Sluttrapport Levande jord

Transkript

1 Sluttrapport 2014 Levande jord Ane Harestad November 2014

2 Innhald Innhald... 2 Samandrag... 3 Samarbeidspartnarar... 3 Mål... 3 Bakgrunn Metode... 4 To behandlingar og tre gjentak... 4 Aerob kompostkultur (Akku)... 5 Tidspunkt for tilføring av Akku... 5 Mikrobiologiske jordprøvar... 5 Avlingsregistrering... 5 Faglege aktivitetar... 6 Resultat og vurdering... 6 Avling 2012 og Mikrobiologiske analysar 2014 av Akku og jord... 7 Mikrobiologiske analysar 2013 av Akku og jord... 7 Mikrobiologiske analysar 2012 av Akku og jord... 7 Markdagar, fagdagar og kurs... 8 Penetrometer... 9 Konklusjon... 9 Vegen vidare/refleksjon... 9 Vedlegg og referansar...10 Norsk Landbruksrådgiving Rogaland. Levande jord Sluttrapport

3 Samandrag NLR Rogaland gjennomførte i perioden 2012 til 2014 tiltak innan jordliv og jordkultur for å auke kunnskapane og kompetansen om levande jord. Fleire gonger i vekstsesongane vart det tilført aerob kompostkultur (Akku) på jord med grasvekstar. Akku som vart tilført, vart analysert for mikrobiologisk aktivitet av VitalAnalyse. Skilnadene var ikkje tydelege, men analysar av jord synte i 2012 og 2013 høgare biologisk aktivitet der det vart tilført aerob kompostkultur (Akku). I 2014 vart det ikkje registrert skilnader. Samarbeidspartnarar Prosjektet vart støtta økonomisk av Fylkesmannen i Rogaland, Landbruksavdelinga. Dei to feltvertane, Bioforsk Vest Særheim i Klepp og Kolbjørn Anda i Randaberg, stilte areal og husdyrgjødsel til disposisjon. I 2012 stilte Reve Kompost AS sin aerobe kompostkultur til disposisjon. Denne var ikkje med i registreringane i 2013 og FMLA Buskerud ved Øystein Haugerud var med og la til rette for oppstart av utprøvingane med anna når det gjeld aerob kompostkultur (Akku) og uttak av jordprøvar. Haugerud var også med på fleire fagdagar knytta til prosjektet. Forsøksarbeid og bearbeiding av resultat vart utført av Norsk Landbruksrådgiving Rogaland. Mål Mål med prosjektet var å auke kunnskapane og kompetansen om levande jord både hjå gardbrukarar som driv økologisk og hjå gardbrukarar som driv konvensjonelt samt internt i organisasjonen. Vidare var det eit mål å få merksemd på statusen for biologisk mangfald i jord i Rogaland samt å undersøkje om tilførsle av Akku (aerob kompostkultur) er eit tiltak som kan auke mikrobiologisk mangfald i jord, og kva det kan seie for avling og jordstruktur. Bilete 1. Eit mål med prosjektet var å auke kunnskapane og kompetansen om levande jord. Frå markdag i Randaberg Bakgrunn I Buskerud i 2005 vart eit treårig nasjonalt pilotprosjekt med tema jordstruktur i økologisk plantedyrking avslutta. Kompetansen hjå Fylkesmannen i Buskerud innan fagfeltet vart utvikla vidare til ei auka forståing av kor viktige dei biologiske virkningsmekanismane i jord er. Gjennom prosjektet «Levende matjord» har det vidare komme fram kunnskapar om metodar for å vurdera det mikrobiologiske mangfaldet, og mengdene av desse, i jord. Det er også gjort utprøvingar for å styrka det biologiske mangfaldet i jord gjennom bruk av aerob kompostkultur. Norsk Landbruksrådgiving Rogaland. Levande jord Sluttrapport

