Hva betyr klimaendringene for skogproduksjon og skogskjøtsel, kanskje det må skrives ny Skogbrukslære? Harald H Kvaalen Seniorforskar NIBIO

Transkript

1 Hva betyr klimaendringene for skogproduksjon og skogskjøtsel, kanskje det må skrives ny Skogbrukslære? Harald H Kvaalen Seniorforskar NIBIO

2 Tema Gjev fortida innsyn i framtida? CO2 og klima påverkar skogens vekst Rask tilpassing til klimaet i gran Bonitering og bonitetsutvikling Produksjon i kulturfelta Lauv eller bar?

3 Heimsleg: «Snø og granskog» eller «Granskog og krokodiller»? Grankongle 134 mill år Vancouver Island grader nord

4

5 Kjempeskogar i nord

6 Men der var mer.. Ginko tempeltre Lerk Hemlock arter Furu arter Gran arter (Le Page 2002): P. heibergi, P. nansenii, P. palustris Edelgranarter + mange lauvtrearter

7 Spitsbergen stabil barskog i fleire millionar år Ocean Drilling Program, Hovgård Ridge, Plantefossilar mill år Mørk, hemlokk og grandominert barskog i stor del av perioden Innslag av lauvtre Bygde opp enorme lag av organisk jord

8 Jylland ca 15-8 mill år sidan Vintertemp ca 10 C Sommartemp ca Himmelbjerget neppe 2000 moh Gran

9 Gran i subtropiske delar av Kina ca 4 mill år sidan Botanikarane si forklaring på Picea, Tsuga og Larix i varme klima er at der har vore høge fjell eller kuldeperiodar, Men den held neppe!

10 Den djupe soga fortel at: Treslaga (slektene) våre har utvikla seg i eit klima som har vore mykje varmare enn det er no CO2 konsentrasjonen har og vore høgare enn no for det meste av tida Det er dei seiste 2,9 mill år, med kjølig klima og istider er ein «unntaksttilstand»

11 Norway spruce grows well on warm days, but not when the soil is dry. Data from Mork 1960 Shoot elongation (mm pr day) Dry Wet Temperature (C ) OBS: Temp er 6 varmastet timar per dag

12 Skotstrekking i «grana fra Rana» Veksthus 30 C Data frå Jarle Bergan 1994: Faglige emner innen primærproduksjonen i skogbruket i Nord Norge.

13 Mork og Bergan sine arbeid er viktige: Det Boreale treslaget gran har eit temperaturoptimum for vekst som er langt høgare enn sommarmiddeltemperaturen i Noreg Grana og andre treslag er kanskje tilpassa eit heilt anna klima enn det me har hatt dei seiste 2,9 mill år Palebotaniske fakta tyder på det same Vasstilgangen er ein svært viktig faktor

14 Fysiologisk justering: Høgare pco2 gjev færre spalteopningar. Færre spalteopningar> mindre vassforbruk for kvart mol CO2 som vert binda Spalteopningar i gran. SEM bilde. Foto: Nina Elisabeth Nagy

15 Betre vasshushaldning: Mindre vekstreduksjon i tørre år Planter kan vekse der det før var for tørt Auka tilvekst Dersom CO 2 kons. held fram med å auke vil det få effekt på vegetasjonen og veksten i alle høve

16 Bonitering ved bruk av høgde og høgdetilvekst utan å kjenne alderen Høgdetilvekst (meter) G26 G23 G20 G17 G Høgde (meter) Data frå Skogfrøverket sitt avkomforsøk i Austre Slidre 600 moh

17 Låg H40 i gamle bestand Sharma, Brunner & Eid Site index prediction form climate variables in Norway spruce and Scots pine in Norway. Data frå Landsskog

18 H40 bonitet som funksjon av diamteterklasse. Basert på høgdetilvekst og høgde. Data frå Landskogtakseringa i 1924 i Nord Trøndelag Høg bonitet Middels bonitet Låg bonitet H40 bonitet Diameterklasse

