REGIONAL KRAFTSYSTEMUTGREIING FOR SOGN OG FJORDANE Hovudrapport

REGIONAL KRAFTSYSTEMUTGREIING FOR SOGN OG FJORDANE Hovudrapport 2016 HOVUDRAPPORT

SAMANDRAG SFE Nett AS er utpeika av NVE som ansvarleg for å utarbeide kraftsystemutgreiinga for Sogn og Fjordane. Denne skal beskrive dagens kraftsystem og framtidige overføringstilhøve. Målet for utgreiinga er å medverke til ei koordinert og samfunnsrasjonell utbygging av regional- og sentralnettet. Utgreiinga er ingen bindande plan, men vil utgjere er del av grunnlaget for konsesjonshandsaming av tiltak i kraftsystemet. Arbeidet med kraftsystemutgreiing er eit kontinuerleg arbeid og utgreiinga vert revidert anna kvart år. Hovudrapporten er eit offentleg dokument som skal samanfatte arbeidet og presentere dei viktigaste konklusjonane med vekt på allmenn interesse.. Vi har prøvd å lage hovudrapporten meir oversiktleg og lettleseleg slik at informasjonen lettare kan forståast utanfor fagmiljøet. Det er og utarbeidd ein meir detaljert grunnlagsrapport. Denne er innretta mot fagmiljøet i bransjen og inneheld sensitiv informasjon om kraftsystemet. Grunnlagsrapporten er difor unnateke offentlegheit jfr. beredskapsforskrifta 6-2 og energilova 9-3. Leveringssikkerhet er alltid det viktigaste omsynet i nettplanlegging. Delar av fylket har vore sårbart ved sviktande tilsig til kraftverka i området, men med den nye 420kV leidningen frå Ørskog til Sogndal er nettet langt meir robust i tørrår. Alminneleg forbruk er relativt stabilt, men nye større industrietableringar kan skape behov for tiltak i nettet. Største utfordringa for nettet i Sogn og Fjordane i dag er den veksande produksjonen i området. Planlagd ny produksjon utgjer eit overføringsbehov som dagens overføringsnett langt frå kan klare. Den nye 420kV Ørskog-Sogndal er ein milepæl i nettutviklinga og for tilknyting av ny produksjon. Grunna manglande sentralnettkapasitet vart det i 2009 innført tilkoplingsstopp. Denne vart oppheva i 2016, då var så store delar av 420kV-linja Ørskog Sogndal ferdig, at Statnett at dette var driftsmessig forsvarleg. Fokus på klimautfordringar og eit langsiktig behov for meir fornybar energi, ventar vi vil medføre nye utfordringar for kraftnettet. 420kV Ørskog-Sogndal, med transformeringspunkt, står fram som ei nødvendig og god langsiktig løysing for området, men det er og viktig at sentralnettet også vert vidare styrka, særleg frå Sogndal til Aurland og vidare sørover Vestlandskysten. Samt at det regionale nettet vert fornya og bygd vidare ut i takt med utviklinga elles. Utan ei vidare utbygging av overføringskapasiteten, vil ein ikkje kunne nytte det potensialet for ny fornybar kraftproduksjon som er i området. Side 2 av 37

INNHALD 1 UTGREIINGSPROSESSEN OG MÅL FOR ARBEIDET... 4 2 DAGENS KRAFTSYSTEM... 5 2.1 Overføringsnett... 5 2.2 Forbruk... 8 2.3 Produksjon... 10 3 FRAMTIDIGE OVERFØRINGSTILHØVE... 12 3.1 Forbruk... 12 3.2 Ny produksjon... 15 4 NETTUTVIKLING... 18 4.1 Drivkrefter... 18 4.2 Sentralnettutvikling... 19 4.3 420kV Ørskog - Sogndal... 20 4.4 420kV Sogndal - Aurland... 21 4.5 Auka nettkapasitet ut frå Luster og Årdal... 22 4.6 Ytterlegare nettforsterking «over Sognefjorden»... 23 4.7 Ny 420kV stasjon på Grov... 23 4.8 Nettutvikling Midtre/ Indre Nordfjord... 24 4.9 Nettutvikling Midtre/ Ytre Nordfjord... 26 4.10 Nettutvikling Ytre Sogn og Sunnfjord... 28 4.11 Nettutvikling Indre Sogn... 33 Side 3 av 37

1 UTGREIINGSPROSESSEN OG MÅL FOR ARBEIDET Krav til utgreiingsprosessen er gitt av Forskrift om energiutredninger, samt gjennom rettleiar frå NVE. Ny utgreiing skal utarbeidast kvart andre år. Ved oppstart skal det haldast eit kraftsystemmøte der m.a. alle anleggs- og områdekonsesjonærar i fylket er invitert. Kraftsystemmøtet si oppgåve er å utpeike eit kraftsystemutval for området som skal hjelpe utgreiingsansvarleg og handsame kraftsystemutgreiinga før den blir utgjeven. Kraftsystemutval for Sogn og Fjordane Elkem AS, Bremanger Luster Energiverk AS Norsk Hydro ASA SFE Nett AS Sognekraft AS Sunnfjord Energi AS Statnett SF Årdal Energi KF Hans Inge Solberg Hallgeir Hatlevoll Stein Øvstebø Torgrim Øvrebø Kristen Skrivarvik Vidar Øvretun Bjarte Kapstad Anders Grønstvedt Edvar Holsæter Energiselskapa i Sogn og Fjordane: Dette kapittelet skildrar kort korleis kraftsystemansvarleg har organisert arbeidet med den regionale kraftsystemutgreiinga. Kraftsystemmøte og samarbeid og med andre anleggs- og områdekonsesjonærar vil du finne her. Utgreiingsområde Utgreiingsområdet er regionalnettet i Sogn og Fjordane med unntak av Gulen og Høyanger sør for Sognefjorden. Gulen og Høyanger (sør) ligg i BKK sitt regionalnettområde. Sentralnettet er definert som eige utgreiingsområde der Statnett er utgreiingsansvarleg, men det er og omfatta av denne utgreiinga så langt det er naturleg. Hovudmålsetjinga for utvikling av kraftsystemet i Sogn og Fjordane er at systemet skal dekkje framtidige behov for overføring av kraft i og til/ frå fylket, med gode samfunnsrasjonelle løysingar. Figur 1 Utgreiingsområdet med områdekonsesjonærar Side 4 av 37

2 DAGENS KRAFTSYSTEM 2.1 Overføringsnett Regional kraftsystemutgreiing for Sogn og Fjordane 2016 - Hovudrapport Regionalnettet i området kan grovt inndelast i fire. Nordfjord/indre Jølster. Ytre Nordfjord er knytt til sentralnettet i den nye trafostasjonen i Ålfoten. Indre Nordfjord har sterkast forbindelse til Skei og Moskog. Sunnfjord/Ytre Sogn. For dette området vil Moskog være viktigaste sentralnettpunkt når ny trafostasjon der no vert sett i drift. I skrivande stund er dette området (inkl. Høyanger) forsynt gjennom det gamle sentralnettet og sårbart for kombinasjon av feil i nettet og låg lokal produksjon. Sognekraft-området dekkjer kommunane Vik, Balestrand, Leikanger, Sogndal og delar av Luster. Dette har sentralnettilknyting i Hove, Sogndal og Leirdøla. Indre Sogn er elles knytt saman av kraftige sentralnettsamband mellom dei store kraftverkseiningane og har fleire avgrensa og mindre regionalnett knytt til dette. Vi vil i dette kapittelet beskrive status for overføringsnettet (transmisjon) på R-nett-nivå og dels for S-nettet, samt forbruk og produksjon i området. Figur 2 Skjematisk oppbygging av kraftsystemet (kjelde NVE) Figur 1 Oversiktskart Sogn og Fjordane Side 5 av 37