4 Sjølv om det er gjort undersøkingar i Buskerud i 2010 og 2011 når det gjeld levande jord, er arbeidsfeltet framleis pionerarbeid i Noreg. Bilete 2. Mikroskopbilete av kompost frå Ullandhaug.Til venstre sopp. Til høgre amøbar. Frå kurset i mikroskopering i Foto Øystein Haugerud Metode To behandlingar og tre gjentak I 2012 og 2013 vart det gjennomført tiltak og registreringar på to felt; eitt på Særheim og eitt i Randaberg. I 2014 ønskte feltverten på Særheim å bruke feltarealet til andre formål. I 2014 vart det difor utført tiltak og registreringar berre i Randaberg. Felta hadde to ledd og tre gjentak på begge feltstader. Ledda i 2013 og 2014 var som følgjer: 0-ledd. Tilført Akku. I 2012 på Særheim var det i tillegg eit ledd med Reve-Akku. Kjemiske jordanalysar for feltet på Særheim synte ph 6, P-Al 8, K-Al 22, Mg-Al 10, Ca-Al 52, volumvekt 1,2, moldinnhald klasse 3. Kjemiske jordanalysar for feltet i Randaberg synte ph 5,7, P-Al 25, K-Al 7, Mg-Al 11, Ca-Al 137, volumvekt 1,03, KHNO3 46, Cu 4,6, moldinnhald klasse 3. Ut frå dei kjemiske jordanalysane, var jorda på prøvestadene moldrik og god. I følgje Bioforsk sitt temaark om jordlevande sopp i : «Som nedbrytere er sopp ofte dominerende i sur jord, mens bakterier og aktinobakterier trives bedre ved høyere ph, men skillelinjen er ikke skarp.» Anders Næss skriv at Kjemiske jordprøver gir veldig begrenset informasjon til bonden. Den viktigste målingen i standard jordprøver er ph-verdier og moldinnhold. det er viktig å holde et øye på utviklingen av moldinnholdet i jorda på lang sikt. Tilføres det tilstrekkelig med organisk masse? Er det «fest» eller «hungersnød» i matjorda? ii Norsk Landbruksrådgiving Rogaland. Levande jord Sluttrapport

5 Aerob kompostkultur (Akku) Aerob kompostkultur (Akku) er ein god kompost rik på mikroorganismar som blir oppformert i vatn med innblåsing av luft. Brygginga skjer utan bruk av tilleggsvarme slik at dei gode, oksygenelskande (aerobe) mikroorganismane aukar i antal. Utsprøyting av Akku kan auke det biologiske mangfaldet i jord som igjen vil kunne gi betre jordstruktur, auka humusinnhald, betre utnytting av næring, samt betre plantehelse. I 2012 og 2013 vart Akku brygga på kompost frå Buskerud. I 2014 vart Akku brygga på lokal kompost frå Ullandhaug i Stavanger. Til brygging av Akku vart det nytta utstyr til Øystein Haugerud. Tidspunkt for tilføring av Akku På grunn av overvintringsskader vinteren , vart omløpet av enga endra. Akku vart difor i 2013 og 2014 tilført etter slått/beiting og både før og etter jordarbeiding. Tilført Akku vart mikrobiologisk analysert av VitalAnalyse. I 2012 vart Akku tilført på følgjande fire tidspunkt: 25. april, 6 og 20. juni, 8. august og 16. oktober. I 2013 vart Akku tilført på følgjande fire tidspunkt: 8. mai, 28. juni, 28. august og 9. oktober. I 2014 vart Akku tilført på følgjande fire tidspunkt: 9. april, 21. mai, 8. juli og 9. september. Mikrobiologiske jordprøvar Mikrobiologiske jordprøvar vart tekne leddvis på kvar feltstad vår (før spreiing av Akku) og haust (eit par veker etter siste spreiing) til desse tidspunkta: 2012: 26. mars og 17. september. Bilde 3. To ulike bryggeutstyr for Akku. Reve kompost sin bryggar bakerst. Øystein Haugerud sitt utstyr fremst vart brukt alle tre åra. 2013: 8. mai og 17. oktober. 2014: 21. mai og 9. oktober. VitalAnalyse analyserte jordprøvane. Avlingsregistrering På Særheim vart det registrert avling i grasmark i Etter planen skulle det vore avlingsregistrering på Særheim også i På grunn av vanskeleg vinter og dårleg overvintring av gras på feltstadene, måtte areala fornyast. Attlegg vart sådd seint i sesongen, og det vart ikkje gjennomført avlingsregistrering i I 2014 vart avlingsregistrering gjennomført berre i Randaberg. Norsk Landbruksrådgiving Rogaland. Levande jord Sluttrapport

