INNSPEL FRÅ HORDALAND FYLKESKOMMUNE TIL JORDBRUKSFORHANDLINGANE 2012

Transkript

1 HORDALAND FYLKESKOMMUNE Regionalavdelinga Arkivsak Arkivnr. 311 Saksh. Jordet, Håkon Saksgang Møtedato Fylkesutvalet INNSPEL FRÅ HORDALAND FYLKESKOMMUNE TIL JORDBRUKSFORHANDLINGANE 2012 SAMANDRAG Fylkeskommunane fekk gjennom forvaltingsreforma eit større ansvar for landbruk. I dette ligg det blant anna at fylkeskommunen skal gje uttale til jordbruksforhandlingane. Landbruket i Hordaland syner mange teikn på nedgang, både i tal brukseiningar, areal i drift og i produksjon. Ein lyt derfor korrigera slik at dei einskilde regionane får større utteljing på naturgjevne ressursar som til dømes utmarksbeite. Typisk for Hordaland er grasareal og store utmarksbeiteområde som lyt verdsetjast på ein god måte. Hordaland er det største fruktfylke i Noreg. Næringa har store utfordringar med rekruttering og å tilpasse seg etterspurnaden i marknaden. Ein stor del av frukttrea lyt raskt skiftast ut for å kunne levere den type frukt som marknaden etterspør. Landbruket er ein viktig leverandør av mat og fellesgodar. Eit døme på desse fellesgodane er det vakre kulturlandskapet som landbruket har produsert gjennom lang tid. Dette landskapet er no i ferd med å endrast. Mykje av denne endringa skuldast landbrukspolitikken som har vore rådande. Hordaland fylkeskommune meiner at landbrukspolitikken i Noreg må tilpassast meir det lokale ressursgrunnlaget. Samstundes må ein ta på alvor nytenking, ny teknologi, rekruttering og kompetanseheving for å styrkje landbruket. Ei landbruksmelding for Hordaland vil lyfte landbruket i fylket på dagsorden og setje næringa inn i ein samanheng med anna næringsutvikling.

2 FORSLAG TIL VEDTAK I Hordaland fylkeskommune vil kome med følgjande innspel til jordbruksforhandlingane 2012: 1. Landbrukspolitikken i Noreg må vere tilpassa ressursgrunnlaget i dei einskilde regionane. Hordaland sitt særtrekk er oppstykka grasareal og store utmarksbeiteområde som ikkje vert høgt nok verdsett med dagens ordningar. Det bør opprettast eigen tilskotssone mellom Romsdalsfjorden og Boknafjorden. 2. Det må lagast ei investeringspakke som skal fremja rekrutteringa til landbruket. Rammene for investeringsmidlane må aukast. Bønder under 40 år bør prioriterast. Det bør etablerast eit skattereduksjonstilskot til investeringar i bygningar som går til nedskriving i rekneskapen. Dette skattetilskotet må gjelda for investeringar i landbruket opp til ein viss sum per gardsbruk over ein 10-års periode. 3. Det bør satsast på eit nasjonalt utviklingsprogram for frukt og bærdyrking som legg særleg vekt på nye sortar og dyrkingsteknikkar 4. Auke tilskot til bruk av utmarksbeite innan mjølke og kjøtproduksjon som strategi for å oppretthalde kulturlandskapet. II Hordaland fylkeskommune vedtek at det skal setjast i gang arbeid med ei landbruksmelding for Hordaland. Paul M. Nilsen Jan Per Styve 2

