Lokal energiutgreiing 2011 Utarbeidd av Enøk-senteret AS
Innhald: 1. SAMANDRAG... 3 2. INNLEIING... 3 2.1. FORMÅL MED UTGREIINGA... 3 2.2. UTGREIINGSPROSESSEN... 3 2.3 AKTØRAR OG ROLLER... 4 2.3.1 Stranda Energiverk AS... 4 2.3.2... 5 2.3.3 Enøk-senteret AS... 5 3 DAGENS LOKALE ENERGISYSTEM... 5 3.1 KORT OM STRANDA KOMMUNE... 5 3.2 KOMMUNALT ENERGIBRUK... 5 3.3 INFRASTRUKTUR FOR ENERGI... 6 3.4 ENERGIBRUK... 7 3.4.1 Elektrisitet... 8 3.4.2 Biobrensel... 8 3.4.3 Oljeprodukt... 9 3.4.4 Gass... 9 3.4.5 Samla energibruk... 10 3.5 UTBREIING AV VASSBOREN VARME... 12 3.6 LOKAL ELEKTRISITETSPRODUKSJON... 13 3.7 ENERGIBALANSE... 14 4 FORVENTA UTVIKLING AV ENERGIBRUK I KOMMUNEN... 15 4.1 UTVIKLING I KOMMUNEN... 15 4.1.1 Folketal... 15 4.1.2 Bustadbygging... 16 4.1.3 Ny næringsverksemd... 17 4.2 UTVIKLING AV INFRASTRUKTUR FOR ENERGI... 17 4.3 FORVENTA UTVIKLING AV ENERGIBRUK... 17 4.3.1 Elektrisitet... 17 4.3.2 Biobrensel... 18 4.3.3 Oljeprodukt... 18 4.3.4 Gass... 19 4.3.5 Samla energibruk... 20 4.4 ETABLERING AV NYE ENERGIANLEGG... 22 4.5 FRAMTIDIG ENERGIBALANSE... 22 5 ALTERNATIVE VARMELØYSINGAR FOR FRAMTIDA... 23 5.1 AKTUELLE TILTAK FOR Å EFFEKTIVISERE OG REDUSERE ENERGIBRUK... 23 5.2 UTNYTTING AV LOKALE ENERGIRESSURSAR... 25 5.3 ALTERNATIVE VARMELØYSINGAR... 25 5.4 MILJØMESSIG OG SAMFUNNSØKONOMISK VURDERING AV ALTERNATIV... 27 5.5 NASJONALE OG FYLKESKOMMUNALE PLANAR... 28 6 TABELLAR... 29 6.1 FAKTISK FORBRUK... 29 6.2 TEMPERATURKORRIGERT FORBRUK... 30 6.3 PROGNOSAR... 32 Litteraturreferansar og kjelder 34 Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 2 av 34
1. Samandrag Det stasjonære energiforbruket i er for det meste dekt av elektrisitet. I 2009 var 84,1 % av all energiforbruk i kommunen elektrisitet. I tillegg er det brukt ein del biobrensel, olje og gass. Den samla energibruken var på 136,2 GWh i 2009, om lag 42 % av dette vert brukt i industrien og om lag 34 % i bustadene i kommunen. Den resterande energibruken er brukt i tenesteytande sektor og primærnæringane. Den lokale infrastrukturen for energi består for det meste av elektrisitetsnettet. Nettet har ingen kapasitetsproblem slik situasjonen er no. Store delar av industrien nyttar vassboren varme, i tillegg er det eit lite vassbore nærvarmenett mellom Ringstad skule og Stranda omsorgssenter. Det er forventa at den samla energibruken vil få ein auke (5,9 GWh) frå 2009 til 2021. Fordelinga mellom energiberarane er venta å vere om lag lik, medan fordelinga mellom brukargruppene vil forskyve seg litt mot noko auka bruk i hushaldningane og ein liten reduksjon i industrien. Det er forventa ei auke i energibruken, og det vil vere ein fordel å setje fokus på tiltak for å dempe veksten. Samstundes vil det vere naturleg å sjå på auka bruk av alternative energiberarar til oppvarmingsføremål. Biobrensel, gass og varmepumper vil vere aktuelle oppvarmingskjelder som bør vurderast i samband med større byggeprosjekt i tida framover, og i eksisterande byggmasse. Miljømessig vil desse energiberarane vere gode alternativ også til oljebasert oppvarming. 2. Innleiing NVE vedtok 16.12.2002 forskrift om energiutgreiingar. Forskrifta har heimel i energilova 7-6 og energilovforskrifta 7-1. Gjennom forskrifta blir områdekonsesjonær pålagt ansvar for at det blir utarbeidd kommunevise energiutgreiingar. Første utgreiing for var presentert i desember 2004. Forskrift for lokale energiutgreiingar blei revidert 1. juli 2008 med at utgreiingane frå då skal oppdaterast annakvart år i staden for kvart år. Siste revidering i forskrifta var gjort 25. august 2009 med innføring av presisering av fjernvarme som eiga brukargruppe. Forbruket i kommunale bygg skal i størst mogleg grad gjerast greie for [1]. 2.1. Formål med utgreiinga Lokale energiutgreiingar skal auke kunnskapen om lokal energiforsyning, stasjonær energibruk og alternativ på dette området, og slik bidra til samfunnsmessig rasjonell utvikling av energisystemet. Gjennom samarbeid og samhandling om energiløysingane er målet at det blir etablert langsiktige, kostnadseffektive og miljøvennlege løysingar. Meir kommunikasjon mellom aktørane kan gi betre planlegging og sikre fornuftig etablering i forhold til eksisterande infrastruktur. Energiutgreiinga kan mellom anna vere eit hjelpemiddel i kommunen sitt eige planarbeid, der energi i mange samanhengar er eit viktig tema. Energiutgreiinga skal omtale noverande energisystem og energisamansetjing i kommunen, forventa energietterspørsel fordelt på ulike energiberarar og brukargrupper, samt aktuelle energiløysingar for utvalde område. 2.2. Utgreiingsprosessen Stranda Energiverk AS har nytta Enøk-senteret AS til å gjere revisjonen av energiutgreiinga for 2011. Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 3 av 34
Enøk-senteret har motteke opplysningar til utgreiingsarbeidet frå og Stranda Energiverk AS. I tillegg er det henta opplysningar frå SSB. Utgreiingsarbeidet er ein kontinuerleg prosess som starta i 2004 og vil halde fram med naudsynte oppdateringar (anna kvart år). Dersom nokon har innspel til utgreiinga, kan ein ta kontakt. Kontaktperson: Namn Selskap Telefon Epost Terje Årdal Stranda Energiverk AS 70 26 98 30 terje.aardal@strandaenergi.no 2.3 Aktørar og roller Det er fleire aktørar som har vore med i prosessen med lokal energiutgreiing for Stranda kommune. Følgjande instansar vore med på utforming og gjennomføring av utgreiinga: Stranda Energiverk AS Enøk-senteret AS Dei ulike aktørane si rolle i utgreiinga er nærmare beskrivne i dei neste kapitla. 2.3.1 Stranda Energiverk AS Stranda Energiverk AS (SEV) er områdekonsesjonær og er pålagt ansvar for at det blir utarbeidd og offentleggjort energiutgreiing i kommunen som netteigar. SEV har elenergifagleg kompetanse samt historiske nett- og energidata som kan nyttast. Organisasjon Stranda Energiverk AS (SEV) er heileigd av. Selskapet eig og driv forsyningsnettet for el-energi i kommunen. SEV er organisert med avdelingar for nettdrift, kraftproduksjon og kraftomsetnad. Nettavdelinga har ansvar for nettforvaltning, drift/vedlikehald/utbygging og tenester som mellom anna måling, avrekning, nettinformasjon og nettovervaking. SEV har ansvaret for tilsynstenester i nettområdet, og er medeigar i tilsynsselskapet Elsikkerhet Møre AS som utfører tilsynstenestene. I er det ca 3000 nettkundar. Vedlikehaldsstrategi og framtidsutsikter Stranda Energiverk AS (SEV) har utarbeidd vedlikehaldsstrategiar for nett- og produksjonsanlegga. Tilstandsbasert vedlikehald skal normalt