Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg

Transkript

1 Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg Prosjekt Opne landskap Rapport nr 5 ISBN ISSN X

2 Fylkesmannen i Sogn og Fjordane har oppgåver innan landbruk og bygdeutvikling, miljøvern, sosialsektoren, sivil beredskap og overfor kommunane. Vi er om lag 110 tilsette, og er organisert slik: Fylkesmannen er Regjeringa og staten sin fremste representant i fylket, og har ansvar for at Stortinget og Regjeringa sine vedtak, mål og retningsliner vert følgde opp. Fylkesmannen skal fremje fylket sine interesser, ta initiativ både lokalt og overfor sentrale styringsorgan. HER FINN DU OSS: Statens hus, Njøsavegen 2, Leikanger Telefon Telefaks Postadresse: Njøsavegen 2, 6863 Leikanger Landbruksavdelinga: Hafstadgården, Fjellvegen 11, Førde Telefon: Telefaks Postadresse: Postboks 14, 6801 Førde E-post: post@fmsf.no Internett: Framsidefoto: L. A. Nordheim Kusslid

3 , NorThun as, T. Halseth, M. Bugge og A. H. Hanstad Fylkesmannen i Sogn og Fjordane Forfattar Liv Astrid Nordheim Kusslid Prosjektansvarleg Liv Astrid Nordheim Kusslid Tittel Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg Fylkesmannen i Sogn og Fjordane Rapport nr. 5 Dato April 2008 Sidetal 35 ISBN ISSN X Geografisk område Sogn og Fjordane Fagområde Utsiktsrydding langs veg Finansiering Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, Statens vegvesen Region vest og Sogn og Fjordane fylkeskommune Samandrag Fylkesmannen i Sogn og Fjordane har i perioden drive Prosjekt Opne landskap. Føremålet med prosjektet var å kartleggja og samordna dagens virkemiddel mot attgroing av kulturlandskapet, og å utarbeida og koma med framlegg om nye virkemiddel mot attgroing. Ei av hovudsatsingane i prosjektet har vore utprøvingsarbeid kring utsiktsrydding langs veg. Med utsiktsrydding meiner me her rydding av uønska vegetasjon langs veg for å få auka utsikt frå vegen mot landskapet. Resultata frå Opne landskap er veldig positive, og me har gjennom prosjektet fått utvikla ein metodikk for utsiktsrydding langs veg både med tanke på utføring, organisering og betalingsrutinar. Den praktiske utsiktsryddinga i Opne landskap har vorte utført av bønder og andre aktørar innan jordbruket og skogbruket, og me ser tydeleg potensiale for næringsutvikling for interesserte aktørar innan landbruket, dersom satsinga vert varig. Dette heftet byggjer på erfaringane kring utsiktsrydding langs veg frå Prosjekt Opne landskap, og heftet er meint som ei rettleiing for korleis utsiktsrydding langs veg kan utførast. Heftet presenterer såleis metoden og malane for utsiktsrydding langs veg som me har utvikla og nytta i Prosjekt Opne landskap. Emneord Utsiktsrydding Ansvarleg Fylkesmannen i Sogn og Fjordane

4

5 Føreord Fylkesmannen i Sogn og Fjordane har i perioden drive Prosjekt Opne landskap. Føremålet med prosjektet var å kartleggja og samordna dagens virkemiddel mot attgroing av kulturlandskapet, og å utarbeida og koma med framlegg om nye virkemiddel mot attgroing. Ei av hovudsatsingane i prosjektet har vore utprøvingsarbeid kring utsiktsrydding langs veg. Med utsiktsrydding meiner me rydding av uønska vegetasjon langs veg for å få auka utsikt frå vegen mot landskapet. Den praktiske utsiktsryddinga i Opne landskap har vorte utført av bønder og andre aktørar innan jordbruket og skogbruket, og me ser tydeleg potensiale for næringsutvikling for interesserte aktørar innan landbruket, dersom satsinga vert varig. Nettopp næringsutvikling for landbruket var Fylkesmannen sitt utgangspunkt for å starta opp med utviklingsarbeid kring utsiktsrydding langs veg. Gjennom Opne landskap har me fått utvikla ein metodikk for utsiktsrydding langs veg både med tanke på utføring, organisering og betalingsrutinar. Dette heftet byggjer på erfaringane frå Opne landskap, og det er meint som eit rettleiingshefte for korleis utsiktsrydding langs veg kan utførast. Kapittel 2 gjev ei oppsummering av utsiktsryddinga i Opne landskap. Kapittel 3 gjev rettleiing for korleis utsiktsrydding langs veg kan utførast (her er retningslinjene og metodane som vart utvikla og nytta i Opne landskap presenterte). Kapittel 4 inneheld nokre malar som me utarbeidde og nytta i samband med utsiktsryddinga i Opne landskap. Liv Astrid Nordheim Kusslid har vore prosjektleiar for Opne landskap, og Christian Rekkedal og Hans Fr. Lauvstad har vore prosjektansvarlege. Me ynskjer her å retta ei varm takk til alle samarbeidspartnarane til prosjektet, til alle som har engasjert seg i, eller på andre måtar har bidrege til prosjektarbeidet! Ei særskild takk til dei oppnemnte samarbeidspartnararane våre i Statens vegvesen om utsiktsrydding: Håkon Walaker, Per Ove Fossheim og Rune Skår! Me ynskjer vidare å retta ei særskild takk til Statens vegvesen Region vest og Sogn og Fjordane fylkeskommune, som saman med Fylkesmannen i Sogn og Fjordane har stått for hovudfinansieringa av utsiktsryddinga langs veg i Opne landskap! Førde, Liv Astrid Nordheim Kusslid Prosjektleiar Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

6 Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

7 Innhaldsliste Føreord... 1 Innhaldsliste Innleiing Utsiktsrydding i regi av Prosjekt Opne landskap Målsetting Organisering Utøvarar Prioriteringar Praktisk utføring Finansiering Kostnad Erfaringar Oppsummering Bilde før og etter utsiktsryddinga Rettleiing for gjennomføring av utsiktsrydding langs veg Kartlegging og utveljing av vegstrekningar Organisering av utsiktsrydding Praktisk gjennomføring av utsiktsrydding Utbetaling av tilskot/betaling i samband med utsiktsrydding Vedlegg Mal for avtale for utsiktsrydding langs veg avgiftspliktig Mal for avtale for utsiktsrydding langs veg ikkje avgiftspliktig Vurderingsskjema for vegstrekningar Loggskjema for utsiktsrydding langs veg Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