3 FYLKESRÅDMANNEN, : BAKGRUNN Landbruks- og matdepartementet (LMD) inviterar i brev av Hordaland fylkeskommune til å kome med innspel til jordbruksforhandlingane 2011 Kvart år forhandlar Noregs Bondelag og Norsk Bonde- og Småbrukarlag med Staten om rammevilkåra for landbruket. Dei to bondeorganisasjonane opptrer på vegne av alle norske bønder, og alle bønder får ta del i ordninga som blir avtalt. Jordbruksforhandlingane er regulert gjennom hovedavtalen for jordbruket. Lokal prosess Hordaland fylkeskommune har invitert Hordaland Bondelag, Hordaland Bonde- og Småbrukarlag, Innovasjon Noreg og Fylkesmannen si landbruksavdeling med i prosessen for å utarbeide innspel til jordbruksforhandlingane Status og utfordringar for landbruket i Hordaland Landbruket i Hordaland er kjenneteikna med mange små bruk samanlikna med andre delar av Noreg. Nedgongen i landbruket i Hordaland og tap av arbeidsplassar har vorte kompensert av ein god arbeidsmarknad med alternative jobbar for dei overtallige i landbruket. Tal frå SSB syner at 1663 bruk blei lagde ned i Hordaland mellom 2001 og Dette utgjer 34% av alle bruka i fylket. Når det gjeld produksjon som til dømes kjøt syner tal at total slaktemengd kjøt frå Hordaland sokk med 23% i perioden Dette er den desidert største prosentvise nedgongen i heile landet. Hordaland skil seg ut negativt med ein nedgong i fulldyrka jordbruksareal på heile 16 prosent frå 1999 til 2008 (SSB). Hordaland er det fylket som har hatt størst prosentvis nedgong på fulldyrka jordbruksareal i dette tidsrommet. Hordaland er samstundes det fylket i Noreg med minst jordbruksareal totalt sett. Samanlikna med andre fylke er mykje av jordbruksarealet i Hordaland oppdelt i små og ofte bratte jordar, som er lite egna for bruk av moderne maskiner og reiskapar. Stadig færre bønder nytter utmarka som beiteressurs, noko som gjer at landet gror att og får store konsekvensar for heile landskapet. Store delar av Hordaland er såleis på veg tilbake til ein naturtilstand. Hordaland har tredje høgste snittalder for overtaking av gardsbruk i landet. Den er på over 53 år. Dette betyr ein høg snittalder på heile næringa, noko som rammar investeringslysten og næringa har dermed eit oppdemd investeringsbehov. TILTAK SOM MÅ PRIORITERAST I JORDBRUKSFORHANDLINGANE Nyinvesteringar i landbruket i Hordaland Store delar av driftsapparatet innan det norske landbruket skrik etter fornying. Etterspurnaden etter tilskot og lån frå Innovasjon Noreg til landbruket har vore stor dei siste åra. Dei kronene det offentlege kan bidra med er ofte tunga på vektskåla når alternativa er investering eller nedlegging. Tiltak som reduserar kapitalkostnadane er heilt avgjerande for landbruksnæringa si framtid. Utvikling og nyinvestering er naudsynt når ein ny generasjon bønder tek over. Grunna endra klima trengst det investeringar i større gjødsellager på mange gardar. Våtare klima gjer at ein ikkje kan spreie husdyrgjødsla når det høver best og ein treng derfor større lagringskapasitet. Skattereduksjonstilskot Investeringar i bygningar som går til nedskriving i rekneskapet må utløysa eit investeringstilskot i form av ein skattereduksjon av investeringsbeløpet. Denne ordninga bør gjelda for investeringar opptil ei viss sum per gardsbruk over ein 10-års periode. På denne måten kan samfunnet etablera eit ubyråkratisk system som vil hjelpa til med at bønder tek seg råd til å gjennomføra mindre investeringar i bygningar på landbrukseigedomen som er knytt til drifta og kulturlandskapet der. Grovfôr 3

4 Føresetnadene for jordbruksdrift varierer både mellom og innanfor regionar i Noreg. Utfordringane og moglegheitene varierer sterkt frå sted til sted og frå produksjon til produksjon. Ulik størrelse på driftseiningane, ulike grader av driftsvanskar, små og oppdelte areal, varierande brattleik, temperatur og lengde på vekstsesongen og avstand til mottaksanlegg bidrar til variasjon i inntektsmoglegheitene. For å bidra til muligheit for lønnsam produksjon og inntektsutjamning og aktivt landbruk i alle deler av landet er fleire av dei økonomisk viktige tilskotsordningane differensiert geografisk, etter bruksstørrelse, eller begge deler. Differensieringa er gjort med grunnlag i eigenskapar ved jordbruket sjølv og i næringsmiddelindustrien. Soneinndelinga i dei geografisk differensierte ordningane er difor annleis enn dei som ofte leggast til grunn i distrikts- og regionalpolitikken generelt. Landet er delt inn i sju sonar. Der sone ein, er dei beste kornområda i landet, mens sone sju er dei mest marginale områda i Nord-Noreg For å betre kunne stimulere til bruk av lokale ressursar innan landbruket på Vestlandet burde det ha vore ein eigen tilskotssone som strekkjer seg frå Romsdalsfjorden i nord til Boknafjorden i sør. Dette området er prega av små og mellomstore bruk som treng eit løft for at botnen ikkje skal ramla ut av den vestlandske landbruksproduksjonen. I samband med at om lag 40% av alt landbruksareal i Noreg er leigd, og ofte på korte kontraktar, så har det den konsekvensen at kvaliteten på jorda og dermed grovfôret, går ned. Dette fordi at langsiktige investeringar i vedlikehald i jorda som til dømes grøfting, blir nedprioritert. Mjølk Mjølkeproduksjon er berebjelken i den lokale og nasjonale landbruksproduksjonen. Hordaland har små brukseiningar samanlikna med andre fylke, og grunna naturgjevne føresetnader har ein ikkje dei moglegheitene til å ta ut dei stordriftsfordelane som til dømes Trøndelag og Rogaland har. Difor må det leggjast til rette for at ein kan overleve som mjølkeprodusent i mindre målestokk. Sterk reduksjon i jordbruksareal I enkelte delar av fylket er matjorda under sterkt press frå utbyggingskrefter. Den matjorda som går tapt ved nedbygging må kompenserast med tilsvarande nydyrking. Sauenæringa Det er for små investeringar i sauenæringa og ein må leggje til rette for sauefjøs med automatisk fôring. Dette vil gjere sauehald meir tilpassa ei verkelegheit med deltidsbønder. Samstundes er sauenæringa den næringa som best nyttar dei lokale beiteressursane, og i tillegg er ein viktig landskapspleiar. I tillegg til store beiteressursar har Hordaland også den føremonen at tap av dyr til rovdyr på beite er små. Organisert beitebruk er ein føresetnad for å lukkast med å utvikle sauenæringa. Eit godt utbygd mobilnettverk i fjellet er ein viktig faktor for å lukkast med beiting i fjellet. Frukt Den norske fruktproduksjonen dekkjer berre om lag 5 % av den norske marknaden. Det trengs ei utskifting av frukttre for å tilpasse seg marknaden og dei sortane som folk vil ha. Dette er eit stort løft då eit areal vert sett ut av produksjon i to år. Fruktnæringa treng også rekruttering av nye dyrkarar. Kompetanseheving og rekruttering Livslang læring blir stadig viktigare for å møte dei nye utfordringane i et samfunn i endring. For landbruket i Hordaland vil det bli avgjerande at bøndene er oppdaterte og har brei og god kompetanse. Landbruket inneheld stadig meir varierte oppgåver, og kompetansetilbodet må utviklast i takt med samfunnet elles. I dagens verkelegheit er det ofte sånn at den som tek over ein landbrukseigedom har ei anna utdanning enn landbruksutdanning. Det vil då vera naudsynt at tilbydarane av kompetanse er seg sin marknad bevisst og legg til rette for at dei utdanningssøkande blir møtt på sine premisser. Dette betyr at nett- og samlingsbasert utdanning ofte vil være vegen å gå for å kunne tilby kurs som er tilpassa målgruppa. Landbruket leverandør av mat og fellesgodar Kulturlandskapet syner oss kva slags landbrukspolitikk som har vore ført i Noreg. Hordaland har framleis eit kulturlandskap med internasjonalt unike kvalitetar, men utviklinga mot færre og større bruk gjer at mykje tungdrive areal går ut av bruk. Vi veit også kor viktig eit levande landskap og eit 4

