Skodje prestegard - kulturhistorisk bygdetun / utgreiing

Transkript

1 Skodje prestegard - kulturhistorisk bygdetun / utgreiing Hovudbygningen på Skodje prestegard har vore tenestebustad for presten fram til Etter ei vurdering i 2009 konkluderte Skodje kommune med at bustaden var i så dårleg forfatning at den ikkje lengre var tenleg utan totalrenovering. Etter innhenting av anbod vedtok kommunestyret i 2010 imidlertid sanering p.g.a. høge kostnadar. Etter den tid har prestebustaden ikkje vore i bruk, og det har heller ikkje blitt teke stilling til framtidig lagnad. På grunnlag av innspel i lokalpressa hausten 2012, utfordra kommunen lokale lag og organisasjonar om idear til framtidig bruk. Etter dialog mellom kommunen og sogelaget er det no avtale om at Skodje sogelag innan utgangen av mars 2013 skal vurdere om her er grunnlag for evt overtaking av prestegarden; for antikvarisk renovering og bruk til historisk bygdetun. Innhald: 1. Samandrag 2. Prestegardstunet 3. Tilstand 4. Historie 5. Verneverdi 6. Renovering / kostnadar / finansiering 7. Bruk / drift / organisering 8. Grunnlag for overtaking / avtale Dato: Kåre Beite sivilarkitekt Vedlegg: 1. Kart 1: Hovudbygning - etasjeplanar 3. Historisk - etasjeplan og kart Sogelag-1301 Skodje prestegard 1

2 1. Samandrag Prestegarden på Skodje har ei snart 200 år lang historie, men etter 2008 har her ikkje vore tenestebustad for presten. Sogelaget er no i dialog med kommunen om overtaking og renovering av hovudbygningen, tilhøyrande hus og tunet til eit historisk bygdetun i Skodje. Denne rapporten er ein dokumentasjon av prestegarden for sogelaget, med vurderingar av behov for renovering, og mulegheiter for framtidig bruk og drift. Eigedommen omfattar tomt med hage og tun på 4,2 mål, hovudbygning frå 1860, stabbur, uthus/garasje og naust ved sjøen. Hovudbygningen har lokal og regional verneverdi, og den er eit godt eksempel på ein prestegard frå sin periode. Huset har gjennomgått endringar og ombyggingar, men her er muleg med delvis tilbakeføring og renovering. Stabburet er som opphavleg, men med mangelfullt vedlikehald i seinare tid. Sogelaget si interesse for prestegarden er at bygningane vert bevart, og at dei får ei framtidig utnytting som er til nytte for lokalsamfunnet. Tilbakeføring og renovering av prestegarden er eit omfattande og krevjande prosjekt, med eit foreløpig kostnadsoverslag på 3,6 mill kr. Sogelaget legg til grunn at bygningane kan takast i bruk til bygdetunformål om kort tid, men at renoveringsprosessen må gå over lang tid; truleg ca 10 år. For at gjennomføring skal vere realistisk vert det foreslått å organisere prestegarden som ei stifting, med styre oppnemnt av sogelaget og kommunen. Vidare bør kommunen gå inn i stiftinga med verdien av eigedommen, og sogelaget med 1/3 av renoveringskostnaden. For fullfinansiering vert det søkt om 1/3 statleg tilskot (kulturminnefondet m.m), og det vert søkt om 1/3 frå andre sponsorar (næringsliv, organisasjonar, fond, m.m). For eit renovert anlegg utan lånegjeld kan det vere muleg å drive prestegarden med økonomisk ballanse mellom utgifter og inntekter. Ut frå desse vurderingane vil sogelaget gå til drøftingar med Skodje kommune om overtaking av prestegarden. 2. Prestegardstunet Prestegarden som vert vurdert i denne utgreiinga omfattar følgjande delar: - Tomt med tun, bygningar og hageanlegg, ca 4,2 mål - Hovudbygningen består av o hovudfløy (127 m2), tilbygg syd (7 m2), og tilbygg vest frå 1975 (16 m2) - grunnflate til saman 150 m2 (BYA) o i hovudfløya er her kjellar, hovudetasje og loft - I tillegg er her stabbur, uthus/garasje og naust. Hovudbygning Tilbygg Sogelag-1301 Skodje prestegard 2

