Frodige næringar under ville fjell

Transkript

1 Frodige næringar under ville fjell Ei reise til naturbaserte næringar i Slovenia, mars 2014 Med landbruk og bygdenæringar som bakteppe starta reisa til eit land me visste lite om frå før. Me kom heim ei veke seinare; fulle av inntrykk frå møte med stort engasjement, bevisst bruk av lokale råvarer, kvalitet, gjestfrihet og sterkt fokus på økologisk tenking. Helena Cvenkel, frå BSC - Regionalna razvojna agencija Gorenjske, hadde organisert eit rikhaldig program, saman med initiativtakar Frode Unneland og kontor for internasjonale tenester i Hordaland Fylkeskommune. Helena var ein aktiv, kunnskapsrik og god reiseleiar for oss gjennom hektiske og innhaldsrike dagar. Gostilna Krištof Gjennom rundreisa besøkte me fleire restaurantar, med mange fellestrekk. Her gav dei oss opplevingar ut frå lokal historie, lokale varer, økologisk dyrking og høg kvalitet. Gostilna Krištof er ei særeigen verksemd like utanfor Kranj, der dei satsar svært bevisst på lokale varer. Restauranten har 700 års tradisjon og er familieeigd. Her vert det servert tradisjonsmat og kreative rettar fra lokale produkt. Dette var første stad i Slovenia med økologisk menysertifikat. Dei har også ein liten butikk, der ein kan kjøpa frukt, grønnsaker, fisk og andre produkt gjennom ei abonnementsordning. I tillegg har dei også eit eige knøttlite restauranthus med eitt bord. På Gostilna Krištof fekk me mange tankar og idear frå ein av eigarane, som mellom anna godt serverte oss raud «oste-lollipop» og viste oss meny-appen sin, med m.a. blindeskrift. Bilete 1: Bilete 2: På Gostilna Krištof fekk me mange Velsmakande handmat på innspel om kreativ, berekraftig og Gostilna Krištof framtidsretta næringsutvikling Økologisk drift med husdyr, grønnsaker, frukt og bær Mange av dei me besøkte hadde rein økologisk drift, med husdyrhald, grønnsaker og bær. I nærområdet til Kranj besøkte me ein bonde som har gris, sauer og høns, i tillegg til frukt og grønnsaker. Han er oppteken av å satsa på lokale husdyrrasar, og gav oss god informasjon om produksjon, formidling og sal av produkta.

2 Nordvestlandet Den andre dagen reiste me til Nordvestlandet, og vestsida av naturparken. Her møtte me først Peter Domevšček, prosjektleiar for eit regionalt prosjekt med særleg fokus på marknadsføring og sal av lokale produkt. Han viste oss ein lokal turistbutikk, der ullprodukt og lokal mat var dei viktigaste varene. Butikken vert driven i samarbeid mellom aktørane. Me fekk informasjon om regionen sitt særpreg og utfordringar knytt til at mest alle marknadsfører og selsine eigne varer, og me diskuterte korleis ein kan skapa meir effektive salsledd, samstundes som ein ivaretek det lokale preget. Det vert arbeidd for å få i gang lokalt samvirke, for å profesjonalisera salsleddet, spara bonde for arbeid og gjera produksjonen meir robust. Bilde 3: Bonden bør ikkje ta på seg alle arbeidsoppgåver sjølv, meiner prosjektleiar Peter Domevšček frå regionsutviklingskontoret i Posočje. Naturparken som ressurs Me fekk også eit interessant møte med forvaltaren i nasjonalparken og turistinformasjon. Her fekk me informasjon om utfordringar i møte mellom nasjonalparkinteresser og landbruk og utbygging. Dei har fått til mange gode løysingar gjennom samarbeid. Me fekk også høyra om kopling mellom tradisjonell drift, matforedling og turisme. På tvers av generasjonar I Posočje besøkte me ein familiegard med økologisk produksjon av mjølk, ost og yoghurt. Bilete 4: Lokal osteproduksjon, med store kvalitetskrav.

