Hjorteforvalting og jordbruk på hjortejegeranes premissar? Fylkesmannens miljø- og landbrukssamling 2018

Hjorteforvalting og jordbruk på hjortejegeranes premissar? Fylkesmannens miljø- og landbrukssamling 2018

Innhald: Hjorteforvalting sett frå Jølster og Bolset Geografi og grenser Gnr 26 bnr 6, Bolset Om hjortebestanden Hjorteplager vs. Hjortegleder Kvifor har vi rekordstor hjortebestand? våre hypotesar Regelverk og rammevilkår Våre innspel til betre hjorteforvalting

Geografi og grenser - To bestandsplanområde med areal i Jølster - Jan Asle er bonde i Bestandsplanområde 13 Jan Asle Bestandsplanområde 13 Bestandsplanområde 10

Geografi og grenser Bolset 26/6 Ca 100 v.f. sauer Ca 85000 liter mjølk (av ca 212 000 liter i Botavon samdrift) 30 % av samdrifta 45 dekar dyrkajord 70 dekar innmarksbeite 184 dekar skog (produktiv) 159 da leigd dyrkajord 1 part = 1/4 hjort, men det kostar 250 kr/året Kva gjev mest inntekt; hjorten eller sauene og mjølka?

1892 1894 1896 1898 1900 1902 1904 1906 1908 1910 1912 1914 1916 1918 1920 1922 1924 1926 1928 1930 1932 1934 1936 1938 1940 1942 1944 1946 1948 1950 1952 1954 1956 1958 1960 1962 1964 1966 1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 Om hjortebestanden 14000 Felte hjort i Sogn og Fjordane 12000 2007: Skadeomfang, på innmark, taksert til 109 kr/dekar (Eikås, Jølster) 10000 Gjeldande kommunalt måldokument: Redusere bestanden til 2005-nivå (eller lågare) 8000 6000 4000 1983: Ny eigar av gnr 26 bnr 6, Bolset 2000 0

Hjorterekneskap - gnr 26 bnr 6, Bolset Estimert årleg inntekt, jaktrett på hjort: Ein grunneigarpart; 20 kg x 100 kr/kg = 2 000 kr Estimert årleg hjorteskade: Innmark; 200 dekar x 145 kr/dekar = 29 000 kr Granskog; 40 dekar x 36 kr/dekar = 1 440 kr - Sum skade 30 440 kr = Årleg kostnad (med dagens hjortebestand) 28 440 kr Inntekt per årsverk på eit vestlandsk sauebruk ( 134 v.f. sauer), i 2017, er estimert til (referansebruksberegninger 2017): 135 000 kr altså 11 250 kr/mnd Dvs. eg sponsar hjortejegerane i Bestandsplanområde 13 tilsvarande to månads inntekter for ein sauebonde

Hjorten legg premissar for vår drift: Frøblandingar som tåler hjortebeite - beitefrøblanding Attlegg må tilpassast hjorten legg att sjeldnare og aldri i august Eventuelt hjortegjerde Sikring av rundballelager anleggsgjerder Beiteskader i skog beste delen av grana Skogplanting

Effekten av hjortegjerde Foto: Nibio

Stor bestand = låge slaktevekter

Faktorar som kan forklare kvifor hjortebestanden er vorte så stor? - Det er skote færre dyr enn tilveksten - Jegerane har «spara» på kollene - Uvilje til å skyte kalvar - For dårleg organisering/samarbeid om forvalting og uttak av hjort innanfor naturlege bestandsområde - Bøndene er i mindretal i forvaltinga - Mangel på kunnskap blant jegerar og grunneigarar (jaktrettshavarar) - Kortsiktige omsyn og psykologi har fått prege forvaltinga