8 Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

9 1. Innleiing Noreg og Vestlandet har eit verdskjent landskap, men dette landskapet er i sterk attgroing. Viss me ikkje jobbar målretta mot attgroinga og legg til rette for eit aktivt og levande landbruk, ser me snart ikkje fjorden, fjella, breane og kulturlandskapet for berre tre. Det er vidare eit aukande problem at det veks til med skog og kratt langs vegane. Dette fører til at utsikten til natur- og kulturlandskapet vert borte. Opne vegstrekningar gjev derimot auka oppleving av naturen, auka trafikksikkerheit og er ein trivselsfaktor for dei som bur og ferdast her. Opne vegstrekningar er og svært viktig med tanke på reiselivet; kulturlandskapet er eit produkt som me sel til turistane. Opne vegstrekningar er ein trivselsfaktor både for fastbuande og reisande. Bildet til venstre er frå Våtedalen i Jølster. Arealet på den sida av elva som vegen går vert i dag beita heilt inn til vegen av både geit, sau og storfe. Dette gjer at arealet er ope og stelt, og utsikta til landskapet er god. Til samanlikning er det ikkje beitedyr på den andre sida av elva, og arealet der er attgrodd av krattskog. Bildet illustrerer såleis noko av verdien av landbruket og beitedyra med tanke på å oppretthalda ope landskap. Fylkesmannen i Sogn og Fjordane har gjennom Prosjekt Opne landskap frå arbeidd konkret med attgroingsproblematikken, der utsiktsrydding langs veg har vore ei av hovudsatsingane i prosjektet. Med utsiktsrydding meiner me rydding av uønska vegetasjon langs veg for å få auka utsikt frå vegen mot landskapet. Statens vegvesen Region vest har vore ein sentral samarbeidspart i prosjektet. Den praktiske utsiktsryddinga i prosjektet har vorte utført av bønder og andre aktørar innan jordbruket og skogbruket, og me ser her tydeleg potensiale for næringsutvikling. Dersom storsamfunnet vil syna betalingsvilje for utsiktsrydding langs veg, er utsiktsrydding etter vårt syn og våre erfaringar ein veksande marknad som landbruket har dei beste føresetnader for å koma inn på. Dette grunna egna reiskap, kompetanse, fagkunnskap og grunneigarkontakt. Gjennom Opne landskap har me fått hausta svært positive og gode erfaringar, og prosjektet har fått mykje og positiv merksemd både frå media, vegvesenet, andre offentlege etatar, landbruks- og reiselivsnæringa, private, bygdelag og ulike organisasjonar. Me har fått utvikla ein metodikk for utsiktsrydding langs veg både med tanke på utføring, organisering og betalingsrutinar. Prosjektet har vorte kontakta av fleire andre fylke som ynskjer å arbeida med utsiktsrydding langs veg, og prosjektet har såleis fått gjeve malar, drive kunnskapsformidling og opplæring av andre fylke innan temaet. Utsiktsryddinga står likevel framleis ikkje på eigne bein. Dersom arbeidet ikkje vert følgt opp, vil dette bli kortvarige prøveprosjekt som bokstaveleg tala gror att. Målet må vera å sikra oppfølging av rydda strekningar og få utsiktsrydding inn i eit fast forvaltningssystem. Me ynskjer difor eit samarbeid vidare mellom samferdsle og landbruk. Me ynskjer også å arbeida vidare med koplinga utsiktsrydding langs veg og styrt beiting; det at beitedyr kan opna nye eller skjøtta tidlegare rydda strekningar langs veg. Eit mål er å få arbeidet inn i ei langsiktig og varig satsing som til dømes eit utsiktsryddingsprogram der fleire regionale aktørar kan stå saman. Ein tenkt framtidsmodell: kommunane kan kursast i korleis utsiktsrydding langs veg skal organiserast, og utsiktsrydding kan bli ei varig satsing som går inn i dei daglege Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

10 arbeidsoppgåvene. Kommunane melder inn grunngjevne ønskje om rydding av konkrete strekningar til ei fylkesleiing, som til dømes Fylkesmannen. Fylkesleiinga vil deretter i samråd med Statens vegvesen prioritera strekningar ut ifrå nytte - kost metoden og fastsette kriterium, for så å løyva nasjonalt tildelte midlar til dei kommunane og strekningane som vert prioriterte. Kommunane er oppdragsgjevar for ryddinga og organiserer arbeidet lokalt, og omfanget av utsiktsryddinga vil såleis kunna effektiviserast og auka i omfang. Det finst i dag ikkje faste budsjettpostar for utsiktsrydding langs veg verken innan samferdsel, landbruk eller reiseliv. Dersom utsiktsrydding skal bli ei vidare og varig satsing, trengst det politisk vilje til satsinga. Det er såleis heilt påkrevd med nye, nasjonale budsjettpostar til utsiktsrydding langs veg. Eit opent, vegnært landskap vil gje viktige synergiar til fleire interesser innan samferdsel, landbruk, reiseliv og næringsutvikling. Ved å sjå desse verdiane i fellesskap, vil me få eit samarbeid på tvers av ulike interesseområde og i fellesskap oppnå ein større gevinst. Prosjekt Opne landskap (Fylkesmannen i Sogn og Fjordane) og Prosjekt Frå kratt til kroner (Møre og Romsdal fylke) skreiv difor vinteren 2008 eit felles brev til sentrale styresmakter der me utfordra Landbruks- og matdepartementet, Samferdselsdepartementet og Nærings- og handelsdepartementet til saman å ta tak i dette. Bildet er frå Hornindal og syner effekten av før og etter utsiktsrydding langs veg. Etter utsiktsrydding i Naustdal. Etter utsiktsrydding i Luster. Foto: M. Bugge Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

