Budsjett 2014. Økonomiplan 2014-2017. Samandrag av budsjettgrunnlaget pr. 10. okt. 2013

Budsjett 2014 Økonomiplan 2014-2017 Samandrag av budsjettgrunnlaget pr. 10. okt. 2013

Årsbudsjett 2014 Økonomiplan 2014-2017 Samandrag av budsjettgrunnlaget frå 10. okt. 2013 Budsjetthandsaming: kultur- og ressursutvalet 12. november opplærings- og helseutvalet 12. november samferdselsutvalet 13. november fylkesutvalet 20.-21. november fylkestinget 10.-11. desember www.hordaland.no/budsjett

Innhald Samlemeldingar Over 11 milliardar kroner til drift og investeringar i 2014...5 Årsbudsjett 2014: 6 875 mill. kr til drifta...9 Oversikt årsbudsjett 2014...12 Politikk, administrasjon og fellesutgifter 289 mill. kr til politikk og administrasjon...14 176 mill. kr til fellesfunksjonar... 15 Reduserte konsesjonskraftinntekter... 15 Opplæring 2 848 mill. kr til vidaregåande opplæring...17 Tannhelse 270 mill. kr til tannhelsetenester... 20 Regional utvikling 251 mill. kr til regional utvikling... 22 Samferdsel Takstfrys på periodekort, minestetaksten opp 2 kr... 26 Kultur 299 mill. kr til kultur og idrett... 30 Investeringar Investerer 11,3 milliardar kroner 2014-2017... 34 Økonomiplan Omdisponeringar må til dei neste åra...41

Føreord Dette samandraget byggjer på fylkesrådmannen sitt budsjettgrunnlag frå 10. oktober 2013. Samandraget er utarbeidd av informasjonsseksjonen i samarbeid med økonomiavdeling. Samandraget og heile budsjettgrunnlaget er også tilgjengeleg på internett: www.hordaland.no/budsjett Ansv. redaktør: Informasjonssjef Stanley Hauge

Over 11 milliardar kroner til drift og investeringar i 2014 Fylkesbudsjettet 2014 pressemelding 5 Hordaland fylkeskommune skal i 2014 bruka 6 875 mill. kr til drifta, 4 191 mill. kr til investeringar og 534 mill. kr til renter og avdrag på lån. Samla er budsjettet på 11,6 milliardar kroner i fylkesrådmannen sitt forslag. For perioden 2014-17 vert det føreslått investeringar for om lag 11,3 milliardar kroner. Ca. 8,5 mrd. kr skal brukast innan samferdsel og nesten 2,5 mrd. kr til vidaregåande skular. Moment i 2014-opplegget: Takstfrys på periodekort (PeriodeSkyss, UngdomsSkyss, StudentSkyss). Minstetakst enkeltbillett opp 2 kroner. Prisauke andre soner 2,8 %. Innfører 17 % rabatt på kjøp av enkeltbillett med mobil. Prisen på dagskort (Dag- Skyss i Bergen) går ned frå 110 kr til 80 kr. Ny kontraktperiode for båtruter startar 1. januar 2014. Den nye snøggbåtruta Knarvik-Frekhaug-Bergen (Nordhordlandsruta) startar 1. januar 2014. 20 mill. kr til fleire bussruter. 30 mill. kr meir til heilårsdrift av Bybanen til Lagunen. Den nye Amalie Skram videregående skole i Bergen opnar hausten 2014. Auka løyvingar til Hordaland kunstsenter (+ 300 000 kr), Skrivekunstakademiet (+ 300 000 kr) og Vestlandske Teatersenter (+ 150 000 kr). Regional areal- og transportplan for bergensområdet, Regional plan for attraktive senter, regional kulturplan, ny folkehelseplan og rullering av Klimaplanen er sentrale planoppgåver i 2014. Rekordstore investeringar i 2014: 4 191 mill. kr Store fylkesvegprosjekt under bygging: Ringveg vest i Bergen, Bømlopakken, Kvammapakken, Tyssetunellen (Samnanger). 1,5 mrd. kr til byggjesteg 3 Bybanen i Bergen, Lagunen-Flesland Satsinga på fornying av bygningane ved dei vidaregåande skulane held fram for fullt med 590 mill. kr i 2014. Kostnadene med renter og avdrag på lån aukar med 30 mill. kr til 534 mill. kr.

6 Fylkesbudsjettet 2014 pressemelding Samla investeringar 2014-17: 11 296,6 mill. kr 2 481 mill. kr til investeringar i vidaregåande skular Amalie Skram videregående skole i Bergen (opnar 2014) Nybygg for to vidaregåande skular på Voss Nybygg for Åsane videregående skole Tilbygg og ombygging ved Årstad videregående skole 8 470 mill. kr til investeringar innan samferdsel 3. byggjesteg Bybanen i Bergen, Lagunen-Flesland Ringveg vest byggjesteg 2 Kvammapakken Bømlopakken Tyssetunellen Askøypakken 175 mill. kr 817 mill. kr 489 mill. kr 285 mill. kr 3 200 mill. kr 491 mill. kr 157 mill. kr 401 mill. kr 310 mill. kr 411 mill. kr Investeringsbudsjettet for 2014 er det høgaste nokon gong. Brutto investeringsutgifter går opp frå 2 991 mill. kr i 2013 til 4 191 mill. kr i 2014. Deretter er det investeringar på 3 313 mill. kr i 2015, på 2 173 mill. kr i 2016 og på 1 598 mill. kr i 2017. Som følgje av store investeringar, særleg innan samferdsel og skule, vil fylkeskommunen si gjeld auka sterkt dei komande åra. Renter og avdrag på lån vil ta ein aukande del av driftsmidlane. Lånegjelda aukar frå 7 370 mill. kr pr. 1.1.2014 til 10 429 mill. kr ved utgangen av 2017. Ein auke på 3 059 mill. kr eller 41,5 % på fire år. Summen av brutto utgifter til renter og avdrag på lån aukar frå 503 mill. kr i 2013 til 687 mill. kr i 2017. Auka utgifter til renter og avdrag (38 mill. kr), høgare pensjonskostnader (46 mill. kr), nedgang i konsesjonskraftinntektene (28 mill. kr) og bortfall av ordninga at meirverdikompensasjon for investeringar (22 mill. kr) kan brukast til drift, gjev trongare rammer for driftsoppgåvene i 2014. I budsjettforslaget er kollektivtrafikken prioritert og det er ingen reduksjon i driftsramma til samferdsel i 2014. Samanlikna med årets budsjett vert driftsramma til opplæring redusert med 12 mill. kr, tannhelse med 5 mill. kr, kultur og idrett med 7 mill. kr og regional utvikling med 4 mill. kr. Trass stramme rammer vert det ved omprioriteringar ei rekkje nye tiltak på mange område. Kultur og idrett Fylkeskommunen sitt budsjett til kultur og idrett er på 299,6 mill. kr i fylkesrådmannen sitt budsjettforslag. Etter fleire år med vekst i budsjettet, vert det i 2014 ein nedgang på 7 mill. kr samanlikna med i år. Løyvinga til kulturbygg vert redusert med 5 mill. kr til 15,4 mill. kr i 2014. Tilskotsposten til fylkesidrettsanlegg går ned med 1 mill. kr til 3 mill. kr. Ved omprioriteringar er det funne plass til styrking av ein del tilskot. Hordaland kunstsenter, som på det visuelle samtidskunstfeltet er det viktigaste organet for Hordaland fylkeskommune, får auke på 300 000 kr til 2,5 mill. kr i 2014. Fylkeskommunen har i fleire år prioritert litteratur/ samfunnsdebatt med mål om å fremja den kritiske dømmekrafta i samfunnet. I 2014-budsjettet vert dette følgd opp med å auka tilskotet til Skrivekunstakademiet med 300 000 kr til 2,7 mill. kr. Nynorsk kultursenter/olav H. Haugesenteret får auka driftsstøtta frå 518 000 kr til 700 000 kr. Litteraturhuset i Bergen får tilskot på 500 000 kr som i år. Til Grunnlovsjubileet 2014 er budsjettert 500 000 kr. Løyvinga til Vestlandske Teatersenter vert auka med 150 000 kr til 392 000 kr. Nye tilskot i 2014 er 200 000 kr til Kor Vest og 100 000 kr til Stiftelsen prof. Jiri Hlinka klaverakademi. Eit nytt tilskot er også 100 000 kr til Kunstnarhuset Messen i Ålvik. Til oppfølging av handlingsprogrammet i museumsplanen er ført opp 1,9 mill. kr, i tillegg kjem 600 000 kr til satsingsområde kommunal medverknad i museumssektoren. Hordaland har ein stor flåte av verneverdige fartøy, og fartøyvern er ein sentral del av det samla kulturminnevernet i kyst- og fjordfylket Hordaland. Løyvinga til fartøyvern som vart dobla til 1,68 mill. kr i 2013, vert budsjettert med same sum i 2014. Løyvinga til Kulturelt utviklingsprogram vert ført vidare med same sum som dei siste åra, 6 mill. kr. Av ramma på 15,4 mill. kr til kulturhus, går 3,4 mill. kr til å finansiera fylkeskommunen sin del av fornyinga av Grieghallen. 12 mill. kr står då til fordeling til lokale og regionale kulturhus. Til NM i Skiskyting på Voss i mars 2014 og EM i rugby 7s for damer i juni 2014 er det budsjettert med

