Indre Hordaland jordskifterett. Rettsbok. Sak: Midttun mfl. Avslutta: Rettsutgreiing. Klarlegging av fallrettar

Transkript

1 Indre Hordaland jordskifterett Rettsbok Sak: Midttun mfl. Rettsutgreiing. Klarlegging av fallrettar i Nesthuselvi og Vinsandselvi. Gnr i Voss kommune. Oppstarta: Avslutta:

2 SAKSFØREBUANDE MØTE Rettsmøtedag: Stad: Jordskiftekontoret på Voss - møterommet. Sak nr.: gnr. 235 Midttun mfl. fallrettar Saka gjeld: Krav om rettsutgreiing fallrettar Jordskiftedommar: Vidar Otterstad som tilkalla jordskiftedommar. Protokollførar: Saka er kravd av: Til handsaming: Partar: Jordskiftedommaren. Jan Geir Jensen mfl. 1 Gjennomgang av kravet 2 Konkretisering av kva saka gjeld 3 Vidare arbeid i saka Eigar av gnr. 234/1, Astrid Jorunn Berg, Vikjavegen 401, 5700 VOSS Eigar av gnr. 234/2, Kristi Nesthus, Vikjavegen 439, 5700 VOSS Eigar av gnr. 235/1, Jan Geir Jensen, Vikjavegen 450, 5700 VOSS Eigar av gnr. 235/2, Rune Joanesarson, Vikjavegen 444, 5700 VOSS Eigar av gnr. 236/1, Halle og Sidsel Vinsand, Vikjavegen 485, 5700 VOSS Eigar av gnr. 236/4, Erlend Vinsand, Vikjavegen 504, 5700 VOSS Eigar av gnr. 237/1, Anne Birgitte Roe, Kyrkjelemyra 44, 5300 KLEPPESTØ Eigedomane ligg i Voss kommune. Til stades: Astrid Jorunn Berg. For Kristi Nesthus møtte Knut Geitle med skriftleg fullmakt. Jan Geir Jensen. Rune Joanesarson. Halle Vinsand. Erlend Vinsand. Anne Birgitte Roe saman med Øystein Lohne. På spørsmål hadde ingen merknader til innkallinga til møtet. Jordskiftedommaren gjorde greie for hovudreglane i domstollova Ingen habilitetsmerknader. Jordskiftedommaren gjorde greie for at føremålet med munnleg saksførebuing er å avklare partstilhøva og å få oversyn over kva saka gjeld. Jordskiftedommaren orienterte vidare om kva som er vanleg saksgang i denne typen saker. Vidare orienterte jordskiftedommaren om dei viktigaste lovreglane om eigedomsrett og utnyttingsrett til vassdrag, jf. vassressurslova 13. Partane fekk ordet MIDTTUN-fallrettar gnr. 235 mfl. i Voss Indre Hordaland jordskifterett 1

3 Rekvirenten Jan Geir Jensen gjorde først greie for kravet. Han sa at saka gjeld klarlegging av fallrettane i Nesthuselva og Vinsandselva med tanke på sams utnytting til kraftproduksjon. Mest truleg vert elvane bygt ut i eit prosjekt der vatn frå begge vassdraga vert ført til eit felles inntak med kraftstasjon nede ved Vangsvatnet, der mogleg plassering kan vere mellom utløpa til dei to elvane. Pr. no er det ikkje kjent om det føreligg nokon tvist om fallrettane, men på enkelte strekningar kan det vere uvisse, så det kan vere greitt med rettsutgreiing. Og vidare må det settast opp andelsfordeling mellom partane. Astrid Jorunn Berg sa at garden Nesthus ikkje har felles rettar med dei andre gardane som er med i denne saka. Gnr. 234/1 har kvernhus og sag på søre sida av Nesthuselva, nedanfor vegen. Rune Joanesarson peika på at det er ein feil på dei nye karta. Etter utmarksjordskiftet fekk gnr. 235/2 teig inn til Vinsandselva, på søre sida av elva. Vidare peika han på at før innmarksjordskiftet åtte gnr. 235/2 eit stykke lenger opp langs nordre sida av Vinsandselva enn etter jordskiftet. Anne Birgitte Roe at gnr. 237/1 har rett til å ta vatn frå Vinsandselva, og ho synte i så måte til jordskiftesak 6/1966. * * * * * Jordskiftedommaren gjorde merksam på at det er partane sitt ansvar å skaffe fram dokument og andre bevis. I innkallinga til neste møte i saka vert sett frist for innsending av dokumentasjon, vanlegvis dagar før møtet. Partane leverte inn ein del utskrifter av tidlegare utskiftings-/jordskiftesaker. Desse vert å tilføre dokumentlista, og partane vil får tilsendt kopi. Det vart elles avtala at jordskiftedommaren skal gå gjennom dei dokumenta som no føreligg i saka og merkje det som kan ha med vassdrag og vassdragsrettar å gjere. Jordskifteretten vil den samanhengen ikkje gjere vurderingar om fallrettane. Den vidare framdrifta av saka vart drøfta. Innkalling til neste møte blir send i vanleg brev med minst éi vekes varsel, jf. jordskiftelova 14. Neste rettsmøte i saka vart avtalt til 29. september 2011, ev. med framhald neste dag. Utskrift av rettsboka blir send til partane i vanleg brev. Møtet varde frå kl til ca kl Knut Geitle gjekk frå møtet ca kl Rettsmøtet slutt. Voss, Vidar Otterstad (sign.) MIDTTUN-fallrettar gnr. 235 mfl. i Voss Indre Hordaland jordskifterett 2