11 2. Utsiktsrydding i regi av Prosjekt Opne landskap 2.1. Målsetting Næringsutvikling for landbruket var Fylkesmannen sitt utgangspunkt for å starta opp med utviklingsarbeid kring utsiktsrydding langs veg. Målet var vidare gjennom utprøving å finna fram til rimelege, effektive og gode måtar for utsiktsrydding som gjev eit fint visuelt resultat. På bakgrunn av erfaringane me gjorde oss ville me laga eit rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg, og dette heftet er resultatet av det Organisering Prosjektleiaren har administrert og drive utviklingsarbeidet kring utsiktsrydding langs veg i Opne landskap. Viktige arbeidsoppgåver for prosjektleiaren i dette har vore utvikling av retningslinjer, metodar og malar for utsiktsrydding langs veg, samt kontakt med og oppfølging av prosjektkommunane og utøvarane. Saman med vegvesenet sende prosjektleiaren i 2005 ut brev til alle kommunane i fylket med oppmoding om å prioritera vegstrekningar langs riks- og fylkesvegar i eigen kommune med tanke på utsiktsrydding. I samband med oppmodinga fekk kommunane ei rettleiing i korleis dei skulle velja ut strekningar. Responsen var enorm, og heile 21 av 26 kommunar leverte inn oversikt over prioriterte vegstrekningar. Prosjektleiaren var så på synfaring i 19 av desse kommunane for å vurdera om dei innmelde strekningane var egna for utsiktsrydding. Deretter plukka prosjektleiaren i samråd med Statens vegvesen ut kva strekningar og kommunar som skulle få tilbod om å delta i prosjektet. 16 kommunar fekk tilbod om å delta i prosjektet, og det blei gjennomført utsiktsrydding i 14 kommunar + ei einskild strekning i to kommunar. Totalt blei det såleis utført utsiktsrydding i 16 kommunar gjennom Opne landskap langs til saman 63 vegstrekningar, eller langs omlag meter veg. Kvar av prosjektkommunane oppnemnde ein kontaktperson for utsiktsryddinga i sin kommune. Etter rettleiing og malar frå prosjektleiaren organiserte kommunane arbeidet og var oppdragsgjevarar for ryddinga i sin kommune. Vidare var det kommunane som var ansvarlege for å laga avtalar med grunneigarane og utøvarane. Til dette hadde prosjektleiaren i samarbeid med ein kommune laga malar og rettleiingar til hjelp for kommunane. Prosjektleiaren la vidare føringar for utsiktsryddinga, og prosjektleiaren fylgde heile vegen utsiktsryddinga i den einskilde kommune tett. Kommunekontakten var likevel næraste kontaktperson i høve til utøvarane. Fylkesmannen, Statens vegvesen og fylkeskommunen ytte eit samla tilskot til kvar prosjektkommune. I tillegg til tildelt tilskot bidrog kommunane sjølve med ein sum tilsvarande minst 10% av løyvt tilskot. Kommunane skreiv deretter avtalar med utøvarane og betalte utøvarane for utført oppdrag. Her blei kompensasjonsordninga for kommunane nytta (sjå kap. 3.4). Kommunane avtalte timesats med kvar utøvar, samstundes som kommunane sette ein øvre grensesum som den einskilde utøvaren kunne rydda for. Slik kunne me finna ut kva utsiktsryddinga faktisk kosta, samstundes som utøvarane var sikra avtalt timesbetaling for arbeidet dei utførte, og kommunen hadde styring med at budsjettet ikkje sprakk. Dersom pengane blei brukt opp før all planlagd rydding blei gjort, blei arbeidet avslutta og såleis dei Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

12 rydda strekningane noko kortare. Dersom me derimot hadde operert med anbodspris pr strekning, hadde me forutbestemt kva utsiktsryddinga skulle kosta, og me hadde såleis ikkje fått ei reel utprøving kring kostnad som her var eit av måla. Dersom utsiktsrydding vert ei varig satsing, vil derimot anbodspris på oppdraga vera vegen å gå. Det vil også vera lettare å setja ein anbodspris på utsiktsrydding no når me har erfart kva utsiktsrydding faktisk kostar (sjå kap. 2.7). Kostnaden pr meter rydda veg som er omtala under blei tilnærma lik uavhengig av kva timepris utøvarane opererte med. Dette på grunn av at dei mest profesjonaliserte utøvarane med høgst timepris var desto meir effektive, rasjonelle og hadde spesialutstyr som gjorde at utsiktsryddinga gjekk raskare Utøvarar Den praktiske utsiktsryddinga i prosjektet vart utført av bønder og andre aktørar innan jordbruket og skogbruket, og nettopp næringsutvikling for landbruket var Fylkesmannen sitt utgangspunkt for å starta opp med utviklingsarbeid kring utsiktsrydding langs veg. Grunneigarane av dei ulike strekningane fekk alltid først tilbod om å utføra utsiktsryddinga. Nokre av grunneigarane ynskte å ta ryddeoppdraget sjølve, og utover det fekk andre lokale bønder og skogsentreprenørar tilbod om å ta på seg oppdraget. Dei fleste plassane fann kommunekontakten utøvarar, men elles skaffa prosjektleiaren utøvar. Fleire skogsentreprenørar og andre innan landbruket tok i løpet av prosjektperioden kontakt med prosjektleiaren, då dei var interesserte i å ta på seg ryddeoppdrag langs veg. Der kommunane ikkje fann utøvar, skaffa såleis prosjektleiaren utøvar ut i frå dei som hadde meldt si interesse. Generelt erfarte me at di færre utøvarar som blei nytta i ein kommune, di enklare var det å organisera og administrera utsiktsryddinga. Dette då alle utøvarane skulle setjast inn i føringane og metodikken for utsiktsrydding, samt at alle utøvarane skulle delta på førebuande synfaring for sin strekning saman med kommunekontakten og prosjektleiaren. Tre av strekningane i prosjektet hadde utøvarar utanfor landbruket. To av desse strekningane blei rydda av skuleelevar, og den tredje strekninga blei rydda av eit grendalag. Utføring av utsiktsrydding i Selje. Foto: NorThun as Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

13 2.4. Prioriteringar Utsiktsryddinga i Opne landskap blei prioritert til vegstrekningar der me fekk mest mogeleg og god utsikt til glede for flest mogeleg, for minst mogeleg rydding. Eit døme på ei slik strekning kunne ofte vera ei relativt bratt og smal skråning mellom veg og fjord/vatn, langs ei rett strekke, eller langs ein slak yttersving. For at utsiktsryddinga skulle koma flest mogeleg til gode, blei det i Opne landskap berre rydda langs riks- og fylkesvegar. For nærare informasjon om prioritering og utveljing av strekningar, sjå kap Målet for ryddinga langs alle strekningane som blei rydda i Opne landskap var utsikt. Ved utsiktsryddinga blei sjølvsagt likevel alltid trafikksikkerheita teke omsyn til, men å oppnå betre trafikksikkerheit var ikkje i seg sjølv nok til at ei strekning blei rydda. Betra trafikksikkerheit kom derimot ofte med som eit resultat av utsiktsryddinga. Nokre stader var det på den andre sida størst trafikksikkerheit i at skogen fekk stå, og nokre strekningar, eller deler av strekningar, blei av den grunn ikkje rydda. Døme på slike strekningar kunne vera skarpe yttersvingar der det måtte stå att skog for å tydeleggjera at vegen svinga, såkalla optisk linjeføring. Eit anna døme kunne vera strekningar med svakt eller manglande rekkverk. I Opne landskap ønskte me å finna fram til rimelegast mogeleg metodar for utsiktsrydding langs veg. For kvar gong ein handterer virket fordyrar det arbeidet. Me hadde såleis ikkje i Opne landskap fokus på uttak av virke til bioenergi. Der grunneigar eller andre ønskte veden, blei nyttbart virke tatt ut til ved utan kostnad for prosjektet, og dette blei gjort dei aller fleste stadane. Resterande virke blei i bratte skråningar, som ikkje var synlege frå vegen, kappa i lengder/lagt ryddig i saman, dersom det ikkje var til sjenanse for nokon. På slakare strekningar som var synlege, som til dømes ved rasteplassar, ved innmark og langs svært smale striper langs fjord og vassdrag, blei derimot alt virke rydda opp og køyrt vekk, eventuelt flisa opp med flishoggar Praktisk utføring Tre viktige prinsipp for utsiktsryddinga i Opne landskap var tynning, oppkvisting og stubbebehandling. Ved tynning og oppkvisting beheld ein ein lauvskjerm som minskar solinnstrålinga til botnvegetasjonen og såleis reduserer gjenveksten av anna vegetasjon, samstundes som ein får utsikt. Stubbebehandling med glyfosat (til dømes Roundup) på alle stubbar av felt lauvtrevirke, reduserer vidare gjenveksten av ny vegetasjon enormt. Tynning og stammekvisting er viktige prinsipp ved utsiktsrydding. Bildet syner etter utsiktsrydding i Jølster. Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