Fylkesbudsjettet 2014 pressemelding 7 100 000 kr i tilskot til kvar, med krav om kommunal medverknad. Løyvinga til Hordaland idrettskrets passerer for første gong 3,0 mill. kr. Over 100 institusjonar og organisasjonar står på kulturbudsjettet til fylkeskommunen. Dei fleste som alt får tilskot frå fylkeskommunen, søkjer om høgare søknadssummar enn det er mogeleg å imøtekoma innanfor tilgjengeleg ramme. I budsjettet vert det varsla at det i den nye regionale kulturplan, som fylkestinget skal vedta hausten 2014, skal gjerast full gjennomgang av tilskotsordingar og tilskotsmottakarar. Opplæring Fylkesrådmannen foreslår brutto driftsutgifter på 2 848 mill. kr til vidaregåande opplæring i 2014. Budsjettramma for opplæringssektoren er redusert med om lag 12 mill. kr samanlikna ei vidareføring av 2013-budsjettet eller knapt 0,5 %. Fylkeskommunen er inne i ein sterk investeringsperiode innanfor opplæring. Undervisningslokala har fått standardheving mange stader og fleire prosjekt er under arbeid. Nybygg og rehabiliteringar gjev sterk vekst i kapitalutgiftene. Hausten 2014 vert Amalie Skram videregående skole opna og tre skular i Bergen sentrum vert nedlagde. Skulane som vert lagde ned er Bjørgvin vgs., Tanks vgs. og Bergens handelsgymnasium. Det er budsjettert med fleire nye tiltak i 2014 som til dømes produksjonsskule og studieverkstad. Desse tiltaka er ledd i fylkeskommunen sitt arbeid for å auka talet på elevar som gjennomfører vidaregåande opplæring. Produksjonsskulen skal vera eit tilbod til ungdom som har trong for eit alternativt opplæringstilbod for ein kortare periode. Omfanget er i fyrste omgang 45 plassar pr. år. Det er sett av 7 mill. kr til dette tiltaket i 2014. Vekslingsmodellen er eit fireårig opplæringsløp for yrkesfag som fører fram til fag-/sveinebrev. I denne modellen vekslar ein periodevis mellom opplæring i skule og opplæring i bedrift heilt frå første opplæringsår. 35 elevar får slikt tilbod i denne omgang. Fylkesrådmannen budsjetterer med 1 mill. kr til tiltaket. For komande skuleår er det planlagt å oppretta utvida studieverkstadstilbod ved inntil seks vidaregåande skular i fylket og fylkesrådmannen budsjetterer med 4 mill. kr til dette tiltaket. Løyvinga til døvetolkar vert auka med 4 mill. kr i 2014. Til det nye toppidrettstilbodet ved Amalie Skram vgs. er lagt inn 1,5 mill. kr til meirkostnaden med denne satsinga. Fylkesrådmannen legg til grunn at det vert noko færre elevar hausten 2014 samanlikna med i år, medan talet på lærlingar er venta å auka litt. Dette skuleåret er det 17 005 elevar ved fylkeskommunen sine skular og ved dei private vidaregåande skulane i fylket er det 2 700 elevplassar. I Bergen sentrum er nesten 1/3 av elevplassane ved private skular. Dei samla fonda som skulane har bygd seg opp over fleire år er no på over 100 mill. kr. Fylkesrådmannen budsjetterer med bruk av 10 mill. kr av desse fonda i 2014. Det er forslag om at det skal utarbeidast retningsliner for bruk og avsetjing av driftsfond ved skulane. Tannhelse Samla driftsbudsjett for den fylkeskommunale tannehelsetenesta vert på 269,9 mill. kr i 2014. Samanlikna med ei direkte vidareføring av 2013-nivået er dette ein reduksjon på 5 mill. kr. Fylkeskommunen sine netto driftsutgifter til tannhelse vert på 182 mill. kr neste år. Takstane for vaksne betalande pasientar vert auka med 3 % og ligg no på landsgjennomsnittet. Det nye Tannhelsesetenestas kompetansesenter vest (TK Vest) avdeling Hordaland som opna 15. august 2012, vil innan utgangen av 2013 ha tilsett spesialistar i alle stillingar. TK Vest skal gje eit fullverdig tilbod om spesialistbehandling til innbyggjarane i Hordaland. Nokre tannklinikkar som i 2013 er vedtekne lagde ned, vil gje innsparingar på tannhelsebudsjettet. Arbeidet med å endra klinikkstruktur held fram i 2014. Tannlegevakten i Bergen må flytta frå dagens lokale innan 1.3.2015. Det er sterkt ønskeleg med ei samlokalisering av Legevakten og Tannlegevakten også i framtida. Nye areal til Tannlegevakten vil medføra auka husleige 500 000 kr pr år. Dei siste åra har det vore lettare å rekruttera tannlegar og tannpleiarar til klinikkar i distrikta i Hordaland. Det er no tilsett tannhelsepersonell i tilnærma alle stillingar. Utfordringa framover er å få tannlegane og tannpleiarane til å stå i stillingane. Samferdsel Fylkesrådmannen sitt forslag til samferdselsbudsjettet for 2014 er på 2 690,6 mill. kr. 461,3 mill. kr går til drift- og vedlikehald av fylkesvegane. 1 539,2 mill. kr er til bussruter inkludert skuleskyss, 318,0 mill. kr til fylkesvegferjer, 170,6 mill. kr går til båtruter, 154,5 mill. kr til Bybanen og 47,0 mill. kr gjeld transportordninga for funksjonshemma. Sommaren 2013 vart Bybanen i Bergen byggjesteg 2 mellom Nesttun og Lagunen opna. 2014 vert første heile driftsår på strekninga, og budsjettet er auka med 30 mill. kr til dette. Til auka bussruteproduksjon er det lagt inn 20 mill. kr for å setja kollektivtrafikken i stand til å ta ein større del av veksten i persontrafikken. Samla er det lagt opp til at billettinntektene frå bussar og bybane aukar med 73 mill. kr samanlikna med 2013. Knapt halvparten av inntektsveksten er venta å koma frå auka takstar og resten frå auka passasjertal. Fylkesrådmannen sitt budsjettforslag for 2014 legg opp til ytterlegare å stimulera til auka kortbruk og å redusera talet på enkeltbillettkjøp. Dette vert gjort ved at prisen på periodekorta (PeriodeSkyss, UngdomSkyss og StudentSkyss) ikkje aukar, medan