nyttast. SEV tek utgangspunkt i tilstanden på nettdelane, og bereknar restlevetid og tryggleik i høve avbrot. Det betyr mykje for brukarane og for heile samfunnet å unngå avbrot i kraftleveringa. Myndigheitene har innført ein ordning som gjer det lønsamt å halde nettet vedlike. Om ein ikkje gjer det, vil nettselskapet måtte betale attende til nettkundane ved at tariffane blir sett ned. Ordninga heiter KILE: kvalitetsjustert inntektsramme for ikkje levert energi. Stranda Energiverk AS har gode medarbeidarar med god kompetanse. Selskapet har døgnkontinuerleg driftsvakt som gjer det mogleg å reagere raskt på uønskte situasjonar. SEV arbeider aktivt for at brukarane skal oppleve at området har god beredskap og at det vert ytt god service. SEV meiner at selskapet vil kunne vere ein god medspelar for lokalsamfunnet, også i framtida. Ein har høg grad av fokus på rasjonell og sikker drift. Les meir om Stranda Energiverk AS på www.strandaenergi.no Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 4 av 34
2.3.2 Stranda Kommune ligg ved Storfjorden på Indre Sunnmøre. Stranda Kommune har eit areal på 867 km 2. Stranda Kommune består av bygdelaga Liabygda, Geiranger, Hellesylt og Stranda. Stranda Kommune har stor industriverksemd, både innafor næringsmiddel, stålindustri, møbelindustri og andre industrigreiner, samt primærnæringar. I tillegg er Stranda Kommune ein av dei største reiselivskommunane på nordvestlandet, med til dømes Geiranger som er Noregs nest mest besøkte fjord. Stranda Kommune har eit godt og variert skule-, barnehage- og kulturtilbod i alle bygdelag. Stranda Kommune er organisert i 18 sjølvstendige einingar som har fullt ansvar både innanfor budsjett/økonomi og tilsette. På kvar eining er det tilsett tenesteleiarar som har rapporteringsansvar direkte til rådmannen. Kommuneleiinga er samansett av rådmann, ass. Rådmann, kommunalsjef oppvekst og plan- og utviklingssjef. I tillegg utvidar ein leiargruppa ved høve der personalsjef og økonomisjef er med. Dei 3 i kommuneleiinga har eit fordelt oppfølgingsansvar overfor tenesteeiningane. Teknisk sjef Steinar Belsby er kommunen sin kontaktperson i arbeidet med energiutgreiinga. 2.3.3 Enøk-senteret AS Enøk-senteret er eit tverrfagleg rådgjevingsselskap innan enøk og miljø, og er eit av dei største fagmiljøa innan effektiv energibruk i Noreg. Selskapet er lokalisert i Møre og Romsdal med kontor i Ørsta og Ålesund, men har heile landet som arbeidsfelt. Dei 8 tilsette dekkjer til saman eit breitt spekter innan relevante fagområde (mellom anna enøk, VVS, elektro/automasjon, bygg/teknikk, inneklima, miljø og kommunikasjon). Enøk-senteret er spesialist i effektiv energibruk, med kompetanse på alt frå planlegging til bistand ved utføring. Enøk-senteret arbeider i dag primært med rådgjeving til bedrifter og det offentlege, der energileiing og energiplanlegging er viktige område. Mellom kundane er kjøpesenter, helseføretak, industribedrifter og fleire kommunar. Les meir om Enøk-senteret AS på nettsida www.enok-senteret.no. 3 Dagens lokale energisystem 3.1 Kort om har ein variert og dramatisk geografi, med høge fjell og bratte fjellsider ned i fjordane. Fleire av bygdene i kommunen kan oppleve å vere isolerte vinterstid, på grunn av ras og mykje snø. Dette er ei utfordring i høve kommunikasjon og energisystemet i kommunen. 3.2 Kommunalt energibruk Etter dei nye vedtektene over utføringa av dei lokale energiutgreiingane har NVE ønskje om at utgreiinga på best muleg måte blir tilpassa den enkelte kommune. I den forbindelse har vi ved hjelp av Stranda Energi AS sitt kundesystem henta ut elektrisitetsbruken i all kommunal verksemd. Dette omfattar alle abonnement der Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 5 av 34
kommunen står som kunde. I er dette 6,9 GWh. Det er ikkje medrekna energiforbruk av andre energiberarar enn elektrisitet. 3.3 Infrastruktur for energi Distribusjonsnett for elektrisitet i I blir det stasjonære energiforbruket for det meste dekt opp av elektrisitet. Stranda Energiverk AS er områdekonsesjonær i kommunen og eig og driv kraftnettet. Det totale elektrisitetsforbruket i kommunen var 114,5 GWh i 2009, dette var ei auke på 0,6 % i høve året før. Frå 2005 til 2009 har elektrisitetsforbruket i totalt auka med 9,8%. Det totale elektrisitetsforbruket i kommunen var 117,3 GWh i 2010. har 4 bygdelag; Stranda, Sunnylven/Hellesylt, Liabygda og Geiranger. Strandaområdet får si innmating av el-energi frå Stranda transformatorstasjon på Ødegård. Denne stasjonen blir mata frå Tussa Nett si 132 kv-linje frå Haugset. transformatorstasjon i Stranda og frå Fausa kraftverk. Det er 22 kv-linje mellom Stranda og Sunnylven. Normalt blir Sunnylven forsynt med 22 kv frå Tomasgard i Hornindal, men kan også forsynast frå Stranda. Sunnylven har 2-sidig mating, samtidig som Strandadalen kan forsynast frå Sunnylvssida. Liabygda blir normalt forsynt med 22 kv-linje frå Norddal Elverk AS, men kan også forsynast frå Ørskog Energi AS sitt nett i Stordalen. Liabygda har 2-sidig mating. Geiranger blir forsynt med 22 kv-linje frå nettstasjon (tårnkiosk) på Indreeide som blir mata frå Norddal Elverk AS (no Tafjord Kraftnett AS) si 22 kv-linje i Eidsdalen. Geiranger har 1-sidig mating. El-distribusjonsnettet består av 115 km høgspenningslinjer, 53,9 km høgspenningskablar, 199,5 km lågspenningslinjer og 153 km lågspenningskablar og har 220 fordelingstransformatorar i nettstasjonar. I sentrumsområda er no 22 kv-fordelingsnettet tilnærma berre som jordkabel og kioskanlegg. Det er lagt vekt på etablering av ringsamband, noko som er ein viktig faktor for å kunne halde kort tidsforbruk for alle typar utkopling, ønska og uønska. På denne måten oppnår ein låg risiko for langvarige avbrot ved feil i 22 kv-nettet. Fordelingsnettet for elektrisitet i kommunen har ingen spesielle flaskehalsar, og det er ingen kapasitetsproblem i distribusjonsnettet i normal drift pr. 2011. Gjennomgåande/matande 22 kv-linjer i Stranda og Liabygda vart ombygde og forsterka på slutten av 70-talet og på åttitalet. 22kV-Linje mellom Strandadalen og Sunnylven vart bygd i 1979. 22 kv-linja frå fylkesgrensa mot Sogn og Fjordane til Hellesylt vart ombygd frå 1989 til 1992. I alle sentrumsområde er tilnærma alle gamle 22 kv-jordkablar utskifta. Det er montert fjernstyrte brytarar på viktige punkt i fordelingsnettet. SEV driv planmessig skogrydding i linjetraseane, dette viser seg å ha stor verknad på leveringstryggleiken. Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 6 av 34