14 Stubbebehandling er avgjerande for å redusera oppattveksten av ny vegetasjon. Alt felt lauvtrevirke blei i Opne landskap stubbebehandla med Roundup. Bildet til venstre er ikkje frå arbeid i regi av Opne landskap, og det syner kor enormt med renningar ein kan få dersom ein ikkje stubbebehandlar etter manuell rydding. To av strekningane blei rydda gjennom beiting med geit i kombinasjon med manuell rydding. Dette var strekningar med masse unge renningar, og dei var såleis godt egna som geitebeite. På den eine av desse strekningane blei det montert permanent elektrisk gjerde rett på stolpane i autovernet ved hjelp av isolatorar (sjå bildet under). På dei to strekningane som blei rydda av skuleelevar blei enkle handreiskap brukt. Alle dei andre strekningane blei rydda gjennom manuell rydding med motorsag og greinsag. To strekningar i Opne landskap vart rydda gjennom beiting med geit i kombinasjon med manuell rydding. Bildet er frå Sogndal frå ei av desse strekingane før beiting. Gjerdehaldet er permanent elektrisk gjerde montert på stolpane i autovernet. All den manuelle utsiktsryddinga i Opne landskap blei lagt til hausten for at stubbebehandlinga skulle ha best mogeleg effekt. Beste tida for stubbebehandling er f.o.m. juli t.o.m. oktober/november. Frå juli og utover er sevja på veg mot rota, og glyfosaten vert trekt med mot rota og drep treet. Frå tidleg vår og fram til juli er sevja derimot på veg opp i planta, og glyfosaten vil då pressast ut av planta og ikkje ha god effekt. Frå oktober kan det lett koma frost, og glyfosaten vil då ikkje virka utan frostveske iblanda vassdelen. Andre argument for å rydda på hausten var å unngå turist-trafikken i sommarhalvåret, unngå snø og isdekket i vinterhalvåret, og om hausten når blada er borte, er det lettast å sjå kor mykje som må fellast for å oppnå ønska utsikt. Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

15 2.6. Finansiering Utsiktsryddinga gjennom Opne landskap blei finansiert av Statens vegvesen Region vest, Fylkesmannen i Sogn og Fjordane og Sogn og Fjordane Fylkeskommune. Kommunane som blei tekne med i prosjektet fekk tildelt midlar av dette, og tildelinga gjekk uavkorta til tilskot/betaling til utøvarane av utsiktsryddinga. I tillegg til tildelt tilskot stilte prosjektkommunane sjølve med midlar tilsvarande minst 10% av løyvt tilskot Kostnad Meirverdiavgift, dei administrative kostnadane og eventuelle utgifter til trafikkdirrigering/vegstenging er ikkje inkluderte i kostnadane som er presenterte i dette heftet. Dei to strekningane som blei rydda av skuleelevar er ikkje teke med når utrekninga av kostnad skulle gjerast. Det blei i Opne landskap totalt rydda fram utsikt langs ca meter veg (vel meter i 2006 og 9960 meter i 2007). I 2006 var gjennomsnittleg kostnad for utsiktsrydding i Opne landskap 38 kr/meter veg. I 2007 var gjennomsnittleg kostnad for utsiktsrydding i Opne landskap 42 kr/meter veg, eller 4875 kr/daa. Strekningane sett kvar for seg, varierte derimot kostnaden sjølvsagt mykje avhengig av terrenget, mengda og størrelsen på skogen, trafikkbildet og breidda på strekninga. Gjennomsnittskostnaden for ei enkel strekning varierte såleis frå 20 kr/meter veg på den billegaste strekninga til 160 kr/meter veg på den dyraste strekninga. Ved å dela dei ulike strekningane inn i kategoriane stor skog (vaksen skog) blandingsskog (noko store tre, noko ungskog og kratt) og ungskog (unge tre og kratt), fann me i 2007 at gjennomsnittskostnaden var 89 kr/meter veg for stor skog, 39 kr/meter veg for blandingsskog og 35 kr/meter veg for ungskog. Kostnaden pr meter rydda veg som er omtala over blei tilnærma lik uavhengig av kva timepris utøvarane opererte med. Dette på grunn av at dei mest profesjonaliserte utøvarane med høgst timepris var desto meir effektive, rasjonelle og hadde spesialutstyr som gjorde at utsiktsryddinga gjekk raskare Erfaringar Gjennom Opne landskap har me erfart at utsiktsrydding langs veg krev rydding både på Statens vegvesen og landbrukseigendommar sitt areal. Utsiktsryddinga vil gje synergieffektar både på statleg og privat areal, også på areal som vert drifta gjennom Statens vegvesen sine drifts- og vedlikehaldskontraktar. Ein er difor avhengig av eit tverrfagleg samarbeid mellom samferdsle og landbruk for oppnå ønskja effekt ved utsiktsrydding langs veg. Når det gjeld eigedomsforhold langs veg, så eig Statens vegvesen minimum tre meter ut frå kvitestripa. Der det er fyllingar eller skjeringar, eig vegvesenet den og i tillegg til ein meter ut frå fyllingsfoten/nedste kanten av skjeringa. Ved eldre vegar kan andre eigedomsforhold eksistera. Reiskap og ryddeteknikk Reiskap som blei nytta: motorsag, greinsag/teleskopsag, ryddesag, Roundup, traktor, vinsj, tømmerhengar, tømmerbil med krane, flishoggar, sikringsutstyr (på svært bratte strekningar) og enkle handreiskap (på dei to strekningane som blei rydda av elevar). Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