8 Fylkesbudsjettet 2014 pressemelding prisen på enkeltbillettar aukar med 2 kr i minstetakstsona og i gjennomsnitt 2,8 % i andre soner. Minstetaksten vert 31 kr. Takstauken skal gjelda frå 1. februar 2014. Ei nyordning frå same tidspunkt vert at UngdomsSkyss kan kjøpast som ein upersonleg billett. Rabattordningane vert forenkla ved at det vert ein rabattsats, 17 %, som gjeld både ved kjøp av enkeltbillettar betalt med KontantSkyss, for grupperabatt (minimum 10 personar) og familierabatt (vaksne pluss born). Også enkeltbillett kjøpt med mobil kjem inn under ordninga med 17 % rabatt. I staden for å måtta betala den nye minstetaksten på kr 31,00, går prisen ned til kr 25,80. Rabatten for enkeltbillett kjøpt med KontantSkyss vert sett ned frå ca. 23 % til 17 %. I minstetakstsona vert prisen på enkeltbillett betalt med KontaktSkyss då kr 25.80. Studentrabatten som no er på enkeltreiser over 7 soner og meir, fell bort. Prisen på DagSkyss vaksen i Bergen vert sett ned frå 110 kr til 80 kr. Samstundes vert det innført DagSkyss for born og honnør til 40 kr. Frå 1. januar 2014 vert nye båtkontraktar sette i drift. Den nye Nordhordlandsruta (Knarvik- Frekhaug-Bergen) startar. Kvalitetsheving med nyare fartøy, større kapasitet, større ruteproduksjon og generell prisauke sidan førre anbodsrunde fører til at fylkeskommunen sine nettokostnader med båtdrifta aukar med 48 mill. kr. Takstane for båtreiser vert auka med 2,8 % frå 1. januar 2014. Til å førebu ny anbodsrunde i ferjedrifta er det sett av 2 mill. kr. For 2014 er den økonomiske ramma til drift og vedlikehald av fylkesvegar auka med 2,5 mill. kr i høve til 2013 og sett til 461,3 mill. kr. Auken er ikkje stor nok til å kompensera for prisstiginga ein har m.a. på driftskontraktane. Resultatet vert mindre midlar til vedlikehald, samtidig som behovet innanfor vedlikehald er ytterlegare oppjustert. Regional utvikling Samla budsjett til regional utvikling i 2014 er på 251,5 mill. kr i fylkesrådmannen sitt forslag. Fylkeskommunen vil i 2014 ha 158 mill. kr til tiltak for og støtte til næringslivet. Til anna lokal og regional utvikling vert det budsjettert med 83,8 mill. kr og til friluftsliv og miljø er det sett av 9,6 mill. kr. Regionale planar er mellom dei viktigaste utfordringane til fylkeskommunen i 2014. Regional areal- og transportplan for bergensområdet og Regional plan for attraktive senter er sentrale planoppgåver i 2014 og krev særleg store løyvingar frå fylkeskommunen. Arbeidet med rullering av Klimaplan for Hordaland 2010-2020 er starta, og ein tek sikte på handsaming i fylkestinget juni 2014. Talet på tiltak i programmet har vorte gradvis redusert, frå 78 i 2010-11 til 55 i 2013. Det vert no gjennomført ei evaluering av effekten av ulike klimatiltak for å få eit betre grunnlag for prioriteringane. Ordninga med kompensasjon for arbeidsgjevaravgift, som sju kommunar i fylket har hatt i perioden 2007-13, går ut i 2013. Årleg har ordninga tilført fylket vel 50 mill. kr til næringsretta utviklingstiltak. Kommunal- og regionaldepartementet har varsla det vil koma ei ordning også for neste periode for regionalstøtte i EU frå 2014 til 2020. Fylkesrådmannen budsjetterer med 53 mill. kr i 2014. Til folkehelsetiltak vert det budsjettert med 5,92 mill. kr i 2014. Ny regional plan for folkehelsearbeidet i Hordaland, som fylkestinget skal vedta i mars 2014, skal leggja grunnlag for framtidig satsing på folkehelsefeltet. Regional næringsplan for Hordaland 2013-17 vart vedteken av fylkestinget i juni 2013. Det er no sentralt å få sett av nok midlar til å følgja opp Handlingsprogrammet/RUP til planen frå 2014 og vidare. Fylkeskommunen har i ei rekkje år støtta organisasjonar og tiltak som har blitt vurderte som strategisk viktige i næringsutviklingsarbeidet i Hordaland. Fylkesutvalet har vedteke nye prioriteringskriterium for støtte. Ei sentral utfordring vert å finna rom for å støtta aktuelle samarbeidspartnarar utan at dette i for stor grad går ut over fylkeskommunen si evne til å støtta gode utviklingsprosjekt framover. Innan friluftsliv er løyvinga til gradering og merking av turløyper, Vestlandsprosjektet, auka med 131 000 kr til 661 000 kr. Politikk og administrasjon Budsjettet til politiske organ og administrasjon er sett opp med brutto driftsutgifter på 289 mill. kr i 2014. Det er berre små endringar frå 2013-budsjettet. Det er ført opp eit sparekrav på 5 mill. kr for fylkesadministrasjonen. Ein del av dette vil ein kunna spara inn ved vakansar som oppstår gjennom året. Lønsavsetjingar Til lønsavsetjingane er det ført opp 111,3 mill. kr i 2014. Dette er midlar som i budsjettåret vert fordelte til institusjonar og skular og skal dekka lønsmeirutgiftene ein reknar med. Avsetjinga skal også dekka premieavviket i pensjonsutgiftene for 2013. Det vert lagt til grunn ein lønsvekst på 3,75 % frå 2013 til 2014. Føresetnaden om lønsvekst i 2014 kan verta justert etter at statsbudsjettet er lagt fram. Andre felleskostnader Til personalforsikring vert det for 2014 budsjettert med 6,4 mill. kr. Budsjettet til attføring og omstillinga vert auka med ca. 10 mill. kr til 14 mill. kr. I samband med iverksetjing av skulebruksplanen er det trong for ekstra omstillingsmidlar. Under posten ymse tilskot vert løyvinga til Raftostiftelsen auka med 25 000 kr til 300 000 kr. Funksjon-

Fylkesbudsjettet 2014 pressemelding 9 shemmedes fellesorganisasjon får auke med 25 000 kr til 250 000 kr. Frie inntekter Dei frie inntektene til fylkeskommunen er for 2014 budsjettert med 2 782,1 mill. kr i skatt og 2 857 mill. kr i rammeoverføring frå staten, i alt 5 639,1 mill. kr. Samla er det 263,3 mill. kr (+ 4,9%) meir enn i 2013. Ved utrekning av dei frie inntektene er det lagt til grunn ein samanvegd pris- og lønsvekst (deflator) for kommunesektoren på 2,85 % frå 2013 til 2014. Konsesjonskraftinntekter På grunn av lågare kraftprisar nettoinntekta frå sal av konsesjonskraft redusert med 28 mill. kr til 72 mill. kr i 2014. Ein stor del av konsesjonskraftsalet for 2014 er sikra gjennom finansielle priskontraktar. Renter og avdrag Brutto renteutgifter er budsjettert til 234 mill. kr i 2014, 10 mill. kr meir enn for 2013. Fylkesrådmannen har lagt til grunn 2,25 % rente for lån med flytande rente og for nye lån. I 2013-budsjettet vart det rekna med rente på 2,75 %. Ved inngangen til 2014 vil fylkeskommunen ha ei lånegjeld på 7 370 mill. kr. Renteinntekter på bankinnskot er sett til 28,9 mill. kr i 2014. Det er inntektsført 24,6 mill. kr i renterefusjon frå staten for skule- og veginvesteringar. Avdrag på lån er ført opp med 300,0 mill. kr i 2014, ein auke på 21,0 mill. kr frå 2013. Brutto utgifter til renter og avdrag på lån aukar frå 503,0 mill. kr i 2013 til 534,0 mill. kr i 2014. Stor gjeldsauke 2014-2017 Fylkeskommunen si lånegjeld vil auka kraftig i økonomiplanperioden 2014-17 som følgje av store investeringar som i stor grad må finansierast med lån. Investeringsopplegget i budsjettforslaget gjer at lånegjelda aukar frå 7 370 mill. kr pr. 1.1.2014 til 10 429 mill. kr ved utgangen av 2017. Ein auke på 3 059 mill. kr eller 41,5 % på fire år. Dei store låneopptaka gjer at gjeldsbelastinga aukar mykje i perioden. For Hordaland utgjorde lånegjelda 73,5 % av inntektene i 2011, medan gjennomsnittet for fylkeskommunane var 48,6 %. Hordaland låg på topp saman med Sør-Trøndelag, medan Akershus var lågast med 32,5 %. Hordaland fylkeskommune sine utgifter til avdrag aukar frå 279 mill. kr i 2013, til 300 mill. kr i 2014, 330 mill. kr i 2015, 358 mill. kr i 2016 og 375 mill. kr i 2017. Renteutgiftene aukar frå 224 mill. kr i 2013, til 234 mill. kr i 2014, 246,6 mill. kr i 2015, 274,3 mill. kr i 2016 og 312 mill. kr i 2017. For lån utan rentebinding har ein nytta følgjande rentesatsar: 2,25% i 2014, 2,5 % i 2015, 3,0% i 2016 og 3,5% i 2017. Renteinntektene er budsjettert med 34,9 mill. kr i 2013, 29,9 mill. kr i 2014, 31,5 mill. kr i 2015, 35,3 mill. kr i 2016 og 38,8 mill. kr i 2017. I tillegg er det inntektsført rentekompensasjon for skule- og veglån med 26,9 mill. kr i 2013 aukande til 34,6 mill. kr i 2016. Renter og avdrag 2013-2017! Mill. kr! 450! 400! 350! 300! 250! Renter! Avdrag! 224! 279! 234! 300! 246,6! 330,1! 274,3! 358,2! 312,1! 375,2! 200! 150! 100! 50! 0! 2013! 2014! 2015! 2016! 2017! Renter! 224! 234! 246,6! 274,3! 312,1! Avdrag! 279! 300! 330,1! 358,2! 375,2!