6 Faglege aktivitetar I 2012 vart det arrangert markdagen i Randaberg 25. april var det 11 interesserte deltakarar. Øystein Haugerud demonstrerte spadeprøve og visualiserte jordpakking. På dei praktiske fagsamlingane 25. oktober 2012 på Øksnevad VGS og i Randaberg gjekk Øystein Haugerud gjennom korleis ein kompost kan settast opp og korleis den kan vedlikehaldast. Det vart også demonstert mikroskopering av jordliv. Det vart arrangert markdag 3. oktober 2013 på feltet i Randaberg. 30. oktober 2014 vart det gjennomført kursdag i mikroskopering av jordliv. Resultat og vurdering Avling 2012 og 2014 Vanskeleg overvintring vinter 2012/2013 endra planlagd engalder og omløp på begge feltstader. Feltverten på Særheim hadde i tillegg ønske om å bruke arealet til andre formål i Dette gjorde sitt til at avlingsregistrering på Særhem vart utført berre i 2012 og Tabell 1. Kg tørrstoff/daa 2012 med tre ulike behandlingar, Særheim. Alle ledd fekk husdyrgjødsel. Raigrasdominert eng. 1. slått 2. slått 3. slått Sum kg tst/daa ledd Buskerud-Akku Reve-Akku Tabell 2. Kg tørrstoff/daa 2014 med to ulike behandlingar, Randaberg. Begge ledd fekk husdyrgjødsel. Første slått var overvintra toårig raigras. Andre slått var attlegg med bygg som dekkvekst. 1. slått 2. slått Sum kg tst/daa ledd Buskerud-Akku Einvegs variansanalyse synte ingen signifikante skilnader mellom behandlingar på Særheim i Heller ikkje i Randaberg i 2014 var det skilnader i avling. Det er grunn til å tru at endring i jordlivet er ein prosess som tek lang tid, og at eventuelle skilnader i avling først vil kunne syne seg over tid. Bilete 4. Mikroskopbilete av bakterieetande nematode i gulrotjord frå Klepp. Frå kurset i mikroskopering i Foto Ane Harestad Norsk Landbruksrådgiving Rogaland. Levande jord Sluttrapport

7 Mikrobiologiske analysar 2014 av Akku og jord Prøvar av Akku (aerob kompostkultur) Prøve av komposten som var utgangspunktet for brygging av Akku synte ein kompost godt eigna for AKKU-brygging. Tre prøvar av Akku synte kvalitet ok, meget god/god og god. Leddvise prøvar av jord 21. mai og 9. oktober Leddvise prøvar av jord synte ingen skilnader mellom jord med og utan tilført Akku. Mikrobiologiske analysar 2013 av Akku og jord Prøvar av Akku (aerob kompostkultur) Tre ulike Akku brygga på kompost frå Buskerud vart analysert. Kvaliteten vart i ein prøve vurdert til å vera ok og i to prøvar vurdert til å vera god. Leddvise prøvar av jord 8. mai og 17. oktober Leddvise prøvar av jord på Særheim og i Randaberg tekne 8. mai 2013 vart vurderte til at det ikkje var tydelege skilnader mellom prøvane. Det var generelt lite både mikroorganismar og bakteriar. Det var ein tendens til noko meir mikroaggregat og protozoar i prøvar frå Akku-felt. Leddvise prøvar av jord tekne på Særheim 17. oktober 2013 vart vurderte til at Akku har hatt ein positiv innverknad på mengd sopp i jorda. Effekten var mindre tydeleg når det gjeld mengd av protozoar, sjølv om det var ein tendens til meir i ledd med Akku. Aktivering med bakteriar fremkalte ikkje tydeleg forskjell mellom forsøksledda. Leddvise prøvar av jord tekne i Randaberg 17. oktober 2013 vart vurderte til at det var noko meir sopp her enn i jorda frå Særheim. Det var ein tendens til positiv effekt av Akku. Det var ein tydeleg effekt av Akku når det gjeld mengd og diversitet av protozoar. Dette kom tydelegast fram i den bakteriestimulerte prøven. Mikrobiologiske analysar 2012 av Akku og jord Prøvar av Akku (aerob kompostkultur) Mikrobiologiske analysar av Akku frå Reve og Buskerud før kvar spreiing synte varierande kvalitet. Analysane av Akku frå Reve inneheldt mykje bakteriar, liten diversitet i protozoar og lite, og til dels ikkje, sopp. Ei prøve synte veldig lite organisk materiale. Kvaliteten av siste prøva vart vurdert til å vera svak. I analysane av Akku frå Buskerud vart kvaliteten vurdert til å vera ok med noko sopp, moderat med bakteriar og stor diversitet av protozoer. Sjå også utfyllande analysesvar frå VitalAnalyse under Vedlegg. Samleprøve jord, felt på Særheim 25. april 2012 Bakteriar: Moderat, ca 200 ug/g. Sopp: 150 ug/g (35 % >3 um, ein del lyse hyfer). Protozoar: 5% (1 skallamøbe) 1 bakterieetande nematode. Mikroaggregat i ca 50 % av felt. Norsk Landbruksrådgiving Rogaland. Levande jord Sluttrapport

