brukt på å reparera i ettertid. Det er forventa at dei nye stillingane i språkstasjonen på Kleppe skule skal gje dei minoritetspråklege elevane eit betre løft det første året. Skulane ser likevel at det er lite ressursar til å følgja opp elevane når dei tek til i vanleg klasse. Og då melder skulane at det er vanskeleg å gje god nok hjelp. Prosjektet Ny Giv rettar seg mot elevar med svake karakterar på 10. steget. Målet er å motivera og støtta dei, slik at dei kjem inn på og fullfører vidaregåande opplæring. Ny Giv har vore eit vellykka prosjekt. Fleire elevar i dette prosjektet har fått betre karakterar på eksamen nå i vår. Dei statlege midlane blir ikkje vidareførte. Det er eit ønske om å vidareføra metodikken også på dei andre stega i ungdomsskulen. Kommunalsjefen ser gjerne at ein vidarefører Ny Giv i den komande handlingsplanperioden, men pga. innsparingstiltak har dette tiltaket blitt tatt ut av ramma. (jfr sak 9/13 i Hovudutval for skule og barnehage, 7.3.2013 der etaten vart pålagt å spara 0,5 mill pr. år). Samarbeidet om Jærskulen starta for alvor opp hausten 2013. Det er forventningar til at dei fire Jærkommunane i eit tett samarbeid både skal bidra til å forbetra kvaliteten på elevane si opplæring, støtta lærarar og leiarar i kvalitets- og skuleutviklinga og samstundes løysa ut rasjonaliseringsgevinstar. Skulane har vanskar med å rekruttera nok lærarar. Prognosane for handlingsplanperioden tilseier at utfordringa med rekruttering vil bli endå større. Dette vil også vera eit felles satsingsområde i Jærskulen. Kommunen er også i ferd med å laga ein strategisk plan for rekruttering. Der får lærarar og førskulelærarar ein viktig plass. Det viktigaste tiltaket for å rekruttera pedagogiske leiarar i barnehagen har vore å gje stipend til assistentar og miljøarbeidarar som allereie arbeider i Klepp og gje stipend til førskulelærarar under utdanning som vil binda seg til Klepp kommune. Dette blir også det viktigaste tiltaket i skulen. Planen for administrasjonstid i skulane frå 2008 har ikkje blitt starta på av økonomiske grunnar. På grunn av elevtalsauke i nokre skular, har desse likevel auka sekretærstillingane og rektor- og ass.rektor-stillingane noko. Dette har vore naudsynt, men har gått på kostnad av midlane til opplæring for elevane. Det har altså ikkje vore lagt inn midlar til auka administrasjonstid i samsvar med elevtalsauken. Dersom det ikkje kan gjerast, bør kommunen sjå på meir rasjonelle løysingar for å nytta nåverande ressursar til administrasjon av skulane. Barnehagen Utviklinga av barn i barnehage 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18 Barn under 3 år 430 445 460 475 490 Barn 3 5 år 855 880 905 935 975 Sum barn i bhg i Klepp 1285 1325 1365 1410 1465 Utviklinga av barnetalet bygger på prognosane i barnehagebruksplanen. Dersom lova om rett til barnehageplass blir endra, må ein rekna med at staten finansierer utgiftene med dette. Frå 1.1.2014 overtek kommunen Myrsnibå barnehage. Dette får ikkje økonomiske konsekvensar. 45

I forslaget til barnehagebruksplan blir det auka behovet for barnehageplassar løyst slik: 2014: Påbygg Kleppestemmen FUS barnehage 2015: Påbygg Orre barnehage 2016: Påbygg Myrsnibå barnehage. Fleire barn som er busett i Klepp får plass i dei private barnehagane. 2017: Ny barnehage med plass til 55 barn ekstra. Denne utbygginga vil føra til auke i driftsutgiftene til barnehagane: 2014 2015 2016 2017 Auke i tilskot til private bhg 2,6 mill 6, 2 mill 8,1 mill 10 mill Auka drift kommunale bhg. 1,6 mill 3,6 mill 4,3mill 6,8 mill Auka drift bhg: 4,2 mill 9,8 mill 12,4 mill 16,8 mill Ligg i ramma 4 mill 6 mill 6 mill 6 mill Udekka i ramma 0,2 mill 3, 8 mill 6,4 mill 10,8 mill Ved auka barnetal i førskulealder vil og rammetilskotet til kommunen auka, slik at tala ikkje blir reine nettoutgifter. Ei stor utfordring for barnehagane er rekruttering