4 RETTSMØTE Rettsmøtedag: Stad: Møterommet, jordskiftekontoret på Voss. Sak nr.: MIDTTUN-fallrettar gnr. 235 mfl. Saka gjeld: Krav om rettsutgreiing - fallrettar. Jordskiftedommar: Vidar Otterstad, som tilkalla jordskiftedommar. Protokollførar: Saka er kravd av: Rettsstyraren. Jan Geir Jensen mfl. Til handsaming: 1 Hovudforhandling - klarlegging av fallrettar. Partar: Eigar av gnr. 234/1, Astrid Jorunn Berg, Vikjavegen 401, 5700 VOSS Eigar av gnr. 234/2, Kristi Nesthus, Vikjavegen 439, 5700 VOSS Eigar av gnr. 235/1, Jan Geir Jensen, Vikjavegen 450, 5700 VOSS Eigar av gnr. 235/2, Rune Joanesarson, Vikjavegen 444, 5700 VOSS Eigar av gnr. 236/1, Halle og Sidsel Vinsand, Vikjavegen 485, 5700 VOSS Eigar av gnr. 236/4, Erlend Vinsand, Vikjavegen 504, 5700 VOSS Eigar av gnr. 237/1, Anne Birgitte Roe, Kyrkjelemyra 44, 5300 KLEPPESTØ Eigedomane ligg i Voss kommune. Til stades: Astrid Jorunn Berg. For Kristi Nesthus møtte Knut Geitle med skriftleg fullmakt. Jan Geir Jensen. Rune Joanesarson. Halle Vinsand. Erlend Vinsand. For Anne Birgitte Roe møtte Øystein Lohne. Dei andre partane var lovleg innkalla, men møtte ikkje. Ingen merknader til innkallinga til dagens møte, og heller ingen habilitetsmerknader. Parten fekk ordet. Først rekvirenten Jan Geir Jensen, deretter dei andre partane etter stigande gnr./bnr. Alle frammøtte partar hadde ordet minst ein gong. Det vart ikkje avdekka tvistar om fallrettstilhøva. Partane ynskjer at jordskifteretten greier ut fallrettstilhøva ut frå den føreliggjande dokumentasjonen. Jan Geir Jensen sa eksakt plassering av inntak og kraftstasjon for eit ev. kraftverk ikkje er endeleg fastlagt. Området saka gjeld, er då frå Vangsvatnet oppover til den sams stølsmarka, både for Nesthuselva og Vinsandselva. Endeleg andelsfordeling for fallrettane kan ikkje fastleggast før plasseringa har vorte bestemt, og han bad difor om at den delen av saka som gjeld slik andelsfordeling vert utsett MIDTTUN-fallrettar gnr. 235 mfl. i Voss Indre Hordaland jordskifterett 3