Eksempel frå overvakingsprogrammet for hjort, Utvikling av hjortebestanden i Gloppen Leverte Fødselsår Jaktår kjever 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 1992 239 3 3 5 12 10 37 56 75 32 1993 304 0 2 3 8 11 9 38 85 96 43 1994 373 3 5 5 12 9 7 15 51 76 119 60 1995 395 0 4 1 3 10 9 19 29 50 84 118 64 1996 359 3 1 2 2 3 4 8 13 25 37 80 114 62 1997 443 1 3 0 2 1 3 7 12 12 27 51 96 145 76 1998 493 1 1 1 3 9 6 4 9 7 17 29 59 107 152 83 1999 437 3 3 1 2 2 4 3 7 5 7 12 18 52 98 144 74 2000 399 2 1 2 1 2 1 5 4 4 8 6 9 16 73 84 119 60 2 001 503 1 1 2 3 4 3 2 6 6 10 7 15 25 69 123 146 80 2002 512 1 1 2 5 0 2 1 5 3 3 6 11 8 9 33 59 106 165 89 2003 520 0 2 0 0 1 1 2 4 3 6 2 1 5 10 14 23 76 84 168 116 2004 475 0 2 0 1 1 0 2 1 3 5 2 4 8 4 11 18 22 64 90 132 101 2005 406 1 0 0 3 2 2 1 1 3 2 2 5 7 4 8 4 12 17 50 91 124 67 2 006 502 1 1 1 2 0 1 2 1 3 2 2 5 11 10 8 11 22 66 99 159 95 2 007 542 1 1 1 0 1 2 1 2 3 3 2 4 5 8 19 16 27 74 89 172 111 2 008 564 1 1 0 3 4 0 3 6 1 8 12 6 6 13 17 21 92 91 162 117 2 009 621 1 0 2 0 2 2 3 6 2 1 6 6 5 11 17 10 22 32 49 117 186 141 2 010 590 1 0 1 2 1 4 3 2 2 1 3 1 5 3 8 9 13 17 21 41 50 95 194 113 2 011 518 2 2 2 2 0 2 4 2 3 9 10 7 9 16 26 50 98 167 107 2 012 506 2 1 0 0 1 2 2 2 0 0 2 4 8 3 8 9 15 15 29 46 88 160 109 2 013 486 1 0 0 2 3 1 2 1 2 1 1 2 3 5 4 7 8 18 29 42 97 161 96 2 014 520 1 0 2 1 2 3 2 3 2 2 2 2 4 7 7 12 23 23 44 96 180 102 2 015 421 2 0 2 1 0 2 2 2 6 4 2 3 4 3 5 8 9 21 36 73 146 90 2 016 549 1 1 2 0 0 0 1 2 2 5 4 4 5 4 7 4 17 29 48 85 180 148 Sum 18 29 24 59 67 94 171 303 338 378 395 414 448 472 482 468 462 478 503 496 487 493 501 504 516 546 446 446 431 397 333 270 148 Fellingstal 280 351 436 465 427 529 574 525 466 586 533 577 506 480 550 624 626 696 659 567 550 582 567 530 613 Sum årsklasse minus fellingstal 58 27-41 -51 21-57 -92-57 -4-108 -30-81 -19 13-49 -120-110 -150-213 -121-119 -185-234 -260-465 Leverte kjever Snitt 239 304 373 395 359 443 493 437 399 503 512 520 475 406 502 542 564 621 590 518 506 486 520 421 549 Leveringsprosen 88 % 85 % 87 % 86 % 85 % 84 % 84 % 86 % 83 % 86 % 86 % 96 % 90 % 94 % 85 % 91 % 87 % 90 % 89 % 90 % 91 % 92 % 84 % 92 % 79 % 90 % Dødelegheit uta 10 % 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Årgangsstorleik 427 478 499 523 566 596 609 591 584 604 636 627 615 623 633 637 652 690 564 564 545 502 421 341 187 Tilvekst/Auke i bestanden 147 127 63 58 139 67 35 66 118 18 103 50 109 143 83 13 26-6 -95-3 -5-80 -146-189 -426

Eksempel frå overvakingsprogrammet for hjort, Utvikling av hjortebestanden i Gloppen Fellingstal samanlikna med kalveproduksjon 1999-2011 Fellingstal Årgangsstorleik Tilvekst/Auke i bestanden 800 700 600 500 400 300 200 100 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Fellingstal Årgangsstorleik Tilvekst/Auke i bestanden -100-200 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 525 466 586 533 577 506 480 550 624 626 696 659 567 591 584 604 636 627 615 623 633 637 652 690 564 564 66 118 18 103 50 109 143 83 13 26-6 -95-3