3 Uthus / garasje 60 m2 Stabbur 50 m2; hovudetasje + loft Naust 35 m2 på eiga tomt ved sjøen 3. Tilstand Hovudbygningen: Huset er frå ca 1860, bygd av lafta tømmer med utvendig liggande panel. Det har gjennomgått fleire endringar. Siste hovudrenovering vart gjort i 1975, og det fekk då eit tilbygg mot vest med arbeidsrom og vaskerom. Innvendig i 1. og 2. etg er veggar lekta ut og kledd med plater med tapet. Himlingane er nedfora med malte plater. Golv i hovudetasjen er lakka furugolv lagt oppå det gamle golvet, og på loftet er her vinylbelegg. Kjøkkeninnreiing og baderom vart også renovert i Vindua er frå same tid med isolerglas. I kjellaren er her gjort ein del utbetring, men stort sett er konstruksjon og materialbruk intakt slik det var sett i stand, truleg rundt Utvendig veggpanel og listverk har truleg også vore skifta i 1975, men slitasje og manglande vedlikehald / maling pregar huset. Taket vart truleg lagt om i 1975 med plater av eternit (mangani). Etter nærare 40 år er her ingen skadar som krev omgåande utbetring, men her er preg av vanleg slitasje. Tilbygget og renoveringa i 1975 har ikkje følgt antikvariske retningslinjer, men den opphavlege bygningskroppen med rominndeling er hovudsakleg intakt, og mykje av opphavleg interiør med detaljar finns truleg bak platekledde veggar og over nedfora himling. Stabburet: Stabburet er frå 1882, utført i lafta tømmer med eit ytre rom av stavverk. Her er hovudetasje, loft og ope areal på bakkenivå. Utvendig kledning er supanel, og taket er tekka med skifer. På stabburet har vedlikehaldet vore forsømt, og det har oppstått roteskadar på tro og sperrer. Ved synfaring hausten 2012 var eit par skiferstein også vekke slik at her var direkte hol i taket. Delar av interiøret ber preg av stor skadar etter fukt, med golvbord i spenn, og med mottangrep på loftet. For at stabburet skal kunne bevarast, hastar det med å komme i gang med vedlikehald og utbetring. Uthus / garasje: Uthuset er frå (årstal?) og inneheld garasje, vedaskot og tørkeloft. Det er prega av slitasje og manglande vedlikehald. Hage / tun: Hagen og tunet var opphavleg ein del av heile prestegardstunet med løe og driftsbygningar, men i forbindelse med etablering av hagebruksskulen før 1960 vart tunet og hagen på ca 4,2 mål frådelt og kjøpt av Skodje kommune. Tunet og hagen er inngjerda. I tilknyting til hagen mot syd er her i tillegg eit areal på ca 2 mål som ikkje er frådelt. Hagen har i tillegg til store lauvtre, både frukt- og bærtre, prydbusker og blomsteranlegg; og det har opphavleg vore eit velstelt hageanlegg. Det ber no preg av at det ikkje har vore stelt som hage i seinare tid, men i staden vore brukt til beite og innhegning for dyr. Sogelag-1301 Skodje prestegard 3