3 Dei har også langtidsmøyrna kjøt som ein spesialitet. Tre generasjonar er involverte i gardsdrifta, der dotter i familien er dagleg leiar. Smaksprøvane stadfesta det høge kvalitetsnivået. På veg attende til Kranj var me innom ei annan familiebedrift som driv gardsturisme med overnatting, servering og selskapsarrangement. Me vart tatt godt imot og fekk omvising i anlegget. Maribor Maribor er den nest største byen i Slovenia. Det er i hovudsak ein industriby, men har store fruktgardar relativt sentralt. Onsdagen fekk me besøkja fleire verksemder i området, saman med vertskapet vårt frå Kranj og eigen omvisar frå utviklingskontoret i Maribor. Å trylle gode smakar fram frå frukt og bær. Familiegarden Skok produserer og sel frisk frukt, juice, snaks og marmelade, ut frå eigne råvarer. Dei sel det meste frå gardsbutikken. Bortsett frå sesonghjelp under innhaustinga gjer familien alt arbeidet sjølv. Bilete 5:Familiegarden Skok satsar på kvalitetsvarer av frukt og bær. Samvirke i industribyen Maribor har eit lokalmatutsal med varer frå lokale bønder. Ideen var at ein skulle kunna selja varene frå ein stad og få salsleddet meir effektivt. Utsalet er plassert i utkanten av sentrum, og det er vanskeleg å få til lønsam drift. Viljen til omstilling er ikkje like stor på gardane, særleg blant dei eldre brukarane på små gardar. Bilete 6: Samvirkebutikken i Maribor

4 Den eldste vinranken i Europa Maribor har etablert eit vinmuseum på staden der den eldste vinranken i Europa framleis produserer druer etter 400 år. Museet er ein turistattraksjon, med mange besøkjande og mykje informasjon. Vinranken produserer lite druer, men den eksklusive vinen på spesielle flasker vert nytta mellom anna som gåve til presidentar. Dei har også fått prisar for annan vin frå regionen. Spesielt klima og jordsmonn frå varme vindar frå sør og kalde vindar frå nord gjev særpreg og variasjon i smaken. Me hadde omvising av kunnskapsrik guide, og fekk smaka ulike variantar av den lokale vinen. Bilete 7: Den eldste vinranken i Europa Parsellhage Midt i Maribor ligg parsellhagen Društva Urbani eko vrt, i eit område med mange blokker. Prosjektet starta gjennom «European city of Culture» i Det sosiale aspektet er hovuddrivkrafta i prosjektet, og det er svært rimeleg å kjøpa parsellar. Tanken bak utbygginga var å kunna tilby vanlege menneske eit lite grøntareal og gjera det mogeleg for dei å dyrka for husbruk og å ha ein positiv møteplass og fritidsaktivitet. Arealet er planlagt av arkitekt, tilrettelagt for rullestol, og det er også bygningar til samlingar og kurs. Bilete 8 : Ikkje store hageflekken, men svært populært tiltak. Mangfaldig drift høgt over havet Onsdagen vart avslutta med god lokalmat på gardsrestauranten meter over havet. Mat og drikke var eigenprodusert og økologisk. Familien har lokalt kveg og gris og kjøtet vert nytta til eiga servering og direktesal. Dei dyrkar grønnsaker og urter og har høns, sau og ponni til glede for besøkjande born frå barnehagar og skular. I ein rikhaldig gardsbutikk har dei utsal av snaps, te og andre produkt frå garden, og dei formidlar også lokal mat gjennom abonnementsordning.

5 Bilete 9: Heile familien på garden Uranjek i Planina er engasjert i gardsdrift og gardsturisme Podbrezje Torsdagen besøkte me først bedrifta til familien Jeglič, som har drive turiststaden Matijovc i Podbrezje gjennom ti generasjonar. Familien produserer frukt og bær, driv butikk og leiger ut romlege familiehusvere til turistar. Eple, pærer, plommer, kirsebær og valnøtter blir omgjort til juice, likør, snaps og andre produkt. Urtesnapsen er høgt premiert. Garden har også skogsområde, og dei nyttar biobrensel til oppvarming og produksjon. Bilete 10 : Mangfaldig foredling av frukt og bær Gohinj Deretter gjekk turen til Gohinj, og austsida av nasjonalparken, der me møtte positiv og kunnskapsrik representant frå parken. Han informerte om strategiar for å kopla lokal mat med turisme, og korleis dei arbeider for å få fleire bønder til å satsa på tradisjonell gardsdrift. Det er mange samarbeidsprosjekt i området, mellom anna arrangementet «White Flower Festival». Nasjonalparken og lokalsamfunnet har også gjort eit omfattande arbeid med å få til betre kollektivtransport inn i det populære og sårbare området ved innsjøen. Me besøkte deretter ei lita gardsbedrift, med produksjon av ost, yoghurt og ulike typar pølser. Dei nyttar tradisjonelt utstyr: koparkar og vedfyring til produksjonen, og osten har fått fleire prisar.