10 Fylkesbudsjettet 2014 pressemelding Årsbudsjett 2014: 6 875 mill. kr til drifta Hordaland fylkeskommune sitt driftsbudsjett for 2014 vert på 6 875 mill. kr etter fylkesrådmannen sitt budsjettforslag. Inntektene passerer neste år 7,4 milliardar kroner. I budsjettgrunnlaget er det rekna med 6 875,3 mill. kr til drift av dei ulike tenesteområda og 434 mill. kr til renter og avdrag på lån. Samla utgifter er dermed 7 409,3 mill. kr. Investeringsbudsjettet for 2014 er på 4 191 mill. kr. Det samla bruttobudsjettet for Hordaland fylkeskommune i 2014 vert dermed på i alt 11 600 mill. kr. Driftsbudsjettet fordeler seg slik: Opplæring 2 847,9 mill. kr, samferdsel 2 690,6 mill. kr, tannhelse 269,9 mill. kr, kultur og idrett 299,6 mill. kr, regional utvikling 2512,6 mill. kr, politiske organ og administrasjon 289,8 mill. kr, fylkeskommunal Investerer for 4,2 mrd. kr i 2014 Hordaland fylkeskommune skal i 2014 gjennomføra investeringar for ca. 4,2 milliardar kroner, går det fram av fylkesrådmannen sitt forslag til budsjett. Investeringsbudsjettet er rekordhøgt. Om lag 1 600 mill. kr går til investeringar i Bybanen i Bergen, 1 868 mill. kr til fylkesvegar og 590 mill. kr til vidaregåande skular. Bybanen Løyvinga til Bybanen i Bergen omfattar 1 505 mill. kr til byggjesteg 3 frå Lagunen til Flesland. 25 mill. kr næringsverksemd 50 mill. kr og fellesfunksjonar 175,9 mill. kr. Skatteinntekter og rammetilskot er på 5 639,1 mill. kr, inntekter på dei ulike tenesteområda utgjer 1 775,3 mill. kr, renteinntekter og utbyte 29,9 mill. kr. Samla inntekter vert dermed på 7 444 mill. kr. Av driftsinntektene i 2014 skal 50 mill. kr nyttast til finansiering av investeringar. Dette er same sum som det er budsjettert med at Hordaland vil få av dei 500 mill. kr regjeringa har varsla skal leggjast inn i statsbudsjettet 2014 til fornying og opprusting av fylkesvegar. gjeld restfinansiering av byggjesteg 2 frå Nesttun til Lagunen. Til kjøp av vogner til Bybanen er det budsjettert med 74 mill. kr i 2014. Når Bybanen vert forlenga til Flesland, er det behov for større vognpark med meir kapasitet. Det skal kjøpast 8 nye vogner på 42 m og 20 vogner skal forlengast frå 32 m til 42 m. Kostnaden vert 425 mill. kr. 120 mill. kr er betalt i 2013. Det vert budsjettert med 74 mill. kr til dette kjøpet i 2014. Det står då att å dekka 231 mill. kr seinare. Mill. kr! 12000! 10000! 8000! Lånegjeld pr. 31.12. åra 2013-2017! 9752! 8847! 8222! 7370! 10429! 6000! 4000! 2000! 0! 2013! 2014! 2015! 2016! 2017!

2. Finansiering av investeringsbudsjettet Fylkesbudsjettet 2014 pressemelding 11 Oversyn over finansieringa av investeringsbudsjettet framgår av følgjande oppstilling: Justert budsjett 2013 etter 2. tert. Mill. kr i løpande prisar 2014 2015 2016 2017 Nye lån 1 168,4 1 151,6 965,1 1 284,7 1 087,7 Momskompensasjon 456,3 337,0 306,1 273,1 351,3 Driftsmidlar 50,0 61,8 79,6 98,4 Fondsmidlar 38,5 75,0 Kompensasjonsmidlar 25,0 Tilskot og forskotteringar 371,8 462,8 254,8 31,1 4,0 Bompengar 1 036,0 1 995,3 1 695,0 472,2 135,0 Sal av fast eigedom 5,0 5,0 5,0 5,0 5,0 Sum finansiering 2 996,0 4 196,0 3 318,7 2 178,7 1 603,2 Fylkesvegar Forslaget til budsjett/økonomiplan medfører at av 2014 vert eit år med stor utbygging av fylkesvegar. samla investeringsbudsjett på 11 296,6mill. kr i Heile 1 868,5 mill. kr skal brukast neste år. perioden 2014 2017 vert 4 489,1 mill. kr finansiert Største med lånemidlar. einskildløyvinga Dette tilsvarar går til byggjesteg 39,7 prosent. 2 av Ringveg Momskompensasjon vest i Bergen for med investeringar 375 mill. kr. utgjer I Bergen skal 1 372,5 det også mill. brukast kr, og dette over 280 12,1 mill. prosent. kr til Nytt trafikksikringelverket gang- medfører og sykkelvegar, at momskompensasjon kollektivtiltak frå inve- og reg- miljøtiltak steringar (inkl. skal førast tiltak i Bergen investeringsrekneskapen sentrum). frå Andre 2014. store løyvingar i 2014 er: Tyssetunellen (Samnanger) 230 mill. kr, Bømlopakken 160,4 mill. kr, Kvammapakken 100 mill. kr og Askøypakken 85 mill. kr. Prosjekta som skal gjennomførast i Askøypakken 2014 er fv 563 Bakarvågflaten og fv 562 Fromreide Kjerrgarden. Tre rassikringsprosjekt får løyvingar i 2014: Fv 7 Haukanesberget 87 mill. kr og Lussandberget 68,7 mill. kr. Begge desse er i Granvin herad. Det tredje prosjektet er Fv 344 Trafallstrand/Oddaneset i Vaksdal med 34,5 mill. kr. Til standardhevingstiltak er et budsjettert med 58 mill. kr. Oversikt over fylkesveginvesteringar 2014-17 sjå side 38 Opplæring Til investeringar i opplæringssektoren er det budsjettert med 590 mill. kr i 2014. Amalie Skram videregående skole i Bergen skal opna til skulestart neste haust. Kostnaden med skulebygget er 830 mill. kr og det vert budsjettert med restløyving på 175 mill. kr neste år. Den omfattande opprustinga som er i gang ved Årstad videregående skole i Bergen, held fram i 2014 med løyving på 110 mill. kr. Til nye Voss vidaregåande skule er det budsjettert med 55 mill. kr og til nye Voss gymnas 10 mill. kr. 5 mill. kr er sett av til ny Åsane videregående skole. Ved Bergen katedraskole er det under planlegging prosjekt for å gje plass til auka elevtal ved studiespesialiserande Når det gjeld studieretning, fylkesvegane, inngår lærararbeidsplassar også bompeng-oar, kompensasjonsmidlar betre universell utforming. og Førebels tilskot og vert forskotteringar frå kommunar og private i finansieringa. det sett av 20 mill. kr kvar av åra 2014-15. Rassikringstiltak finansiert med statstilskot er også innarbeidde Til rehabilitering i budsjettet. av lokale Vidare ved er Bergens belønningsmidlar handelsgymnasium som inngår til i finansieringa vaksenopplæring av samferdselsinveste- det ført opp 5 mill. ringar kr kvart tekne av med åra i 2014-15. budsjettet. Desse eksterne finansieringskjeldene Fylkeskommunen er skal viktige nytta bidragsytarar tidlegare Sjømannskolen finansieringa på av Nordnes fylkesvegane. til lokale Bompengar for Bergen finansi- tekni- i ske erer fagskole til saman og 4 Bergen 297,5 mill. maritime kr i perioden, fagskole og som dette etter vedtak tilsvarar i skulebruksplanen 38,0 prosent av fylkeskommunen vert slegne saman sine til ein samla investeringar desse åra. fagskule. I denne omgang er det sett av 25 mill. kr i 2014 og 25 mill. kr i 2015 til ombygging. Til nytt drivhus ved Hjeltnes vidaregåande skule vert det løyvd 20 mill. kr i 2014. Budsjettposten til tilbygg og ombygging ved dei vidaregåande skulane vert på 120 mill. kr i 2014, ein auke på 15 mill. kr frå 2013. Til større undervisningsutstyr er det budsjettert med 35 mill. kr som i år. Andre investeringar Til felles IT-system er budsjettert med 25 mill. kr. Til skilting av fylkeskommunale bygningar er sett av 10 mill. kr. Til ombygging og opprusting av Fylkeshuset 4 mill. kr. Til jordbruksskulegardar 1 mill. kr og til næringsføremål også 1 mill. kr. Til restaurering av verneverdige bygg som fylkeskommunen eige er det budsjettert med 3 mill. kr. Finansiering Dei store investeringane i 2014 vert finansierte slik: Bompengar 1 995,3 mill. kr, tilskot og forskoteringar 462,8 mill. kr, momskompensasjon 456,32 mill. kr, fondsmidlar 75 mill. kr, driftsmidlar 50 mill. kr og nye lån 1 151,6 mill. kr. Oversikt over investeringar 2014-17 sjå side 36 og for meir om investeringane sidene 34-40

