HORDALAND FYLKESKOMMUNE Samferdselsavdelinga Prosjektskisse Dato: 28. november 2006 - moglege ekspansjonsområde for Bergen hamn 1. Innleiing Arkivsak: 200506752-13/JOJA Arkivnr.: 824 Hamneplan for Hordaland vart vedteken i fylkestinget i desember 2003. Arbeidet med å gjennomføra strategiane i hamneplanen har starta. Prosjektgruppa for hamneplanen kom på møte i oktober 2005 fram med eit ønske om å sjå på alternative ekspansjonsområde for Bergen indre hamn som eit ledd i ein langsiktig strategi for utviklinga av hamnene i regionen. Ei vidareutvikling av Bergen indre hamn er i fyrste rekkje Bergen og Omland havnevesen (BOH) sitt ansvar. Styret i BOH stiller seg positiv til eit samarbeid med fylkeskommunen om å starte opp ein prosess for å lage eit oversyn over moglege ekspansjonsområde for Bergen hamn. Styret i hamnevesenet vil at ei mogleg framtidig storhamn på Vindeneskvarven blir vurdert i prosessen. Behovet for transporttenester i Bergensområdet er stort. Ut i frå samansetninga av befolkninga og utviklinga i næringslivet i området er det ikkje noko som tyder på at det blir ein nedgang i behovet for transport av gods i framtida. Bergen indre hamn har i dag ei heilt sentral rolle i avviklinga av godstrafikken i området. Det er viktig at arbeidet med moglege ekspansjonsområde for Bergen hamn blir sett i samanheng med rullering av nasjonal transportplan. Ei utfordring i arbeidet med å finne moglege ekspansjonsområde for Bergen indre hamn er å finne eit område som har stort nok areal og som har ein tenleg infrastruktur. Det er i dag konkurranse om dei sentrale areala i Bergensregionen. Både Bergen by og tettstadane i kommunane omkring er i vekst. 2. Mål for prosjektet Prosjektet har som mål å utarbeide eit fagleg grunnlag for val av moglege framtidige ekspansjonsområde for Bergen hamn og utvikle eit framtidig transport- og logistikkknutepunkt for Bergensområdet. Resultatet av prosjektet vil vere ein rapport som tar for seg ulike ekspansjonsområder for Bergen hamn. Det er viktig å leggja opp til ein prosess der relevante interessentar er involvert. Prosessen vil ikkje vere ein formell planprosess, men ein analyse som skal kartleggje areal til vidareutvikling av hamnetilbodet. Ein bør ha som målsetting at dei områda som kan vere aktuelle som ekspansjonsområde blir tatt opp i prosjektet slik at ein slepp nye rundar i etterkant med nye område. Å innhente dokumentasjon og gjere vurderingar om flest moglege aktuelle ekspansjonsområde vil vere viktig. 3. Delmål Eit viktig delmål med prosjektet må vere å posisjonere Bergensregionen som ei sentralhamn for gods i framtida og sjå prosjektet opp mot prosessane med rullering av Nasjonal Transportplan (2010-2019). Besøksadresse: Agnes Mowinckelsgt. 5 - Postadresse: Postboks 7900. 5020 Bergen - Telefon 55239363 - Telefaks 55239359 E-postadresse: Bankgironr. 5201 06 74239 - Foretaksnr. NO 938 626 367 mva.