6 Bilete 11: Produksjon på tradisjonelt vis På veg attende til Kranj var me innom ein verna landsby med tradisjonelle bygningar og reiskaper i dei smale gatene. Her har dei hestegard, og arrangerer rideturar i fjella. Vila Podvin I Podvin, nord for Kranj avslutta me ein opplevingsrik dag på den flotte restauranten Vila Podvin, som held til i ein ombygd stall. Her satsar dei på nye oppskrifter frå tradisjonelle råvarer, og serverer førsteklasses restaurantmat. Området har lukkast med samarbeid mellom lokal matproduksjon og reiseliv, og har mange fellesarrangement. Marcela Klofutar eig staden, saman med den velrenommerte kokken Štefelin. Bilete 12: Denne gamle stallen er no gourmet-restaurant Offentleg forvalting Fredagen hadde me møte med lokal offentlig forvaltning i Kranj. Forvaltninga er annleis organisert enn i Noreg. Meir er knytt til regionalt ledd. Gjennom samtalen fann me mange fellestrekk innan næringsutvikling i landbruket i dei to landa. Mange sluttar som bønder og går inn i anna arbeid. Etter møtet var me i lokala til BSC - Regionalna razvojna agencija Gorenjske, der Helena informerte om arbeidet med eit mangfald av satsingar og prosjekt. Landbruksskulen Landbruksskulen, Biotehnical centre, i Naklo, like nord for Kranj har 900 elevar. Dei er fordelt på vidaregåande skule og høgskule, og har mange ulike studieretningar innan landbruk, naturvern og matforedling. Dei har moderne bygningar og eigen gardsbutikk med varer frå skuleproduksjon og frå bønder i området. Heile forretningskonseptet frå produksjon til sal er teken med i undervisninga. Skulen deltek i mange EU-prosjekt og har samarbeid med mellom anna jordbrukskulen på Voss og Hjeltnes hagebrukskule.

7 Bilete 13 : Landbruksskulen, Biotehnical centre Bilete 14: Nuša Žibert ansvarleg for EU-prosjekt på Landbruksskulen Ljubljana Etter at programmet var over, var me ein tur til hovudstaden Ljubljana, der me fekk sjå forretningar og marknader med lokale produkt. Den store utemarknaden Odprta kuhna (ope kjøkken) er open kvar fredag, vår, sommar og haust, og har meir enn førti stasjonar der du kan smaka slovensk og internasjonal mat. Ljubljana er ein flott by, som denne dagen var bada i sol. Bilete 15: OdprtaKuhnai Bilete 16: Mjølkomat Nytteverdi og vegen vidare Ein studietur gjev ny kunnskap og nye perspektiv. Korleis skal dette gje varig nytteverdi? Eit auka samarbeid mellom utdanningsinstitusjonar er gjerne det viktigaste steget vidare. Korleis kan me, i sterkare grad, knyta studentar i dei to landa opp mot kunnskapsdeling gjennom studieturar og praksisplasser på tvers av land.

8 Me trur også at det kan vera interessant å knyta nærare kontakt mellom bygdeutviklingsmiljø i dei to landa. Dette bør gjerast gjennom eigne prosjekt. Dei offentlege aktørane skal leggja til rette for utviklingstiltak, og fungerer i stor grad som kompetansesenter. Det kan vera interessant å delta med kompetanse og rettleiing i prosjekt, der ein har lokalmiljø, institusjonar og bedrifter i ei pådrivarrolle. Ragna Flotve (tekst/bilete)