av førskulelærarar. Det var 17 pedagogiske leiarar på dispensasjon i dei kommunale barnehagane 2012-2013. Stipendordning til tilsette i barnehagane har vore det tiltaket som gir mest effekt. Det er sett av kr 330.000,- til dette tiltaket ved å redusera på driftsmidlar. Ved å auka andelen av førskulelærarar og samstundes få ned sjukefråværet vil kompetansen i personalgruppa auka, samstundes som det vil gje meir stabilitet. Dette vil ha fokus for å kunne arbeida godt med satsingsområda i den nye planen for kvalitetsutvikling i etaten og Rammeplanen. Det vil vera med å bidra til meir læring for alle i barnehagane. Satsingsområda er språk, rekning, danning, leik og læring og data. Kulturskulen Kulturskulen har 330 elevar. Skulen har framstått som ein god kvalitetsskule. Elevane får 20 minutt opplæring i kvar økt. Kulturskulen ynskjer å utvide undervisningstida for kvar elev, men ser at dette har store kostnader. PPT PPT har 8,3 årsverk. Sjukefråvær i fjor gjorde at det blei noko ventetid i den eine skulekrinsen. PPT har endra rutinar slik at ikkje ein krins skal bli ramma i eit slik høve. Det er ikkje framlegg til endringar for PPT. Etatskontoret Rådgjevar for barnehagesektoren har kome i gang. Det gjer at denne sektoren kan koma i flytsonen. Denne stillinga vil også bidra til at etaten kan ha betre kapasitet til å satsa på tidleg oppdaging og tidleg hjelp, som vil vera kommunen si satsing framover. Kostnadene til skyss vil auka med kr 400 000. Nye naudsynte administrasjonsprogram for skulane vil ha ein kostnad på over kr 100 000 årleg. 46

Kostnaden for fosterheimsborn og elevar i privatskular med hjelpebehov har hatt ein auke alle åra bortsett frå i 2013. Med dei vedtaka og avtalane som er gjort for komande år, er det ein forventa auke på ca. 1,4 mill. For 2014 har ein redusert budsjettet for annonsar med kr 70.000,-, redusert kursbudsjettet for skule med kr 110.000,- og tatt bort tilskot til SFO for barn med spesielle behov på kr 300.000,-. Elles så har ingen av avdelingane fått auke i ramma til drift. Arbeid med å få ned sjukefråværet Barnehagane har hatt eit nokolunde jamt sjukefråvær på ca. 9 % dei siste 5 åra. Det var likevel ein nedgang i 2010 og 2011, for så å auka att i 2012. Det har heile tida blitt arbeidd med å få sjukefråværet ned, men det må og framover bli sett fokus på dette. Det må arbeidast med både det psykososiale arbeidsmiljøet, ergonomi og smittehindring. Det er planar for å tidleg følgje opp sjukemelde for å få dei attende i jobb så tidleg som mogleg. Forslag til tiltak utanfor ramma - Kostnader fosterheimselevar og elevar i privatskular kr 1,4 mill - Skuleskyss kr 0,4 mill - Tilskot til private barnehagar kr 1,8 mill Dette er prioritert først fordi ein veit at ein vil få desse utgiftene. Vidare prioritering utanfor ramma er i prioritert rekkefølgje (jfr sak 23/13 i Hovudutval for skule og barnehage, 22.8.2013) - Auke i barnehageplassar sjå over - Elevtalsauke - sjå over - Elevar med kostnadskrevjande tiltak kr 2,5 mill Andre tiltak utanfor ramma: - Auka ressurs til sekretær og leiing i avdelingane (jfr vedteken plan) kr 1,5 mill - Kulturskulen auka kapasitet kr 0,3 mill - Ny Giv kr 0,6 mill - Plan for bibliotek på skulane Avgiftsauke Rådmann har sett grensa for avgiftsauke utan særskilt vedtak til 4 %. Kommunalsjefen vil tilrå at satsane for kulturskulen og SFO aukar med 4 %. Klepp kommune må forhalda seg til den til ei kvar tid lovfesta maksimalpris for ein barnehageplass. Maksimalprisen for ein heildagsplass er pr. i dag er kr 2.330,- pr. månad. Mangel på prisauke blir kompensert av staten. Investeringar Viser til oppsett frå rådmannen. 47