km Regional kraftsystemutgreiing for Sogn og Fjordane 2016 - Hovudrapport Omfang og alderssamansetjing av overføringslinjer og større krafttransformatorar i regionalnettet er vist i tabell og figurar under: Luftleidning/kabel i R-nettet Spenningsnivå km Kabel 66kV 4,5 Kabel 66kV U n 145kV - Kabel 132kV 5,9 Sum kabel 10,4 Luftleidning 66kV 452,7 Luftleidning 66kV U n 145kV 102,4 Luftleidning 132kV 141,0 Sum Luftleidning 696,1 Totalt kabel + luftleidning 706,5 Tabell 1 Lengde pr. spenningsnivå i R-nettet Figur 2 Fordeling i R-nettet Aldersfordeling, leidningar i R-nettet 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 - Uten 1950-59 1960-69 1970-79 1980-89 1990-99 2000-09 2010- årstal 132kV 11,6 54,2-28,2 38,1 - - 14,8 66kV Un 145 - - - - 27,9 41,4 9,4 23,7 66kV - 99,5 133,6 128,3 67,9 24,5-3,3 Figur 3 Alderssamansetjing, overføringslinjer i R-nettet Aldersfordeling for transformatorar i R- nettet MVA Antal 500 20 450 18 400 16 350 14 300 12 250 10 Som tabell og figurar viser, er overføringslinjene i regionalnettet i all hovudsak luftleidningar. Jordkabel er berre unntaksvis brukt då gjerne i direkte tilknyting til transformatorstasjonar, men og enkelte forbindelsar i tettbygde strøk. Topografien til fylket gjer og at fjordspenn i luft er i hovudsak brukt framfor sjøkabel. Ein relativt stor del av overføringsnettet vart bygd på 1950-60 talet og nærmar seg si tekniske levetid. For krafttransformatorar er gjennomsnittsalderen klart lågare. Dette heng saman med at forbruks- og produksjonsauke har utløyst behov for auka yting. 200 150 100 50 0 1960-1970 - 1980-1990 - 2000 - - 1959 2010-1969 1979 1989 1999 2009 Sum MVA 0 36,5 181 239 99 415 165 Antal 0 3 15 13 5 9 4 8 6 4 2 0 Figur 4 Aldersfordeling, krafttransformatorar Side 6 av 37

Driftstilhøve Forsyningssikkerhet: Generelt er regionalnettet i hovudsak bygd opp av med ringstruktur, slik at alternative forsynings-vegar kan nyttast ved feil i nettet (N-1 prinsippet). Drifta er oftast radiell, slik at omkopling til andre forbindelsar må nyttast i feilsituasjonar. Forbruksvekst har medført at kapasiteten på fleire av desse alternative forsyningsvegane vil vere fullt utnytta ved feil i tunglast. Både Førde, Florø og Sognekraft-området har nyleg fått styrka leveringssikkerheiten. Særleg utfordrande reknar vi reservetilhøva til ytre Nordfjord, sjølv om vi reknar at området fortsatt har N-1 forsyning. I tillegg er det enkelte lokalt sårbare punkt som ikkje tilfredstiller N-1 prisnippet. Utfordringar i kraftnettet Utfordringane kraftnettet kan generelt delast i to hovudområde: Skaffe sikker forsyning til forbruket i området, der enkeltfeil ikkje skal medføre alvorleg forsyningssvikt. Dimensjonerande situasjon vil vere tunglast med lite tilgjengeleg produksjon. Skaffe tilstrekkeleg overføringskapasitet for produksjonen i området. Dimensjonerande situasjonar vil ofte vere lågast med høg produksjon (snøsmelting og haustflaum). Detaljar rundt dette er underlagt teieplikt og blir derfor ikkje nærare omtalt i denne rapporten, men er meir utførleg handsama i grunnlagsrapporten. Figur 5 viser ei kommunevis oversikt over reservetilhøva i regionalnettet. Svakt sentralnett frå Fardal (Sogndal) og nordover har gjort dette området sårbart for tørrår, samt medført tilkoplingstopp for ny produksjon. Dette problemet reknar vi for løyst når det nye sentralnettsambandet Ørskog-Sogndal no vert sett i drift. Figur 5 Oversikt over reservetilhøve i regionalnettet. Kapasitet for ny produksjon: Som nemnd over så vil det nye sambandet Ørskog-Sogndal det igjen gjere det mogeleg å kople ny produksjon til nettet. Det er likevel store utfordringar om den planlagde produksjonsmengda skal realiserast. Figur 6 viser status for ledig kapasitet for nye småkraftverk. Merk at Solund er vist kvit utan kjende planar for ny produksjon. Dette gjeld vasskraft. Solund har stort potensiale for vindkraft. Leikanger har heller ingen kjende småkraftplanar, her er vasskraft-ressursar knytt til den større utbygginga av Leikanger kraftverk. Grønt: Gult: N-1 er oppfylt. Kommunen manglar reserve for delar av forbruket i delar av året. Figur 6 Nettkapasitet for ny produksjon (småkraftverk) Gult: Noko ledig kapasitet, men ikkje alle kjende planar. Raudt: Ikkje kapasitet for ny produksjon. Side 7 av 37 Kvit: Ingen kjende småkraftplanar

2.2 Forbruk Den kraftkrevjande industrien (KKI) står for om lag ¾ av den totale el.bruken i Sogn og Fjordane, fordelt på Hydro sine anlegg i Årdal og Høyanger, samt Elkem Bremanger i Svelgen Alminneleg forbruk (¼ av totalforbruket), er fordelt på anna industri (utanom KKI), transport, anna næringsverksemd og hushald/jordbruk. Diagrammet under viser forbruket i dei ulike sektorane. Om ein ser tilbake til 1970 var forbruket til alminneleg forsyning i fylket rundt 0,6TWh/år. I dag ligg forbruket rundt 1,6TWh/år. 2010 og 2012 var særleg kalde år med hittil høgaste registrerte elforbruk til alminneleg forsyning i 2010. Temperaturkorrigert viser forbruket derimot ein uventa stor nedgang. Ei mogeleg forklaring på dette er at samanhengen mellom temperatur og forbruk ikkje er lineær ved så store avvik frå middeltemperatur. Truleg vert ein større del av forbruket dekka av andre kjelder enn el. i strenge kuldeperiodar, t.d. av vedfyring. I milde vintrar og i periodar med låg kraftpris kan synest som om det er motsett, at ein større del av energi-bruken kjem frå el. Sum el.forbruk (GWh) i Sogn og Fjordane 2014 Kraftintensiv industri 0 % 5 % 8 % 13 % 74 % Bergverk og industri elles Transport og kommunikasjon Anna næringsverksemd Hushald og jordbruk Figur 6 Sum el.forbruk i Sogn og Fjordane - 2014 Kraftkrevjande industri Alminneleg forbruk Den kraftkrevjande industrien i fylket har elektrisitet som dominerande energiberar og dominerer også el. bruken totalt i fylket. Bruken av elektrisk energi til alminneleg forsyning har vore relativt stabil i vårt fylke dei siste 20 åra. KKI utgjer om lag ¾ av el.bruken i fylket. Side 8 av 37

Figur 7 Forbruk av elektrisitet i Sogn og Fjordane (kjelde: NVE/SSB). Figur 8 Forbruk av elektrisitet til alminnelig forsyning i Sogn og Fjordane (kjelde: NVE/SSB) Side 9 av 37

2.3 Produksjon Vasskraftproduksjonen i fylket var i starten lokal og kopla opp mot lokale behov for elektrisk kraft. Utbygging skulle skaffe kraft til bygdene. Etter kvart som behovet auka vart det samarbeidd for større utbyggingar. Det kom og store utbyggingar kombinert med etablering av kraftkrevjande industri. Då utbygginga av dei store anlegga i indre Sogn stod for tur var det for å dekkje behov utanfor fylket. Dei største kraftverka i fylket vart difor bygd ut og er i dag eigd av selskap utanfor fylket. (Statkraft, E-CO Vannkraft, Hydro Energi, Østfold Energiverk). Desse utbyggingane er viktigaste årsak til at Sogn og Fjordane lenge har hatt eit stort overskot på kraft. Utover 2000-talet skaut utbygginga av småkraftverk fart. Vi reknar at dette utgjer om lag 400MW / 1,7TWh ny produksjon. Vindkraftutbygging er så langt beskjeden. Kun eitt anlegg på 23MW er i drift, men planar og potensiale er omfattande. Manglande sentralnettkapasitet har medført tilknytingstopp for kraftverk som fekk konsesjon etter 01.04.2009. Denne er nyleg oppheva. Samla produksjonspotensiale pr. 31.12.2014 Maks. produksjonsyting: 4 139 MW Årsproduksjon (middel): 17 TWh Gjenverande potensiale pr. 31.12.14 Utbyggbart: 4,9 TWh Verna: 6,9 TWh Vasskraftverk sett i drift 2014-2015 To småkraftverk sum 5MW/13GWh Høyanger K2, K3 og K4 er tekne ut av drift etter at Eiriksdal og Makkoren kraftverk er sett i drift. Netto auke 55MW/110GWh Figur 9 Utbygd og målt produksjon i Sogn og Fjordane (kjelde NVE/SSB). Side 10 av 37