8 VitalAnalyse vurderte prøven som ok, men både bakteriar og sopp bør vera minst 300 ug /g jord. Det var lite protozoar. Samleprøve jord, felt i Randaberg 26. mars 2012 Det var ganske lite bakteriar - estimert biomasse 200 ug/g (dette er eit grovt anslag og seier ikkje noko om mengd aktive bakteriar). Det bør vera minst 300 ug /g. Det var veldig lite sopp. Enkelte tynne, lyse hyfer og eit par fragment av tjukkare, positive sopphyfer. Biomasse sopp vart estimert til < 50 ug/g (bør vera >300). Ingen protozoar vart observerte. Det var ein del fine mikroaggregat - sett i % av mikroskoperte felt. Dette er positivt. VitalAnalyse sin konklusjon var at denne prøven viste liten biologisk aktivitet og diversitet. Dette kan til dels skuldast at den vart teken tidleg på året. Leddvise prøvar av jord frå Særheim og Randaberg 17. september 2012 Jordprøvar Særheim 0-ruter Særheim Buskerud- Særheim Reve- Randaberg 0-ruter Akku Akku Bakteriar (# per felt) Bakteriebiomasse ug/g Sopp (% felt) Soppbiomasse, ug /g Forhold sopp:bakteriar 0,03 0,2 0,35 0,3 0,4 Protozoar tot (% felt) Flagellat Amøbar Skallamøbar Ciliatar Mikroaggregat /OM 2/2 3/3 3/2,5 2/2 3/3 (vurdering 1-5) Biomassetal er omtrentleg; veit ikkje kor mykje av organismane som er aktive. Randaberg Buskerud- Akku VitalaAnalyse vurderte analyseresultata slik at både kompost og bruk av AKKU har hatt ein gunstig verknad på mengd sopp og mikroaggregat i jorda. For alle prøvar gjeld at det er lite protozoar. Det vart observert kun einskilde flagellatar. Skilnadene mellom prøvane er ikkje tydelege, sjølv om det er noko meir mikroorganismar på ledd med Buskerud-Akku og Reve- Akku på Særheim. I Randaberg kan ein ikkje sjå denne effekten. Markdagar, fagdagar og kurs Det vart arrangert markdag 24. april 2012 på feltet i Randaberg. To praktiske samlingar om kompost vart arrangerte 25. oktober 2012; ei for elevar på Øksnevad vidaregåande skule og ei for bønder. På markdagen i Randaberg 3. oktober 2013 var det fem interesserte deltakarar. Øystein Haugerud demonstrerte spadeprøve og visualiserte jordpakking. På kurset i mikroskopering av jordliv 30. oktober 2014 var det 10 interesserte deltakarar. Øystein Haugerud og Alene Alemu Tesfamichal gav ei innføring i korleis mikroorganismar kan brukast i vurdering og forbetring av jordkvalitet. Mikroskopering av jord og kompost synte sopphyfer, bakteriar, soppetande nematodar og amøbar som døme på nyttig og gunstig mikroliv. Norsk Landbruksrådgiving Rogaland. Levande jord Sluttrapport