12 Driftsbudsjett 2013 Oversikt årsbudsjett 2014 Hordaland fylkeskommune Årsbudsjett (alle tal i 1000 kr) 01-okt 2013 BUDSJETTSKJEMA 1 - DRIFTSBUDSJETTET Rekneskap Budsjett Budsjett 2012 2013 2014 Skatt på inntekt -2 594 356-2 665 200-2 782 100 Ordinært rammetilskot -2 612 987-2 710 600-2 857 000 Andre generelle statstilskot SUM FRIE DISPONIBLE INNTEKTER -5 207 343-5 375 800-5 639 100 Renteinntekter og utbytte -54 576-34 900-29 900 Renteutgifter og andre finansutgifter 202 436 224 000 234 000 Avdrag på lån 238 000 279 000 300 000 NETTO FINANSINNT./-UTG. 385 860 468 100 504 100 Dekn. tidlegare års reknesk. meirforbruk Til ubundne avsetjingar 50 324 Til bundne avsetjingar 121 486 Bruk av tidlegare års reknesk. mindreforbruk -7 347 Bruk av ubundne avsetjingar -23 882-10 000 Bruk av bundne avsetjingar -119 302-5 000 NETTO AVSETJINGAR 21 279 0-15 000 Overført til investeringsbudsjettet 149 275 351 300 50 000 TIL FORDELING DRIFT -4 650 929-4 556 400-5 100 000 Sum fordelt til drift 4 579 496 4 556 400 5 100 000 Meirforbruk/mindreforbruk -71 433 0 0 Fordelt slik: Politiske organ og administrasjon Utgift 336 369 287 098 289 769 Inntekt -41 112-14 554-13 143 Fellesfunksjonar Utgift 211 781 207 787 175 916 Inntekt -170 355-417 021-50 500 Opplæring Utgift 2 863 030 2 686 806 2 847 923 Inntekt -448 090-153 374-179 161 Tannhelse Utgift 277 636 260 936 269 914 Inntekt -95 145-84 449-87 717 Regional utvikling Utgift 273 349 252 800 251 573 Inntekt -325 589-170 787-169 639 Fylkeskommunal næringsverksemd Utgift 53 050 50 000 Inntekt -174 066-144 450 Samferdsel Utgift 2 435 572 2 509 310 2 690 610 Inntekt -876 087-849 835-993 932 Kultur og idrett Utgift 286 295 286 091 299 604 Inntekt -148 158-123 392-136 767 SUM DRIFT Utgift 6 684 032 6 543 878 6 875 309 Inntekt -2 104 536-1 987 478-1 775 309 Netto 4 579 496 4 556 400 5 100 000

Driftsbudsjett 2013 13 Mill. kr! 3000! 2500! 2847,9! 2690,1! 2000! 1500! 1000! 500! 0! 299,6! Kultur og idrett! 269,9! Opplæring! Tannhelse! Samferdsel! 251,6! 269,9! Regional utvikling! Pol. org./ adm.! Næringsv.! Fellesfunk.! Mill. kr! 299,6! 2847,9! 269,9! 2690,1! 251,6! 269,9! 50! 175,9! 50! 175,9! Grafane på denne sida viser Hordaland fylkeskommune sine driftsutgifter for 2014 slik det går fram av budsjettgrunnlaget frå fylkesrådmannen pr. 10. oktober 2013. Over er vist fordelinga i millionar kroner, og i grafen under er vist den prosentvise fordelinga på dei ulike budsjettområda. 0,7 %! 3,9 %! 3,7 %! 2,6 %! 4,4 %! Kultur og idrett! Opplæring! Tannhelse! Samferdsel! Regional utvikling! Pol. org./adm.! Næringsv.! Fellesfunk.! 41,5 %! 39,2 %! 3,9 %!

14 Politiske organ og administrasjon 289 mill. kr til politikk og administrasjon Budsjettet til politiske organ og administrasjon er sett opp med brutto driftsutgifter på 289 mill. kr i 2014. Det er berre små endringar frå 2013-budsjettet. Politiske styringsorgan Til politisk verksemd er det budsjettert med 24,8 mill. kr. Budsjettet for fylkesting og fylkesutval er på 12,4 mill. kr, 260 000 kr meir enn i 2013. Til dei faste utvala er det sett av 3,5 mill. kr, ein auke på vel 600 000 kr frå 2013. Løyvinga vert fordelt med 1,1 mill. kr til kvart av utvala; kultur- og ressursutvalet og opplærings- og helseutvalet. Til samferdselsutvalet, som i denne perioden har 15 medlemmer, er det sett av 1,3 mill. kr. Til frikjøp av fylkestingsrepresentantane er det budsjettert med 2,2 mill. kr. Summen pr. representant vert kr 39 940, ein auke på 3,75 %. I stønad til dei politiske partia sine fylkestingsgrupper er det ført opp kr 73 680 i grunnstønad pr. gruppe og kr 41 370 i stønad pr. representant. Til saman utgjer dette 3,02 mill. kr. I stemmestøtte er det ført opp kr 2 278 000. Begge tilskota er auka med 2,85 % i høve til 2013. Til ymse møte, utval og råd er det budsjettert med 800 000 kr, 50 000 kr meir enn i år. Tilskot til opposisjonsgrupper er ført opp med 623 000 kr. Kontrollorgan Budsjettet til kontrollutval og revisjon vert på 7,7 mill. kr for 2014, knapt 0,3 mill. kr meir enn i år. Summen fordeler seg med 4,08 mill. kr til sekretariatet for kontrollutvalet, 1,1 mill. kr til kontrollutvalet og 2,54 mill. kr til ekstern revisor. I 2013 er det i alt 17 kommunar som nyttar sekretariatet til fylkeskommunen. Administrasjonsbudsjett Budsjettet for administrasjonen er ført opp med 209 mill. kr i 2014, ca. 1,3 mill. kr meir enn i år. Arbeidet med profilering og kommunikasjon skal styrkjast. Slik kan ein oppfylla forventningar knytte til profilering, samstundes som ein skal kunna gje medie- og informasjonsrettleiing internt. Satsinga skjer innanfor den ordinære budsjettramma til organisasjonsavdelinga, og let seg gjera gjennom omdisponering av midlar som følgje av gevinstrealisering på personalområdet. For å følgja opp Deloittes revisjon av personalforvaltninga aukar ressursane til oppfølgjing av skulebruksplanen og til å implementera personalportalen og det elektroniske kvalitetssystemet. Ny avtale for telefonabonnement gjev reduserte driftskostnader i 2014. Til arbeidet med å kartleggja bygningsmassen er det ført opp vel 1,5 mill. kr. Til leiarutvikling og personalopplæring vert det budsjettert med 2,75 mill. kr. Det er ført opp eit sparekrav på 5 mill. kr for fylkesadministrasjonen. Ein del av dette vil ein kunna spara inn ved vakansar som oppstår gjennom året. Administrasjonslokale Til administrasjonslokale for fylkesadministrasjonen er det budsjettert med brutto utgifter på 21,9 mill. kr og inntekter på 2,5 mill. kr. Det er rekna med noko redusert inntekt frå parkering. Dette skuldast at plassar vert omdefinerte til parkering for el-bilar som er gratis å nytta. Velferdspengar I velferdspengar for dei tilsette er det ført opp 545 000 kr som er 8 000 kr meir enn i 2013. Løyvinga tilsvarar ca. 130 kr pr. tilsett. Det vert budsjettert med 190 000 kr til velferdsbygg på Fløksand (Meland) og Gjerskvål (Voss). Aktiv kvardag Tiltaket Aktiv Kvardag løyver midlar til motivasjonsog gruppetiltak som kan ha ein førebyggjande effekt på helseplagar. Dette er tiltak som kostar lite, men som har stor effekt. Løyvinga til dette føremålet er på kr 500 000 i budsjettforslaget, som i år. KS og andre kontingentar Til kontingent til Kommunenes Sentralforbund er sett av vel 7,6 mill. kr. Kontingentar til andre organisasjonar fylkeskommunen er medlem av, er venta å utgjera om lag 400 000 kr. Andre kontingentar gjeld Conference of Peripheral Maritime Regions of Europe, Norsk Gassforum, Transparancy International, Rassikringsgruppa, Kraftfylke-kontingent, Landssamanslutninga av nynorskkommunar og Kommunesektorens Innkjøpsforum. Det er ført opp tilskot på 1 mill. kr til Vest-Noregs Brüsselkontor, som for 2013. Tillitsvalde For tillitsvalde er det budsjettert med 9,45 årsverk i 2014.