4 Tunet har innkøyrsel frå to sider med ein stor grusplass mellom huset og stabburet. Her ber det også preg av manglande vedlikehald, og kratt og busker som veks vilt. Naust: Naustet er frå slutten av 1800-talet, og det står ved sjøen på ei eit areal som no er frådelt som eiga tomt. Det er bygd som grindbygg med ståande ytterpanel og bølgeblikk på taket. Naustet ber preg av at det ikkje er i bruk og av manglande vedlikehald. 4. Historie Skodje og Vatne vart residerande kapellani i Kapellangarden på Nedre Skodje vart utbygd i Skodje og Vatne vart eige soknekall i 1858, og garden fekk då status som prestegard. Eit foto frå 1904 syner to bygningar (bustadhus) på staden, der husa ligg i rekke med eit mellombygg. I følgje Bygdebok for Skodje blei den eldste delen av dei to bygningane (den mot vest) seld og flytta til Vaksvik i Noverande prestebustad skal vere bygd i sokneprest Kervel si tid kring Fotoet frå 1904 viser ein sørfasade i typisk empirestil, som var vanleg for prestebustadar bygd på midten av 1800-talet. Prestegarden vart oppmålt av arkitekt Nils Tvedt frå Bergen i Det ligg føre oppmålingsteikningar med situasjonsplan av tunet, planteikningar av bustadhus og borgstove. Situasjonsplanen viser tomt etter den gamle hovudbygningen vest for dagens prestebustad. Like vest for tomta stod i 1923 eit eldhus. Vedskot og stabbur var dei same i 1923 som under SEFRAK-registreringa i I tillegg stod her ei borgstove nord for vegen gjennom tunet, men denne vart rundt 1950 flytta til Engesetdal og står der som fritidshus. Til prestegarden høyrer også naust ved sjøen og eit sel på Steinsetsetra. Prestegarden vart tidlegare driven av presten som eit stort gardsbruk med både innmark, utmark og skog, med paktar og tenestefolk, og det var ein del av prestens inntektsgrunnlag. Prestegardar var eigde av staten v/ Oppysningsvesenets fond (oppretta 1821). På 1950-talet skjedde det endringar. Tun og hage med bygningar, unnatatt løa, vart frådelt og selt til kommunen, som då fekk ansvaret for bustad til presten. Resten av prestegarden vart driven av opplysningsvesenet, og i 1957 vart her vart oppretta hagebruksskule. Då den blei nedlagt vart her bygd bustadar for psykisk utviklingshemma av fylkeskommunen, som kommunen overtok i 1990 og oppretta dagens butilbod og arbeidstilbodet Prestemarka produkter. Frå den opphavlege prestegardseigedommen er her også frådelt fleire areal og tomter; m.a. til skule, barnehage og kulturhus, til idrettsanlegg, og til bustadtomter. Etter 1950 har prestegardstunet med tilhøyrande bygningar vore leigd ut til bustad for presten. I hovudbygningen var her også kontor for presten, og Skodje kommune har hatt ansvaret for utleige og vedlikehald. Fleire prestar m/familie har budd her fram til 2008, men etter den tid har huset stått tomt. Prestebustaden har gjennomgått mange endringar gjennom åra. Det er bygd på ei fløy sørover i full høgde midt på sørfasaden. Den siste større ombygginga skjedde i 1975, då tilbygget mot vest vart oppført, og utvendig vart det fornya med ny kledning, nye vindu og ny taktekking i eternit. Etter at prestebustaden vart ståande utan å vere i bruk, gjorde kommunen i 2009 ei vurdering av totalrenovering av huset til framtidig prestebustad. Høge kostnadar ved tilbodsinnhenting førte til følgjande utvikling: - Kommunestyret vedtok i sak 9/10 å sanere eksisterande prestebustad og garasje / uthus, og oppføre ny tenestebustad m/garasje på tomta. - I to brev i våren 2010 kom fylkeskonservatoren med innspel og varsel om klage til fylkesmannen dersom vedtaket vart ståande. Sogelag-1301 Skodje prestegard 4