9 Penetrometer Mykje stein på feltstadene gjorde det vanskeleg å måle med penetrometer. Konklusjon Faglege aktivitetar har vore med å sette jordliv og jordkvalitet på dagsorden. Det er grunn til å tru at kunnskapar og kompetanse om levande jord har auka både internt i organisasjonen og blant bønder. Sjølv om mikrobiologiske analysar av jord i 2012 og 2013 synte teikn på auka jordliv etter tilføring av aerob kompostkultur, var det i 2014 ikkje mogleg å sjå skilnader på jordprøvar. Mikrobiologiske analysar av jord har i desse registreringane ikkje synt klare utslag på auka jordliv etter tilførsle av aerob kompostkultur til jord. Vegen vidare/refleksjon I 2012 og 2013 sende Øystein Haugerud ved Fylkesmannen i Buskerud til oss ferdig kompost til brygging av Akku. Dette var til stor hjelp for å gjennomføra prosjektet dei to første åra. Det vart lokalt på Jæren prøvd fleire gonger å laga kompost utan å lukkast. I 2014 var det nytta lokal kompost frå Ullandhaug som synte seg å ha gode kvalitetar. Det tek tid å tileigne seg kunnskap og erfaring med metodar for å auke det biologiske mangfaldet i jord. Endring av biologi og struktur i jord er prosessar som tek tid, og det er mange spørsmål som kan vera grunnlag for nye prosjekt. Kartlegging av status for jordlivet i landbruksjord på Jæren kunne vera eit felt å gå vidare med. Meir kartlegging av mikrobiologisk aktivitet i jord i vårt område ville også kunne gi grunnlag for å gå vidare og sjå på samanhengar mellom mikrobiologisk liv, kjemiske analysar og jordfysiske tilhøve. Bilete 5. Kompost frå Ullandhaug som vart brukt til brygging av Akku i Her er komposten på eit tidleg stadium med mykje meitemark, noko som kan tyde at han ikkje er ferdig omdanna. Foto Ane Harestad Norsk Landbruksrådgiving Rogaland. Levande jord Sluttrapport

10 Vedlegg og referansar i Bioforsk sitt temaark nr om jordlevande sopp ii Anders Næss, Ingen god jordstruktur uten tilstrekkelig tilbakeføring av organisk materiale og stimulering av et mangfoldig og rikt jordliv ale%20og%20jordliv%20til%20økologisk%20landbruk% pdf Informasjon og tidlegare rapportar om levande jord i NLR Rogaland På NLR Rogaland si nettside er det lagt ut ymse informasjon, litteratur, artiklar og linkar på Delrapportar for 2012 og 2013 samt sluttrapport for 2014 ligg på Kriterier for helhetlig vurdering av sopp i jord, VitalAnalyse Det er flere faktorer som spiller inn når det skal gis en kvalitetsvurdering av sopp i en prøve. Septerte sopphyfer bredere enn 3 μm regnes som positivt, mens det er tegn på tett og oksygenfattig jord når det er mye lyse og smale hyfer. Soppbiomasse er viktig, men må også vurderes opp mot hvor mange mikroskoperte felt det er observert sopphyfer i. For å sammenfatte dette i ett tall gås det ut fra følgende kriterier: 10 % og/eller <25 μg/g 0 15 % og <60 μg/g 1 15 % og μg/g 2 40 % og μg/g 3 50 % og >200 μg/g 4 75% og >500 μg/g 5 I tillegg gir mye lyse, tynne hyfer og /eller usepterte hyfer et trekk på 1 (men 0 er laveste verdi). Norsk Landbruksrådgiving Rogaland. Levande jord Sluttrapport

11 Analysesvar 2014 frå VitalAnalyse. Kompost, Akku og jord Ullandhaug kompost 30. mars 2014 Ullandhaug-Akku 21. mai 2014 Norsk Landbruksrådgiving Rogaland. Levande jord Sluttrapport

12 Jordprøvar 21. mai 2014, Randaberg Norsk Landbruksrådgiving Rogaland. Levande jord Sluttrapport

13 Ullandhaug-Akku 24. juni 2014 Ullandhaug-Akku 9. september 2014 Norsk Landbruksrådgiving Rogaland. Levande jord Sluttrapport