Politiske organ og administrasjon 15 176 mill. kr til fellesfunksjonar For 2014 vert det budsjettert med 176,9 mill. kr til fellesfunksjonar i fylkeskommunen. Største einskildsummen er 111, mill. kr i lønsavsetjingar. Det er lagt til grunn 3,75 % venta lønsvekst frå 2013 til 2014. Budsjettet til attføring og omstillinga vert auka med ca. 10 mill. kr til 14 mill. kr. I samband med iverksetjing av skulebruksplanen er det trong for ekstra omstillingsmidlar. Under posten ymse tilskot vert løyvinga til Raftostiftelsen auka med 25 000 kr til 300 000 kr. Funksjonshemmedes fellesorganisasjon får auke med 25 000 kr til 250 000 kr. Andre utval For 2014 er forslaget om løyving til fylkeseldrerådet på 325 000 kr (auke 25 000 kr) og til rådet for menneske med nedsett funksjonsevne 400 000 kr som i år. Til ungdomens fylkesting og fylkesutval er det ført opp 230 000 kr. Ymse tilskot Til ymse tilskot er det ført opp 850 000 kr i 2014. Summen skal dekka tilskot til organisasjonar som ikkje høyrer naturleg inn under dei ulike sektorane. Fylkesrådmannen føreslår slik fordeling: Funksjonshemmedes fellesorganisasjon 250 000 kr, Raftostiftelsen 300 000 kr, Norsk Pensjonistforbund Hordaland 50 000 kr, Kirkens SOS 175 000 kr, Samarbeidsforum for funksjonshemmedes organisasjoner 65 000 kr og Dysleksiforeningen i Bergen 10 000 kr. Attføring, omstilling Til attføring, omstilling og seniorpolitikk er det sett av 14 mill. kr i 2014-budsjettet, ein auke på knapt 10 mill. kr frå 2013. Fylkesrådmannen arbeider med oppfølgjing av skulebruksplanen. Dette arbeidet er svært krevjande og fylkesrådmannen reknar difor med at det vil vera trong for ekstra omstillingsmidlar. Til retrettstillingar er ført opp 3,5 mill. kr i 2014, 1,3 mill. kr mindre enn i 2013. Personalforsikring Til personalforsikring vert det for 2014 budsjettert med 6,4 mill. kr. Lønsavsetjingar Til lønsavsetjingane er det ført opp 111,3 mill. kr i 2014. Dette er midlar som i budsjettåret vert fordelte til institusjonar og skular og skal dekka lønsmeirutgiftene ein reknar med. Avsetjinga skal også dekka premieavviket i pensjonsutgiftene for 2013. Det vert lagt til grunn ein lønsvekst på 3,75 % frå 2013 til 2014. Føresetnaden om lønsvekst i 2014 kan verta justert etter at statsbudsjettet er lagt fram. Tilleggsløyvingar På den sentrale tilleggsløyvingskontoen er det ført opp 2,75 mill. kr (2013: 3,11 mill. kr). Tilbakebetaling underskot frå skular Det vert budsjettert med at seksten skular som hadde underskot i 2012, dekkjer dette inn i 2014. Underskota som skal dekkast neste år er på til saman 21,9 mill. kr. Reduserte konsesjonskraftinntekter Konsesjonskraftinntekter På grunn av lågare kraftprisar er nettoinntekta frå sal av konsesjonskraft redusert med 28 mill. kr til 72 mill. kr i 2014. Ein stor del av konsesjonskraftsalet for 2014 er sikra gjennom finansielle priskontraktar. Eidfjordavtalen Fylkeskommunen overlet på midten av 80-talet sin eigardel på 35 % i Eidfjord-nord til BKK/SKL. Som kompensasjon har ein frå og med 2005 fått utbetalt 1 øre pr. kwh. i 1985-prisnivå, rekna etter fastkraftproduksjonen. Beløpet vert årleg justert med auken i konsumprisindeksen. Det er budsjettert med 19,3 mill. kr i inntekt i 2014. Utleige av eigedomar For 2014 vert det budsjettert med 3,15 mill. kr i leigeinntekter frå fylkeskommunale eigedomar. Utleige omfattar i hovudsak inntekter frå følgjande eigedomar: Skuletomt i Åsane, mellombels utleigd til parkeringsføremål. Stend, deponering og uttak av masser. Vaskeribygning på Valen Ibsensgt. 118 Leirvik gard, utleigd til Meland Golf og naturpark. Valen kraftverk For 2014 budsjetterer fylkesrådmannen med 1 mill. kr i utbyte frå Valen kraftverk som fylkeskommunen eig.

16 Opplæring 2 848 mill. kr til vidaregåande opplæring Fylkesrådmannen foreslår brutto driftsutgifter på 2 848 mill. kr til vidaregåande opplæring i 2014. Budsjettramma for opplæringssektoren er redusert med om lag 12 mill. kr samanlikna ei vidareføring av 2013-budsjettet eller knapt 0,5 %. Fylkeskommunen er inne i ein sterk investeringsperiode innanfor opplæring. Undervisningslokala har fått standardheving mange stader og fleire prosjekt er under arbeid. Nybygg og rehabiliteringar gjev sterk vekst i kapitalutgiftene. Hausten 2014 vert Amalie Skram videregående skole opna og tre skular i Bergen sentrum vert nedlagde. Det er vidare budsjettert med fleire nye tiltak i 2014 som til dømes produksjonsskule og studieverkstad. Desse tiltaka er ledd i fylkeskommunen sitt arbeid for å auka talet på elevar som gjennomfører vidaregåande opplæring. Fylkesrådmannen legg til grunn at det vert noko færre elevar hausten 2014 samanlikna med i år, medan talet på lærlingar er venta å auka litt. Det er forslag om at det i løpet av året skal utarbeidast retningsliner for bruk og avsetjing av driftsfond ved skulane. Mål Hovudmålet for den vidaregåande opplæringa i Hordaland fylkeskommune for perioden 2013-15 er auka læringsutbytte og fullføring. Frå nasjonalt hald er det sett krav om at 75% av elevane skal fullføre vidaregåande opplæring innan utgangen av 2015. Fylkestinget har vedteke at målet for Hordaland er 80 % fullføring i 2015. For skuleåret 2012/13 var fullføringstala for Hordaland 71,5 %. Målet er uttrykk for høge forventningar frå politisk hald, og å nå måla vil krevja tett oppfølging og prioritering av tiltak. For skuleåra 2013-2015 skal følgjande tre tiltaksområde ha særskild merksemd: Klasseleiing Vurdering for læring Bruk av IKT i læringsarbeidet Det er eit mål å styrkja leiing, relasjonar og prosessar knytt til utviklings- og vurderingsarbeidet. Skulane prioriterer tiltak knytt til tiltaksområda. Den enkelte skule skal synleggjera korleis tiltaksområda er eller vil bli følgd opp systematisk gjennom utviklingsplanen for skulen. Skulebruksplanen Skulebruksplanen legg føringar for den vidare utviklinga og utbygginga av den vidaregåande skulen i Hordaland. Fylkesrådmannen har følgt opp planen i budsjettgrunnlaget for 2014. Dette gjeld både for driftsbudsjettet, og ikkje minst investeringsbudsjettet der det er lagt opp til opprustingsprosjekt i Bergen som følgje av oppstarten av Amalie Skram videregående skole. I økonomiplanperioden vil også skulestrukturen på Voss verta endra i samsvar med planen og nytt skulebygg i Åsane vil gje standardheving også der. Amalie Skram videregående skole opnar hausten 2014.