5 - Etter ny behandling vedtok kommunestyret i sak 28/10 å kjøpe ny tenestebustad for presten, og at det skulle leggast fram ny sak for vurdering av framtidig bruk av prestegarden - til prestebustad, kulturell institusjon eller sal - der også krav til at verneverdiane til eksisterande bygningar vert sikra. Dette er bakgrunnen for kommunens brev til lag og organisasjonar, der det vert spurt om idear for kva funksjon prestegarden bør ha i framtida. 5. Verneverdi Fylkeskonservatoren kjem i brev med følgjande uttale: Dagens prestebustad har antikvarisk verdi p.g.a. bygningen sin høge alder (ca 150 år), den har høg kulturhistorisk verdi p.g.a. sin offentlege funksjon som prestegard gjennom lang tid og som eksempel på brestegardsbygning frå midten av 1800-talet. Til saman gir dette ein sum som plasserer bygningen i verneklasse regional verdi. Prestegarden på Skodje har lange historiske røter; både knytt til kyrkja, bygda og kommunen. Hovudbygningen, stabburet og tunmiljøet er det mest verdifulle, både antikvarisk og kulturhistorisk med dei offentlege funksjonane som har vore her opp gjennom åra. Ut frå dette har prestegarden ein svært høg verneverdi - både for lokalmiljøet, for kyrkja og for antikvariske interesser i regionen. Sogelaget si haldning var i utgangspunktet at prestegarden skulle bli brukt til framtidig prestebustad, og at det vart valt ein framgangsmåte som gjer at det verneverdige kan kombinerast med ein tilfredsstillande funksjonell bruk. Dersom framtidig bruk til prestebustad ikkje kan realiserast, er sogelaget si hovudinteresse at bygningane på prestegarden vert bevart, og at dei får framtidig utnytting som er til nytte for lokalmiljøet. Ved renovering bør anlegget i stor grad tilbakeførast og utbetringar gjennomførast i samsvar med antikvariske retningslinjer, slik at både hovudbygningen og resten av tunet kan framstå som ein god representant for si tid, og at prestegarden får ein posisjon i kommunen som alle kan vere stolte av. 6. Renovering / kostnadar / finansiering Formålet med sogelagets engasjement er at prestegarden i framtida skal bli eit historisk bygdetun for Skodje, og at renovering og utbetring skal utførast etter antikvariske retningslinjer. Teknisk vil dette vere muleg å gjennomføre, men utfordringa vil vere økonomi - i første omgang finansiering av renovering, og i neste omgang drift med økonomisk ballanse. Generelt: Hovudbygningen har bygningskropp og rominndeling intakt, men her er gjort nokre vesentlege endringar: - Historiske endringar før 1950; som riving av vestfløya (1905), riving/ombygging/flytting av inngang, flytting av kjøkken, tilbygg med ark mot syd (ca 1930) - Innvendig utlekting av vegar og nedforing av himling i hovudetasje og loft. Trapp til loft er ombygd og trapp til kjellar er tatt vekk, og inngangspartiet er ombygd. Tid for når tid desse endringane vart gjort er ikkje kjent. - I 1975 kom tilbygg mot vest, nye vindu, nytt utvendig panel, ny taktekking, ny kjøkkeninnreiing og bad, samtidig som her var omfattande arbeid med oppussing, maling, m.m. Stabburet er intakt stort sett som det var opphavleg, men vedlikehaldet har vore mangelfullt. Uthus / garasje er frå ca Tidlegare stod her vedhus som vart rive. Naustet har fått bølgeblikk på taket, men det er elles uendra. Sogelag-1301 Skodje prestegard 5