16 Teknikkar som blei nytta: manuell rydding med motorsag, stammekvisting med greinsag, stubbebehandling med Roundup, nokre stader fliskutting med fliskuttar, og to stader beiting med geit i kombinasjon med manuell rydding. Nyttbart virke blei teke ut til ved dei aller fleste stadane. Visuelt resultat Gjennom Opne landskap hausta me svært positive og gode erfaringar, og prosjektet har fått mykje og positiv merksemd både frå media, vegvesenet, andre offentlege etatar, landbruks- og reiselivsnæringa, private, bygdelag og ulike organisasjonar. Barskog blei fjerna nokre stader langs smale strekningar mellom veg og fjord, og dette gav stor effekt. Produksjonsskog bør likevel i hovudsak få stå til den er hogstmoden. Vidare er det eit problem med baret at det syner betre att enn lauv når det vert lagra på staden, og det tek lenger tid enn lauvvirke før det vert nedbrote. Dei trea ein vel å setja att vert svært synlege, og det er då viktig at desse har ei vekstform som er god og naturleg for arten. Korte parti med opningar er viktige på strekningar der farten er låg. I 80-soner må derimot strekningane vera av ei viss lengde (minimum 200 meter) for at utsiktsryddinga skal gje noko særleg effekt. Oppkvisting er eit svært viktig grep for å skapa utsikt, og det gjev eit pent estetisk inntrykk dersom oppkvisting av trea er gjennomført utført. Til oppkvisting er greinsag/teleskopsag eit heilt avgjerande reiskap. Det er derimot viktig å ikkje kvista for høgt. Generelt skal eit produksjonstre aldri kvistast høgre enn 1/3 av krona. Utsiktsrydding er estetikk, tenk difor estetikk og ikkje tal kubikk under utføring av utsiktsrydding. På strekningar som er godt synlege frå vegen, som til dømes ved rasteplassar, langs innmark og langs svært smale striper langs fjord/vassdrag, er det viktig at alt kappa virke blir rydda saman og transportert vekk, eventuelt flisa opp. Dersom trea er unge og har stått tett, må ein vera varsam med fristilling av einskildtre. Ved for stor grad av fristilling vil ofte desse trea knekka av eller bli bøygde. Problem eller hindringar Generelt var tilbakemeldingane frå utøvarane at det var lite og ingen hindringar med utføringa av utsiktsryddinga. Nedanfor har me lista opp dei einskildpunkta som kom fram i loggane frå utøvarane: Grus i sagbladet Bratt, glatt og ulendt terreng nokre stader vart det av den grunn brukt sikringsutstyr Noko hindring på grunn av trafikken Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

17 Problematisk med felling og samling av virke der trea hang utover elv og fjord Autovern og terreng gav utfordringar for vinsjing ein par stader Noko vanskeleg felling (stropping blei utført) Utfordring med felling på dei strekningane der det gjekk telelinje På dei strekningane som blei rydda seinast på hausten fekk ein problem på grunn av snøen. Utsiktsrydding bør såleis absolutt utførast før snøen kjem. Trass i at Statens vegvesen var med i utveljinga av kva strekningar som skulle ryddast, erfarte me nokre stader at Mesta på oppdrag frå vegvesenet utførte siktrydding på nokre av strekningane i prosjektet, anten før eller etter utsiktsryddinga vår var utført. Dette var unødvendig og også eit problem i og med at siktrydding er ein annan måte å rydda på, og at estetikken ikkje i så stor grad blir vektlagt i samband med siktrydding som ved utsiktsrydding. Anna Det var svært positivt å nytta kommunane (skogbrukssjefar og jordbrukssjefar) som kontaktpersonar og ansvarlege i dei ulike kommunane. Dei hadde lokal tilknyting, kjende til grunneigarane og grunneigartilhøva, og dei fekk lett god kontakt og dialog med grunneigarane. I dei to kommunane der kommunekontakten ikkje jobba innan landbruket, vart det litt meir utfordring med grunneigarkontakten. God kontakt og dialog mellom prosjektleiaren og dei andre aktørane (vegvesenet, kommunane og utøvarane) var avgjerdande og viktig. Til dømes var det avgjerande med ei felles synfaring mellom prosjektleiaren, kommunen og utøvaren på strekningane som skulle ryddast før arbeidet tok til. På synfaringa merka ein opp eksakt kva strekning som skulle ryddast ved hjelp av merkeband i kvar ende av strekninga, lagring og uthenting av virke blei avtalt, prosjektleiaren informerte om metodikken for utføringa, og metodikken blei forklart mellom anna ved å syna konkrete døme på dei einskilde strekningane. To kommunar peika i evalueringa på at det med fordel kunne ha vore utarbeidd ein mal også for avtale med grunneigarane. På ei strekning der det gjekk ei telelinje var også Telenor med og betalte for utsiktsryddinga. Dersom utsiktsrydding vert ei varig satsing, bør det vera høgst aktuelt å få til eit spleiselag mellom kraftselskap, televerk, reiselivsbedrifter og andre alt etter kven som har nytte av eller interesse i at det vert utført utsiktsrydding langs dei ulike strekningane. Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

18 2.9. Oppsummering Gjennom Opne landskap har me fått opparbeidd erfaringar på kva kostnaden ved oppretting av eit opent, vegnært landskap er. Gjennomsnittskostnaden ved utsiktsrydding i Opne landskap var ca kr/km eller ca 40 kr/løpemeter veg. For dette fekk me betre utsikt, opplevingar og trafikksikkerheit for både turistar og fastbuande, samt tilleggsarbeid og - inntekter til bønder. Dersom satsinga vert varig, kan det i framtida gje arbeid og inntekter for landbruksnæringa. Ved nye, effektive metodar kan trevirket brukast til bioenergi, og ein kan dermed også oppnå ein miljøgevinst. Erfaringane frå Opne landskap syner at landbruket (bønder og skogsentreprenørar) kan utføra utsiktsrydding mykje billigare og meir effektivt enn kva tidlegare praksis har vore. Bøndene er dyktige, og dei fleste av dei som me nytta var spesialistar i skogsarbeid. Dei hadde reiskap og erfaringar som gjorde at dei kunne utføra arbeidet på ein god og rasjonell måte. Mesta og tilsvarande er derimot generalistar som skal utføra alle typar arbeid langs veg (grøfting, kantslått, hogst, muring osv). Det ser såleis ikkje ut til at dei kan konkurrera med ein dyktig skogsarbeidar i effektivitet og prestasjon med tanke på utsiktsrydding. Ved å nytta aktørar innan jord- og skogbruk får me såleis dyktigare utøvarar og betre reiskap, noko som gjer at kostnaden pr løpemeter veg vert billigare, samstundes som at timeprisen til utøvarane er god. Erfaringane i prosjektet har såleis gjeve oss auka tru på at utsiktsrydding langs veg kan bli ei alternativ næringsinntekt for interesserte innan landbruket. Dersom ikkje utsiktsryddinga ikkje vert følgt opp, vil det berre vera eit kortvarig prøveprosjekt som bokstavleg tala gror att. Oppfølging og vidare skjøtsel av dei rydda strekningane er såleis heilt avgjerande dersom utsiktsryddinga skal ha nokon verdi. Me har gjennom Opne landskap funne gjennomsnittskostnaden for utsiktsrydding langs veg ved førstegongs rydding. Vedlikehaldsryddinga vil derimot bli mykje mindre arbeids- og ressurskrevjande då det då kun er snakk om skjøtsel av renningar frå frøbanken (me unngår stammeskota då stubbebehandling er utført), og det ikkje er snakk om hogst og felling i vedlikehaldet. Vedlikehaldsryddinga vil såleis kunna utførast til ein langt rimelegare kostnad enn utsiktsrydding ved første utføring. Til vedlikehaldsarbeidet vil det nok vidare mange plassar kunna vera aktuelt å nytta beitedyr (kje, ammegeiter, avvende kopplam med meir) i kombinasjon med at tre som skal bli ståande vert verna med hønsenetting rundt stammen på kvart tre. Ved slik skjøtselsbeiting kan ein halda strekningane kontinuerleg ope, og ein unngår då ein attgroingsfase fram mot neste skjøtselstiltak som ein vil få ved rein manuell vedlikehaldsrydding. Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