4. Tidsperspektiv Arbeidet med moglege ekspansjonsområde for Bergen hamn må ha eit langsiktig perspektiv. Ei sentral oppgåve i dette prosjektet må vere å vurdere alle aktuelle område og komme opp med ei tilråding til kva område som er best egna. Eit godt hamnetilbod i Bergensområdet må vegast opp mot omsyna til eksisterande arealbruksmønster, lokale rekreasjons-, natur- og kulturminneverdiar, samt næringslivet sitt behov for transport og logistikktenester. Bergen kommune har i samarbeid med BOH under arbeid ein ny kommunedelplan for Bergen indre hamn. Denne planen har eit tidsperspektiv fram til 2020. 5. Avgrensingar i prosjektet I arbeidet med å finne moglege ekspansjonsområde legg vi til grunn at cruisetrafikk og Hurtigruta blir verande i Bergen indre hamn. Dei faste internasjonale ferjerutene frå Bergen er viktig for passasjertrafikk og transport av gods og må vurderast særskilt i arbeidet. Ein vil ikkje gå inn på bulktransport (olje, gass, stein, sand) i prosjektet. Når det gjeld transport av fisk vil ein vurdera dette særskilt. Hovudfokuset i prosjektet vil vere transport av RORO-trailerar og containerar. Geografisk vil ein avgrense prosjektet til å omfatte medlemskommunane til Bergen og Omland hamnevesen. Dersom det kjem opp alternativ utanfor desse kommunane vil ein i prosjektet vere opne for å vurdere desse. 6. Sentrale problemstillingar for formålet med prosjektet I kva grad vil tilknyting til jernbanen ha betyding for ei ny hamn for gods? I kva grad og på kva måte vil aktuelle utviklingstrekk ( container revolusjonen ) for transport av gods stille arealkrav til moglege ekspansjonsområde? I kva grad og på kva måte vil ei ny hamn for gods stille krav til ein tenleg infrastruktur? Skal ein avgrense prosjektet til berre å sjå på godsfunksjonane til ei framtidig hamn eller skal ein sjå på det framtidige ekspansjonsområdet som eit logistikk-knutepunkt? 7. Innhald i prosjektet A. Kartleggje arealbehovet for moglege ekspansjonsområde for Bergen indre hamn. B. Etablere kriterier for å velje ut moglege ekspansjonsområde. C. Gjere ei kartlegging av moglege framtidige hamneområde. D. Gi ei anbefaling om framtidig ekspansjonsområde. 2
7.1 Arealbehovet for moglege ekspansjonsområde for Bergen indre hamn Sentralt i prosjektet er å komme opp med eit arealbehov for moglege ekspansjonsområde for Bergen indre hamn. Arealbehovet vil vere avhengig av om ein ønskjer å gå for ei fullverdig intermodal 1 løysing eller ikkje. Dersom ein framtidig godsterminal for jernbanen ikkje skal vere ein del av arbeidet med moglege ekspansjonområde kan arealbehovet verte mindre. I samarbeid med Bergen kommune har BOH starta opp eit planarbeid for Bergen indre hamn. Formålet med planen er å gi rammer for bruk av areala i hamna og dei nære sjøområda. Hamneplanen skal ta opp mange problemstillingar som er viktige å finne ei løysing på både i eit regionalt perspektiv og i høve til utviklinga i sentrale strok av Bergen. Planen skal ha eit perspektiv fram til 2020. Bergen kommune arbeider og med ei rullering av kommuneplanens arealdel. Desse planane vil vere viktige underlag i prosjektet. I arbeidet med å etablere nye hamner ser ein ei utvikling der ein legg vekt på større og betre areal kor ein og kan tilby andre verdiskapande aktivitetar. Dette er ein internasjonal trend. Eit døme på dette er Zeebrygge i Belgia. I Noreg ser ein det same i Trøndelagsterminalen i Trondheim og utviklinga av hamna i Risavika i Stavanger. Samtidig ser ein også at slike utbyggingar møter konfliktar knytt til samlokalisering med byutvikling og bustadar. Ein vil i denne delen av prosjektet sjå nærare på andre byar med vekt på korleis dei har lokalisert og organisert si godshamn. I prosjektet vil ein sjå nærare på mengde og type gods som blir transportert over Bergen hamn i dag. Retningsbalansen for transport av gods inn og ut til Bergen og Vestlandet vil bli diskutert og presentert. Ei utfordring er å sikre seg gode nok data til dette arbeidet. Transportstatistikkane til Statistisk sentralbyrå har varierande detaljeringsgrad og