6 Det vert foreslått at noverande utforming av bygningane stort sett vert behalde, men at det vert utarbeidd ein plan for utbetring: Hovudhuset bør få tilbakeført innvendige vegg- og takflater med tilhøyrande detaljar, medan resten vert utbera og vedlikehalde. Dei andre husa bør utbetrast og vedlikehaldast som dei er. Tunet og hagen bør også bli sett i stand som det tilhøyrer ein tradisjonsrik prestegard, men at tilpassingar for bruk som historisk bygdetun vert gjort. Renovering: Hovudbygningen: Renovering av hovudbygningen er den største oppgåva, der følgjande bør gjerast: - Huset med tilbygg og romoppdeling bør behaldast som det er i dag. - Utvendig kan det når det er behov for fornying av eternittaket leggast om til ny tekking (truleg var her skifer før). Ytterpanel frå 1975 bør enten haldast vedlike, eller dersom det har roteskade, erstattast med nytt panel av tilsvarande type. - Vindua frå 1975 vert i utgangspunktet vedlikehaldne, men dersom det teknisk vert behov for fornying kan dei erstattast med vindu med oppdeling / sprosser / opningsfelt slik det var før, evt med innvendige varevindu. - Innvendig kan ein sjå på kvar etasje for seg sjølv. Det vert foreslått å fjerne utlekting/ nedforing av ytterveggar og himling, og ta tilbake tømmerveggar og himlingsbjelkar slik det var tidlegare. Listverk / fôringar og dørar vert også tilbakeført: o Hovudetasjen vert foreslått utbetra først. o Loftet vert i første omgang ikkje foreslått tilbakeført, men behalde stort sett slik det er i dag med nødvendige tilpassingar for å kunne bruke det i ein periode til ulike praktiske formål, f.eks utleige av rom til overnatting. o Kjellaren brukast utan tilbakeføring, men den kan innreiast slik at det er behov for til lager m.m. til drift av bygdetunet. Utvendig bør her vurderast behov for ny drenering slik at romma blir tørre og egna for bruk. - Tekniske installasjonar oppgraderast som nødvendig, men i minst muleg grad. Det må tilpassast at her hovudsakleg er antikvarisk renovering. Stabburet: - Her trengst først og fremst taket tettast og utbetrast - Utvendig panel må reparerast og malast - Innvendig må det gjerast reint og her trengst ein del reparasjonar Uthus / garasje: - Heile uthuset må gåast over og utbetrast, og her trengs maling. Naustet: - Naustet må gåast over og utbetrast. Tun og hage: - For tun og hage bør det utarbeidast eigen plan for opparbeiding og fornying. - Tunet bør vere praktisk for mottak og samling av folk i tilknyting til tilstellingar - For hagen vert det foreslått tilbakeføring til ein hage med prydbusker og frukttre, men også med mulegheit for samlingar i tilknyting til bygdetunet. Kostnadar: Her er ikkje gått gjennom og kostnadsrekna kva antikvarisk renovering vil koste. Ut frå vurderingar som vart gjort av kommunen i , vert her imidlertid gjort ei foreløpig vurdering av budsjettkostnad: Hovudbygningen kr Stabbur, uthus og naust Tun og hage Budsjett - kostnadar kr Sogelag-1301 Skodje prestegard 6