14 Jordprøvar 9. oktober 2014, Randaberg Analysesvar 2013 frå VitalAnalyse. Kompost, Akku og jord Buskerud-Akku 8. mai 2013 Norsk Landbruksrådgiving Rogaland. Levande jord Sluttrapport

15 Jordprøvar 8. mai 2013 Buskerud-Akku 28. august 2013 Norsk Landbruksrådgiving Rogaland. Levande jord Sluttrapport

16 Buskerud-Akku 7. oktober 2013 Jordprøvar Særheim 17. oktober 2013 Jordprøvar Randaberg 17. oktober 2013 Norsk Landbruksrådgiving Rogaland. Levande jord Sluttrapport

17 Analysesvar 2012 frå VitalAnalyse. Kompost, Akku og jord Analyserte prøvar av kompost og Akku 25. april 2012 For alle prøver ble transport og oppbevaring før analyse lang og varm - dette har nok bidratt til mengdene av flagellater. Reve kompost, spire- og enkel N-test 25. april 2012 God spiring, men litt lysere grønne og korterer enn i Laverstoke-komposten. Nitrat: 390 mg /kg. Ingen nitritt. Ammonium: 1,0 mg/kg. ph 7,35. Reve kompost 25. april 2012 Bakterier: Moderat/mye ug/g, Sopp: 110 ug/g (30 %) + sporer i 50 % av felt. Protozoer totalt 70 % - flagellater 65 %, nakenamøber 10 %, skallamøber 5 %, ciliater 5%. 1 nematode observert. Vurdering: Bra bakterie- og protozoeinnhold, men mer soppbiomasse ønskelig (> 500 ug/g). Norsk Landbruksrådgiving Rogaland. Levande jord Sluttrapport

18 Reve-Akku 25. april 2012 Mye bakterier (ca 4000 per felt). Sopp 10 % (men mindre og se ved rask gjennomgang...) Protozoer: 100 % - bar flagellater, men flere typer av disse. Vurdering: Altfor lite sopp for en AKKU og også for liten diversitet i protozoer. Buskerud-Akku 25. april 2012 Prøve tatt etter dyse): Moderat med bakterier (ca 1000 per felt). Sopp 40 %, Protozoer 100 % - mye flagellater ca 10 i alle felt, mange typer, 30 % skallamøber, 20% ciliater, 5 % nakenamøber. Vurdering. Ok AKKU. Er noe sopp her, men kunne gjerne vært noe mer biomasse. Reve-Akku 6. juni 2012 Har nå sjekket AKKU-prøven som ble brygget på Reve-kompost. Var prøven tatt etter dyse eller fra tank? og var den brygget med komposten i strømpe? Og i tilfelle, hvilken? (hvor grovmasket?) Det var veldig lite organisk materiale i prøven og ingen sopp (!). En del bakterier og ok diversitet på dem Flagellater i 75 % av mikroskoperte felt - en type som dominerte, men også et par andre: OK, men litt lite diversitet. Et par skallamøber ble også observert - bra. Konklusjon: En "tynn" AKKU som ut fra ønsket om sopptilførsel må betegnes som dårlig. Usikker på om resultatet skyldes brygging, prøvetaking eller komposten - er kanskje en blanding av dette. Buskerud-Akku 20. juni 2012 Den siste AKKU-prøven var bra. (analysert 22/6-12). Det var ganske mye sopp - i ca 50 % av mikroskoperte felt - og det var flere typer hyfer, også en del lange. Det er bra! Og det var stor diversitet av protozoer. Også litt ciliater, %, men dette er ikke alarmerende mye. Reve-Akku 8. august 2012 Kvaliteten av Akku vart vurdert til å vera svak. Ingen sopp ble observert i denne AKKUen. Det er mye flagellater, flere typer, men en som dominerer. Ikke mye ciliater, men i totalbildet avspeiler de en ikke egnet kompost (ikke egnet for AKKU-framstilling). Buskerud-Akku 8. august 2012 Kvaliteten vart vurdert til å vera ok. Det er mye flagellater flere typer. Positivt at det ble observert 1 bakteriespisende nematode. Lite sopp trekker ned. Norsk Landbruksrådgiving Rogaland. Levande jord Sluttrapport