Avbrot kan vere planlagde, som til dømes revisjonar eller dei kan skje på grunn av feil i nettet. Forholdstalet for ikkje levert energi/levert energi er vist i tabellen nedanfor. År Ikkje levert energi/ levert energi Stranda Noreg 2000 0,10 % 0,03 % 2001 0,03 % 0,02 % 2002 0,05 % 0,02 % 2003 0,03 % 0,02 % 2004 0,02 % 0,02 % 2005 0,03 % 0,013 % 2006 0,016 % 0,015 % 2007 0,015 % 0,013 % 2008 0,012 % 0,014 % 2009 0,005 % 0,012 % 2010 0,010 % 0,010 % Tabell 1: Avbrotsstatistikk for og Noreg 2000-2010 1 GWh = 1 million kwh 1 kv = 1000 V 22 kv er høgspenning (spenninga i det lokale høgspenningsfordelingsnettet) Nærvarmenett I 2003 vart det lagt varmerøyr frå Ringstad skule til Stranda omsorgssenter. Omsorgssenteret har sidan fått levert varme frå skulen. Det er mogleg å utvide dette nettet for å levere varme til andre bygg. 3.4 Energibruk SSB har utarbeidd statistikk for elektrisitet, biobrensel, olje og gass for kvar kommune i landet [4]. Elektrisitetsstatistikken er basert på innrapporterte data frå den einskilde kraftleverandør og betraktast som påliteleg. Øvrig statistikk er basert på nasjonal statistikk frå SSB, det knyter seg derfor ei viss uvisse til kor korrekte tala er for kommunen. Men SSB har vurdert dei som gode nok til å kunne offentleggjere denne statistikken, ein må derfor gå ut frå at tala ligg nært opp til dei faktiske tilhøva. SSB anbefaler at statistikken blir brukt saman med lokal kunnskap. Statistikken på kommunenivå er særleg usikker for bruk av ved og treavfall for bustader og privat tenesteytande sektor. Statistikken for industri er basert på oppgåver frå bedrifter og er av SSB vurdert til å vere god. Tala frå SSB er resultat av reknemodellar som kan verte justerte over tid. Det kan difor oppstå mindre endringar i tala bakover i tid slik at tal som blei publisert i førre energiutgreiing kan avvike litt frå tal som er publiserte og brukte i år. I 2011 har Statistisk sentralbyrå publisert tal for energibruk av elektrisitet, avfall, fossilt brensel og biobrensel i norske kommunar for åra 2005 2009. Tala for energibruk er temperaturkorrigert. Dette er gjort på grunn av at mengda energi ein nyttar til oppvarming varierer med temperaturen. Temperaturkorrigeringa er gjort med utgangspunkt i Meteorologisk institutt sine målingar på Stranda. Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 7 av 34
3.4.1 Elektrisitet Statistiske data om elektrisitetsforbruket i er henta frå SSB. Sjå figur 1. 140,0 120,0 100,0 GWh 80,0 60,0 40,0 20,0 Industri og bergverk Primærnæring (jord- og skogbruk) Tenesteytande sektor Bustader/fritidsbustader 0,0 2005 2006 2007 2008 2009 Figur 1: Forbruk av elektrisitet, 2005-2009. I perioden 2005-2009 har elektrisitetsforbruket auka med nesten 10% i Stranda kommune. Den største auken er innan tenesteytande sektor, men industri og dei andre sektorane har alle auka noko. Industri er den største forbrukaren av elektrisitet i Stranda kommune, med nesten 42% av den totale bruken. 3.4.2 Biobrensel Biobrensel er eit samleomgrep for til dømes ved, flis, treavfall, organisk avfall og halm. Energien vert utnytta ved omdanning til varme og kan utnyttast direkte frå ein omn, i sentralvarmeanlegg eller nærvarmeanlegg. I dag er biobrensel nytta som vedfyring i bustader og som flisfyring i industrien. I 2007 var det brukt i alt 8,2 GWh biobrensel i husstandane i kommunen. Dette dekkjer 17,4 % av energibehovet i husstandane. I tala frå SSB mangla det innrapportering for industrien i 2007. Ut frå erfaring har vi satt denne til 6 GWh for 2007. Dette er likt med 2006 og 2008. Figur 2 viser forbruk av biobrensel i perioden frå 2005 til 2009. 16,0 14,0 12,0 GWh10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 2005 2006 2007 2008 2009 Industri og bergverk Primærnæring Tenesteyting Bustader/fritidsbustader Figur 2: Forbruk av biobrensel, 2005-2009. Kjelde: SSB Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 8 av 34
Hausten 2004 tok ein i bruk biobrensel i form av pellets på Ringstad skule. Dette er ikkje kome med i statistikken frå SSB. Pelletsen fungerer veldig bra som erstatning for olje og kan vere konkurransedyktig som oppvarmingskjelde for større bygg eller i nær- /fjernvarmeanlegg. Bioenergi i form av til dømes pellets, gir ei mykje meir miljøvenleg forbrenning enn olje. Begge energiberarane produserer CO 2 ved forbrenning, men CO 2 -en frå biobrenselet vert ikkje rekna i miljørekneskapen, fordi den vil kome tilbake til naturen før eller seinare. Biomateriale gir frå seg same mengda CO 2 gjennom naturleg nedbryting som ved forbrenning. 3.4.3 Oljeprodukt Stasjonær bruk av lette fyringsoljer, parafin og liknande, er mest nytta til oppvarming av bustadhus og næringsbygg i kommunen. Fyringsoljer dekkjer om lag 9,2 % av energibehovet i næringsbygga i kommunen (ikkje inkludert industri), og om lag 2,1 % i bustadane, jfr. statistikk frå 2009. Oljeforbruket har gått ned i 2009, både innan bustader og industri. Oljebasert oppvarming er for det meste brukt til vassboren oppvarming. I desse systema er det relativt enkelt å bytte ut energikjelda. Nasjonalt har ein store ambisjonar om å fase ut ein stor del av fyringsolja til fordel for fornybare energiberarar som til dømes biobrensel og varmepumper. Dette vil redusere utsleppet av både CO 2 og SO 2, som er dei kanskje største ulempene med olje som oppvarmingskjelde. 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 GWh 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 2005 2006 2007 2008 2009 Industri og bergverk Primærnæring Tenesteyting Bustader/fritidsbustader Figur 3: Forbruk av oljeprodukt, 2005-2009. Kjelde: SSB 3.4.4 Gass Gass er i dag lite brukt som energiberar i. Gass er først og fremst nytta i storkjøkken og til tilfeldig oppvarming med mindre omnar. Gass er godt eigna til oppvarming av bygg. Viss den vert brukt i staden for olje, er den også meir miljøvenleg. Naturgassen gir mellom anna ikkje utslepp av SO 2 og gir mindre utslepp av nitrøse gassar (NO x ). Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 9 av 34