5 Det vart halde synfaring slik: Først langs Vinsandselva frå eit stykke nedanfor fylkesvegbrua oppover til grensa mellom inn- og utmark, herifrå over til Nesthuselva og nedover langs denne til nedom fylkesvegbrua. Undervegs vart fordeling av vatn mellom ulike løp der det er holmar i vassdraga drøfta og vurdert. Rettsmøtet vart avslutta etter synfaringa. Rettsmøtet slutt. Voss, Vidar Otterstad (sign.) MIDTTUN-fallrettar gnr. 235 mfl. i Voss Indre Hordaland jordskifterett 4

6 RETTSMØTE Møtedag: kl Stad: På møterom i Voss tinghus, Vossevangen. Sak nr.: MIDTTUN-fallrettar gnr. 235 mfl. Saka gjeld: Krav om rettsutgreiing - fallrettar. Jordskiftedommar: Tilkalla jordskiftedommar Vidar Otterstad, som einedommar etter jordskiftelova 9 andre ledd.. Protokollførar: Saka er kravd av: Til handsaming: Partar: Jordskiftedommaren. Jan Geir Jensen mfl. Behandling av tilhøvet til oppsitjarane på gnr. 238 Dagestad. Eigar av gnr. 234/1, Astrid Jorunn Berg, Vikjavegen 401, 5700 VOSS Eigar av gnr. 234/2, Kristi Nesthus, Vikjavegen 439, 5700 VOSS Eigar av gnr. 235/1, Jan Geir Jensen, Vikjavegen 450, 5700 VOSS Eigar av gnr. 235/2, Rune Joanesarson, Vikjavegen 444, 5700 VOSS Eigar av gnr. 236/1, Halle og Sidsel Vinsand, Vikjavegen 485, 5700 VOSS Eigar av gnr. 236/4, Erlend Vinsand, Vikjavegen 504, 5700 VOSS Eigar av gnr. 237/1, Anne Birgitte Roe, Kyrkjelemyra 44, 5300 KLEPPESTØ Eigar av gnr. 238/1, Knut Dagestad, Vikjavegen 654, 5700 VOSS Eigar av gnr. 238/2, Ingrid Rolland, Vikjavegen 676, 5700 VOSS Eigar av gnr. 238/3, Rognald Dagestad, Vikjavegen 660, 5700 VOSS Eigar av gnr. 238/4, Arvid Jordalen, Vikjavegen 696, 5700 VOSS Eigedomane ligg i Voss kommune. Til stades: Astrid Jorunn Berg. Kristi Nesthus. Jan Geir Jensen. Rune Joanesarson. Halle Vinsand. Sissel Vinsand. Erlend Vinsand. Knut Dagestad. Ingrid Rolland. Ronald Dagestad. Arvid Jordalen. Dei andre partane var lovleg innkalla, men møtte ikkje. På spørsmål ingen merknader til innkallinga og heller ingen habilitetsmerknader. Til dette møtet har oppsitjarane på gnr. 238 Dagestad fått innkalling, for å gjere klart om dei gjer gjeldande å ha del i vassdragsrettar i dei to vassdraga denne saka gjeld. Partane fekk ordet. Følgjande partar hadde ordet ein eller fleire gonger: Ingrid Dagestad Rolland, Knut Dagestad, Rognald Dagestad, Arvid Jordalen, Astrid Jorunn MIDTTUN-fallrettar gnr. 235 mfl. i Voss Indre Hordaland jordskifterett 5

7 Berg, Kristi Nesthus, Jan Geir Jensen, Rune Joansarson, Halle Vinsand og Sissel Vinsand. Partane fekk høve til å stille kvarandre spørsmål. Partane på gnr. 235 Middtun og gnr. 236 Vinsand la ned slik påstand: Fallrettane på nordsida av Nesthuselva og begge sider av Vinsandselva mellom innmarka og stølssameiga tilhøyrer bruka under gnr. 235, gnr. 236 og gnr. 237 etter dei teigar som var før jordskiftesak 4/1959, avslutta Partane på gnr. 238 Dagestad la ned slik påstand: Gnr. 238 Dagestad har fallrettar i tidlegare felles utmark for gnr i Vinsandselva og for nordsida av Nesthuselva, med andel etter skyld. Rettsmøtet slutt. Voss, Vidar Otterstad (sign.) MIDTTUN-fallrettar gnr. 235 mfl. i Voss Indre Hordaland jordskifterett 6

