Tek dialektane livet av nynorsken?

Tek dialektane livet av nynorsken? Treng vi norsk? Førde, 1. november 2018 Øystein A. Vangsnes UiT / HVL

Firda, 29.06.17

Gjeld «hovudmålsproblemet» alle nynorskelevar? ±Nynorskelev blir kamuflert i andre fylkesstatistikkar: 98 % nynorsk i Sogn og Fjordane, men berre 1/6 av alle nynorskelevar Fleire nynorskelevar i Rogaland enn S&F (ca. 13 600 vs. 14 200) men berre 23 % Flest nynorskelevar i Hordaland sjølv om berre 38 % Byane på Vestlandet er bokmålsdominerte. 90 % av alle nynorskelevar bur i dei fire vestlandsfylka, men utgjer samla berre 40 %.

Skulemålsprosenten i absolutte tal

Korleis finn ein ut av «hovudmålsproblemet»? Morten Blekesaune, professor i sosiologi, Universitetet i Agder Data: Avgangsresultat 10. trinn i norsk, matematikk og engelsk, 2009-2017, for dei fire vestlandsfylka (Møre og Romsdal, Sogn og Fjordane, Hordaland, Rogaland) (Udir; GSI) Utdanningsnivå i den vaksne befolkninga (SSB) Kommunane delte inn i bokmålskommunar og nynorskkommunar

Tabell 1: Beskrivande statistikk av avgangskarakterane i 10. klasse i 120 vestlandskommuner, vekta for tal på elever a Gj.snitt St.av. Låg Høg Norsk hovudmål a 3,83 0,18 2,9 5,1 Norsk sidemål a 3,73 0,19 2,7 5,3 Engelsk a 3,91 0,18 2,8 4,9 Matematikk a 3,56 0,20 2,5 4,6 Andel nynorsk a 0,42 0,43 0,0 1,0 Vaksnes utdanning b 0,92 0.23 0,5 1,3 Notar: a 2009-2017, b 2012/2013

Tabell 2: Resultat med skilnad mellom nynorsk- og bokmålskommunar, ±justering for andelen med høgare utdanning i den vaksne befolkninga (høgre kolonne) Fag/emne NN-kommunar BM-kommunar Skilnad Justert Norsk hovudmål 3,76 3,89-0,12** -0,00 Norsk sidemål 3,81 3,66 0,16** 0,27** Engelsk 3,86 3,94-0,08 0,08* Matematikk 3,53 3,58-0,05 0,08* Alle har best karakter i bokmål: I nynorskkommunane er sidemålskarakteren betre enn hovudmålskarakteren I bokmålskommunane er hovudmålskarakteren betre enn sidemålskarakteren Finst det kjønnsforskjellar? Notar: * p < 0,05, ** p < 0,01 (tosidige tester)

Tabell 2b: Resultatet delt på kjønn Begge kjønn: NN-kommunar BM-kommunar Skilnad Justert Norsk hovudmål 3,76 3,89-0,12** -0,00 Norsk sidemål 3,81 3,66 0,16** 0,27** Engelsk 3,86 3,94-0,08 0,08* Matematikk 3,53 3,58-0,05 0,08* Gutar: Norsk hovudmål 3,43 3,58-0,16** -0,01 Norsk sidemål 3,47 3,36 0,10* 0,24** Engelsk 3,64 3,75-0,11* 0,07* Matematikk 3,43 3,50-0,07 0,07 Jenter: Norsk hovudmål 4,10 4,20-0,10* -0,00 Norsk sidemål 4,17 3,94 0,23** 0,33** Engelsk 4,09 4,14-0,05 0,10* Matematikk 3,63 3,66-0,03 0,10* Noter: * p < 0,05, ** p < 0,01 (tosidige tester)

Endring Ser me nokon endringar/utviklingar i den aktuelle tidsperioden (2008-2017)?