Opplæring 17 Høge fondsmidlar Den overordna økonomiske situasjonen i opplæringssektoren vert vurdert som god. Om lag sju av ti skular hadde balanse eller overskot i rekneskapen i 2012. Samla disponerer skulane frie fondsmidlar på over 100 mill. kr. Nokre skular har også bunde fondsmidlar til øyremerkte føremål. Enkelte skular har styrt mot overskot over fleire år for å kunna gjera ei større investering. Det finst fleire gode døme på slik praksis. På den andre sida er det eit problem dersom mange skular byggjer seg opp fond over påfølgjande år utan at det er nokon plan for fondsoppbygginga. Det kan gje eit inntrykk av at skulebudsjetta er gode, eller at ein del skular strammar drifta si unødig mykje. Fylkesrådmannen vil difor innføra retningsliner for skulefonda. Dette vert gjort for at skulane meir aktivt skal gjera bruk av midlane dei klarar å leggja seg opp. Dei totale fondsmidlane er, etter fylkesrådmannen si meining, på eit for høgt nivå. Det er budsjettert med at dei totale disponible skulefonda vert reduserte med 10 mill. kr etter at budsjettåret 2014 er gjort opp. Skulebudsjetta 2014 Hordaland ligg høgt på Kostra-statistikken i høve til bruk av midlar til opplæring, samstundes som det vert fleire elevar pr. lærarårsverk. Det kan tyda på at skulane kuttar i breidda av fagtilbod. Dei ekstraordinære tilboda vert færre og ikkje satsa på, medan kjernetilboda, dei vanlege utdanningsprogramma, vert meir effektive. Det indikerer at Hordaland får tynnare fagleg breidde, samstundes som den geografiske breidda er stor. Skulane får tildelt skulebudsjett etter ein modell som er ei blanding mellom stykkprisfinansiering pr. elev og ulike direktetilskot. Dei einskilde skulane får totalbudsjett som skal setja dei i stand til å gje det opplæringstilbodet som er politiske vedteke. Innanfor tildelt budsjettramme har skulane styringsrett og høve til å prioritera slik dei ønskjer. Tabellen nedanfor viser budsjetta for dei einskilde vidaregåande skulane for 2014. Skule Budsjett pr. skule i kr Det går fram av tabellen nedanfor at netto driftsutgifter for skulane i Hordaland nærmar seg 1,9 mrd. kr i 2014. Hausten 2013 er det 17 005 elevar i dei vidaregåande skulane i Hordaland fylkeskommune. Avgjerande for budsjet- Elevtal 611 Os gymnas kr 21 100 000 264 612 Fana gymnas kr 35 870 000 467 614 Voss gymnas kr 35 729 000 376 615 Øystese gymnas kr 20 579 000 206 617 Tertnes videregående skole kr 40 468 000 469 618 Tanks videregående skole kr 29 807 000 322 619 U. Pihl videregående skole kr 26 933 000 300 620 Langhaugen videregående skole kr 48 749 000 593 621 Bergen Katedralskole kr 39 847 000 517 622 Bergen Handelsgymnasium kr 34 704 000 413 623 Bømlo vidaregåande skule kr 29 539 000 276 625 Osterøy vidaregåande skule kr 26 364 000 204 626 Sandsli videregående skole kr 48 286 000 544 628 Odda vidaregåande skule kr 35 895 000 318 630 Kvinnherad vidaregåande skule kr 45 938 000 402 631 Rubbestadnes vidaregåande skule kr 23 117 000 185 632 Voss vidaregåande skule kr 35 725 000 250 633 Slåtthaug videregående skole kr 52 767 000 463 634 Knarvik vidaregåande skule kr 105 129 000 958 635 Norheimsund vidaregåande skule kr 20 254 000 153 636 Laksevåg videregående skole kr 80 269 000 735 637 Arna vidaregåande skule kr 16 522 000 110 638 Åsane videregående skole kr 52 579 000 372 639 Årstad videregående skole kr 111 751 000 870 641 Austrheim vidaregåande skule kr 35 175 000 264 642 Bergen tekniske fagskole kr 8 401 000 33 643 Askøy videregående skole kr 57 101 000 540 644 Fusa vidaregåande skule kr 35 252 000 209 645 Sotra vidaregåande skule kr 95 549 000 856 646 Os vidaregåande skule kr 48 641 000 373 647 Fyllingsdalen videregående skole kr 47 780 000 537 648 Austevoll vidaregåande skule kr 23 063 000 132 650 Voss Husflidskule kr 13 012 000 106 652 Fitjar vidaregåande skule kr 22 746 000 195 653 Rogne vidaregåande skule kr 14 412 000 78 654 Bjørgvin videregående skole kr 45 436 000 430 655 Bergen maritime videregående kr 33 829 000 295 skole 656 Lønborg videregående skole kr 16 688 000 145 657 Hjeltnes vidaregåande skule kr 13 819 000 41 658 Stend vidaregåande skule kr 66 481 000 395 659 Voss jordbruksskule kr 33 291 000 167 660 Etne vidaregåande skule kr 11 616 000 76 661 Olsvikåsen videregående skole kr 50 959 000 487 663 Nordahl Grieg videregående skole kr 82 078 000 818 664 Garnes vidaregåande skule kr 22 238 000 238 665 Stord vidaregåande skule kr 90 357 000 823 Totalt alle skular kr 1 885 845 000 17005

18 Opplæring tildelinga er utdanningsprogram og elevtal pr. skule. Driftsutgifter pr. elev varierer dermed mykje, men gjennomsnittleg tildeling i 2014- budsjettet er kr 111 000 pr. elev. Elevteljinga hausten 2013 syner at det er nedgang i elevtalet på om lag 350. Årsaka er mellom anna at fleire elevar teiknar lærekontrakt og at fleire elevar går i private skular. Det er venta ei ytterlegare nedgang i elevtalet hausten 2014 på om lag 80 elevar (SSB-tal). I tillegg er det venta auke i talet på lærekontraktar. Det er difor budsjettert med ei nedgang i ramma til dei vidaregåande skulane på 10 mill. kr hausten 2014. Fylkesrådmannen vil koma attende til fordeling av summen på 10 mill. kr på dei ulike skulane når inntaket hausten 2014 er gjennomført. Tiltak for auka gjennomføring I Hordaland er det i gjennomsnitt mellom 750 og 850 elevar som sluttar i vidaregåande opplæring i løpet av skuleåret. Produksjonsskule, vekslingsmodell og studieverkstad er tre tiltak som vert sette i verk for å få fleire til å fullføra vidaregåande utdanning. Produksjonsskulen skal vera eit tilbod til ungdom som har trong for eit alternativt opplæringstilbod for ein kortare periode. Omfanget er i fyrste omgang 45 plassar pr. år. Målsettinga er primært å motivera og kvalifisera ungdommar til å gå tilbake og gjennomføra ordinær vidaregåande opplæring, sekundært å kome ut i jobb. Det er sett av 7 mill. kr til dette tiltaket i 2014. Innhaldet i produksjonsskulen skal vera tilbod om utprøving av programområde, i første omgang teknikk og industriell produksjon, bygg- og anleggsfag og restaurant- og matfag. Inntaket skal vera løpande gjennom heile året, og deltaking vil vera avgrensa til eitt år. Produksjonsskulen bør lokaliserast uavhengig av ordinære vidaregåande skular. Vekslingsmodellen er eit fireårig opplæringsløp for yrkesfag som fører fram til fag-/sveinebrev. Det gjev same kompetanse som eit ordinært yrkesfagløp, men opplæringa vert organisert på ein annan måte. I hovudmodellen (2+2) går elevane først to år i skule, og er etter det to år som lærling i bedrift. I denne modellen vekslar ein periodevis mellom opplæring i skule og opplæring i bedrift heilt frå første opplæringsår. Skuleåret 2013/14 er det tilbod om vekslingsløp innan byggfag ved Slåtthaug videregående skole og innan helsefag ved Olsvikåsen videregående skole. Det er totalt 35 elevar ved desse tilboda. Fylkesrådmannen budsjetterer med 1 mill. kr til dette tiltaket. I studieverkstaden kan elevar som ønskjer å styrkja seg fagleg, søkja om plass for kortare eller lengre periodar. Opplæringa skjer i små grupper. Studieverkstad er eit tilbod ved sida av og i tillegg til fag. For komande skuleår er det planlagt å oppretta utvida studieverkstadstilbod ved inntil seks vidaregåande skular i fylket og fylkesrådmannen budsjetterer med 4 mill. kr til dette tiltaket. Andre tiltak For å betra rekrutteringa og heva fagkompetansen er det sett i gang eit program for kompetanseheving for yrkesfaglærarar innan teknikk og industriell produksjon, der det vert gjeve tilbod om fagskuleutdanning innan ulike fag. Det er sett av 2 mill. kr til dette i 2014. Fylkeskommunen sitt tilbod innan toppidrett vert utvida når Amalie Skram videregående skole startar hausten 2014. Det er budsjettert med 1,5 mill. kr for å dekka meirkostnaden med denne satsinga. Til døvetolketenesta i skulen, som Nordahl Grieg videregående skole er knutepunktskule for, er budsjettet auka med 4 mill. kr. På grunn av auka variasjon i tilbodet til døve elevar er det tilsett fleire døvetolkar. Det er budsjettert med 1 mill. kr til å førebu oppstart ved Amalie Skram videregående skole som skal opna hausten 2014. Til førebuing av oppstart av dei to nye skulane på Voss er det også budsjettert med 1 mill. kr. 3 mill. kr er sett av til nye leigekontraktar til undervisningslokale. I tillegg har det for eksisterande kontraktar vore noko prisoppgang utover vanleg prisvekst. Det vil i tida framover vera auka trong for leigeareal til mellombels erstatning for skular som er under ombygging. Forutan den vedtekne skulebruksplanen skjer det endringar i skulestruktur som følgje av den pågåande endringa i elevtal i fylket. I tillegg endrar strukturen seg med endringar i søkinga til elevane. Denne utviklinga skjer kontinuerleg og endrar struktur og tilbodsomfanget i Hordaland. Det er til dømes naturleg at dette vil føre til at ein del tilbod får så få elevar at det ikkje er forsvarleg å starta desse opp. Fylkesrådmannen legg til grunn ein effekt av dette på 3 mill. kr i budsjettet for 2014. Elevtal Ungdomskulla (16-18 år) som søkjer vidaregåande skular i Hordaland har eit toppnivå skuleåret 2012/13 med 19 954 personar. Fram til 2015/16 er det venta nedgang til 19 480 personar, og ned til 19 392 i 2019/20. I tillegg til dei vel 17 000 elevane i fylkeskommunen sine vidaregåande skular er det no om lag 2 700 elevplassar ved dei private vidaregåande skulane i Hordaland.