- Jegerane har «spara» på kollene

Hjortebestanden i 2007 - etter jakt - Gloppen: 1242 dyr Eldre 14 15,5 år 14,5 år 13,5 år 9 12 12 12,5 år 11,5 år 10,5 år 9,5 år 21 18 14 21 8,5 år 33 7,5 år 24 6,5 år 38 5,5 år 4,5 år 64 68 3,5 år 89 2,5 år 178 1,5 år 234 Kalv 393 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450

35,0 % 30,0 % 31,64 % Bestandsfordeling - alderskategoriar før og etter jakt 2007 393 av 504 kalvar fekk leve vidare etter jakta. Dvs. at 78 % av kalvane vart «sette på». 25,0 % 28,3 % 20,0 % 22,8 % 18,84 % 15,0 % 14,33 % 15,0 % 10,0 % 5,0 % 7,17 % 9,1 % 5,15 % 5,48 % 3,06 % 0,0 % 5,1 % 4,7 % 3,2 % 1,93 % 2,66 % 1,69 % 1,13 % 1,45 % 1,69 % 0,97 % 0,97 % 0,72 % 1,8 % 2,1 % 1,4 % 0,9 % 1,2 % 1,3 % 0,8 % 0,7 % 0,6 % 1,0 1,13 % % Kalv 1,5 år 2,5 år 3,5 år 4,5 år 5,5 år 6,5 år 7,5 år 8,5 år 9,5 år 10,5 år 11,5 år 12,5 år 13,5 år 14,5 år 15,5 år Eldre Før Etter

Kunnskap om hjort Hannkjønn/bukk Hokjønn/kolle

Bestandsområde 13, Gloppen, Jølster og Stryn Kolle m/sesongtrekk: Stadbundne koller, utan sesongtrekk:

Figur 1 Indre Jølster Bestandsplanområde 13 Figur 2 25 Prosent skotne, av observerte koller 23,01 20 20,33 15 15,55 14,78 15,89 15,22 15,79 15,92 10 13,24 11,5 11,86 11,78 12,69 9,94 9,98 12,6 10,71 10,81 12 11,22 5 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Manglande samarbeid - Bestandsområde 13, Gloppen, Jølster og Stryn Felles bestandsplan

Bønder i mindretal Jaktrettshavarar i Klakegg hjortevald 8 35 Aktive bønder Andre

Bønder i mindretal Tal frå søknad om produksjonstillegg (2015) tilseier at: Det er 294 avtaler om leigejord i Jølster 67 % av eigedomane som har jordbruksareal (231 av i alt 345) har areal som er leigt vekk. For 39 % (136) av eigedomane (med jordbruksareal) er all dyrka jord leigt vekk. 41 % av all dyrka jord i Jølster vert driven gjennom vekkleige 64 % (107 av i alt 167) av dei som søkjer om produksjonstilskot leiger jord Kvar av desse søkjarane har i gjennomsnitt 2,7 avtaler om leigejord Dei leiger i gjennomsnitt 72 dekar dyrka jord og 35 dekar innmarksbeite I år er det 117 husdyrprodusentar som søkjer produksjonstillegg, i Jølster Dvs berre ca 30 % av jaktrettshavarane er aktive bønder (117 av 345)

Innspel til hjorteforvaltinga Innanfor dagens regelverk: Kommunane må sette mål om reduksjon i bestandane av hjort Bestandsplanar må sikre at tal løyver ikkje vert ein avgrensande faktor Fri avskyting av kalv og (unge) koller utan kalv Kommunane må syte for at det vert etablert bestandsplanområde som reflektere hjortebestandanes arealbruk gjennom heile året Hjortevald må samarbeide for å fylle kvotane sine og få til ei god kjønns- og aldersfordeling i avskytinga Aktive bønder må vere representert, og deira interesser må takast omsyn til, når bestandsplanar vert laga Bestandsplanområda gjennomfører årleg taksering av beiteskader på innmark (på utvalde areal) Bestandsplanområde må setje av midlar til å følgje opp beiteskader Kommune, Fylkeskommune og Miljødirektoratet må legge til rette for at kunnskap om hjort vert spreidd til flest mogeleg grunneigarar og jegerar Om dette ikkje monnar, vurdere endringar i regelverk som sikrar : At aktive bønder/husdyrprodusentar får jaktretten til dei areala dei driv (eller kjøper fôr frå) heimel for kommunen til å ta ut manglande dyr, i høve til bestandsplan, etter avslutta jakt

Takk for oss!