19 Bonitetsutvikling i to gamle skogreisingsbestand på Vestlandet Høgde og høgdetilvekstbasert H V70 Stend V0113 Suldal Takstår H40 estimert ved omarbeiding av funksjon 15 i Sharma, Brunner, Eid og Øyen (2011)

20 Aldersuavhengig bonitering ved bruk av laserskanning Boinitet (H40) III IV V Høgstklasse Skogbruksplan Fram til Prosjektide: Svein Solberg Data frå Foran sin takst av Fritzøe Skoger i Lardal. Prosjekt: Enkelttre-laser og bonitets-endringer i Vestfold» (ELBON), finansiert av fylkesmannens landbruksavdeling i Vestfold. Kvaalen, Solberg og May Aldersuavhengig bonitering med laserskanning av enkelttrær.

21 "Verifisering av metode for aldersuavhengig bonitering ved bruk av høydemåling med flybåren laser".

22 Margkløyve trea og måle den årleg høgdeveksten nøyaktig Diaphragma og fargerovergang markerer vekstavslutting og start Haustskot

23 Utvikling i høgdevekst i to bestand i Svarstad Standardisert høgdevekst (H40) 32 Bestand 1 Bestand År Fem tre i kvart bestand Bestand 1 har særs god vasstilgang Bestand 2 har god vasstilgang, men grøvre jordsmonn

24 Utvikling i høgdevekst i eitt tre i Svarstad H Bestand 4, tre 5 Stagnasjon på grunn av hogst i bestandet? År

25 Ser same mønster i fleire av dei langsiktige feltforsøka, men neppe i alle Bonitet etter høgde og alder (H40) Urørt Sterk tynning Middels Svak Revisjons år Data frå tynningsforsøk i Odalen fire ruter, urørt, svak, middels og sterk tynning

26 Klimautvikling Oslo/Blindern litt «svalare» juli 24 Juli middeltemperatur År

27 Klimautvikling Oslo/Blindern litt våtare juli 250 Juli, nedbørsum (mm) År

28 Auka temperatursum i Bergen Temperatursum (døgngrader -5) År Temperatursum Data frå Fredriksberg Og Flesland i Bergen

29 Klima Tidlegare vår Ikkje varmare juni og juli Noko meir nedbør i juni og juli Mykje varmare frå slutten av juli og utover hausten Varme i juli/august har mykje å sei for utvikling av knoppane og talet på nåleanlegg

30 Sjølv i gamle kulturfelt 800 moh ser me uthaldande tilvekst og mykje høgare volum enn i gamal «naturskog» Ståande volum (m 3 ha -1 ) V3 G14 Sk&L Rapp. 04/2015 Såforsøk Valdres, 800 moh Braastad G14 prog Total alder (år) Dalsgaard, Granhus, Søgaard, Andreassen, Børja, Clarke, Kjønaas & Stokland: KARBONDYNAMIKK VED ULIKE HOGSTFORMER OG AVVIRKNINGSSTRATEGIER Skog og Landskap Rapp. 04/2015.

31 Formidabel totalproduksjon i 150 år gamal, sådd fjellskog i Valdres ca 800 moh Total produksjon (m 3 ha -1 ) Overhøgde meter Urørt Meget sterk Svak Middels sterk Sterk

32 Låg produksjonsevne i fjellskog? 600 Stående volum (m 3 ha - 1) Total alder (år) G17 G14 G moh 970 moh 1020 moh 1020 moh S&L rapport 4/2015 Langsiktige feltforsøk på Hirkjølen anlagt av prof. Elias Mork kring 1930

33 Løpande tilvekst i desse felta har auka kraftig på 2000 talet! Tilvekst (m 3 ha -1 år -1 ) G20 G17 G moh 970 moh 1020 moh 1020 moh Total alder (år)

