Tankar om rett og politikk på tingsretten sitt område

Transkript

1 Tankar om rett og politikk på tingsretten sitt område Professor Ernst Nordtveit Eigedomskonferansen 2017 Solstrand

2 Bakgrunn og emne Tingsretten og særleg reglane om fast eigedom eit stabilt rettssystem bygt på lange tradisjonar Eigedomspolitikk er eit sentralt og viktig område som påverkar samfunnsutviklinga, ved at den legg rammene for borgarane sine handlingar og påverkar økonomisk og økologisk utvikling Får ikkje så stor merksemd i det allmenne politiske ordskiftet Likevel viktig også i vår tid. Eigarseksjonar, tomtefeste, finnmarkslov, odelslov, konsesjonslover, vassressurslov og nå matrikkellov er stikkord for viktige spørsmål dei siste tiåra som har hatt store samfunnsmessige verknader. Politikkutforming på dette feltet stiller store krav til innsikt i komplekse prossessar Konstitusjonelle rammer. Grunnlova 97 og 105 SIDE 2

3 Eigedomsretten som institusjon Vår samfunnsform og rettssystem er bygt på privat eigedomsrett og kontraktsfridom Eigedomsretten skaper grunnlaget for arbeidsdeling, marknadssystem og kredittvesen m.m. Svakt definerte eigedomsrett skaper marknadssvikt Klimaproblemet og andre miljøproblem i stor grad eit resultat av marknadssvikt Svaret på marknadssvikt er gjerne reguleringar Kan også vera endringar i eigedomssystemet, men det er meir krevjande, og kanskje ikkje alltid mogeleg. SIDE 3

4 Eigedomsretten og politikken Eigedomsretten sentralt i det politiske ordskiftet i frå slutten av 1800-talet og til slutten av 1900-talet Eigedomsretten omdanna samfunna i den vestlege verda frå litt ut på 1800-talet Frå feudalsystem til privat eigedomsrett. John Locke, Friedrich v. Savigny Naturretten, utviklinga i USA Sosialismens innverknad på diskusjonen Sosialismens fall slutten av 1900-talet SIDE 4

5 Den norske utvikling Eit noko anna utgangspunkt enn resten av Europa Aldri eit feudalt samfunn odelsretten Leiglendingssystem fram til slutten av 1700-talet. Avvikling av leiglendingssystemet i løpet av talet Sjølveigarrørsle i Noreg Frå 1980-talet ei sterk overgang til sjølveigarsystem også for bustader SIDE 5

6 Døme 1: Eigarseksjonslovgjeving Bustadmarknaden dominert av leigetilhøve til fram på talet Framvekst av bustadkooperasjonen. Burettslag. Prisregulering Etablering av eigarseksjonar frå 1960-talet Eigarseksjonslov i Ny lov Sameigepart i bygning med tilhøyrande eksklusiv bruksrett til eit husvære i bygninga Svært omstridd. Forbod mot eigarseksjonar i eksisterande bygningar I Førte til omdanning av bustadmarknade Har ført til formueoppbygging for mange, men også til utstøyting frå bustadmarknaden for nokon SIDE 6

7 Døme 2: Vassressurslova NOU 1994: 12 s : Fleirtalet gjorde framlegg om at grunnvatn skulle eigast av det offentlege. Fleirtalet meinte at det ikkje var avklart at grunnvatnet var underlagt privat eigedomsrett og at lovgjevar stod fritt til å lovfesta at dette skulle eigast av staten, på same måte som ein hadde gjort med petroleumsressursane i Mindretalet meinte det var unaturleg å ha eit anna eigedomsregime for grunnvatn enn for overflatevatn. Støtta seg delvis på Sivillovbokutvalet NOU 1988: 16. Ot.prp. nr. 39 ( ). Her er det gjennom kapitel 13 argumentert for offentleg eigarskap Konklusjonen er privat eigedomsrett. Politisk avgjerd, mot byråkratiet sitt syn SIDE 7

8 Døme 3: Tomtefeste Avtale om leige av rett til grunn for bygging av hus Tomtefestelova av 1975 vart vedteken utan noko særleg politisk strid Utkast til ny tomtefestelov i NOU 1993: 29 Saka hadde fått politisk interesse. Lova av 20. des nr. 106 vart ikkje sett i kraft før i Omfattande endringslov 2. juli 2004 nr. 63. Spørsmålet om regulering av festeavgift og om vilkåra for innløysing av tomta og om festetid og lenging av festet var dei sentrale spørsmåla SIDE 8

9 Tomtefeste framhald: Seint nattemøte med innføring av «40%-regel» begge vegar Rett til lenging av feste til fritidstomter på same vilkår, det vil seia utan auke av festeavgift ut over indeksregulering Høgsterett kom i Rt s til at 40%-regelen kunne føra til resultat i strid med Grunnlova 105. Endring i 2009 (Ot. prp. nr. 42. ( ). Regelen om 30 gonger festeavgift vart endra til 25 gonger, og 40% kunne berre krevjast av grunneigaren. Høgsterett godtok derimot lengingsregelen i 33. EMD kom i dom avsagt 12. juni 2012 til at regelen om rett til lenging av festet på samse vilkår som før, var i strid med EMK P1-1. SIDE 9

10 Tomtefeste framh.: Ny utgreiing NOU 2013: 11, Prop. L 73 ( ) Har leia til endring av 15 med nytt fjerde ledd, med festeavgift fastsett til 2 prosent av tomteverdet (råtomt), med kr indeksregulering som tak. Tomtefestesaka syner at ein politisk har ynskt ei regulering som har støytt mot yttergrensene for inngrep i eigedomsretten etter grunnlov og EMK. SIDE 10

11 Matrikkellova Matrikkellova basert på NOU 1999: 1 Framlegg om å leggja oppmålingsoppgåva til ein autorisert landmålar (dissens) Framlegget var avvist ved lovvedtaket i 2005, som framleis gjorde oppmålingsverksemda til ei kommunal oppgåve, 5a 2. ledd. Motstand frå kommunane Politisk syn på privatisering av tenester spela vel ei rolle Framlegget kom opp att mot slutten av forrige valperiode Høyringsnotat og Prop 148 L Eigedomsoppmåling skal skje som ei profesjonsregulert privat tenesteyting SIDE 11

12 Organisering av UNIVERSITETET I BERGEN eigedomsoppmålinga Ikkje store endringar i materielle reglar Etablering av ei autorisasjonsordning Privat tenesteyting å foreta oppmåling, klarlegging av grenser m.m. Kommunen skal framleis vera matrikkelstyresmakt og godkjenna oppmålinga og føra den inn i matrikkelen SIDE 12

13 Bakgrunn for framlegget Store kvalitetsproblem i oppmålingsverksemda Store prisskilnader Ynskje om oppbygging ein eigedomsforvaltarprofesjon i Noreg Risikoen kan vera inhabilitetsproblem (favorisering av oppdragsgjevar) Problem med tenester over heile landet? Dette ikkje så mykje eit spørsmål om eigedomspolitikk som eit spørsmål om tru på marknadsløysingar og privat tenesteyting SIDE 13

14 Refleksjonar Utforming av eigedomspolitikk krev innsikt i komplekse samanhengar. Ei form for indirekte styring gjennom insentiv og rammevilkår Utvikling av nye eigedomsobjekt: Klimakvoter, karbonlager, fiskekvoter m.m. Klimakrise og folkeauke vil stilla nye krav til eigedomspolitikken nasjonalt og internasjonalt Bruk for ein kunnskapsbasert politikk. Ideologistyrte politiske tiltak har vi mindre bruk for. SIDE 14

15

16