Fjernvarme Det er etablert fjernvarmeanlegg fleire stadar i Sogn og Fjordane: Vik: Fjernvarmeanlegget «Eldhuset» er i drift i Vik sentrum. Anlegget vert fyrt med brikettar (bio). Stryn: Bio/propanfyrt fjernvarmeanlegg i Stryn sentrum sett i drift i 2009. Slått konkurs i 2015, nye eigarar i 2016. Sogndal: Sognekraft er i gang med bygging av fjernvarmeanlegg i Sogndal sentrum. Campus-Fosshaugane og delar av Sjøkanten er sett i drift. Anlegget produserer varme frå sjøvatn. Fjernvarmeanlegg i Sogn og Fjordane Førde sjøvatn (under etablering) Vik - bio Stryn bio/propan Sogndal - sjøvatn Høyanger - spillvarme Årdal - spillvarme Bremanger - spillvarme Eid - sjøvatn Høyanger: Høyanger har fjernvarme i kommunale bygg i sentrum og i Hydro sine bygg innafor porten. Fjernvarmeanlegget leverer til 8 kommunale bygg. Årdal: Spillvarme frå Hydro vert brukt til oppvarming av friluftsbadet i Øvre Ardal. Årdal kommune og Hydro ser på om det er mogeleg a utnytte betre spillvarmen fra produksjonsanlegga. Bremanger: I Svelgen er ein del av spillvarmen frå Elkem AS brukt til oppvarming av m.a. Svelgen skule og grasbana i Svelgen. Elkem AS nyttar og ein del av overskotet sjølv. Figur 10 Illustrasjon fjordvarme (kjelde: www.nrk.no ) Eid: Fjordvarme AS vart etablert på Nordfjordeid i 2004. Det vert nytta termisk energi frå sjøvatn til eit vekslarhus der ein har varmeveksling mot ein vasskrets på land. Det går røyrnett i bakken fram til forbrukarane. Oppvarming/ kjøling av bygg og oppvarming av forbruksvatn skjer ved varmepumper tilknytt sjøvassleidninga i grunnen. Side 11 av 37

3 FRAMTIDIGE OVERFØRINGSTILHØVE 3.1 Forbruk Basis prognose Det er utarbeidd ei basis forbruksprognose for området. Denne er basert på framskriving av historisk forbruk og befolkningsutvikling. Viktigaste utviklingstrekk kan oppsummerast slik: Alminneleg forbruk i fylket har beskjeden vekst. Ny basis forbruksprognose gjev ein samla vekst på 1,4% pr. år for alminneleg forbruk. Dette er noko høgare enn for to år sidan (0,9%). Etter ein periode med avviklinga av eldre Søderberg-anlegg har aluminiumsindustrien hatt stabil drift. Sjølv om det i etterkant av finanskrisa i 2009 var ein vanskeleg marknadssituasjon for aluminium, så var drifta stabil i anlegga i Høyanger og Årdal. Vi legg til grunn stabil drift vidare for kraftkrevjande industri i Årdal og Høyanger i basis-prognosen. Elkem Bremanger har hatt periodar med midlertidig redusert produksjon i Svelgen på grunn av marknadssituasjonen. Dette har medført periodar med halvert forbruk. Produksjonen er no normal og vi legg og her til grunn stabil drift vidare, men vi må ta omsyn til at periodar med reduksjon vil gjenta seg, både som del av ordinær drift og meir langvarig ved marknadssvingingar. Mogeleg industrivekst I tillegg til basisprognosen kjenner vi til enkelte mogelege større industriprosjekt som kan medføre auka forbruk: Foto: Ronny Solheim Alminneleg forbruk Beskjeden vekst Prognosen er 1,4 % pr. år Hydro Aluminium Stabil aluminiumsproduksjon i Årdal og Høyanger Elkem Bremanger Periodar med midlertidig redusert produksjon p.g.a. marknadssituasjonen Gruvedrift i Engebøfjellet i Vevring. Datalagring i Gaupne (Bluefjord) og ikkje minst Lefdal Gruve (LMD) som utpeikar seg med store planar. Det har frå tid til anna blitt lagt fram planar for utvidingar, både for Hydro Aluminium sine anlegg i Høyanger og Årdal, samt for Elkem Bremanger. Vi legg til grunn at utvidingar kan bli aktuelle på lengre sikt. Side 12 av 37

Etablering av kraftforsyning frå land til offshore petroleumsinstallasjonar vil vere ei mogeleg utvikling, men i basis forbruksprognose er det ikkje medrekna noko forsyning av kraft frå land. Dersom omfattande elektrifisering skal gjennomførast i Nordsjøen, reknar vi med at forsyning av Tampen-området kan vere aktuelt frå Grov. Utgreiingsansvarleg legg derfor til grunn ei mogeleg offshore forsyning på 100MW frå Grov som eit høgt anslag. Større mogelege industriprosjekt Mineralutvinning i Vevring Ny aluminiumsproduksjon i Øvre Årdal. Ny aluminiumsproduksjon i Høyanger. Datalagringssenter i Lefdal gruver. Datalagringssenter i Luster (Bluefjords) Mogeleg offshore forsyning Engebøfjellet - Vevring (kjelde: Nordic Mining) Lefdal Gruve (kjelde: lefdalgruve.no) Tilbakegang? Ved nye internasjonale lågkonjunkturar kan vi ikkje sjå bort frå bortfall av dagens kraftkrevjande industri. Ei slik mogeleg utvikling er og skissert i energi- og effektprognosa frå 2025 til 2035. Side 13 av 37

Figur 11 Basis energiprognose (GWh), samt mogelege industriprosjekt Figur 12 Basis effektprognose (MW) samt mogelege industriprosjekt Side 14 av 37

3.2 Ny produksjon Ny Sogn og Fjordane har eit stort potensial for ny kraftutbygging. Fleire større vasskraftprosjekt er under utbygging eller i utgreiings-/søknadsfase. Fylket har og eit stort potensiale og mange planar for små vasskraftverk. Her kan det bli utbygd store mengder med ny produksjon. Vi ser og eit omfattande potensiale og stadig fleire planar for vindkraft. Særleg for vindkraft vil framtidige rammevilkår vere avgjerande for utviklinga. Dam Sødalen, Åskåra (kjelde: www.sfe.no) Større vasskraftverk Tabellen under oppsummerer planlagde større vasskraftprosjekt. Ny vasskraft MW GWh Merknad Status Feios 29 99 Konsesjon tildelt Mork 35 88 Konsesjon tildelt, under revurdering Stardalen 16 49 Planlagt inn på D-nett Konsesjon tildelt Gravdalen 11 54 Insteelvane - Øksneelv. 5 10 Konsesjon tildelt 91 290 Vigdøla 16 48 Leikanger 65 160 Alt. C Illvatn pumpekraftverk 48 111 39MW i pumpedrift Øyane 61 89 Breim 32 98 Offerdal - ytre 12 28 Offerdal - indre 36 83 Gjengedal 52 152 Bredvatn - Åskåra 120 64 Netto auke Konsesjonsøkt 465 904 Fått konsesjon, men skrinlagt Innafor eksisterande konsesjon Positiv innstilling frå NVE Positiv innstilling frå NVE Positiv innstilling frå NVE Negativ innstilling frå NVE, påklaga OED Konsesjonsøkt Positiv innstilling frå NVE Positiv innstilling frå NVE Konsesjonsøkt Positiv innstilling frå NVE Tabell 2 Større vasskraftprosjekt Fleire av planane for større vasskraft er knytt til auka utnytting av allereie regulerte vassdrag. Ved utbygging av nye vassdrag er det snakk om uregulert produksjon. Side 15 av 37