34 Utvikling i grunnflatesum i forbandsforsøk 0927 i Vardal Grunnflate (m 2 ha -1 ) G23-prog 8 G20-prog 8 2 meter 2.5 meter 3 meter Total alder (år) Voks dårlegare enn Braastad sin modell for G20 fram til 1992, men er i ferd med å ta den att og gå forbi Revisjonsår 1992

35 Mange døme på god volumutvikling i utynna felt med utgangstettleik over 2000 per ha Ståande volum (m 3 ha -1 ) Total alder (år) Odalen Valdres Arenadal meter Byggland

36 Tilseier endra klima dyrking av lauvskog? Tilvekst (kubikk per dekar) Revisjonsår Ledd 0 Ledd 1 Ledd 2 Ledd 3 Ledd Løpande tilvekst i Peder Braathe s Bar/Lauv forsøk i Skiptvet Ledd 4 er rein gran, Resten er blanding med lauv

37 Lauv og lauvblanding vil gjeva store produksjonstap utover i omløpet Stående volum (kubikk per dekar) Ledd 0 Ledd 4, gran Total alder (år)

38 Kva med framtida? Avkomforsøk i Sigdal planta våren 2009, målt hausten Middelhøgde (meter) Cv 1 Cv 2 Cø 1 Huse / Stange Kilen Sanderud Stange seintskytend

39 Reknar ein om høgdene i kvar sort på dei fire felta til bonitet (H50) så ser me kva det er tale om: H50 etter Nord Larsen (20% høgaste) Middelhøgde åtte år etter planting H50 er etter Nord- Larsen sin funksjon for planta gran i Danmark, rekna frå høgde og total alder Felt: Blå: Nordagutu Lilla: Sigdal Grønt: Kapp Raudt: Drangedal

40 Generell utviklingstrekk Ser stor auke i høgdeveksten i mange felt Perioden frå 1950/ ser ut til å ha vore dårleg for skogen (Mange av feltforsøka vart anlagt då OBS!) På 2000 talet har tilveksten stabilisert seg på eit høgt nivå me ikkje har sett nokon gong før Lite teikn til stagnasjon i utynna felt der det ikkje er rote

41 Må skjøtselen endrast? Bort med dogmet om at skog må tynnast Men, skog kan tynnast Tett skog produserer større volum, fleire tre, med totalt sett større volum av potensielt skurbare tre enn glissen skog Med auka produksjonsevne er faren for å få dårleg kvalitet «Hageskog» på grunn av glissen skog større

42 Grunnflate av potensielt skurbare tre forbandsforsøk i Vardal 50 Grunnflate (m 2 ha -1 ) Forband

43 Kva slag tre gjev mest skurtømmer? Predikert diameter (cm) Diameter etter Eide og Langsæter 1954 (cm) Behre s stammekurve til å rekne ut avsmaling, toppmål og volum av trea

44 Slanke tre gjev høgare sagtømmerandel enn grov skog Maksimal sagtømmerandel (x100) Brysthøgdediameter med bark (cm) 30 meter 26 meter 22 meter

45 Konklusjon Etablere passe tette, jamne bestand Passe tett er frå per hektar På svært rik mark med god vasstilgang kan ein gjerne ha det høgare utgangstettleik for å bremse diametertilveksten og få tynnare kvist Men ikkje tettare enn 1,5 meter mellom trea (snøbrekkfare) Bruk tilskota til tettare planting og supplering Rydde lauv er svært lønsamt Om lag slik Braasatad og Tveite har sagt i tretti år

46 Takk til Svein Solberg for samarbeide og gode ordskifte Stig Støtvig for tilrettelegging av data Jan Svetlik og Erik Sørensen for særs godt feltarbeid Utviklingsfondet for Skogbruk Fylkesmannen i Vestfold Fritzø Skoger Foran Mjøsen Allskog AT-Skog