8 DOM Møtedag: Stad: Jordskiftekontoret i Førde i. Sak nr.: MIDTTUN-fallrettar gnr. 235 mfl. Saka gjeld: Krav om grensegang rettsutgreiing - fallrettar. Jordskiftedommar: Vidar Otterstad, som tilkalla jordskiftedommar. Protokollførar: Saka er kravd av: Til handsaming: Partar: Jordskiftedommaren. Jan Geir Jensen mfl. Avseiing av dom. Eigar av gnr. 234/1, Astrid Jorunn Berg, Vikjavegen 401, 5700 VOSS Eigar av gnr. 234/2, Kristi Nesthus, Vikjavegen 439, 5700 VOSS Eigar av gnr. 235/1, Jan Geir Jensen, Vikjavegen 450, 5700 VOSS Eigar av gnr. 235/2, Rune Joanesarson, Vikjavegen 444, 5700 VOSS Eigar av gnr. 236/1, Halle og Sidsel Vinsand, Vikjavegen 485, 5700 VOSS Eigar av gnr. 236/4, Erlend Vinsand, Vikjavegen 504, 5700 VOSS Eigar av gnr. 237/1, Anne Birgitte Roe, Kyrkjelemyra 44, 5300 KLEPPESTØ Eigar av gnr. 238/1, Knut Dagestad, Vikjavegen 654, 5700 VOSS Eigar av gnr. 238/2, Ingrid Rolland, Vikjavegen 676, 5700 VOSS Eigar av gnr. 238/3, Rognald Dagestad, Vikjavegen 660, 5700 VOSS Eigar av gnr. 238/4, Arvid Jordalen, Vikjavegen 696, 5700 VOSS Eigedomane ligg i Voss kommune. Til stades: Ingen utanom jordskiftedommaren. Partane ikkje innkalla til møtet, jf. jordskiftelova 22 andre ledd tredje punktum. Jordskifteretten sa slik dom: Saka gjeld klarlegging av fallrettar. Jan Geir Jensen, saman med fire andre grunneigarar på gnr. 234 Nesthus, gnr. 235 Midttun, gnr. 236 Vinsand og gnr. 237 Roe, alle i Voss kommune, kravde den 16. februar 2007 sak for jordskifteretten for å få klarlagt fallrettane i dei to vassdraga Nesthuselva og Vinsandselva. Kravet gjeld elvestrekningane frå Vangsvatnet oppover til felles stølsmark, og det omfattar både innmarks- og utmarkstrekningar. Inne i kravet ligg og oppsetting av MIDTTUN-fallrettar gnr. 235 mfl. i Voss Indre Hordaland jordskifterett 7