Småkraftverk Ei rekkje små- og minikraftverk er under utgreiing, konsesjonshandsaming og bygging rundt om i fylket. Kraftverka vil med få unntak mate inn i dei lokale 22 kvnetta. Det er nesten utan unntak uregulert produksjon. Mange av dei er lokalisert slik at det må relativt omfattande nettforsterkningar til for å få ut krafta. NVE har gjennomført ei kartlegging av potensialet for små kraftverk. Dette er ei ressurskartlegging, basert på digitale kart og digitalt tilgjengeleg hydrologisk materiale. Resultatet av denne kartlegginga viste at Sogn og Fjordane var det fylket i landet med størst potensiale for utbygging av små kraftverk. Denne kartlegginga er nærare beskrive på NVE sine heimesider på Internett. SFE Nett har i samarbeid med andre nettselskap og ulike aktørar i bransjen, søkt å kartlegge kva konkrete planar det vert arbeidd med i utgreiingsområdet. Figur 13 Fylkesvis småkraftpotensiale (NVE) Tabell 3 NVE ressurskartlegging. (tala er eksklusiv Gulen og 50% av potensialet i Høyanger) Basert på kartlagde planar for små og større kraftverk har vi utarbeidd tre scenarier for utbygging av vasskraft med tidshorisont fram mot 2035. Tjøtaelva kraftverk, Hyen (kjelde: Småkraft AS) Figur 14 Historikk og utviklingsscenarie for kraftverk i D-nettet [MW] Side 16 av 37

1.1.1 Vindkraft Potensialet for vindkraft langs kysten er stort. Vindkraft har relativt kort brukstid og høg effekt, og stiller såleis høge krav til nettet. Mange aktørar arbeider med planar for vindparkar, fleire i storleiken 50-150MW. Utviklinga for vindkraft er usikker og avheng av vilkår som framtidig kraftpris, nivå på støtteordningar og miljømessig aksept. Tabellen under viser omfanget av konsesjonssøkte, og gjevne, planar som vil mate inn i nettet i Sogn og Fjordane (nord for Sognefjorden). I alt omfattar det ca. 500MW / 1,5TWh i området. Offshore vindkraft synest uaktuelt innafor tidshorisontet til denne utgreiinga. Figur 15 Kartskisse - vindkraftplanar 1.1.2 1.1.3 1.1.4 1.1.5 1.1.6 1.1.7 1.1.8 1.1.9 Status Vindkraftverk I drift Sum i drift Tildelt konsesjon Anlegg Sum konsesjonsgjeve Konsesjonssøkt Sum konsesjonssøkt Effekt (MW) Årsenergi (GWh) Mehuken 2 18 48 Mehuken 3 5 21 Akkumulert MW Akkumulert GWh 23 69 23 69 Merknad Netto auke, erstattar Mehuken 1 (sum Medhuken 2 + 3 er avgrensa til 23MW) Testområde Stad 10 30 Tidsavgrensa offshore testområde Lutelandet testanlegg 10 27 Lutelandet vindkraftverk 45 120 Okla 21 65 Hennøy 50 150 136 392 159 461 Bremangerlandet 80 240 Konsesjonssøknad avslått, anka til OED Ulvegreina 140 350 Ikkje handsama Vågsvåg 24 72 Konsesjon tildelt, anka til OED Guleslettene 160 480 Konsesjon tildelt, anka til OED 404 1142 563 1603 Tabell 4 Vindkraftplanar Varmekraftverk/ Kraftvarmeverk Ulike planar for små varmekraftverk/ kraftvarmeverk (kombinert produksjon av varmtvatn og el.) har vore arbeidd med. Ut frå det vi ser i dag er det ikkje aktivitet på dette området. Vi legg difor ikkje dette til grunn i arbeidet med utgreiinga. Fjernvarme - Førde Førdefjorden Energi skal produsere varme og kjøling basert på fjordvarme frå Førdefjorden. Eit fjernvarmeanlegg (distribusjon av varmt vatn) er under etablering i Førde. Vil erstatte fleire olje- og el.kjelar for tilknytte kundar i Førde. Side 17 av 37

4 NETTUTVIKLING 4.1 Drivkrefter Nettet i området gjennomgår for tida store endringar, og vi ventar at dette vil halde fram i åra som kjem. Faktorane som endring i forbruk og produksjon påverkar nettutviklinga. Desse vert igjen påverka av bakanforliggande driv-krefter som økonomisk utvikling og marknadstilhøve samt opinion og politiske tiltak. Faktorar som påverkar nettutviklinga Endringar i forbruk Endringar i innmata produksjon Reinvestering som følgje av aldring I figuren til høgre er det forsøkt illustrert dei fire scenaria som er nytta for å avdekke dei ulike behova i overføringskapasitet som kan oppstå, alt etter kva retning utviklinga tek. Utviklinga i alminneleg forbruk er moderat og stabil. Vi ventar det vil vare ved. Dominerande faktor på industrisida er og vil vere kraftkrevjande industri, der både nedgang («tilbakegang») og vekst er mogleg. Andre og nye industrilaster som gruvedrift, datalagring og forsyning til offshoreinstallasjonar kan gje forbruksvekst («Industri»). Økonomiske rammevilkår som nivå på el.avgift og kraftpris samt internasjonale marknadstilhøve er viktige drivkrefter her. Det same er politiske vedtak som løyve til gruvedrift og krav om offshore elektrifisering. Figur 16 Illustrasjon av nytta scenarier I Sogn og Fjordane er det store unytta ressursar for småkraft og vindkraft. I tillegg er det mogeleg med vekst for større vasskraft gjennom høgare utnytting av allereie regulerte vassdrag. Ein viss produksjonsvekst reknar vi i alle scenarier, men høgast i «klimascenariet». Politisk vedtekne støtteordningar for ny fornybar produksjon og kraftpris/marknadstilgang (overføringskapasitet) vil være viktige drivkrefter her. «Tidens tann» vil vere den tredje og mest føreseielege drivkrafta i nettutviklinga. Store delar av regionalnettet vart bygd på 50- og 60-talet. Dette vil være modent for reinvestering i tida framover. Figur 17 Energibalanse ved ulike scenarier Side 18 av 37

4.2 Sentralnettutvikling Figur 20 viser dei viktigaste forsterkingsbehova i sentralnettet. 420kV Ørskog Sogndal (venta ferdig i 2016), er det klar største og viktigaste tiltaket. Denne leidningen er nødvendig for å møte dagens utfordringar. Vidare må dagens leidning frå Sogndal til Aurland oppgraderast til 420kV for å kunne dra full nytte av Ørskog Sogndal. Planlagd produksjonsvekst i Luster og Årdal vil krevje nettforsterkingar frå dette området og inn mot nye Sogndal stasjon. og forsterking ut frå Luster/Årdal. På lenger sikt kan det og bli nødvendig med spenningsoppgradering av nettet frå Sogndal via Hove/Refsdal og vidare sørover mot Modalen og BKK området. Figur 18 Forsterkingsbehov sentralnettet Illustrasjonsfoto (kjelde: Statnett) Side 19 av 37