19 2.10. Bilde før og etter utsiktsryddinga Bilda i dette del-kapittelet syner nokre døme på før og etter utsiktsrydding i Opne landskap. Før- og etterbilda er tekne på same plassen. Før utsiktsrydding i Stryn. Etter utsiktsrydding i Stryn. Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

20 Før utsiktsrydding i Vik. Etter utsiktsrydding i Vik. Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

21 Før utsiktsrydding i Vik. Foto: T. Halseth Etter utsiktsrydding i Vik. Foto: T. Halseth Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

22 Før utsiktsrydding i Sogndal. Etter utsiktsrydding i Sogndal. Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

23 Før utsiktsrydding i Jølster. Etter utsiktsrydding i Jølster. Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

24 Før utsiktsrydding i Høyanger. Etter utsiktsrydding i Høyanger. Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

25 Før utsiktsrydding i Leikanger. Etter utsiktsrydding i Leikanger. Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

26 Før utsiktsrydding i Luster. Etter usiktsrydding i Luster. Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

27 3. Rettleiing for gjennomføring av utsiktsrydding langs veg 3.1. Kartlegging og utveljing av vegstrekningar Når ein skal utføra utsiktsrydding langs veg, er det viktig at ein gjer ei grundig prioritering av kva strekningar ein ynskjer å rydda. Ei ryddestrekning må vera så lang at den gjev ein opplevingsverdi for dei reisande som passerer. Samstundes skal ikkje strekninga vera lenger enn at den vert opplevd som eit utsikts-vindauge for den reisande variasjon i utsikten er positivt. Ut ifrå dette vil ei gjennomsnittleg rydda strekning i 80-sone gjerne vera mellom meter lang, men her må ein sjølvsagt gjera ei vurdering for kvar enkelt strekning. Kor langt det er til neste opne strekning bør også takast omsyn til i utveljinga av potensielle strekningar. Alt skal ikkje vera ope, men det bør ikkje vera for langt mellom kvar opne strekning. Tresona mellom veg og fjord/vatn/vassdrag er ofte samanhengande med randsona til fjorden/vatnet/vassdraget. Dette krev varsemd i høve inngrep på grunn av dei økologiske tilhøva kring vasslandskapet. Randsona utgjer eit viktig økologisystem som regulerer både jordavrenning, erosjon og næringstilgang til fjorden/vatnet/vassdraget. Dette er moment som er viktige å ta med i vurderingane når ein skal skjøtta randsona mellom veg og vasslandskap. Ulike aktørar som til dømes kommunen (landbruk/skog/miljø), lokale destinasjonsselskap innan reiselivet, lokalt vegvesen, lokale busselskap (turistruter) og andre med natur- og reiselivsinteresser bør verta involverte i arbeidet med utveljing av strekningar i kommunane. Attgroinga er stor dei fleste stader, så her må gjerast ei hard prioritering. Prioriterte vegstrekningar skal merkast av på kart (målestokk 1: eller meir detaljert) og sendast inn til ei fylkesleiing (til dømes Fylkesmannen) som gjer ei endeleg prioritering saman med Statens vegvesen. Ein bør i innmeldinga grunngje kvifor ein har valt ut dei einskilde strekningane, samt setja opp strekningane i prioritert rekkjefølgje. Under fylgjer nokre moment som bør vera med i vurderinga i utveljinga av strekningar som skal ryddast: Strekningane skal vera lange nok til at dei gjev opplevingsverdi for reisande. Det skal ikkje vera påkravd å måtta stoppa for å oppleva utsikta, og det bør ikkje vera for langt mellom kvar opne strekning. Vel strekningar som gjev mest mogeleg utsikt for minst mogeleg rydding. Dette kan til dømes vera: - Smale eller relativt bratte strekningar mellom veg og vatn/fjord/vassdrag - Strekningar der oppkvisting og tynning gjev auka utsikt - Lange, rette strekker, eller slake, lange yttersvingar - Strekningar som gjev minst mogeleg vedlikehaldsareal - Strekningar i forlenging av opne strekker (vil gje svært stor gevinst i høve til utsiktstopplevinga) - Strekningar med ung skog (la strekningar med vaksen skog få stå då der er mykje meir ressurskrevjande å utføra utsiktsrydding) - Unngå strekningar med berre/mykje renningar (der blir vanskeleg å finna tre som kan stå att, og det vert enormt arbeid med stubbebehandling) Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

28 Vel ut strekningar som vert til glede for flest mogeleg, både for fastbuande og turistar. Utsiktsryddinga bør såleis i utgangspunktet prioriterast til riks- og fylkesvegar. Ta omsyn til at det skal vera praktisk å utføra utsiktsryddinga. - Terrenget langs strekninga bør vera egna for rydding, det vil sei ikkje for bratt og ulendt areal - Med mindre det er eit samarbeid med televerk eller kraftselskap, bør ein unngå å rydda strekningar der det går tele- og kraftlinjer, då det vil komplisera fellingsarbeidet - Vel gjerne ut strekningar i tilknyting til utkøyrsler og rasteplassar (det er ein fordel med tanke på uttaking av virke) - Unngå strekningar med breie og slake belte med skog (då må mykje hoggast og mykje vedlikehaldas) Ta omsyn til trafikktryggleik. - Ikkje rydd i skarpe yttersvingar, der trengst skog til å markera at vegen svingar (optisk linjeføring) - Ikkje rydd heilt innåt tunnelar, der trengst skog til å unngå blendingseffekt for bilistane - Ikkje rydd på sterkningar med manglande eller svakt rekkverk - Ikkje rydd langs smale vegar der det krevst at utøvar må arbeida frå vegbana - Ikkje rydd langs smale vegstrekningar der vegkanten ligg langs stup og svært bratte parti (rydding langs slike strekningar vil kunna virka skremmande på bilistane) - Ikkje rydd langs strekningar som er svært svingete (der treng bilistane å ha all konsentrasjon på vegbana) Ta omsyn til omgjevnaden - Rydd aldri utan løyve frå og klare avtalar med grunneigar - Ikkje rydd nær til bustadhus og hytter (unngå auka støy frå trafikken) - Ikkje rydd langs offentlege badeplassar (unngå auka innsyn) - Ikkje rydd langs gode fiskeplassar - Ikkje rydd langs elvar dersom det gjev auka fare for erosjon - Ta omsyn til verneområde, verna vassdrag og vassressurslova - Ikkje rydd fram utsikt til industrifelt og uryddige areal Utsikten som ein oppnår ved ryddinga, skal syna noko som er flott å sjå. Dette kan til dømes vera: - Langs fjordar, vatn og elvar - Opp- og nedstigning på fjellovergangar - Vakre natur- og kulturlandskapsområde - Fossefall - Utsiktspunkt/attraksjonar - Rasteplassar - Fornminne og ulike kulturlandskapselement - Spesielle bygningar og konstruksjonar Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