2,5 GWh 2,0 1,5 1,0 0,5 Industri og bergverk Primærnæring Tenesteyting Bustader/fritidsbustader 0,0 2005 2006 2007 2008 2009 Figur 4: Forbruk av gass, 2005-2009. Kjelde: SSB Etter statistikken har gassbruken innan hushaldningane vore stabil i perioden. Innan tenesteyting har det også vore stabilt, med ein liten topp i 2007. Innan industri ser ein ei kraftig auke i 2009. Det er ukjent kva for industri som bidreg til denne auken. 3.4.5 Samla energibruk Figur 5 viser samla energibruk i fordelt på brukargrupper. Statistikken er avgrensa til dei åra ein har statistiske data for alle energiberarar. 160,0 140,0 120,0 100,0 GWh 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 2005 2006 2007 2008 2009 Industri og bergverk Primærnæring Tenesteyting Bustader/fritidsbustader Figur 5: Samla energibruk i for åra 2005-2009, fordelt på brukargrupper. Kjelde: SSB Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 10 av 34
I perioden 2005-2009 har samla energibruk auka med 9%. Auken skriv seg frå industri og næringsbygg. 34 % av energibruken i kommunen er brukt i bustader og 42 % i industrien (2009-tal).. Figur 6 viser prosentvis fordeling av energibruken mellom brukargruppene. 2 % 42 % Bustader/fritidsbustader 22 % Tenesteyting Primærnæring 34 % Industri og bergverk Figur 6: Samla energibruk i i 2009, prosentvis fordelt mellom brukargrupper. Figur 7 viser samla energibruk i kommunen fordelt på energiberarar. 160,0 140,0 120,0 100,0 GWh 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 2005 2006 2007 2008 2009 Gass Oljeprodukt Biobrensel Elektrisitet Figur 7: Samla energibruk i for åra 2005-2009, fordelt på energiberarar. Som ein ser er elektrisitet den dominerande energiberaren. Figur 8 viser at elektrisitet utgjer 84 % av den samla stasjonære energibruken i kommunen. Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 11 av 34
Elektrisk 84 % 10 % 4 % 2 % Biobrensel Oljeprodukt Gass Figur 8: Samla energibruk i 2009, prosentvis fordelt mellom energiberarar. 3.5 Utbreiing av vassboren varme Byggeigarar som har installert vassboren varme har høve til å velje oppvarmingskjelde. Dei som har direkte elektrisk oppvarming, er derimot bundne til elektrisitet. Dei siste åra har fleire fått auga opp for fordelane med ei slik energifleksibel løysing, og derfor er det også blitt installert stadig meir vassboren varme, også i einebustader. I 1997 hadde 11,5 % av alle nybygde einebustader i Noreg vassboren varme. I 2004 hadde denne delen stige til 42 %. Tal frå folke- og bustadteljinga i 2001[7]viser at det er 132 bustader i som har vassboren varme anten i golv eller i radiatorar. Dette utgjer 6,8 % av dei til saman 1937 bustadene i kommunen. Det finst ikkje ei tilsvarande kartlegging for andre typar bygg. Det finst førebels ikkje nyare tal, men det er grunn til å tru at talet har auka noko i kommunen sidan 2001. Det er planlagt ei ny folke- og bustadteljing i 2011. Utbreiinga av vassboren varme har i Noreg tradisjonelt vore større i næringsbygg. Statistikk frå Enova sitt bygningsnettverk, basert på data frå 1346 bygg frå heile landet, viser at 42 % av byggmassen har sentralvarme som einaste oppvarmingssystem. Sjå figur 9. Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 12 av 34
Figur 9: Del av samla oppvarma areal i Enova sitt bygningsnettverk som har installert ulike typar oppvarmingsanlegg. har installert vassboren varme i nokre bygg. Ringstad skule Stranda omsorgssenter I tillegg har Stranda hotell vassboren varme med sjøvassvarmepumpe, og fleire bedrifter innan industri har vassboren varme. 3.6 Lokal elektrisitetsproduksjon I var det ved utgangen av 2010 5 kraftverk i drift, Fausa kraftverk og Furset kraftverk, eigd av Stranda Energiverk AS, Juvfossen kraftverk og Stadheim kraftverk, eigd av Tafjord Kraft, og Engeset kraftverk, der eigarskapet er delt mellom profesjonell aktør og private. Som det går fram av tabellen nedanfor, har Ringdal kraftverk og Litlebø kraftverk blitt sett i drift i 2011. Begge desse er privat eigd. Elektrisitetsproduksjon (GWh) 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Fausa kraftverk 36,5 40,8 33,0 34,7 32,3 41,8 42,8 35,4 50,8 45,4 40,1 31,5 Stadheim kraftverk (i drift nov. 2001) 0,0 0,0 1,5 22,1 21,5 22,4 27,3 20,6 27,6 23,7 23,5 16,8 Juvfossen kraftverk (i drift april 2002) 0,0 0,0 0,0 14,2 21,8 23,9 27,1 18,5 28,6 21,1 22,1 14,8 Engeset kraftverk (i drift 2007) 19,2 16,0 13,2 11,7 Furset kraftverk (i drift 2007) 14,7 15,3 15,4 9,9 Ringdal kraftverk (i drift 2011) Litlebø kraftverk (i drift 2011) Samla produksjon 36,5 40,8 34,5 71,0 75,6 88,1 97,2 74,5 140,9 121,5 114,3 84,7 Tabell 2: Lokal produksjon av elektrisitet i i perioden 1999 2010. I 2010 er produksjonen betrakteleg lågare enn dei tre føregåande åra. Dette er grunna små nedbørsmengder i 2010. Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 13 av 34
Fausa kraftverk har Nysætervatnet som regulert magasin, stasjonen vart sett i drift i 1929, og vidare utbygd i 1939 og 1952. Fallhøgda vart auka i 1976 for aggregata 1 og 2. I 1982 vart stasjonen fjernstyrt. Stasjonen er under modernisering, i 2002 vart turbinregulatoren for aggregat 1 skifta ut, og våren 2003 vart aggregat 3, (780 kw med inntak på Brune), utskifta totalt. Fausa kraftverk har 3 aggregat på til saman 7,8 MW. Høgste registrerte produksjon er 52 GWh. Stadheim kraftverk er eit elvekraftverk i Bygdaelva i Sunnylven. Stasjonen vart sett i drift i 2001. Stasjonen har ei samla yting på 5 MW og er eigd av Tafjord kraft. Juvfossen kraftverk er eit elvekraftverk som ligg i Strandadalen, Strandamoldskreddalen. Stasjonen vart sett i drift i 2002, stasjonen har ei samla yting på 7 MW og er eigd av Tafjord kraft. Engeset Kraftverk er eit elvekraftverk som ligg på Engeset. Stasjonen vart sett i drift i 2007 og har ei samla yting på 5 MW. Engeset kraftverk er eigd av private investorar. Furset Kraftverk ligg på Furset og utnytter vatnet i Fursetelva. Stasjonen vart sett i drift i 2007 og har ei yting på 4,95 MW. Kraftverket er eigd av Stranda Energiverk AS. 3.7 Energibalanse Figuren nedanfor viser forholdet mellom produsert energi i kommunen og energiforbruket i 2009. Figuren føreset at bioenergien som blir nytta, er produsert lokalt. 140,0 120,0 7,8 5,4 2,1 14,1 14,1 100,0 80,0 GWh 60,0 40,0 114,3 114,5 Import Gass Oljeprodukt Biobrensel Elektrisk 20,0 0,0 Tilgang Bruk Figur 10: Energibalanse i, 2009 Vi ser at i 2009 er elektrisitetsproduksjonen om lag heilt lik den totale elektrisitetsbruken i 2009. Samla har ein eit underskot på 7,8 GWh, noko som her utgjer om lag den samla bruken av olje og gass. Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 14 av 34