5 småskala landbruk er for anna næringsutvikling. Landbruket sjølv kan levere fleire og betre tenester og produkt saman med reiselivsnæringa, men ansvaret for kulissane kan ikkje leggast på stadig færre aktive bønder. Det betyr at bonden må få betre betalt for å sleppe sauane sine på utmarksbeite for å pleie kulturlandskapet. Kulturlandskap må bli eit produkt frå landbruket på line med mjølk og kjøt. BEHOV FOR EI LANDBRUKSMELDING FOR HORDALAND Det er eit behov for ei lokal landbruksmelding for Hordaland for å lyfte landbruket på dagsorden. Samstundes vil ei melding tydeleggjere kva som er status for Hordalandslandbruket, kva slags utfordringar ein står overfor og ikkje minst kva som er handlinsgrommet for næringa. Arbeid med liknande meldingar har gått føre seg i begge Trøndelagsfylka og i Rogaland. Arbeidet med ei lokal landbruksmelding må gjerast i tett samarbeid med dei andre aktørane i landbruket 5

6 Vurdering Landbruket i Hordaland har over tid vore prega av stadig færre bruk i drift. Hordaland har på fleire område, blant anna innan kjøtproduksjon den største tilbakegangen samanlikna med resten av landet. Innføring av ny teknologi så som mjølkerobotar har bremsa nedgangen i produksjonen i andre delar av landet. Dette er ikkje tilfelle for Hordaland som har stor nedgang i tal gardsbruk og i produksjon. Dette har samanheng med mange små driftseiningar som ikkje har høve til å ta dei tunge investeringane som slik ny teknologi inneber. Hordaland har mange små gardar og har ikkje dei naturgjevne føresetnadane til å rasjonalisere til færre og større einingar. Hordaland har store uutnytta beiteressursar som burde utnyttast betre. Fylkesrådmannen meiner det er naudsynt at landbrukspolitikken i Noreg blir meir differensiert slik at fylke som til dømes Hordaland får meir uteljing for sine naturgjevne ressursar som beiteressursane utmarka er eit døme på. Eit døme på dette vil vera å stimulere til auka bruk av utmarka. Det finst her store ressursar som er lite utnytta, og som vil gagne matproduksjonen både i eit lokalt, men også globalt perspektiv. I tillegg vil det få ein positiv effekt i høve til å oppretthalde jordbrukets kulturlandskap som grunnlag for ei attraktiv reiselivsnæring. Det er også naudsynt å støtte oppunder dei unge som vil satse på ei framtid i landbruket i Hordaland gjennom å tilby støtte til investeringar, og å tilby god og rett kompetanse. Ei lokal landbruksmelding vil synleggjere både utfordringar og moglegheiter i Hordalandslandbruket. 6