4.3 420kV Ørskog - Sogndal Regional kraftsystemutgreiing for Sogn og Fjordane 2016 - Hovudrapport Store delar av den nye 420kV kraftleidningen mellom Ørskog og Sogndal er ferdig. Leidningen er sett i drift mellom Ørskog og Ålfoten. Resten av forbindelsen er det planlagd å setje i drift i løpet av 2016. Leidningen vil normalisere forsyningssituasjonen i Midt-Norge. Den vil betre forsyningstryggleiken i store delar av Sogn og Fjordane (samt Sunnmøre) ved at ein får tosidig forsyning på 420kV-nivå. Særleg viktig er langt lågare sårbarheit i tørrår Den vil og gje rom for vidare produksjonsvekst. Tilkoplingstoppen for ny produksjon, som vart innført i 2009, vart oppheva i 2016 då tilstrekkelege delar av leidningen var bygd ferdig. 420kV Ørskog - Sogndal 285 km ny 420 kv-leidning Riving av ca. 170 km av eksisterande leidningar: o 300 kv-leidningen Fardal- Høyanger (ca. 55 km) o 132 kv-leidningen Høyanger- Moskog (ca. 25 km) o 132 kv-leidningen Leivdal Haugen (ca. 30 km) o 132 kv-leidningane Haugen- Sykkylven-Ørskog (ca. 60 km) Seks nye transformatorstasjonar: o Ørsta, Sykkylven, Ålfoten, Moskog, Høyanger og Sogndal (ca. 30 km) Nedlegging av Fardal transformatorstasjon (erstatta av Sogndal) Figur 17 420kV Ørskog - Sogndal Side 20 av 37

4.4 420kV Sogndal - Aurland Regional kraftsystemutgreiing for Sogn og Fjordane 2016 - Hovudrapport Statnett planlegg å oppgradere 300kVleidningen Aurland Sogndal til 420kV. Dette vil skje ved at det vert bygd ein ny leidning parallelt med den eksisterande, som så kan rivast etter at den nye er sett i drift. Samtidig skal den delen av 300kVleidningen Hove Sogndal som er parallell med Aurland Sogndal oppgraderast til 420kV. Til saman skal det byggast om lag 60 km med nye leidningar. Dei nye leidningane er planlagt å vere ferdig i 2020, og dei gamle er venta å bli reve innan utgangen av 2022. Det skal og gjerast utviding av tranformatorkapasiteten i Sogndal transformatorstasjon, og ei mindre ombygging av koplingsanlegget ved Aurland I kraftverk. Figur 19 Kartskisse Sogndal - Aurland Ombygginga vil og føre til at Statnett kan fjerne eksisterande leidning gjennom Fardal. Figur 20 Vurderte alternativ for nettforsterking «over Sognefjorden» Side 21 av 37

4.5 Auka nettkapasitet ut frå Luster og Årdal Regional kraftsystemutgreiing for Sogn og Fjordane 2016 - Hovudrapport Forbindelsen Sogndal-Leirdøla vil danne ein flaskehals om planlagd produksjon i Årdal og Luster blir bygd ut. Systemutgreiinga av sentralnettet i Vestlandsregionen peikar på to aktuelle tiltak for å skaffe nødvendig overføringskapasitet ut frå området. Nærare analysar må gjerast for å avgjere kva tiltak som bør veljast. Uavhengig av alternativa over må og transformeringskapasiteten i Leirdøla aukast ved planlagd produksjonsauke i området. Ny forbindelse mellom Borgund og Øvre Årdal var eit tredje alternativ som vart vurdert. Dette utløyste så omfattande tiltak i eksisterande nett at det vart forkasta. Mogeleg nettforsterking Luster - Årdal Alt A: Ny leidning Sogndal-Leirdøla, samt oppgradering av trafostasjonen i Fortun er enklaste tiltaket som gjev tilstrekkeleg overføringskapasitet for ny produksjon i Luster og Årdal. NB! Dette utløyser forsterking av Sognekraft sitt regionalnett mellom Årøy og Sogndal stasjon. Alt. B: Ny parallell leidning Sogndal Fortun, samt oppgradering av trafostasjonen i Fortun er eit alternativt og meir omfattande tiltak. Dette gjev ei sikrare forsyning til området og utløyser ikkje tilsvarande tiltak i Sognekraft sitt underliggande R-nett. Sogndal-Leirdøla Jostedal Fortun Leirdøla mot Høyanger Sogndal-Fortun Jostedal Fortun Leirdøla mot Høyanger Sogndal Årøy 1 Ø.Årdal Sogndal Årøy 1 Ø.Årdal Tyin Tyin Naddvik+Å.tangen Naddvik+Å.tangen mot Hove Borgund mot Hove Borgund Aurland 1 Inv.kost.: 0,6 mrd.nok Miljøvirkning: Middels/liten Aurland 1 Inv.kost.: 0,8 mrd.nok Miljøvirkning: Middels/stor (Lilla farge = nytt nett med riving av eksisterande anlegg) (Raud farge = nytt nett utan riving av eksisterande anlegg) Side 22 av 37

4.6 Ytterlegare nettforsterking «over Sognefjorden» På lengre sikt kan stor produksjonsauke, kombinert med nye mellomlandssamband medføre eit behov for ytterlegare overførings-kapasitet frå Sogndal og sørover Vestlandet, utover den kapasiteten ny 420kV Sogndal Aurland gjev. Regional kraftsystemutgreiing for Sogn og Fjordane 2016 - Hovudrapport Spenningsoppgradering av leidningane frå Sogndal, via Hove/Refsdal og sørover mot BKK området framstår som som eit naturleg neste steg i sentralnettutviklinga i området. Figur 21 er henta frå rapporten «Systemutgreiing av sentralnettet i Vestlandsregionen» og viser dette tiltaket. Dette tiltaket er kalla «Vestre» alternativ i oversikta over vurderte alternativ i Figur 20. Spenn over Sogndalsfjorden (kjelde: NVE) Det vert anbefalt at ein førebur spenningsoppgraderng av denne forbindelsen når ein elles utfører tiltak i dette nettområdet. Figur 21 Sentralnettsutvikling indre Sogn (svart = eksisterande/forutsatt nett, oransje = spenningsoppgradert nett, lilla = nytt nett med riving av eksisterande, raud = nytt nett uten riving av eksisterande anlegg) 4.7 Ny 420kV stasjon på Grov I samband med planar om vindkraftutbygging på Guleslettene er transformering til 420 kv på Grov vurdert som eit aktuelt nett-tiltak. Alternativt kan ein utvide transformeringskapasiteten i nye Ålfoten trafostasjon, men dette krev meir omfattande tiltak i det regionale nettet. Transformatorstasjon på Grov vart og vurdert i samband med utgreiing av transformeringspunkt tilknytt 420kV Ørskog Sogndal. Grov framstår som eit gunstig og nødvendig transformerings-punkt i eit scenario med mykje utbygd vindkraft. Statnett har prioritert å utvide trafostasjonen i Ålfoten. Ut frå ei samla vurdering, der og kraftutbygging i Hyen er med, meiner SFE Nett at ein ny trafostasjon på Grov framstår som ei betre løysing. Figur 20 Sentralnettsutvikling Indre Sogn Side 23 av 37

4.8 Nettutvikling Midtre/ Indre Nordfjord Figur 22 Nettskisse Midtre / Indre Nordfjord Området vist i Figur 22 har behov for å få fornya og forsterka eldre regionalnettleidningar, både ut frå teknisk tilstand og forsyningssikkerheit, samt at det er venta auka overføringsbehov frå vekst i kraftproduksjon. Fleire tiltak er under planlegging: Lunden (Øksneelvane)-Sandane Reed Frå Lunden stasjon (ved Øksneelvane) via Sandane til Reed har er dagens regionalnettleidning på slutten av si tekniske levetid. Av omsyn til forsyningssikkerheit og framtidig produksjonsvekst treng denne fornying og auka overføringsevne. Frå Reed til Sandane har SFE Nett konsesjon for ny 132kV-leidning, samt oppgradering av Sandane transformatorstasjon. Gjennomførte tiltak Reed Skei: - Leidning er spenningsoppgradert - Skei: auka transformering, ombygd - Reed: ny større transformatorstasjon på nytt stasjonsområde Markane: Regionalnettdelen av stasjonen tatt ut av drift i 2010, funksjon overtatt av Drageset transformatorstasjon i Innvik Sandane: Auka transformeringskapasitet i 2008 Neste steg vert reinvestering av dagens leidning frå Sandane til Øksneelvane/Lunden. Når dette er gjort kan overføringsspenninga hevast til 132kV. Side 24 av 37