160,0 140,0 120,0 100,0 GWh 80,0 57,0 2,6 Industri og bergverk Primærnæring Tenesteyting 60,0 29,4 Bustader/fritidsbustader 40,0 20,0 47,1 0,0 Figur 11: Energiforbruk i pr. 2009. Pr. 2009 var den samla energitilgangen i 128,4 GWh. Energitilgangen i Stranda er dominert av elektrisitet som utgjer om lag 89 % av total energitilgang, medan biobrensel utgjer 11 %. Samla stasjonært energibruk var 136,2 GWh i 2009, sjå figur 11. Energiunderskotet i kommunen var då 7,8 GWh, noko som utgjer 5,7 % av samla stasjonært energiforbruk. I følgje prognosar for framtidig energibruk ( Kraftsystemutredning Møre og Romsdal 2011 [8]) vil kraftunderskotet i Møre og Romsdal auke vesentleg fram mot 2020 dersom det ikkje blir etablert ny produksjon i området eller at energibruken blir redusert. 4 Forventa utvikling av energibruk i kommunen 4.1 Utvikling i kommunen Energibruken er avhengig av både folketal og aktiviteten i næringslivet. Derfor må ein ta omsyn til desse faktorane når ein skal sjå på sannsynleg utvikling av energibruken i framtida. 4.1.1 Folketal Energibruken i kommunen er avhengig mellom anna av folketalet. Aktiviteten i næringslivet er den faktoren som har størst innverknad på utviklinga av folketalet i. I perioden 2001-2011 minka folketalet i kommunen med 1,7 %. Folketalsutviklinga i dei siste åra og prognosar for dei næraste åra går fram av figur 12.Tala er henta frå SSB sin statistikkbank (www.ssb.no). Tabell 3 viser folketal registrert pr. 1. januar 2011 og framskriving av folketalet for perioden 2013- Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 15 av 34
2021. Det er presentert tre ulike framskrivingar basert på låg, middels og høg nasjonal vekst. 2011 2013 2015 2017 2019 2021 Låg 4 575 4 607 4 636 4 667 4 683 4 696 Nasjonal vekst Middels 4 575 4 626 4 693 4 749 4 809 4 872 Høg 4 575 4 648 4 741 4 827 4 923 5 029 Tabell 3: Framskriving av folketalet i, 2011-2021. I framskrivinga av energibruken tek ein, i tråd med rettleiar, utgangspunkt i framskrivingsalternativet med middels nasjonal vekst. Figur 12 viser den faktiske folketalsutviklinga i kommunen frå 1995 til 2011, og ei framskriving av folketalet frå 2013 til 2021 med utgangspunkt i SSB sine prognosar for låg, middels og høg nasjonal vekst. Folketal 5100 5000 4900 4800 4700 4600 4500 4400 4300 4200 Historikk Låg nasjonal vekst Middels nasjonal vekst Høg nasjonal vekst Figur 12: Folketalsutvikling i 1995-2011 og prognose fram til 2021. Som ein ser har folketalet i svinga litt opp og ned i perioden 1995-2007. Frå botnnivået i 2007 har folketalet stige i perioden 2007-2011. Alle prognoser viser framtidig vekst i folketalet fram mot 2021. Middels nasjonal vekst blir vurdert som den mest sannsynlege utviklinga i framskriving av folketalet for, så det er den som er nytta for prognosetala i denne utgreiinga. 4.1.2 Bustadbygging Det vert bygt om lag 1 til 5 nye bustader i kommunen kvart år. har ledige bustadtomter i fleire byggjefelt: Reiten - om lag 2,5 kilometer frå Stranda sentrum. Svemorka om lag 6,5 kilometer frå Stranda sentrum. Solvegen Hellesylt Buhaug Liabygda Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 16 av 34
Gjørvahaugen Geiranger 4.1.3 Ny næringsverksemd Næringslivet på Stranda har hatt ei ekspansiv utbygging i løpet av 1990-talet. I dei seinare åra har nye utbyggingsprosjekt flata noko ut. Slik det ser ut no, vil det ikkje vere mange store utbyggingsprosjekt innan næringslivet den næraste tida. Noko areal og utbygging pr. år må ein likevel rekne med. Ein kan rekne med om lag 5-6000 m 2 dei næraste 4 åra. 4.2 Utvikling av infrastruktur for energi Det er ikkje konkrete planar om større utvidingar i distribusjonsnettet for elektrisitet per i dag, men full utbygging i Strandadalen og Sunnylvsbygda vil føre med seg omfattande forsterking/ombygging av høgspenningsnettet i området, også på regionalnettnivå. Dette medfører mellom anna: 22 kv-linja mellom Korsbakken og Helstad må forsterkast. Dette arbeidet er alt godt i gang. Eventuelt forlenge 66 kv- linja frå Tomasgard til Hellesylt. I følgje ei nettanalyse utført av Norconsult er dette den beste løysinga for alle involverte kraftverk i Sunnylven. 4.3 Forventa utvikling av energibruk Framskrivingar Prognosane som følgjer har ein tidshorisont på 10 år og er bygde på følgjande føresetnader: SSB si prognose for befolkningsutvikling, middels nasjonal vekst Forbruket innan hushaldning, tenesteytande sektor og primærnæring pr. innbyggar i kommunen er helde konstant Forbruket i industrien er helde uendra gjennom heile perioden For elektrisitet er temperaturkorrigerte tal for 2010 nytta som utgangspunkt. For dei øvrige energiberarane er temperaturkorrigerte tal for 2009 utgangspunkt. Prognosane elles vert vanlegvis justerte om ein kjenner til konkrete tiltak som vil påverke energibruken. Dette er i tilfelle beskrive. I Stranda er det i 2011 ikkje kjent slike tiltak, så her er prognosane ikkje justert utover ovanståande punkt. 4.3.1 Elektrisitet Prognosen for forbruk av elektrisitet tar utgangspunkt i at elektrisitetsforbruket i kommunen vil auke i takt med venta befolkningsvekst etter SSB sine prognoser for middels vekst. Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 17 av 34
GWh 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 2011 2013 2015 2017 2019 2021 Industri og bergverk Primærnæring Tenesteytande sektor Bustader/fritidsbustader Figur 13: Prognose for bruk av elektrisitet, 2011-2021. 4.3.2 Biobrensel Det er bygt eit nærvarmeanlegg mellom Ringstad skule og Stranda omsorgssenter, der skulen leverer varme til omsorgssenteret. Frå og med november 2004 begynte ein å bruke biopellets frå Stranda i dette anlegget. Dette er ikkje med i statistikken frå SSB. Ein reknar med at anlegget vil bruke om lag 0,8 GWh pellets årleg. Dette er ikkje tatt med i framskrivingane av forbruket. GWh 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 2011 2013 2015 2017 2019 2021 Industri og bergverk Primærnæring (landbruk og oppdrett) Tenesteytande sektor Bustader/fritidsbustader Figur 14: Prognose for bruk av biobrensel, 2011-2021. 4.3.3 Oljeprodukt Olje er brukt som oppvarmingskjelde i næringsbygg, industri og bustadhus. Bruken av olje har gått både opp og ned dei siste åra, mykje avhengig av korleis prisen på fyringsolje ligg i høve straumprisane. Klimapolitisk vert det no gjort fleire grep for å redusere den stasjonære oljebruken innan fleire sektorar. Prognosane våre byggjer imidlertid berre på føresetnadane i rettleiaren om justering i høve til venta Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 18 av 34