Tabell 3: Gjennomsnittlig lineær endring per år over perioden på åtte år (2009 2017) Begge kjønn NN-kommunar BM-kommunar Skilnad Norsk hovudmål -0,007* 0,001-0,008 Norsk sidemål -0,010** -0,001-0,009 Engelsk 0,011** 0,019** -0,008* Matematikk 0,001 0,001 0,000 Gutar Norsk hovudmål -0,017** -0,006* -0,010* Norsk sidemål -0,017** -0,007* -0,010 Engelsk 0,002 0,012** -0,010 Matematikk -0,009* -0,006-0,003 Jenter Norsk hovudmål 0,000 0,007-0,006 Norsk sidemål -0,003 0,003-0,007 Engelsk 0,017** 0,023** -0,007 Matematikk 0,012* 0,012** 0,000 Notar: p < 0,10 * p < 0,05, ** p < 0,01 (tosidige testar)

Tabell 3: Gjennomsnittlig lineær endring per år over perioden på åtte år (2009 2017) Begge kjønn NN-kommunar BM-kommunar Skilnad Norsk hovudmål -0,007* 0,001-0,008 Norsk sidemål -0,010** -0,001-0,009 Engelsk 0,011** 0,019** -0,008* Matematikk 0,001 0,001 0,000 Gutar Norsk hovudmål -0,017** -0,006* -0,010* Norsk sidemål -0,017** -0,007* -0,010 Engelsk 0,002 0,012** -0,010 Matematikk -0,009* -0,006-0,003 Jenter Norsk hovudmål 0,000 0,007-0,006 Norsk sidemål -0,003 0,003-0,007 Engelsk 0,017** 0,023** -0,007 Matematikk 0,012* 0,012** 0,000 Notar: p < 0,10 * p < 0,05, ** p < 0,01 (tosidige testar)

Funna oppsummert 1) Nynorskkommunar har svakare hovudmålskarakter enn sidemålskarakter, i bokmålskommunar er det omvendt: Alle er best i bokmål. 2) Justert for utdanningsnivå er hovudmålskarakteren like god i nynorskkommunar som i bokmålskommunar. Sidemålskarakteren er markant betre, og også engelsk- og mattekarakteren er betre (etter justering). 3) Over tid (åtte år) har gutar i nynorskkommunar hatt ei negativ utvikling i norskkarakterane, både i hovedmål og sidemål. 4) Gutar i nynorskkommunar har heller ikkje hatt nokon framgang i engelsk slik både jenter frå nn-kommunar og gutar frå bm-kommunar og særleg jenter frå bm-kommunar har.

Forklaringar 1) Nynorskkommunar har svakare hovudmålskarakter enn sidemålskarakter, i bokmålskommunar er det omvendt: Alle er best i bokmål. Det er ein generell bokmålsdominans i det norske samfunnet og språklege landskapet. Også i opplæringa (jf. digitale læremiddel). #ferdigsnakka

Forklaringar 2) Justert for utdanningsnivå er hovudmålskarakteren like god i nynorskkommunar som i bokmålskommunar. Sidemålskarakteren er markant betre, og også engelsk- og mattekarakteren er betre (etter justering). Passar med Vangsnes, Söderlund & Blekesaune (2017): Resultat på nasjonale prøvar i lesing, rekning og engelsk 8. trinn er betre enn forventa i kommunar med meir enn 50 % nynorskelevar. At elevar med mindre brukte språk presterer betre i majoritetsspråket enn majoritetsspråkselevane, ser ein også andre stader (i verda).

Men kva med: 3) Over tid (åtte år) har gutar i nynorskkommunar hatt ei negativ utvikling i norskkarakterane, både i hovedmål og sidemål. 4) Gutar i nynorskkommunar har heller ikkje hatt nokon framgang i engelsk slik både jenter frå nn-kommunar og gutar frå bm-kommunar og særleg jenter frå bm-kommunar har. Kvifor har nynorskgutar ei meir negativ utvikling i norsk enn bokmålsgutar? Kvifor har ikkje nynorskgutar same framgang i engelsk som bokmålsgutar? Heng dette saman? Og kor kjem no eigentleg dialekt inn i biletet?!