kvalitet. Bergen kommune har i forbindelse med kommuneplanens arealdel fått laga ein varestrømsanalyse som kan vere eit innspel i arbeidet. Ein vil og prøve å gjere vurderingar for det framtidige volumet av gods inn til regionen. Ein vil ta utgangspunktet i det som blir transport inn til regionen i dag og sjå på sentrale utviklingstrekk. Hordaland fylkeskommune er med i EU-prosjektet Nordlig Maritim Korridor (NMC II). Hovudfokuset i dette prosjektet er å få flytta gods frå veg til sjø m.a. gjennom å betra tilbodet om nærsjøfart Barentsog Nordsjøregionen. Bakgrunnen for prosjektet blant anna dei stadig aukande miljøproblema med godstransport på veg i form av utslipp, kødanningar og støy. I prosjektet er mykje relevant bakgrunnsinformasjon som kan vere til nytte i arbeidet. I arbeidet med nasjonal transportplan (2010-2019) er det er sett ned ei tverretatleg arbeidsgruppe som arbeider med næringstransportar og intermodale løysingar. Gruppa har som oppgåve å oppsummere resultata av alle utgreiingar som er gjennomført om intermodal godstransport, rammevilkår og terminalar dei siste åra. I dette arbeidet er mykje relevant informasjon til arbeidet med ekspansjonsområde for Bergen hamn 7.2 Etablere kriterier for val av moglege ekspansjonsområde Vi vil utarbeide kriterier for å vurdere kor godt skikka ulike områder er som framtidig hamn. Det mest avgjerande kriterie vil vere tilgangen på areal og om det kan ligge urørt inntil utviklinga krev at blir tatt i bruk til hamneformål. Under følgjer ein oversikt over forslag til kriterier for arbeidet med å finne ekspansjonsområde for Bergen hamn. 1 Intermodale transporter er ei kjede av transportlenker med overgang mellom ulike transportlenker og vil som oftast vere overgang frå ei tranportform til ei anna, som oftast veg/jernbane/sjø. 3
7.2.1 Infrastruktur I lys av overordna føringar om at ein skal arbeide for tilrettelegging for intermodale transportløysingar, blir det vidare vurdert som viktig å få avklaringar omkring transportsystemet, med vekt på om dagens situasjon er tilfredsstillande mht. framkomst og sikkerhet, eller om det er nødvendig å føreta investeringar med sikte på å oppnå dette. Følgjande blir drøfta: Følgjande blir drøfta: Eksisterande og framtidig vegsystem (vegstandard/kapasitet) Jernbane Innseglingslei Maritime tilhøve (djupne, strøm, vind, bølgjer o.a.) Flaskehalsar/begrensingar Ei hamn vil uansett plassering - skape ein vesentleg auke i trafikken i form av bl.a. vare- /godstransport. 7.2.2 Funksjonalitet Det vert vurdert som avgjerande i forhold til å skulle foreta vurderingar mellom konkurrerande lokaliseringsalternativ at ein må sjå på funksjonaliteten til området i brei forstand. Dette vil vere knytt til: Fysisk etablering (geologi/-teknikk, djupne, massebehov/-tilgang) Vilkår for framtidig utviding Brukarkrav (nærleik til næringsaktørar og til ulike servicetilbod) Investeringskostnadar 7.2.3 Natur- og miljøressursar Ein må få kjennskap til om det i eller i nærleiken av moglege ekspansjonsområder finnst særlege interesser/-verdiar som vil kunne komme i konflikt med etablering av eit større hamneanlegg. Dette fordi slike problemstillingar erfaringsmessig vil kunne forsinke og evt. hindre ei realisering. Følgjande forhold vil bli vurdert: Landskapsbilde Nærmiljø og friluftsliv Naturmiljø Kulturmiljø Naturressursar 7.2.4 Andre arealinteressar I analysen vil ein forsøke å sjå om det er andre arealinteressar som er av viktige å ta omsyn til når ein skal etablere ei framtidig hamn. Dei andre arealinteressene vi vil sjå nærare på er: Nærleik til buområder Forsvaret Næringsinteresser o Havbruk o Reiseliv 7.3. Kartlegging av aktuelle område I kartlegginga av aktuelle ekspansjonsområde vil vi ta kontakt med BOH sine medlems kommunar. Vi vil be kommunane om tilbakemelding på område som dei meiner kan vere aktuelle som ekspansjonsområde for Bergen indre hamn. Aktørane i transportnæringa vil og bli bedt om å komme med innspel i dette arbeidet. 4