befolkningsutvikling, samt stagnasjon innan industri. Dette gir samla ei forventing om ein vekst på 5% i oljeforbruket i i perioden 2011-2021. 7,0 GWh 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 2011 2013 2015 2017 2019 2021 Industri og bergverk Primærnæring (landbruk og oppdrett) Tenesteytande sektor Bustader/fritidsbustader Figur 15: Prognose for bruk av oljeprodukt, 2011-2021. 4.3.4 Gass Gass er den minste energiberaren i. Ein kjenner ikkje til konkrete planar i kommunen der ein vil satse meir på gass til oppvarming eller prosess. Det er skipa eit selskap, Naturgass Møre, som skal introdusere naturgass som eit prisgunstig alternativ til elektrisitet på nordvestlandet. Det er førebels usikkert om dette vil føre til større fokus på naturgass i. Derfor er det ikkje teke med nye brukarar av naturgass i desse framskrivingane. 2,5 GWh 2,0 1,5 1,0 0,5 Industri og bergverk Primærnæring (landbruk og oppdrett) Tenesteytande sektor Bustader/fritidsbustader 0,0 2011 2013 2015 2017 2019 2021 Figur 16: Prognose for bruk av gass, 2011-2021. Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 19 av 34
4.3.5 Samla energibruk Figur 17 viser ei forventa utvikling av den samla energibruken i, fordelt på brukargrupper. 160,0 140,0 120,0 100,0 GWh 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 2011 2013 2015 2017 2019 2021 Industri og bergverk Primærnæring (landbruk og oppdrett) Tenesteytande sektor Bustader/fritidsbustader Figur 17: Prognose for samla energibruk, 2011 2021, fordelt på brukargrupper. Prognosen viser ei forventning om ein samla vekst i energibruken på om lag 4,3 % i løpet av dei neste 10 åra. Figur 18 viser ei lita forskyving mellom brukargruppene frå 2009 til 2021, der forbruket i industrien vil minke eit par prosent, medan forbruket i hushaldningane vil auke tilsvarande. 2009 2021 Bustader/fritidsbustader 42 % 34 % 40 % 36 % Tenesteytande sektor Primærnæring 2 % 22 % 2 % 22 % Industri og bergverk Figur 18: Forventa energibruk i 2021 samanlikna med 2009, prosentvis fordelt mellom brukargrupper. Figur 19 viser forventa utvikling av den samla energibruken i, fordelt på energiberarar. Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 20 av 34 21%
150,0 100,0 GWh 50,0 Gass Oljeprodukt Biobrensel Elektrisk 0,0 2011 2013 2015 2017 2019 2021 Figur 19: Prognose for samla energibruk, 2011-2021, fordelt på energiberarar. Figur 20 viser forventa prosentvis fordeling av stasjonær energibruk i, fordelt mellom energiberarar. 2009 4 % 2 % 4 % 2 % 2021 10 % 84 % 10 % 84 % Elektrisk Biobrensel Oljeprodukt Gass Figur 20: Forventa energibruk i 2021 samanlikna med 2009, prosentvis fordelt mellom energiberarar. Ut frå prognosane vil det ikkje verte endringar i fordelinga mellom energiberarane i perioden 2009-2021 i. Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 21 av 34
4.4 Etablering av nye energianlegg Vasskraft I er det mange mindre vassdrag som har eit betydeleg potensiale for småkraftutbygging. NVE sine tal over moglege prosjekt i viser at slike anlegg kan gje ein tilvekst i årsproduksjon på om lag 400 GWh. På NVE (Noregs vassdrags- og energidirektorat) sine internettsider finn ein kven som har søkt konsesjon. Det er planar om bygging av småkraftverk med ein årleg produksjon på om lag 213 GWh i. Tabell 4 viser ei oversikt over status for planlagde småkraftverk i. Kraftverk Effekt MW Årleg prod. GWh Eigar Status Ringdal Kraftverk 5,0 19,6 Ringdal Idriftsett Kraftverk AS Litebø Kraftverk 6,7 26,7 Tryggestad Idriftsett Kraft AS Rødset Kraftverk 2,1 7,6 Stranda Gitt konsesjon Energiverk AS Embla Kraftverk 4,8 18,9 Embla Gitt konsesjon Kraftverk AS Furset Kraftverk 4,95 16 Stranda Idriftsett Energiverk AS Engeset Kraftverk 5,0 18 Engeset Kraft Idriftsett AS Frøysadal 5,0 18,7 Søknad i kø Kraftverk Frøysa Kraftverk 4,10 14,3 Søknad i kø Hauge Kraftverk 3,9 15,5 Stranda Søknad i kø Energiverk AS Ljøen Kraftverk 2,3 7,9 Småkraft AS Søknad avslått Storfossen 1,8 9,8 Småkraft As Søknad Kraftverk Samla 45,65 173,0 Tabell 4: Planlagde småkraftverk i Stranda. 1 MW = 1000 kw 1 GWh = 1.000.000 kwh Stranda Energiverk starta eit forprosjekt for bioenergi i Geiranger 4. kvartal 2007. Det viste seg at dette ikkje var lønsamt. 4.5 Framtidig energibalanse Figur 21 viser eit forventa forhold mellom produsert energi i kommunen og energiforbruket i 2021. Ein har teke utgangspunkt i at alle kraftverkprosjekta som vert vurdert i punkt 4.4, unnateke Ljøen som har fått søknaden avslått, vert gjennomført. Det er også ein føresetnad at bioenergien vert produsert lokalt. Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 22 av 34
200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 GWh 100,0 80,0 60,0 14,7 165,1 37,7 14,7 119,5 2,2 5,7 Overskot Gass Oljeprodukt Biobrensel Elektrisk 40,0 20,0 0,0 Tilgang Bruk Figur 21: Forventa energibalanse i kommunen i 2021. Figuren viser at den interne energibalansen for er forventa å betre seg til 2021. Kommunen har opplevd overskot av elektrisk energi tidlegare (2007) og vil i følgje prognosane gå mot eit framtidig overskot. 5 Alternative varmeløysingar for framtida Ein står framfor store utfordringar når det gjeld den framtidige energisituasjonen i Noreg. Energibruken, og då spesielt forbruk av elektrisitet, har auka jamt dei siste åra, men produksjonskapasiteten har ikkje auka tilsvarande. Styresmaktene har sett i verk fleire tiltak for å dempe forbruksauken, men til no har ikkje dette gitt store nok utslag i høve den samla energisituasjonen. Det er spesielt vinterstid ein kan oppleve eit mistilhøve mellom forbruk og produksjon, og for Møre og Romsdal sin del kan det også vere problem med å overføre nok effekt på linjenettet kalde vinterdagar. Det er mellom anna derfor eit uttalt mål og ønskje frå styresmaktene om å gradvis endre energistrukturen i landet, slik at ein blir mindre avhengige av elektrisitet, og heller i større grad nyttar andre energiberarar til oppvarming. 5.1 Aktuelle tiltak for å effektivisere og redusere energibruk Enova gir støtte til kommunar som vil utarbeide ein energi- og miljøplan, eller eit forprosjekt for infrastruktur og varmeproduksjon, gjennom programmet Kommunal energi- og miljøplanlegging. Programmet kan òg gi støtte til utgreiing av moglege prosjekt for anlegg for nærvarme, fjernvarme og varmeproduksjon og til utgreiing av moglege prosjekt for energieffektivisering og konvertering i kommunale bygg og anlegg. Ved hjelp av ein lokal energi- og miljøplan blir energiarbeidet løfta opp på eit strategisk nivå og utgjer med det ein del av avgjerdsunderlaget for val av energiløysingar. Planen vil kunne ta opp i seg både nasjonale energimål og økonomiske, klimamessige og Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 23 av 34