Etat for helse-, sosial og omsorg Den økonomiske situasjonen i etat for helse, sosial og omsorg har vore anstrengd i mange år. Situasjonen har vore prega av stor auke i oppgåver og tal på brukarar i dei ulike tenesteområde. Mest alle tenester som blir utførd i etaten er lovpålagde og brukarrettane blir stadig sterkare i høve til lovverket. Utviklinga i etaten sine budsjettrammer har såleis vore på etterskot i høve til den faktiske utgiftsveksten. Underdekking 2013 Ved 1. tertial blei det berekna at etaten ville få eit årsresultat på minus 16 millionar kroner i 2013. Kommunestyret bevilga då 5,8 millionar kroner i tillegg til sosialhjelp utgiftene i NAV kontoret. Ved 2. tertial tyder prognosen på eit årsresultat inntil 8 millionar kroner i meirforbruk. Arbeidet med handlingsplanen for 2014-2017 syner at underdekkinga i ramma naturleg nok følgjer med til 2014. Etat for helse, sosial og omsorg si ramme er fordelt på følgjande vis (i heile 1000): Helse,sosial og omsorg: Budsjett 2014 Budsjett 2015 Budsjett 2016 Budsjett 2017 Administrasjon 14979 14979 14979 14979 Helse og sosial avdelinga 85704 85275 87204 87204 Omsorgsavdelinga 185379 184779 188379 188379 Nav/Sosial 18842 18742 19429 19429 Etaten totalt 304904 303775 309991 309991 Ressurskrevjande tenester Utgifter til hjelpetiltak for personar med behov for særs store og samansette tenester har vist ein dramatisk auke i dei seinare åra. Sjølv om kommunen får refusjon frå staten, representerar den kommunale eigenandelen store summar. I 2012 var den kommunale eigenandelen til disse tenestene 52 mill. kr. I 2014 budsjettet er den kommunale eigenandelen til disse tenestene berekna til ca. 58 mill. Dette har i disse åra vore ein medverkande årsak til etaten sitt meirforbruk (sjå figur neste side). 48

Økonomisk oversikt ressurskrevjande tenester Brutto utgifter Inntekt 91750 36102 13108 46524 56923 59953 18432 20424 21217 72726 28517 39560 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Om arbeidet med handlingsplanen Omsorgsavdelinga I tidligare budsjett og rekneskap har det ofte vore vanskeleg å få budsjetta til variabel løn å strekkja til. I dette budsjettarbeidet har det vore gjennomførd ein grundig gjennomgang av alle stillingsheimlar i avdelinga. Fast løn og variabel løn er budsjettert slik at avdelinga sjølv meiner at det skal vere realistisk. Tidligare år har nok variabel løn i nokon grad vore budsjettert for stramt for å koma i balanse. I 2013 har etaten arbeid mykje med å freista å finna innsparings moglegheiter T.d. har nokre stillingar vore haldne vakante i delar av året. Dette arbeidet held fram. Kommunestyret behandla den 27.6.2013 ei sak om nedlegging av 8 sjukeheimsplassar i Sirkelen. Det vil gje ein brutto innsparing på ca 8 millionar kroner. Kommunestyret vedtok samstundes å setje i verk ulike kompenserandes tiltak i regi av heimetenesta, t.d. nye dagplassar for demente og styrking av heimetenesta. Disse tiltaka er no lagt inn i 2014 budsjettet. Netto innsparing vil då bli ca. 3,7 millionar kroner. Den øvrige drifta i omsorgsavdelinga er vidareførd i 2014. Likevel syner det seg at avdelinga manglar 2,9 millionar kroner på å vere i balanse. Netto utgiftsauke til dei ressurskrevjande brukarane i omsorgsavdelinga utgjer 500.000 kr av dei 2,9 millionar kronene som avdelinga manglar. Mankoen blir presentert i oversikta over tiltak utanfor ramma. Eit alternativ til å tilføre ekstra midlar her kan vere å redusere dei kompenserande tiltaka som kommunestyret har vedteke. Ved å la vere å styrke heimetenestene med 2,1 millionar kroner og å redusere auke i dagplassar for demente frå 20 til 10 plassar (910.000 kr.), vil mankoen på 2,9 mill kr i omsorg kunne dekkjast inn. Dette er likevel eit dilemma. Presset på omsorgstenestene synest å vere aukande: - I skrivande stund er alle sjukeheimsplassane fylt opp og kommunen har for nokre døgn betalt SUS for utskrivingsklare pasientar. - Reduksjon i dei kompenserande tiltaka vil kunne føre til ytterligare press på heimetenestene, noko som igjen kan føre til meir betaling til SUS, og auke utgifter i heimetenestene. 49