Det er laga fleire rapportar og utgreiingar om moglege områder for ei framtidig hamn tidlegare. Desse vil vere eit nyttig bakteppe når ein skal gjere ei kartlegging av aktuelle område. Følgjande rapportar og utgreianger vil bli gått lagt til grunn i arbeidet: Hamneplan for Bergen Vurdering av behovet for og lokalisering av ny hamn for tilleggsfunksjonar, februar 1977 Hamneplan for Bergen Behovsanalyse for ny hamn for tilleggsfunksjonar Bergen hamnevesen, desember 1978 Interkommunalt samarbeid del 1, Bergen hamnevesen, september 1984 Interkommunalt samarbeid del 11, Bergen hamnevesen, oktober 1986 Hamn på Vindenes, Fjell kommune, august 1989 Hamneplan for Bergen, Bergen kommune september 1995 7.4 Tilråding om framtidig ekspansjonsområde I ein analyse av framtidige ekspansjonsområde for Bergen indre hamn vil det vere usikkerhet knytt til fleire av dei tema som blir tatt opp i rapporten. Ein har ikkje som ambisjon eller tid til å belyse alle sider med eit framtidig ekspansjonsområde. Eit framtidig hamneområde vil vere eit tiltak som det vil ta fleire år å planleggje og utviklinga framover i tid vil det vere usikkerhet knytta til. Oppsummering/diskusjon/avsluttande kommentarar. 8. Ressursar i prosjektet Hordaland fylkeskommune har satt av inntil eit årsverk som skal arbeide med prosjektet frå oktober 2006 til oktober 2007. Førebels ser vi for oss at det er behov for å hyre inn konsulentar innan to fagområde: Grovkalkulering av utbyggingskostnader For å kunne samanlikna aktuelle område vil investeringskostnadane knytt til ulike område vere eit viktig grunnlag. Investeringar i infrastruktur som veg, jernbane etc vil ikkje inngå i denne leveransen. Visualisering av hamn i landskapet Vi ser for oss at for å kunne danne eit så godt grunnlag som mogleg for å kunne samanlikna ulike område, så vil vi bruke landskapsarkitektar til å visualisere korleis ei framtidig hamn vil ta seg ut i landskapet for de ulike områda som blir valde. 5
9. Prosjektorganisering Prosjektsekretariat Hordaland fylkeskommune - Thorbjørn Aarethun - John Martin Jacobsen Styringsgruppe - Magnus Vestrheim, leiar (HFK) - Gunvald Isaksen, (BOH) - Magnus Natås, (Statens vegvesen) - Knut Stenevik, (Kystverket) - Lars Stendal, (Jernbaneverket) - Vidar Totland, (Bergen kommune) - Kjell Åge Matre, (Bergen kommune) - Leif Arne Strømmen/Gerdt Meyer, (LTL) Figur 1. Organisasjonskart I styringsgruppa for prosjektet er Bergen og Omland hamnevesen og Hordaland fylkeskommune representert saman med transportetatane Statens Vegvesen, Jernbaneverket og Kystverket. Næringslivet bør og vere representert i denne gruppa og vi foreslår at Logistikk og transportindustriens landsforeining får anledning til å oppnemne ein representant. Det er naturlig at prosjekteigar for prosjektet er Hordaland fylkeskommune. Sekretariatet for arbeidet er tenkt lagt til Hordaland fylkeskommune. Prosjektet består av mange ulike interessentar. Ei utfordring er å sikre seg at både kommunane i BOH sitt distrikt og næringslivet blir tilstrekkelig involvert i prosjektet. Det må gjerast vurderingar på kva måte måtar ein kan sikre medverknad frå ulike interesentar. Aktørar Mongstadbase Sea-cargo Wilson Greenreefers Bergen cargo Coast center base Norlines J. Martens Statoil Mongstad Maersk Colorline Smyril line Fjordline Kystverket Bergen kommune Schenker Nor-Cargo Cargonett DFDS Transport Posten DHL Tollpost Globe Hansa Toro Blikkvalseverket Bunkersleverandørar Næringsliv Infrastruktureigare Ekspansjonsområde for Bergen hamn Offentlege styresmakter SFT BOH HFK Kommunar Jernbaneverket Statensvegvesen Fylkesmannen Riksantikvaren Interesseorganisasjonar Forsvaret Kommune Askøy Austrheim Bergen Fedje Fjell Lindås Meland Os Radøy Sund Øygarden NHO/ LTL Maritim Bergen LO Miljøvern org. Figur 2. Oversikt over moglege interessentar i hamneprosjektet 6
10. Prosjektplan Nov 06 Des 06 Jan 07 Feb 07 Fase 1: Oppstart av prosjektet Fase 2: Avklare arealbehov Fase 3: Etablere kriterie og få innspel på område Fase 4: Vurdere og velje ut område Fase 5: Presentasjon og oppfølging Fase 6: Innspel NTP (2010-2019) Figur 3. Forslag framdriftsplan for prosjektets ulike fasar 7