Øksneelvane - Eid Lunden trafostasjon gjer det mogeleg å sanere dagens 66kV-leidning frå Øksneelvane til Eid. Denne leidningen er av same generasjon som Øksneelvane- Sandane-Reed og er og på slutten av si tekniske levetid. Av omsyn til forsyningssikkerheiten på Eid bør det då gjerast tiltak på den gjenværande forsyninga til Eid. På siste seksjonen inn mot Eid trafostasjon er det dobbeltkursleidning. Her bør (minst) den eine av dei to leidningskursane leggast i kabel. Leivdal - Navelsaker Regionalnettlinja frå Leivdal til Tomasgard er delvis bygd for høgare overføringsspenning. Seksjonen Leivdal - Navelsaker gjenstår. Denne nærmar seg si tekniske levetid og har avgrensa overføringsevne. Her er det aktuelt med reinvestering til same standard som den ny seksjonen frå Navelsaker til Tomasgard. Tiltaket vil styrke forsyningstryggleiken i Indre Nordfjord, samt auke nettkapasiteten for ny kraftproduksjon i området. Tomasgard Tryggestad Tomasgard stasjon i Hornindal er i dag fullt utnytta i periodar med høg produksjon i dei tilknytte småkraftverka i distribusjonsnettet i Sunnylven. Det er søkt konsesjon fleire nye kraftverk i dette området. Det er difor søkt konsesjon for eit nytt 66(132)kV-samband frå Tomasgard til Tryggestad, nær Hellesylt, og ny transformatorstasjon der. Frå Tomasgard til fylkesgrensa er det planlagd å oppgradere til 66kV den eine kursen av eksisterande dobbeltkurs 22kV-leidning. Vidare frå fylkes-grensa må det byggast ny leidning fram til ny trafostasjon. Denne vert bygd for framtidig 132kV spenning. Ålfoten Åskåra - Fureneset Då den nye leidningen frå Lunden til Åskåra vart vedteken bygd, var det usikkert kvar Statnett sin 420kV-stasjon i Ålfoten ville ligge. Det vart difor vedteke å avslutte den nye leidningen ved Fureneset, like aust for Åskåra kraftverk. Den opphavelege seksjonen frå Fureneset til Åskåra og dagens samband frå Åskåra til Ålfoten stasjon har tilstrekkeleg overføringsevne inntil vidare. Når sambandet Lunden-Sandane vert etablert, ventar vi at det vert nødvendig å erstatte dagens leidning frå Fureneset til Åskåra. Samt å oppgradere forbindelsen Åskåra- Ålfoten, enten ved temperaturoppgradering, eller ved skifte av linetråd. Planlagde tiltak Sandane - Reed: (Byggesteg 1) - Ny 132 kv regionalnettlinje Sandane Lunden (byggesteg 2): - Rive dagens regionalnettleidning - Bygge ny med større kapasitet - Sanere Øksenelvane-Eid - Kable (minst) ein av dei to leidningskursane nord for Eid transformatorstasjon Leivdal - Navelsaker: - Oppgradere Navelsaker Leivdal Tomasgard Tryggestad: - Nytt 66 kv-samband Ålfoten - Åskåra Fureneset: -Oppgradering av Ålfoten Åskåra (temperaturoppgraderinge eller lineskift) -Ny leidning Åskåra - Fureneset Nyleg gjennomførte tiltak Ny transformatorstasjon (Lunden) ved Øksneelvane. Ny 132kV-leidning frå Åskåra, via Øksneelvane og nytt fjordspenn over Nordfjorden, parallelt med planlagd 420kV-spenn. Leidningen frå Øksneelvane til Langesi er teken ut av drift og no nytta som 22kV-samband frå Sigdestad til Langesi. Sanert 66kV-linje mellom Sigdestad og nye Lunden trafostasjon. Dagens sentralnettleidning på seksjonen frå Ålfoten til Hjeltneset samt fjordspennet Hjeltneset Kroknakken er sanert Side 25 av 37

4.9 Nettutvikling Midtre/ Ytre Nordfjord Figur 23 Mogeleg ringsamband Ytre Nordfjord Ytre ring Nordfjord Som framtidig sikring av forsyningstryggleiken i Ytre Nordfjord samt som følgje av planlagd vindkraftutbygging, planlegg SFE Nett eit framtidig 132kVsamband i Ytre Nordfjord. Mogeleg ringsamband, Ytre Nordfjord Tilknyting av Vågsvåg og Bremangerlandet vindkraftverk Ålfoten Deknepollen gir robust forsyning i Ytre Nordfjord samt nødvendig kapasitet for etablering av Vågsvåg vindkraftverk. Denne nyttar delar av traséen til dagens leidning frå Rugsund til Svelgen. Denne leidningen vert då riven, med unntak av ein kortare seksjon som vert nedgradert til 22kV drift. Radialen Rugsundøy Bremangerlandet gjev tilknyting for Bremangerlandet vindkraftverk samt ny forsyning av lokalt forbruk på Bremangerlandet. 132kV leidning/sjøkabel frå Ålfoten til Deknepollen - Ombygging av delar av Deknepollen stasjon til 132kV - Sanering av den eldste av to leidningane mellom Bryggja og Deknepollen Ny leidning frå Rugsundøy til Bremangerlandet vindkraftverk - Transformering for forsyning av lokalt forbruk på Bremangerlandet (i tilknyting til evt. vindkraftverk). Side 26 av 37

Hennøy og Guleslettene vindkraftverk I området mellom Ålfoten og Grov er det planar for vindkraftverk både på Guleslettene og på Marafjellet (Hennøy). Delar av vasskraftanlegga i Svelgen vil vere modne for større opprusting innafor ein 20-års periode. Vi reknar det då sannsynleg at det vil bli auke i installert effekt. For Hennøy vindkraftverk må det byggast ein 132kV-leidning frå Svelgen til vindkraftverket. Elles må dagens leidning frå Svelgen til Ålfoten oppgraderast til høgare driftstemperatur. Dette medfører små eller ingen synlege tiltak. Guleslettene vindkraftverk er tenkt knytt til nettet ved Magnhildskaret. Frå Magnhildskaret til Svelgen og vidare til Ålfoten må dagens leidning då erstattast ev ny leidning med høgare overføringskapasitet. I planfase Ny leidning frå Svelgen til Marafjellet for tilknyting av Hennøy vindkraftverk Alt. 1 ved bygging av Guleslettene vindkraftverk: - Reinvestering med større kapasitet av dagens leidning frå Magnhildskaret til Grov. - Ny 420/ 132 kv transformering i Grov. Alt. 2 - Reinvestering med større kapasitet av dagens leidning frå Magnhildskaret til Svelgen. - Reinvestering med større kapasitet av dagens leidning frå Svelgen til Ålfoten. - Utvida transformering i ny 420 kv-stasjon i Ålfoten. Alternativt kan Guleslettene vindkraftverk tilknytast mot Grov. Det vert då nødvendig med ny 420kV transformatorstasjon i Grov, men langt mindre leidningsforsterking (frå Magnhildskaret til Grov). Ut frå eit omsyn til samla investerings- og tapskostnader er Alt 1 og Alt 2 likeverdige. Alt 1 er meir robust m.a. med omsyn til forsyningstryggleik, fleksibilitet til å handtere framtidig nettutvikling som t.d. effektutviding i Svelgen, ny industrilast (Vevring). NVE har tildelt konsesjon for alt. 2 Figur 24 Tilknyting Guleslettene og Hennøy vindkraftverk Side 27 av 37