7 Utbetringsarbeidet må truleg gjennomførast i fleire delprosjekt, og kanskje over ein 10-års periode. Her kjem derfor prisstiging i tillegg. Finansiering: Grunnlaget for at sogelaget kan vurdere overtaking og renovering av prestegarden, er arven etter Olav Løvold på ca 3 mill kr. For sogelaget er det imidlertid ein føresetnad at her kan leggast til grunn ein økonomisk plan i ballanse; der investeringar til renovering kan finansierast utan låneopptak, og at utgifter til vedlikehald og drift kan dekkast av inntekter. Sogelaget bør ikkje disponere heile sitt kapitalfond til utbetringsarbeidet, men halde tilbake ein stor reserve som sikkerheit. Prestegarden er i utgangspunktet eit kulturminne med både lokal, regional og nasjonal verneverdi, så derfor er her grunnlag for offentleg tilskot frå både kulturminnefondet og andre kjelder; vanlegvis ca 1/3 av kostnaden. I tillegg må her vere nok interesse lokalt og i regionen til å få private avtalar og sponsormidlar som også kan dekke 1/3. Følgjande finansieringsplan vert derfor lagt til grunn: Offentleg tilskot, kulturminnefondet, m.m kr Sponsormidlar, private avtalar Sogelaget - eigenkapital Budsjett - finansiering kr I tillegg må det leggast til grunn at eiger av prestegarden, Skodje kommune, går inn med verdien av eigedommen vederlagsfritt. 7. Bruk / drift / organisering Skodje sogelag ønskjer at prestegarden blir eit historisk bygdetun, både for at dei antikvariske og kulturhistoriske verdiane skal bli teke vare på, og for at den kan bli ein samlingsstad til bruk for lokalmiljøet. Her kan historie og tradisjonar bli formidla, og både kommune, andre offentlege instansar, private organisasjonar, allmenne interesser og enkeltpersonar kan vere brukarar. Alt dette må nærare utgreiast og retningslinjer må utarbeidast. Når det gjeld drift bør her vere i eiga organisering som har det daglege ansvaret. Alle gode krefter bør inviterast til eit kreativt samarbeid. Ulike private aktørar kan involverast, og her bør vere eit mangfald av aktivitetar som passar innanfor rammene av eit kulturhistorisk bygdetun. Hovudutfrodringa når det gjeld drift er å skape eit grunnlag og får til ei ordning som gjer at her kan drivast i økonomisk ballanse. Det bør derfor vere ei organisering som står for drifta, der ein ikkje er avhengig av meir dugnadsinnsats enn det både sogelaget og lokalmiljøet elles kan makte. Skodje kommune har tilbydd sogelaget ein leigeavtale på prestegarden i 40 år. Drift av prestegarden kan organiserast enten som ei foreining, ei stifting eller eit selskap / AS: - Ei foreining kan enten vere sogelaget, eller ei samanslutning av fleire lag / foreiningar, som har avtale med kommunen, jf avtaleutkastet. Fordelen er ei enkel organisering, men det er avhengig av eldsjeler og dugnad, eller driftsøkonomi som gjer det muleg å leige til oppgåvene. Ulempene er nettopp behovet for frivillig dugnadsinnsats når noko skal gjerast. Sogelaget si hovudoppgåve er formidling av historiske fakta, så derfor kan det bli vanskeleg til ei kvar tid å finne nok eldsjeler. Skal det drivast av ei foreining, bør det derfor vere ei eiga foreining som består av fleire frivillige lag i Skodje. - Arbeidsgruppa som gav råd om bruk av arven etter Olav Løvold foreslo ei stifting. Ei stifting med sogelaget som hovudpart, vil vere ei trygg organisering når det gjeld søknad om offentleg tilskot. Stiftinga vil ha eit styre med forretningsførar, og den vil bli følgt opp og kontrollert av stiftelsestilsynet. Kommunen bør også vere med i stiftinga med eigedommen som innsats, og her vil vere tryggheit for at verdiane til ei kvar tid vert forvalta og disponert til formålet som er historisk bygdetun. - Selskap / AS er også ei tilfredsstillande organisering, men då vil aksjelova gjelde for forvalting av verdiane. Sogelag-1301 Skodje prestegard 7

8 8. Grunnlag for overtaking / avtale Ut frå vurderingane ovanfor finn sogelaget det vanskeleg å inngå ein leigeavtale med kommunen, og at renovering og drift av prestegarden vert gjort av sogelaget eller ei samanslutning av fleire lag / foreiningar. Sogelaget kjem derfor med innspel om å opprette ei eiga stifting for prestegarden i medhald av lov om stiftingar, der sogelaget går inn med grunnkapitalen og kommunen stiller verdien av eigedommen til disposisjon. For søknad om tilskotsmidlar må sogelaget vere hovudparten i stiftinga, der stiftingstilsynet har ansvaret for forvalting, tilsyn og kontroll med verdiane. Dette vil både sikre kommunen sin innsats med verdien av prestegarden, det vil sikre at midlane sogelaget brukar vert ivaretekne til historisk bygdetun, det vil vere eit godt grunnlag for å søke om offentlege tilskotsmidlar, og det vi vere ei organisering som kan inngå avtalar med andre lag, organisasjonar og næringsliv. Ut frå dette vert det tilrådd at Skodje sogelag går til drøftingar med kommunen om overtaking av prestegarden, der målet er å etablere ei stifting som skal stå for antikvarisk renovering og drift av eigedommen som historisk bygdetun o Sogelag-1301 Skodje prestegard 8

9 Vedlegg 1 Kart, målestokk 1:1000 Sogelag-1301 Skodje prestegard 9

10 Hovudbygning - etasjeplanar Vedlegg 2 Sogelag-1301 Skodje prestegard 10

11 Historisk - etasjeplan og kart Vedlegg 1 Sogelag-1301 Skodje prestegard 11