næringsmessige forhold i den kommunen. Enova kan støtte opp til 50 % av prosjektkostnadene, men ikkje meir enn kr. 100 000. Les meir om dette programmet på www.enova.no Haldning og handling Erfaringstal viser at det er mykje å spare på å endre enkle vaner og haldningar i høve energibruk. Dette gjeld både for bustadhus og for næringsbygg. Driftsansvarlege for industri, næringsbygg og offentlege bygg kan få hjelp til dette frå profesjonelle rådgjevingsfirma, som til dømes Enøk-senteret AS. I bustadmarknaden er viljen til å betale for slik hjelp mindre. Etter omlegginga av styresmaktene sin enøk-politikk har dei regionale gratistilboda meir eller mindre forsvunne. Men det er mogleg å ringe eit gratis telefonnummer for enkel rettleiing, elles finn ein ganske mykje informasjon på internett: www.husogheim.no www.enova.no Lågenergibustader Ved planlegging av nye bustadfelt er det også mogleg å leggje til rette for bygging av lågenergibustader. Dette har ein så vidt kome i gang med i andre delar av landet, der ein byggjer bustader som ikkje har behov for anna oppvarming enn den som kjem frå menneskekroppen og dei elektriske apparata vi omgir oss med. Dette er kanskje den beste måten å redusere energibruken på, fordi det er behovet for energi som blir redusert. Slike lågenergibustader nyttar under halvparten så mykje energi som andre nybygg i tilsvarande storleik. Figur 23: Lågenergihus bygt i Sola kommune. Kjelde: Isobo Styring av energi Energistyring gjennom mellom anna sentral driftskontroll er ein aktuell metode for å redusere energibruken i større nærings- og offentlege bygg. Fordelen med ei slik sentral styring er at ein får betre kontroll med energibruken, og på den måten kan redusere behovet for energi berre ved å luke vekk unødig energibruk. Dette går ikkje ut over komforten, som tvert imot kan bli betre med eit slikt system, fordi ein skal alltid vere sikra at rom som er i bruk også er varme. Fire steg mot meir effektivt energibruk Statsføretaket Enova har sett opp fire trinn fram til meir effektivt energibruk. Enova har teke utgangspunkt i bustader, men dette kan også ha ein overføringsverdi til næringsbygg. 1. Energibehov Første steg er å redusere energibehovet. Dette gjer ein mellom anna gjennom å bli meir bevisst sin eigen energibruk, betre isolering, og kjøpe apparat med lågt energiforbruk. 2. Gjenbruk av varme Neste steg er å bruke varm luft på nytt, ved hjelp av eit balansert ventilasjonssystem. Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 24 av 34
3. Varmestyring Når ein har elektrisk oppvarming, er det ein fordel å ha på varme berre når ein treng det. Eit automatisert styresystem kan hjelpe til med å slå varmen av og på etter behov. 4. Alternative varmekjelder Når dei tre andre stega er tatt, kan ein sjå om det er mogleg å redusere energiforbruket endå meir ved å investere i alternative varmekjelder, som til dømes pelletskaminar, vedomnar og varmepumper. 5.2 Utnytting av lokale energiressursar Mange kommunar og regionar i Noreg har moglegheit til å utnytte fleire lokale energiressursar betre. Dette gjeld også. Bioenergi For heile Møre og Romsdal er situasjonen no slik at det er større tilvekst i skogen enn det er hogst og nedbryting. Årleg tilvekst av skog er 750 000 m 3 medan hogst og nedbryting er 230 000m 3. Det meste av den nytta biomassen kjem i dag frå gran, furu og lauvskog. I skogen ligg det i dag ein unytta ressurs på 400 GWh for heile fylket. sin del av dette er om lag 7 GWh. Varmepumpe Ein kan også definere varmepumper som ein lokal energiressurs, i og med at den kan hente gratis energi frå naturen rundt oss. Med varmepumpe kan ein hente energi frå luft, jord, fjell (grunnvatn) eller vatn. Det er normalt mest gratis energi å hente ved å ta energien frå fjell (bergvarme) eller sjøvatn, og utnytte varmen i eit vassbore system. 5.3 Alternative varmeløysingar Nybygging Kommunen har høve til å leggje til rette for betre energiutnytting ved nybygging av både bustader og næringsbygg. Staten har stilt krav til at alle deira nybygg på over 1000 m 2, skal ha vassboren varme. Dette kravet har dei førebels stilt berre til seg sjølv, for å vere eit godt føredøme. Det bør også liggje til grunn i kommunane si handsaming av eigne byggeprosjekt. For at vassboren varme skal vere energisparande, må det kombinerast med varmepumpeanlegg. Bruk av andre energikjelder enn elektrisitet, som til dømes bio eller gass, kan også ha ei miljømessig og samfunnsmessig nytte, i og med at ein då vil redusere presset på elektrisitetsbruken. Kommunen kan også kome i dialog med større utbyggjarar for å påverke dei til å nytte vassboren varme. Dette kan også vere ein idé ved regulering og bygging av nye bustadfelt. Nærvarmeanlegg der fleire bustadeiningar er tilkopla det same vassborne systemet, er særs vanleg til dømes i Sverige. Det har til no ikkje vore tradisjon for dette i Noreg, men moglegheitene ligg der. Dersom ein brukar varmepumper eller utnyttar spillvarme frå industrien, vil eit slikt nærvarmeanlegg føre til ein monaleg reduksjon av den samla energibruken. Biobrensel Biobrensel har lenge vore i bruk innan trevareindustrien i form av flisfyring. I det siste har også biopelletsen komen på marknaden i området, denne kan også vere Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 25 av 34
konkurransedyktig som oppvarmingskjelde i industri, næringsbygg eller i nær- /fjernvarmeanlegg. I forhold til tradisjonell flisfyring krev biopelletsen mindre plass til lagring. Ringstad skule og Stranda omsorgssenter brukar biopellets til oppvarming frå og med november 2004. Biopellets har mykje til felles med fyringsolje når det gjeld eigenskapar som oppvarmingskjelde. Du treng å ha installert ein pelletskjele i eit sentralt fyrrom, og denne vil i omfang vere på om lag same storleik som ein oljekjel med tilsvarande varmeeffekt. Biopelletsen lagrast i ein silo, innandørs eller utandørs. Biopellets eignar seg best som grunnlast for oppvarming. Den er ikkje eigna til å slå seg mykje av og på for å regulere varmeeffekten. Derfor må ein ha ein annan energiberar som spisslast eller reserve. Pelletsen vil då ta seg av oppvarminga på det jamne, medan ein annan energiberar kjem inn ekstra når ein treng meir varme. For å få best mogleg utnytting av biopellets, er det nødvendig med ein del meir oppfølging og vedlikehald av anlegget enn kva tilfellet er for til dømes oljefyring. Varmepumper Varmepumper er eit