4.10 Nettutvikling Ytre Sogn og Sunnfjord Grov - Øyravatn, spenningsoppgradering av dagens ledning Øyravatn - Ringstad, ny ledning Årsetfjellet Engebø, ny leidning til forsyning av gruvedrift Ringstad - Lutelandet, ny leidning? Lutekandet - Hålandsfossen, ny leidning til Lutelandet vindkraftverk Hålandsfossen Sande Moskog, spenningsoppgradering av dagens ledning Figur 25 Nettskisse, Ytre Sogn / Sunnfjord 132kV ringforsyning til Lutelandet Ytre Sogn og Sunnfjord er forsynt gjennom eit 66kV nett med ringmating mellom Moskog og Grov. Store delar av denne ringen er førebudd for 132kV spenning. For dette området vart det i si tid laga planar for ei robust tosidig forsyning fram til Lutelandet, som eit alternativt forsyningspunkt til Gjøa utbygginga. Sjølv om denne forsyninga ikkje lenger er aktuell, er delar av den planlagde nettløysinga framleis er aktuell. Val av løysing vil vere avhengig av kva utvikling som kjem i dette området. Utførte tiltak Reinvestering av seksjonen Grov-Nedre Markevatn og stasjonsanlegget i Nedre Markevatn er utført. Regionalnettdelen av Nedre Markevatn stasjon er erstatta av ny stasjon ved Øyravatn. Lutelandet vindkraftverk har fått tildelt konsesjon. Planlagd nettilknyting for Lutelandet er ny 132kV-leidning til Hålandsfossen samt spenningsoppgradering Hålandsfossen Moskog. Nordic Mining planlegg å starte mineralutvinning frå Engebøfjellet i Vevring. Venta kraftforbruk tilseier eiga forsyning på regionalnettnivå. Denne er tenkt å gå ut frå eksisterande nett ved Årsetfjellet og inn til Engebø. Side 28 av 37

Forsyninga til Askvoll/Ringstad er sårbar. Ved forbruksauke i Askvoll bør forsyninga styrkast med ein ny leidning inn til området. Ny leidning Øyravatn Ringstad vil gje redundant forsyning til Ringstad. I planfase Omsynet til forsyningstryggleiken i Askvoll kan utløyse ny leidning frå Øyravatn til Ringstad. Sambandet Ringstad Lutelandet var konsesjonssøkt som ledd i ei redundant forsyning til Lutelandet i samband med Gjøa utbygginga. I dag er denne ikkje aktuell. Figur 26 Lutelandet (kjelde: NRK) Vindkraftplanar på Lutelandet vil utløyse ny leidning Lutelandet - Hålandsfoss samt spenningsoppgradering Hålandsfoss-Sande- Moskog. Større industrilast frå mineralutvinning i Vevring vil utløyse ny transformatorstasjon i område med tilhøyrande overføringsleidning. Dette kan og utløyse behov for ytterlegare nettforsterkningar for å oppnå robust tosidig forsyning. Delar av nettet i området nærmar seg si tekniske levetid og vil ha behov for reinvestering. - Tilknyting av vindkraft i Solund. - SFE Nett og BKK har i fellesskap vurdert nettsituasjonen i område p.g.a. vindkraftutbygging i Ytre Sogn. Side 29 av 37

Ny 132kV Storebru - Gjengedal Ny trafostasjon i Naustdal Figur 27 Nettskisse Grov - Moskog Restrukturering Grov - Moskog Etter bygging av ny sentralnettleidning 420kV Sogndal Ørskog er det mogeleg med ei nettforenkling i dette området, der den gamle sentralnettsleidninga overtek funksjonen til dagens regionalnettleidning mellom Grov og Moskog. Sistnemnde kan då sanerast. Ny 132/22kV trafostasjonen i Naustdal legg grunn for sanering av dagens regionalnettlinje frå Storebru til Erdal. Spenningsoppgradering (ny leidning) av linja frå Storebru til Sagefossen legg grunn for vidare sanering av dagens regionalnettlinje Grov Storebru. Dette legg óg grunnlag for nettutvikling vidare mot Hyen og nettutløysing for det store vasskraftpotensialet der. Førde: Fleire ulike løysingar er vurdert og må utgreiast nærare. Felles for alle er sanering av heile eller delar av dagens regionalnettleidning frå Stakaldefossen til Erdal. Aktuelle tiltak Naustdal: Ny 132/22kV trafostastasjon -Sanering av 66kV Storebru Erdal Eikefjord-Hyen: Spenningsoppgradering (ny leidning) av linja frå Storebru til Sagefossen -Sanering av Grov Storebru Førde: Ulike løysingar er mogeleg, må utgreiast nærare. Gjennomføring Dei aktuelle tiltaka vil vere naturleg å gjennomføre etter kvart som det oppstår behov for forsterking og/eller reinvestering av regionalnettet i området. Side 30 av 37

Vindkraft i Solund Solund har stort potensiale for vindkraftutbygging. Det vart i si tid søkt konsesjon for to større vindkraftanlegg, Ytre Sula og Ulvegreina, men noko utbygging ser i dag lite sannsynleg ut. Søknaden for Ytre Sula er trekt, og søknaden for Ulvegreina er ikkje teke til handsaming. Mogelege nettløysingar vindkraft i Solund 132kV-samband via Lutelandet mot Moskog. Dette vil kunne medføre større forsterkingsbehov på eksisterande nett mot Moskog og kan utløyse behov for utviding av Moskog trafostasjon. Om føresetnadane endrar seg kan utnytting av denne ressursen igjen bli aktuell. Då vil desse skisserte nettløysingane igjen være aktuelle. 132kV-samband via Lutelandet mot Grov Dette i kombinasjon med ny trafostasjon på Grov tilknytt 420kV Ørskog Sogndal. 132kV-samband over Sognefjorden mot Frøyset. Dette vil knytast til 300kVleidning Modalen Mongstad med trafostasjon på Frøyset. Figur 28 Mogelege nettløysingar Vindkraft i Solund Side 31 av 37

Auka nettkapasitet ut frå Hyen Hyen har stort potensiale for småkraftutbygging. I 2005 vart regionalnett-transformatoren i Sagefossen skifta og mindre flaskehalsar i distribusjonsnettet vart utbetra. Dette er likevel langt frå nok til å løyse ut det store potensialet i Hyen. Planar for større kraftutbygging i Gjengedalen og planlagde småkraftverk tilseier ei 132kV løysing. Nødvendige tiltak kan skisserast slik : Nødvendige tiltak - Hyen 132kV overføringsleidning frå Storebru via Sagefossen og Åsane/Skogheim til Gjengedal. Ombygging til 132kV systemspenning i Sagefossen Ny trafostasjon for tilknyting av småkraft ved Åsane/ Skogheim Nettløysinga byggjer opp under mogeleg framtidig restrukturering mellom Grov og Moskog. Alternative tilknytingspunkt til eksisterande nett (Moskog, Naustdal, Hestenesøyra) er vurdert og forkasta ut frå innleiande vurdering av naturinngrep og systemeigenskapar. Skogheim/Åsane vart vald som transformeringspunkt, supplert med ei enklare lokaltilknyting i Gjengedal ut frå ei vurdering som og omfatta forsterkingsbehov i underliggande distribusjonsnett. Tilknyting av Gjengdal kraftverk med mogeleg lokal tilknyting av nærliggande småkraftverk. Riving av dagens regionalnettleidning frå Storebru til Sagefossen. Figur 29 kartskisse Storebru Gjengedal (3 forslag til stasjonsplassering ved Åsane/Skogheim) Side 32 av 37

4.11 Nettutvikling Indre Sogn Figur 30 Regionalnettstiltak Sognekraft-området Sognekraft-området Bygginga av den nye Sogndal transformatorstasjon på Skarsbøfjellet har gjeve langt sikrare forsyning til Sognekraft sitt regionale nett. Område har likevel fleire utfordringar. Trafostasjonen på Njøs treng reinvestering og det er omfattande planar for småkraftutbygging, særleg i Fjærland og Luster, samt planar for større kraftverk i Leikanger og Feios. Planlagd nettilkopling for Feios kraftverk er mot dagens regionalnett i Hove. Auka transformeringsbehov til sentralnettet i Vik er då nødvendig og konsesjon er gjeve for ny transformering i Refsdal. Sett i samanheng med Statnett sine planar for flytting av sin trafostasjon i Fardal til Skardsbøfjellet, peikar denne nettløysinga seg ut: Utførte tiltak Ny transformering mellom sentral- og regionalnett i ny trafostasjon på Skardsbøfjellet sikrar robust innmating til Sogndal-området. Ny trafostasjon er under bygging i Grindsdalen i Leikanger. Denne vil erstatte Njøs trafostasjon og vil være utgangspunkt for ny leidning til Lidal i Fjærland. I Lidal vert det bygd ny trafostasjon for å handtere innmatinga frå nye småkraftverk i Fjærland. Side 33 av 37