Lesing

Medievanar Barn og medier-undersøkelsen 2018 (Medietilsynet): Gutar brukar meir tid på digitale spel enn jenter. Jenter brukar meir tid på sosiale medium og TV enn gutar Sannsynlegvis brukar jenter meir tid på tekstbasert kommunikasjon enn gutar.

Nynorskgutane Gutar les generelt mindre enn jenter og brukar mindre tid med tekstbasert kommunikasjon. Nynorskgutar må fordela lesinga si på nynorsk og bokmål: Mange av dei får kanskje ikkje nok innputt til å meistra skriftspråka godt; mange av dei får i alle fall ikkje nok nynorsk. Kva så med engelsk?

Engelsk

Utviklinga for engelskkarakteren 2008-2017 Jenter i vestnorske bokmålskommunar har hatt ein stor framgang i engelsk. Jenter i vestnorske nynorskkommunar har hatt framgang i engelsk. Gutar i vestnorske bokmålskommunar har hatt framgang i engelsk. Gutar i vestnorske nynorskkommunar har ikkje hatt framgang i engelsk. Me veit at kunnskapar i eitt språk spelar over på kunnskapar i eit anna språk (positiv forsterking): Kan det vera at den negative utviklinga i førstespråket (norsk) spelar over på utviklinga i andrespråket (engelsk) for nynorskgutane? Men hugs: Nynorskgutane er ikkje dårlege i engelsk. Justert for utdanningsnivå er dei (litt) betre enn bokmålsgutane.

Kva var poenget med dialekt?! «Kelais gaor da an at Santos spela 90 (!!!) minutt.. Katastrofe. Eg sat på saftkokarfeltet, eg veit ikkje om noken reiste, men da absolutte fleirtale va dar heile kampen og blei ståande eit par minutt ette kamp og. Haha, veit ikkje ke du rekna som ein tredjedel og bakerste rad, men da da vano folk frao nederste te bakerste rad heile kampen :-) Ser poenget med at da e dårle viss noken reise før kampen e slutt, men dei ha tross alt betalt da sjøl. Blir feil å sei at saftkokaradn reiste, kan ikkje ta alle unde ein kamb :-)»

Skriftleg dialekt er vanleg i norske SoMe Språkrådet (2017), gallup-undersøking: Geografi: 45 % i Nord-Noreg skriv ofte på dialekt 42 % i Midt-Noreg (Trøndelag) skriv ofte på dialekt 36 % på Vestlandet skriv ofte på dialekt 20 % på Austandet skriv ofte på dialekt 16 % i Oslo skriv ofte på dialekt Alder: 53 % under 30 år skriv ofte på dialekt 15 % over 60 skriv ofte på dialekt Framstillingar i Skog (2009), Evjen (2011), Rotevatn (2014), Grepstad (2015) underbyggjer dette biletet.

Korleis påverkar dialektskriving nynorskelevane? Utbreidd dialektskriving blant ungdommar på Vestlandet inneber at dei ikkje stimulerer kvarandre med standardspråkleg tekst. For bokmålselevar er ikkje dette noko problem for utviklinga av hovudmålet: Dei blir tilstrekkeleg eksponerte for bokmål uansett. For nynorskjenter synest det heller ikkje å vera noko problem: Det er inga negativ utvikling å spora for hovudmålet. For nynorskgutar kan dialektskrivinga seiast å vera eit indirekte bidrag til den negative utviklinga for houvdmålet.

Konklusjonar Tek dialektane livet av nynorsken? Nei! Men skriftleg dialekt er ikkje nødvendigvis nokon støtte for tileigninga av nynorsk blant elevar med nynorsk som hovudmål. Dialektskriving bør tematiserast i norsktimane: Ein potensielt uutnytta pedagogisk/didaktisk ressurs for å auka det metaspråklege medvitet. Kva treng gutane? Det trengst eit auka fokus på gutane når det gjeld språkopplæring (lesing, skriving, andrespråk). Dei treng lesestoff og oppgåver som engasjerer dei! Gutar i nynorskområde fortener særleg merksemd.