29 3.2. Organisering av utsiktsrydding Kommunen innhentar munnleg eller skriftleg løyve frå grunneigarane til utføring av utsiktsrydding på deira grunn. Nokre stader kan det gjerne vera aktuelt at grunneigarane sjølve tek oppdraget med utsiktsryddinga mot tilskot/betaling. Dersom utøvaren ikkje er grunneigar men mottek ved frå utsiktsryddinga, bør veden reknast som ein del av tilskotet/betalinga for oppdraget. Fylkesmannen kan skaffa utøvarar der det er behov for det. Dersom grunneigaren ikkje er utøvar men stiller krav om erstatning/kompensasjon eller virke, må kommunen her gjera skriftleg avtale med grunneigaren. Dersom grunneigaren skal ta ut virket etter ryddinga, skal det i avtalen setjast frist for uthentinga av virket. Kommunen er oppdragsgjevar og har byggherreansvar og skriv avtale med den/dei som skal utføra arbeidet. Fylkesmannen gjev kommunane malar for avtalar som kan nyttast til dette (sjå vedlegg i kap. 4.1 og 4.2). Fylkesmannen gjev og kommunane eit notat om korleis utbetalinga av tilskotet skal gjerast alt etter om oppdraget vert rekna som avgiftspliktig omsetning eller ikkje (sjå kap. 3.4). Vidare gjev Fylkesmannen kommunane ei rettleiing for korleis tilskotet/betalinga kan fastsetjast. Kompensasjonsordninga for kommunar skal nyttast i samband med utbetalinga til utøvar (sjå kap. 3.4). Kommunen har byggherreansvaret og har då mellom anna ansvar for at det i samband med utsiktsryddinga vert skilta i samsvar med gjeldande forskrift og regelverk i handbok for arbeidsvarsling. Det skal såleis der det er påkrevd lagast ein arbeidsvarslingsplan for kvar strekning som skal godkjennast av Statens vegvesen. Teknisk etat i kommunen har rutine for dette, og ein kan her nytta vanleg praksis i kommunen. Teknisk etat i kommunen sit også gjerne inne med skilt. Kommunen skal vidare oppnemna ein person som er ansvarleg for skiltinga i samband med utsiktsryddinga. Det kan vera ein av utøvarane, dersom dei sit inne med godkjend kompetanse, eller det kan vera ein tilsett i kommunen med godkjend kompetanse som held kontakt med utøvarane. I avtalen må det koma fram at arbeidet skal utførast i samsvar med føringane frå Fylkesmannen (sjå kap. 3.3). Føringane frå Fylkesmannen samt loggskjemaet (sjå vedlegg i kap. 4.4) skal fylgja avtalen som vedlegg, og kommunen er ansvarleg for at utøvaren får dette og er kjend med innhaldet i føringane før utsiktsryddinga tek til. Fylkesmannen ynskjer elles synfaring saman med kommune og utøvar før utsiktsryddinga tek til. Avtalen treng ikkje å vera omfattande, men fylgjande må vera med: - Utsiktsryddinga skal utførast i samsvar med føringane frå Fylkesmannen - Frist for rydding og eventuell henting av virke - Tilskot/betaling - Ansvar ved eventuelle uhell/ulukker - Korleis virke og kvist skal handterast (eller bli liggjande) - Kven som skal få virket dersom virket skal takast ut, og avtale kring verdi av virke som vert teke ut - Kontonummer til utøvar Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

30 - Tilskotet/beløpet vert betalt ut av kommunen når utsiktsryddinga er avslutta og er godkjend av kommunen eller Fylkesmannen Tilskotet frå Fylkesmannen vert utbetalt til kommunen etter oppmoding frå kommunen når utsiktsryddinga er avslutta. Fylkesmannen kan også føreta delutbetalingar av tilskotet til kommunen når utsiktsryddinga langs ein eller fleire strekningar er avslutta. Kommunen betalar ut tilskot/avtalt beløp til utøvar etter at kommunen har fått utbetalt tilskot frå Fylkesmannen. Det er svært viktig med ei felles synfaring for utøvarane, kommunen og Fylkesmannen på dei strekningane som skal ryddast før arbeidet tek til. Bildet over er frå ei slik felles synfaring i Selje der utøvarane, kommunekontakten og prosjektleiaren går gjennom føringane og metodikken for utsiktsryddinga. Foto: A. H. Hanstad Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