Med ny trafostasjon i Grindsdalen, samt i Refsdal kan ein sanere Njøs trafostasjon samt dagens leidning frå Njøs til Hove, inklusiv det gamle fjordspennet. Det føreset då og at det er bygd ny leidning for Feios kraftverk til Hove. Om Leikanger kraftverk får konsesjon vil dette kunne knytast til nettet gjennom ny leidning fram til Grindsdalen stasjon. Når forsyninga til Balestrand / Dragsvik stasjon er moden for reinvestering, ut frå teknisk tilstand eller behov for kapasitetsauke, vil ny 132kV leidning frå Grindsdalen til Dragsvik, kombinert med oppgradering av Dragsvik stasjon, kunne erstatte den gamle (og langt lengre) forbindelsen frå Sogndal stasjon. Avhengig av kva tiltak som vert aktuelle i sentralnettet mellom Sogndal og Leirdøla, kan spenningsoppgradering av regionalnettet bli aktuelt frå Sogndal stasjon til Årøy. Tiltak Sognekraft-området Ny transformatorstasjon i Grindsdalen. Denne erstattar Njøs og dannar tilkoplingspunkt for innmating av ny produksjon frå Fjærland og Leikanger. Ny linje frå Grindsdal til Lidal i Fjærland samt ny trafostasjon i Lidal, for å overføre ny kraft-produksjon frå området. Ny linje frå Grindsdal til planlagde Leikanger Kraftverk. Ny ledning frå Grindsdalen til Dragsvik og spennings-oppgradering av trafostasjonen i Dragsvik. Ny transformering mellom sentral- og regionalnett i Refsdal sikrar forsyninga til Vik og gjev kapasitet for tilkopling av Feios kraftverk og aktuelle små-kraftverk i området. Ny leidning frå Feios til Hove. Tiltaka i Sognekraft-området vil i sin tur danne grunnlag for sanering av: ;av;eksisterande nett: Sanering eksisterande nett 66kV-nettet frå Skardsbøfjellet til Dragsvik og trafostasjon på Njøs. Delar av 66kV-linja frå Njøs til Hove (seksjonen frå Feios til Hove er det planlagd å reinvestere for tilknyting av Feios kraftverk). Side 34 av 37

Luster og Årdal Med bakgrunn i mange planar for småkraftverk i Veitastrond har Luster Energiverk sett på nettløysingar for dette området. Dagens 22kV-nett har på langt nær kapasitet til det produksjonsomfanget ein ventar seg, og Luster Energiverk har difor søkt om konsesjon for ny 66kV-linje frå Hafslo til Veitastrond med transformatorstasjonar i Ugulsvik og Veitastrond. Illvatn pumpekraftverk og Øyane kraftverk er planlagd med delvis felles nettilknyting med Herva til Fortun. Kraftverka i Offerdalen er planlagd med nettilknyting mot Naddvik. Tiltak Luster og Årdal Ny 66 kv-linje Hafslo Veitastrond Transformatorstasjonar i Ugulsvik og Veitastrond Tilknyting av Illvatn og Øyane kraftverk med Herva til Fortun Ny transformering 132/ 22 kv i Øvre Årdal I Fortun kan utbygging av småkraftverk i området utløyse behov for auka transformeringskapasitet mellom lokalt distribusjonsnett og overliggande nett. I Øvre Årdal krev tilknyting av Fardalen kraftverk og ei rekkje småkraftverk i området utviding av transformeringskapasiteten på 132/22kV. Mogelege løysingar er ny 132/22kV transformering, eller auka transformering 22/12kV og nytte eksisterande 132/22kV trafo. Det gjenstår vurderingar av lokalisering for 132kV anlegg før ein kan prioritere mellom desse alternativa. Figur 31 Luster og Årdal, tiltak i R-nettet og større nye kraftverk Side 35 av 37

Auka nettkapasitet ut frå Lærdal Manglande transformeringskapasitet mellom regionalnett og sentralnett er årsak til at det i dag ikkje er rom for meir ny produksjon i Lærdal. Statnett har konsesjon for ny større transformator i Borgund kraftverk som vil løyse dette problemet. Auka innmating frå ny produksjon vil og kunne medføre kapasitetsproblem i nettet til Lærdal Energi. Det er gjeve konsesjon for ei omfattande forsterking frå Borgund og heile vegen til Mork kraftverk i Erdalen. Planendring for Mork og skrinlegging av planane for Gravdalen kraftverk, samt redusert omfang av småkraftutbygging, gjer at behovet for nettforsterking er redusert og nettløysinga er under revurdering. Kva volum ny produksjon som vert utbygd er fortsatt usikkert. Sannsynleg løysing vil være nettforsterking frå Stuvane kraftverk til Borgund, i kombinasjon med auka tiltak som auka transformeringsyting i Stuvane og/eller Lærdal transformatorstasjon. I tillegg til nødvendige tiltak i lokalt distribusjonsnett. Konsesjonsgjevne tiltak - Lærdal 132kV jordkabel (180 m) 3x1x160 mm² Al frå Borgund trafostasjon til kabelmast. Skal drivast med 66kV inntil vidare. 132kV luftleidning (10,6 km) med tverrsnitt 865 Al59 mellom Borgund og Stuvane kraftstasjon. Skal drivast med 66kV inntil vidare. 66kV luftleidning (11,9 km), tverrsnitt 454 Al59 mellom Stuvane kraftverk og Lærdal trafostasjon. 66kV jordkabel (5 km), 3x1x240 mm² Al frå Mork kraftverk til Lærdal trafostasjon. Ny 66/22kV transformator (35MVA) i Lærdal trafostasjon. I tillegg kjem koplingsanlegg og nødvendige installasjonar for tiltaka. Ikkje konsesjonsøkt Auka 66kV transformering i Stuvane og/eller Lærdal trafostasjon Figur 32 Nettskisse Lærdal Side 36 av 37

Ny transformering - Høyanger I Høyanger ser vi to hovudutfordringar. Leveringssikkerhet til aluminiumsverket og sentrumsområdet i Høyanger i periodar med lite produksjon lokalt. Småkraftplanar i Lånefjord-området (Balestrand) Hovudutfordringar - Høyanger Leveringssikkerheit til aluminiumsverket og sentrumsområdet. Småkraftplanar Leveringssikkerheit Avvikling av eldre kraftverk i samband med bygging av Eiriksdal kraftverk medfører lengre periodar der lokal produksjon ikkje sikrar N-1 for Høyanger. Ny transformator 132/12kV i Hydro Høyanger stasjon er gjeve konsesjon Hydro gjer ei ny vurdering av alternative tiltak. Tilknyting av småkraftverk Det er planar om bygging av nye kraftverk i Lånefjord-området i Balestrand: Eitreneselvi kraftverk, Nessane kraftverk og Kråkeelvi kraftverk (alle fått konsesjon). Brekka kraftverk har fått avslag på konsesjonssøknad). Det er ikkje kapasitet i eksisterande distribusjonsnett til å ta i mot produksjonen frå dei nye kraftverka p.g.a. stor avstand til dagens transformatorstasjon. Det er difor vurdert ulike alternativ for tilknyting gjennom tunnelen til Høyanger. Det er vurdert fleire alternative løysingar som skal ta høgde for produksjonen frå desse kraftverka. Hovudalternativet er overføring på 22kV nivå frå kraftverka (22,8MW) til ny sentralnettstasjon i Høyanger. Løysinga medfører behov for ny 132/22kV-trafo i sentralnettstasjonen. Figur 29 Nettilknyting av ny vasskraft i Lånefjorden Reduksjon i planlagd ny produksjon gjer det meir aktuelt med nedtransformering til lokalt 12kV nivå i Høyanger og innmating mot eksisterande stasjon der. Side 37 av 37