Eidegrend klyngjetun

Transkript

1 Eidegrend klyngjetun og sentrum Faktaark Korleis blir eit bygdesentrum til? Utgangspunktet er gjerne geografi, naturtilhøve og kommunikasjonar. Der vegar (vassvegar og landevegar) kryssar kvarandre, veks det fram diverse som til saman lagar eit sentrum. Eide ligg midt i Hålandsdalen, på eidet mellom Gjønavatnet og Skogseidvatnet, ved den gamle ferdslevegen og postvegen frå Holdhus til Øvre Hålandsdalen.

2 Eide vart ny kyrkjestad i Hålandsdalen på slutten av 1800-talet: Det vart bygd veg frå Holdhus til Eide i 1889 og kyrkja stod ferdig i I 1900 fekk Eidegrend brevhus (post). I 1901 vart biblioteket flytta hit. Båtstøa i Skogseidvatnet, Eidestøa ( Støo ), vart ein viktig parkeringsplass for alle som kom roande til kyrkje. I 1890-åra starta husmann Ole Eide butikk i Støo. Han bygde nytt stort hus i Hålandsdalen vart eigen kommune i Kommunestyret bestemte seg for at alle politiske møte skulle vera i huset til Ole Eide i Støo. Eide vart politisk sentrum. Frå 1905 heldt jordmora til i Støo. I 1938 opna rikstelefonstasjonen i Eidegrend. Her var òg trygdekontor og likningskontor. Ordføraren i Hålandsdalen frå 1931 budde her. Ordførar Ingebrigt Eide Fusa var delt i 3 kommunar

3 Eidegrend klyngjetun Klyngjetun: Fleire gardar hadde husa sine samla på ein stad, i eitt tun, nesten som ein liten landsby, for å spara på jorda. Det var mange hus: Stovehus til menneska, stabbur til maten, eldhus til baking og koking, fjøs til kyrne, sauefjøs, grisehus, stall til hesten, løe, smie Desse låg hulter til bulter i ei klyngje. Teigblanding: Det var viktig i det gamle bondesamfunnet å dela både goder og ulemper likt. Difor var jorda delt i mange små stykke eller teigar, for alle måtte få litt av den beste og litt av den dårlegaste åkerjorda, slåtteenga, beitet, skogen, innmarka og utmarka. Desse jordstykka låg om einannan. Utskifting: Teigblandinga gjorde det vanskeleg å driva jorda med maskiner. Difor ville bøndene få samla jorda si i større stykke, og dei vart einige om å skifta, det vil seia byta, jordstykke og fordela jorda på nytt. Denne utskiftinga heldt dei på med i Fusa frå slutten av 1800-talet til 1930-talet, og endå seinare i utmarka.

4 Naturressursane Innmarka: Korn, poteter, grønsaker, gras til dyra, vår- og haustbeite Utmarka: Ekstrafôr (gras, lauv, lyng, bork), brensel, byggemateriale (tre, stein, never, torv, skifer), emne til reiskapar Vatn/sjø: Fiske, transport Byggeskikk Lafting (lafteverk) o Tømmerstokkar lagt vassrett oppå kvarandre og krysslagt i hjørna skore saman med underhogg og overhogg Grindbygging (grindverk) o Byggemåte brukt i løer, uthus og naust. To eller fleire grinder ber huskonstruksjonen. Ei grind er sett saman av to stavar (loddrett) som vert knytte saman med ein bete (tverrbjelke) og to (eller to par) skråband (snedband) festa med trenaglar. To stavlegjer bind huset saman på langs dei ligg over beten, inntil staven Taktekking o Skifertak villheller ofte på uthus, nesten usorterte heller; rasteheller lagt på rekkje og rad, gjerne med mindre heller over skøytane; ruteheller firkanta heller lagt i fint rutemønster; lappskifer små, avrunda heller o Torvtak 3 deler: undertak av trebord, bjørkenever for at taket skulle bli vasstett, torv (gjerne to lag). Torva heldt neveren på plass og isolerte både mot kulde og varme Vindaugo: Karm rammer sprosser glas. Torams vindaugo med 6 glas, eittrams vindaugo med 6 glas (ca ), krysspostvindaugo (sveitserstil ca )

5 Glasstover stover med lem over og kammers og kjøkken/gang ved sida talet. Gamlastovo i Eidegrend klyngjetun. Lemstover det vanlegaste stovehuset på gardane i Fusa frå ca Generasjonsbustad med ei stove for kvar generasjon og midtgang med kjøkken. Sveitserhus ca i Fusa. Utoverstikkande takflater, ornament i gavlen, utskore listverk, store altanar, symmetrisk, stor takhøgde og store vindaugo. Listverket var ofte måla i kontrastfargar.

6