31 3.3. Praktisk gjennomføring av utsiktsrydding Dette del-kapittelet inneheld det som elles i heftet vert omtala som Føringar for utsiktsrydding. Kommunen gjer avtale med grunneigar og utøvar og betalar ut tilskot/avtalt beløp til utøvar etter utført og godkjent utsiktsrydding. Utsiktsryddinga skal utførast om hausten (på grunn av stubbebehandling, snøtilhøve og turisttrafikk), og utsiktsryddinga skal vera utført innan DD.MM.ÅÅ. Utøvarane skal føra ein logg for kvar enkelt strekning dei ryddar (gjeld utprøvingsarbeid der erfaringshausting er avgjerande). Til loggføringa skal det nyttast eige skjema som er utarbeidd av Fylkesmannen (sjå vedlegg i kap. 4.4). Etter at arbeidet er utført, skal loggen leverast til Fylkesmannen. Utsiktsryddinga skal utførast som tynning, areala skal ikkje snauhoggast. Dette då ein lauvskjerm vil redusera oppattveksten av ny vegetasjon. Det må likevel tynnast så mykje at ein oppnår god utsikt. Trea som skal setjast att bør gjerne blinkast ut på førehand, til dømes ved merking med plastband/merkeband som seinare vert fjerna. Trea som skal stå att må vera livskraftige, og det skal her takast omsyn både til kvalitet og estetikk. Det er positivt om det vert sett att ulike treslag. Einstamma, rette tre som er egna for oppkvisting skal prioriterast til å stå att. Renningar og undervegetasjon av tre skal fellast. Fleirstamma tre kan setjast att dersom dei ikkje tek for mykje sikt. Dersom ein set att eit fleirstamma tre, så skal ingen av stammane på treet kappast av (kun stammekvisting men berre i liten grad), og tre som skal stå att skal ikkje behandlast med Roundup. Unge tre bør setjast att relativt tett slik at bestanden kan tynnast ytterlegare på eit seinare stadium. Når det gjeld unge bartre, er det viktig at ein prioriterer trea med eitt toppskot til å stå att, då dette minskar sjansen for rote. Når ein merker/vel ut tre som skal stå att, er det viktig at ein tenkjer langsiktig, ikkje berre kva ein kan oppnå av utsikt med det same. Kva tre vil på sikt ved hjelp av framtidig oppkvisting både kunna gje utsikt samt lauvskjerm mot nye renningar? Nokre tre som ein set att vil i første omgang ta sikt, men seinare ved oppkvisting gje utsikt og lauvskjerm. Mange stader kan oppkvisting vera nok til å skapa utsikt, og oppkvisting skal då utførast framføre å fella trea. Oppkvisting er ein god måte å skaffa utsikt på og bør utførast der det er tenleg. Tre og virke som vert felt, skal kappast ved rota. Alt lauvtrevirke som vert felt, skal stubbebehandlast med Roundup. Bartre som vert felt treng ikkje stubbebehandling, då røtene til bartrea døyr når trea vert felte. Stubbebehandlinga bør utførast ved felling, men skal vera utført seinast 5 timar etter felling. Dette då porane i planta då lukkar seg, og behandling etter dette vil ikkje virka. Dersom ein overskrid tida etter felling før stubbebehandling, må ein kappa ei ny snittflate før ein stubbebehandlar. Roundupen skal blandast 1:4 med vatn, og blå Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

32 markeringsfarge skal nyttast i blandinga. Dersom det er fare for kuldegrader, skal vassdelen bestå av vatn iblanda frostvæske. Blandinga vil då virka ned til -10 C. Tips: ha blandinga på spruteflaske i beltet, slik at det er klart til påføring ved felling. Ein sprut som dekkar heile snittflata på stubben er nok, og det er spesielt viktig at dei yttarste fem centimetrane av stubbane vert fullstendig behandla. Dersom stubbebehandlinga ikkje vert utført ved felling, vil det lett gje mykje meirarbeid ved at ein må leita oppatt alle stubbande under riset. Prøv difor så langt som råd er å stubbebehandla idet stammen er kutta. Anbefalt tidspunkt for manuell rydding med stubbebehandling er frå og med juli til og med oktober- november. Frå juli og utover er sevja på veg attende til rota, og glyfosaten vert då trekt med attende til rota og drep treet. Frå tidleg vår og fram til juli er sevja derimot på veg opp, og glyfosaten vil då verta pressa ut av planta og ikkje ha god effekt. Dersom ein nyttar frostvæske i blandinga ved fare for frost, kan ein rydda og stubbebehandla med godt resultat mest heile året, men ikkje på våren og forsommaren når sevja er stigande. Selje og osp har felles rotsystem innan art, og Roundup påført på ein selje- eller ospestubbe vil sannsynleg drepa nærståande tre av same treslag. Dersom det er fleire tre av selje som står i lag, eller fleire tre av osp som står ilag, må difor alle eller ingen av desse fellast. Ved stubbebehandling av tre av andre treslag som står svært tett, vil ein også kunna drepa nabotreet, så her gjeld same regelen. På areal som er godt synlege frå vegen, er det viktig at kappa virke og ris vert rydda opp og fjerna, eventuelt at riset vert lagt i diskré dungar eller kappa opp og skjult i terrenget. I bratte vegskråningar som ikkje er synlege frå vegen, kan virke og ris kappast i høvelege lengder og liggja att, dersom dette samsvarar med ynskje frå grunneigar. Eventuell tilrettelegging av virke for grunneigar skal vera avtalt med kommunen. Kappa virke som står på vegvesenet sin grunn tilfell utøvar dersom utøvar ynskjer virket. Nyttbart virke som utøvar eller grunneigar ikkje ynskjer, kan elles fritt gjevast til andre, men då under føresetnad av at dette ikkje fordyrar arbeidet. Utsiktsryddinga skal utførast i samsvar med gjeldande regelverk for arbeidsvarsling med tanke på krav til skilting, trafikkdirigering og stenging av vegen i samband med arbeid utført på og ved vegen. Etter utsiktsrydding i Jølster. Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap

33 3.4. Utbetaling av tilskot/betaling i samband med utsiktsrydding Kommunen yter tilskot for utsiktsrydding til utøvar. Tilskotet kan i visse tilfelle verta rekna som avgiftspliktig omsetning for den som utfører ryddinga. For at dette skal bli rett, må utbetaling av tilskot skje på følgjande måte: Når rydding vert utført av: o grunneigar eller leigetakar av arealet eller o utøvar som ikkje er registrert i avgiftsmanntalet Her kan kommunen betala ut tilskotsbeløpet som vanleg tilskot. Tilskotsbeløpet vert ikkje rekna som avgiftspliktig omsetning. Her kan mal for avtale for utsiktsrydding langs veg - ikkje avgiftspliktig nyttast (sjå vedlegg i kap. 4.2). Når rydding vert utført av andre enn grunneigar eller leigetakar av arealet og vedkomande er registrert i avgiftsmanntalet Tilskotet vert i desse tilfelle rekna som avgiftspliktig omsetning for utøvaren. Utøvar skriv då rekning til kommunen på tilskotsbeløpet + 25 %mva. Kommunen betalar ut det rekninga lyder på. Her kan mal for avtale for utsiktsrydding langs veg avgiftspliktig nyttast (sjå vedlegg i kap. 4.1). Kommunen vil få meirverdiavgifta refundert gjennom kompensasjonsordninga for meirverdiavgift, jf. Lov av nr. 108 om kompensasjon av merverdiavgift for kommuner, fylkeskommuner mv. og Forskrift om kompensasjon av merverdiavgift til kommuner, fylkeskommuner mv. av Dette føreset at det ligg føre faktura med spesifisert mva. Fakturaen må førast i rekneskapen til kommunen. Fylkesmannen betalar berre ut tilskot til kommunen til dekking av netto tilskot/betaling for utsiktsrydding (ikkje til dekking av mva). Kommunen forskotterar på denne måten meirverdiavgifta, men får den altså kompensert i etterkant. Tilskotet frå Fylkesmannen skal dekka netto tilskot/betaling for utsiktsrydding med unntak av kommunen sin eigenandel. Rettleiingshefte for utsiktsrydding langs veg - Prosjekt Opne landskap