prisgunstig tiltak som kan redusere energibruken. Dei mest aktuelle varmepumpene for eksisterande bustader er såkalla luft/luft-varmepumper. Desse nytter energien frå utelufta til å varme opp lufta inne. Fordelen med desse er at dei er enkle å installere og at dei ikkje krev eit større varmeanlegg som til dømes vassboren varme. Slike varmepumper har også vorte installert i mange mindre næringsbygg dei siste åra. Det er ei ulempe at desse varmepumpene er avhengige av relativt god utetemperatur for å gi god effekt. Fleire varmepumper gir dårleg effekt under 10 C, nokre bør ein også slå heilt av når det blir så kaldt. Når varmepumper blir brukt i kombinasjon med vassboren varme, har ein større moglegheiter til innsparing enn ved luft/luft-varmepumper. Dette er derfor den beste måten å nytte varmepumper på i større bygg. Når ein nyttar vassboren varme, kjem varmen frå varmepumpa til nytte i heile bygget. I eit slikt varmepumpeanlegg kan ein hente gratis energi frå luft, jord, fjell eller vatn. Prinsippet for varmepumper er lik same kor ein hentar energien frå. Varmepumpa hentar energi, i form av varme, ved å kjøle ned varmekjelda (fjell, grunnvatn, sjøvatn osb.). Gjennom å tilføre elektrisk energi til ein kompressor, løftar ein energien frå varmekjelda opp til eit høgare temperaturnivå, ca 55 C. Dette kan ein så vidare nytte til å varme opp bygg og til forvarming av tappevatn. I prinsippet tilfører ein 1/3 elektrisitet og tek ut 3/3 varme, der 2/3 av energien er gratis. Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 26 av 34
Figur 24: Prinsippskisse av eit varmepumpeanlegg med sjøvatn som energikjelde 5.4 Miljømessig og samfunnsøkonomisk vurdering av alternativ Spillvarme Utnytting av spillvarme er eit miljømessig særs godt alternativ. Varmeenergien ligg der og kan lett utnyttast. Det bør også vere i samfunnet si interesse å nytte slike energikjelder, for utnytting av spillvarmen kan frigjere energi som ein kan bruke andre stader. Utfordringa i slike prosjekt er kven som skal ta kostnadane med infrastrukturen. Varmepumper Varmepumper er i dei fleste høve særs gode miljømessige oppvarmingsalternativ. Det kan vere enkelte negative lokale miljøkonsekvensar i samband med installering av luft/luft-varmepumper i bustadhus, til dømes ved feilmontering og problem med støy. Jamt over vil dette vere små problem. Det er samstundes viktig å framheve at dersom rimeleg energi frå ei varmepumpe blir brukt som argument for å heve komforten, slik at ein kjem ut utan innsparing, då vil også miljøvinsten forsvinne. Store varmepumpeanlegg i tilknyting til næringsbygg og offentlege bygg, er positivt for miljøet og vil ofte gi god energiøkonomi i høve energibruk. Investeringskostnadene vil vere høge for eit slikt anlegg, og dei fleste byggeigarar stiller krav til at investeringane skal vere nedbetalt på relativt kort tid, slik at ein seinare kan nyte godt av rimeleg energi. Slike store anlegg vil kunne få investeringsstønad frå det statlege energifondet som Enova disponerer. Ein slik stønad er ofte med på å gjere prosjektet lønsamt også økonomisk. Det er ikkje kjend at slike store varmepumpeanlegg fører til negative miljøkonsekvensar. Så sant ein nyttar dei mest miljøvenlege kjølemedia (gass), og at anlegget vert halde godt vedlike. Biobrensel Til skilnad frå fossile brensel som olje og gass, påverkar ikkje forbrenning av biobrensel CO 2 -balansen. CO 2 som kjem frå biobrensel går tilbake til naturen anten det skjer ved Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 27 av 34
forbrenning eller ved naturleg nedbryting. Derfor er biobrensel eit miljøvenleg alternativ til olje eller gass. Lokalt vil forbrenning av biobrensel gi meir utslepp av partiklar (sot) enn både olje og gass, og meir utslepp av SO 2 enn frå naturgass. Dette er ikkje rekna for å vere eit stort problem utanom i tettbygde byar. I vil derfor biobrensel vere eit miljømessig betre alternativ enn olje og gass. Med dagens situasjon på straummarknaden, er biobrensel også eit godt miljømessig alternativ til oppvarming med straum. Dette på grunn av at vi i Noreg i periodar med mest behov for varme, ofte må importere straum frå utlandet. Denne straumen kjem då for det meste frå forureinande kolkraftverk og atomkraftverk. Gass Naturgass er for tida ikkje nytta i, men det kan bli aktuelt som ein konsekvens av Ormen Lange-utbygginga og ei større satsing på naturgass som oppvarmingskjelde på Nordvestlandet. Dersom naturgass kjem inn i staden for fyringsolje, vil den ha positive miljøverknader. Naturgassen har mindre utslepp av CO 2 og NO x enn olje, og utsleppet av SO 2 og partiklar er tilnærma null. 5.5 Nasjonale og fylkeskommunale planar Nasjonale mål Stortingsmelding Nr.29 (1998-1999) frå Olje- og Energidepartementet har fastsett nasjonale mål for energiomlegging og utnytting av alternativ energi. Departementet oppretta statsføretaket Enova som reiskap for å nå desse måla. Enova sitt hovudmål er å hjelpe til at ein leverer 10 TWh energi, spart eller produsert, innan 2010 gjennom at: veksten i energiforbruket vert redusert vesentleg meir enn om den vert overlete til seg sjølv. produksjon av energi basert på fornybare energikjelder vert auka. miljøvenleg bruk av naturgass innanlands vert auka. Inkludert i målet på 10 TWh innan 2010, er Stortingets målsetting om 3 TWh vindkraft og 4 TWh vassboren varme. Evalueringa ligg ikkje føre enno. Fylkeskommunale mål: I Møre og Romsdal sin fylkesplan som er vedtatt for perioden 2005-2010 er mellom anna dette nemnt under overskrifta Energi: Det blir brukt meir elektrisk energi i Møre og Romsdal i 2004 enn det som vert produsert i området. I 2020 vil årsforbruket av elektrisk energi kunne bli meir enn 2,5 gongar den midlere årsproduksjonen i fylket. Det aukande kraftunderskotet i fylket vil kunne motverkast ved etablering av nye produksjonseiningar av elektrisk energi, nettforsterkingar og ENØK-tiltak. Det blir hevda at det berre er gasskraftverk som vil vere av ein slik storleik at det blir oppnådd effekt- og energibalanse etter 2010. Satsing også på meir bruk av fornybare energikjelder kan føre til auka sjølvforsyningsgrad. Møre og Romsdal har potensiale til å bli verdsleiande på innovasjon og nyskaping innan nye energikjelder, og bør ha ei aktiv og førande rolle i utviklinga av ny teknologi også rundt gassutnytting. Ved etablering av energiproduksjon i fylket må tilhøve til Noreg sine plikter etter Kyoto-avtalen klarleggast. Utarbeidd av Enøk-senteret AS Side 28 av 34