Opplæring 19 Dei aller fleste elevplassane til dei private vidaregåande skulane er på studiespesialiserande utdanningsprogram, og dei fleste av desse ligg i Bergen sentrum. I Bergen sentrum er nesten 1/3 av elevplassane ved private skular. Tilgangen på læreplassar og talet på formidla lærlingar vil også påverka behovet for elevplassar ved dei vidaregåande skulane. Talet på nye lærekontraktar i 2013 er 2 230, om lag 5 % auke frå 2012. Fagskuleutdanning Hordaland fylkeskommune har 7 offentlege fagskular med ulike fagskuletilbod som byggjer på fullført vidaregåande skule med fagbrev eller på realkompetanse og praksis. I samband med handsaminga av skulebruksplanen vart det vedteke å slå saman fagskuleverksemda slik at det i framtida vil vere ein teknisk og maritim fagskule og ein fagskule innan helsefaga. Undervisningstilboda skal framleis leggjast til fleire vidaregåande skular. Det er budsjettert med brutto utgifter på vel 92 mill. kr til fagskulane i 2014. Spesialundervisning Til spesialundervisning og særskilt tilpassa opplæring vert det budsjettert med 330,4 mill. kr i 2014, nær 58 mill. kr meir enn i år. Midlane vert nytta til undervisningstimar og elevassistentressurs. Dei siste åra har talet på elevar som søkjer om inntak på særskilt grunnlag auka. Talet på elevar som går i mindre grupper har også auka dei siste åra. I 2014 er det innanfor ramma til spesialundervisning, sett av 42,2 mill. kr til ekstern spesialundervisning, 1,2 mill. kr meir enn i 2013. Fagopplæring Til fagopplæring lærlingordninga vert det budsjettert med vel 298 mill. kr i 2014, ein auke på 22 mill. kr frå 2013. Budsjettet til lærlingtilskot er på 225,7 mill. kr, 8,4 % meir enn i 2013. Hittil i år er det teikna 2 230 nye lærekontraktar, vel 100 fleire enn i 2012. Det vert budsjettert med vekst på ytterlegare 100 nye lærekontraktar i 2014. Det er vidare sett av kr 224 000 til Yrkesopplæringsnemnda, 19,4 mill. kr til fagprøvar og 10,7 mill. kr opplæring av lærlingar der bedriftene sjølve ikkje tek seg av teoriopplæringa. Vaksenopplæring Utviding av vaksenretten og bruk av denne har ført til auka etterspurnad etter realkompetanse-vurdering og vaksenopplæring. Budsjettet er på ca. 32 mill. kr i 2014, ein auke på 1 mill. kr frå 2013. Vedlikehald Til ekstraordinært vedlikehald er det sett av 15,5 mill. kr i 2014. Tilsvarande sum i 2013 er 15,2 mill. kr. Til driftsleiartenesta i fylkeskommunen er det budsjettert med 56,9 mill. kr i 2014, som er 3,1 mill. kr meir enn i 2013. Digital skule og læremiddel Til satsinga Digital skule er det sett netto av 23,9 mill. kr, 0,7 mill. kr mindre enn i 2013. Posten gratis læremiddel er budsjettert med 8,2 mill. kr i 2014 etter at 17,5 mill. kr er fordelt på skulebudsjetta. Samla løyving til dette er dermed 25,7 mill. kr på nivå med løyvinga for 2013. Løyvinga til skulebibliotek er auka med 15,3 % frå 2013 til 7,9 mill. kr. Andre føremål Til senter for utdanning og yrkesrettleiing er det budsjettert med vel 4 mill. kr i 2014. Butilbod for elevar ved knutepunktskulen for døve Nordahl Grieg videregående skole er ført opp med 2,6 mill. kr, tilskot til private skular er budsjettert med 1,4 mill. kr, til samarbeid skule/næringsliv er det sett av vel 1,5 mill. kr og til drifta av Manger folkehøgskule er det netto budsjettert med ca. 2,8 mill. kr i 2014. Fengselsundervisninga er budsjettert med 24,3 mill. kr i 2014 finansiert med statstilskot på same sum.

20 Tannhelse 270 mill. kr til tannhelsetenesta i 2014 Samla driftsbudsjett for den fylkeskommunale tannehelsetenesta vert på 269,9 mill. kr i 2014, 9 mill. kr meir enn i 2013. Samanlikna med ei direkte vidareføring av 2013-nivået er dette ein reduksjon på 5 mill. kr. Fylkeskommunen sine netto driftsutgifter til tannhelse vert på 182 mill. kr. Takstane for vaksne betalande pasientar vert auka med 3 % og ligg no på landsgjennomsnittet. Det nye Tannhelsesetenestas kompetansesenter vest (TK Vest) avdeling Hordaland som opna 15. august 2012, vil innan utgangen av 2013 ha tilsett spesialistar i alle stillingar. 2014 vert første året med full bemanning av senteret. TK Vest skal gje eit fullverdig tilbod om spesialistbehandling til innbyggjarane i Hordaland. Nokre tannklinikkar som i 2013 er vedtekne lagde ned, vil gje innsparingar på tannhelsebudsjettet. Arbeidet med å endra klinikkstruktur held fram i 2014. Tannlegevakten i Bergen må flytta frå dagens lokale innan 1.3.2015. Det er sterkt ønskeleg med ei samlokalisering av Legevakten og Tannlegevakten også i framtida. Nye areal til Tannlegevakten vil medføra auka husleige 500 000 kr pr år. Kompetansesenter Tannhelsetenestas kompetansesenter Vest (TK Vest) Hordaland får eit brutto budsjett på 23 mill. kr i 2014. Det er venta at senteret får auka inntening i 2014 i samband med ansvaret senteret har for å behandla born fødde med leppe-, kjeve-, ganespalte. Ansvaret for denne spesialiteten omfattar området frå Finnmark i nord til og med Rogaland i sør. TK Vest sine oppgåver er: Spesialistbehandling av tilviste pasientar frå både offentlege og private tannlegar, og rådgjeving til tannhelsepersonell ute i fylket Klinisk forsking i nært samarbeid med UiB Klinisk trening av spesialistkandidatar i nært samarbeid med UiB Fylkeskommunen må dekka lønsutgifter til spesialistane, men får og inntektene frå behandlinga. Staten vil ha ansvaret for å finansiera spesialistutdanning og forsking. Utfordringar Tannhelsetenesta møter ei rekkje utfordringar. Her kan nemnast: God rekruttering, men tannlegar og tannpleiarar sluttar etter kort tid i stillingane, særleg i distrikta Etablering av ein rasjonell klinikkstruktur Område med sterk befolkningsvekst trong for auka bemanning. Rekruttering Dei siste åra har det vore lettare å rekruttera tannlegar og tannpleiarar til klinikkar i distrikta i Hordaland. Det er no tilsett tannhelsepersonell i tilnærma alle stillingar. Utfordringa er no å få tannlegane og tannpleiarane til å stå i stillingane. Rasjonell klinikkstruktur Tannhelsetenesta i Hordaland har dei siste 20 åra hatt ei halvering av tal tannklinikkar. I 1990 var det over 120 offentlege tannklinikkar i fylket, og pr. oktober 2013 er det 60. Dei viktigaste grunnane til dette er betre og enklare infrastruktur i fylket og ei markert betring i tannhelsa. Større tannklinikkar med eit godt fagleg og sosialt miljø er heilt avgjerande for å rekruttera gode tannlegar og tannpleiarar. Ei samlokalisering av småklinikkar vil gjera det mogeleg å få ei betre fordeling av tannhelsepersonell og ei betre oppgåvefordeling mellom tannlege og tannpleiar. Folkehelse Tannhelsa til barn og ungdom i Hordaland er på nivå med resten av landet unntatt for 18-åringar. Tannhelsa til 18-åringane i Hordaland ligg framleis under gjennomsnittet for fylkeskommunane i Noreg. Tannhelsetenesta i Hordaland har utarbeidd ein strategi for folkehelsearbeidet, og vil setja i verk tiltak for betra tannhelsa til dei prioriterte gruppene i fylket. For å få dette til må talet på tannpleiarar i den offentlege tannhelsetenesta auka. Målet er at forholdet mellom tannlegar og tannpleiarar skal vera 3 : 1. Vekst i folketalet I enkelte område i fylke har folkevekst ført til at tannlegebemanninga er for låg i høve til oppgåvene. Det må over tid flyttast lønsmidlar frå område med redusert folketal til område med vekst i tal innbyggjarar. I Fana/Ytrebygda bydel i Bergen er det trong for å styrkja tannhelsetilbodet grunna sterk folkeauke. Det same gjeld i Os, på Askøy og på Sotra.