9 andelsfordeling mellom fallrettseigarane. Gardane Nesthus, Midttun, Vinsand og Roe ligg på vestsida av Vangsvatnet, nokre kilometer i luftline nordvest for Vossevangen. På dei elvestrekningane som er aktuelle i denne saka, renn dei to vassdraga på mestedelen nokolunde parallelt med ein avstand seg i mellom på +/- 400 meter, før dei nærmar seg kvarandre ned mot Vangsvatnet der dei renn ut med ein innbyrdes avstand på ca. 150 meter. Nesthuselva ligg lengst sør av dei to vassdraga. Planar om småkraftutbygging er bakgrunnen for saka. Aktuell utbyggingsstrekning er frå Vangsvatnet, knapt 50 moh., oppover til kote ca. 400 moh., om lag i høgde med Vetlestølsmyri. Etter det som er opplyst i saka, er det mest aktuelt med ei samla utbygging der ein samlar vatnet frå dei to vassdraga til eit felles inntak for tilløpsrøyret til kraftstasjonen, som er tenkt plassert nede ved Vangsvatnet. Garden Nesthus ligg lengst sør av dei aktuelle gardane, avgrensa av Nesthuselva i nord og nordvest. På denne garden er det to bruk. Etter det som er opplyst, har Nesthus ikkje rettar på den motsette sida av Nesthuselva på den strekninga som er aktuell for utbygging, og dei andre gardane har heller ikkje rettar på Nesthussida av elva. Sentralt i denne saka er kva for konsekvensar spesielt fem ulike jordskiftesaker i området inntil dei to vassdraga har hatt for fallrettane. Desse sakene er: 1. Innmarksjordskifte på gnr. 234 Nesthus, avslutta i Innmarksutskiftinga på gnr. 235 Midttun og gnr. 236 Vinsand, avslutta i Nytt innmarksjordskifte på gnr. 235 Midttun og gnr. 236 Vinsand, avslutta i Jordskifte over heimeutmarka til gnr. 234 Nesthus, avslutta som sak nr. 1/1956 i 1966, etter felles behandling med sak 4/1959 (sjå pkt. 5 nedanfor) for alt med unntak av fremmingsvedtaket. 5. Jordskifte over heimeutmarka til gnr. 235 Midttun, gnr. 236 Vinsand og gnr. 237 Roe, avslutta i 1966, etter felles behandling med sak 1/1956 nemnt under pkt. 4 ovanfor. Særleg om desse jordskifta: På Nesthus vart eit innmarksjordskifte avslutta i I eit særskilt avsnitt om "Nesthuselva" i jordskifteprotokollen står m.a.: "Nedanfor vegen rår kvart av bruka på Nesthus for elva som drivkraft ved bruka sine tilstøytande teigar. Ovafor vegen er elva som drivkraft felles med ein lik del på kvar av bnr. 1 og 2 i den mon Nesthus rår for fallet. Tufter til utnyttinga av drivkrafta og veg fram til dei kan krevjast avstått etter takst." Lenger framme i same protokollen, til sist under skildringa av skiftefeltet sine yttergrenser, står følgjande: "Frå endepunktet av den her skrevne grensa mot utmarka og nedover til Vangsvatnet er det Nesthuselva som danar grensa mot gnr. 235, Midttun. Om to små holmar i denne elva som høyrer Midttun til, viser ein til kartet." Utmarka på Nesthus vart skifta i 1966, samstundes med utmarksjordskiftet på Midttun, Vinsand og Roe. Det var då to saker som var sameina til felles behandling, der eine saka MIDTTUN-fallrettar gnr. 235 mfl. i Voss Indre Hordaland jordskifterett 8

10 gjaldt Nesthus åleine og den andre saka omfatta dei tre andre gardane. Om dette står det til sist i rettsboka: "Sak nr. 1/1956 Nesthus utmark og sak nr. 4/1959, Midttun-Vinsand-Roe utmark har etter vedtak i jordskifteretten og med samtykke frå partane vore handsama som ei sak. Når det gjeld anke, herunder gjennomsyn av jordskiftet, skal kvart saksnummer handsamast kvar for seg." Sak nr. 1/1956 Nesthus vart opna og fremma før sak nr. 4/1959 Midttun, Vinsand og Roe vart kravd, og i rettsboka frå møte den 20. juni 1956 står m.a. følgjande: "Beite og grunn ligg i sameiga mellom bruka på Nesthus. Skogen er som ovafor nemnd for ein del sereiga og for ein del sameiga." I det same møtet vart det så gjort vedtak om å fremme utmarksjordskifte på Nesthus. Kravet i sak nr. 4/1959 omfatta i utgangspunktet også gnr. 238 Dagestad, men eigarane der protesterte mot å verte innlemma i jordskiftet. Etter sameininga av sak 1/1956 og sak 4/1959 til felles behandling, vart det i rettsmøte 26. august 1963 inngått slik: "Semja Me underskrivne eigarar av gnr. 234, bnr. 1 og 2, gnr. 235, bnr. 1 og 2, gnr. 236, bnr. 1 og 4, gnr. 237, bnr. 1, gnr. 238, bnr. 1, 2, 3 og 4 er i dag samde om at grunn og beite skal følgja kvart bruk sine skogteigar i utmarka slik at kvart bruk har sine skogteigar til full sereige. Sameigeteigar skal skiftast etter smørskylda eller eldste skylda på vedkomande bruk. Denne semja rører ikkje ved beiterettar som kviler på feltet. Slike rettar skal avløysast i samsvar med heimelsdokumenta til vedkomande bruk. Fjellsameiga under gardane Midttun-Vinsand-Roe-Dagestad er halde utanfor semja og ligg som før i full sameige mellom bruka. I utmarksområdet under Midttun-Vinsand-Roe- Dagestad som med semja ovanfor er skifta til full eiga er me samde om at me i 10 ti år, rekna frå i dag, skal beita med sau, hest og storfe. Kvar eigar kan likevel gjerda inn områder av si mark som han vil freda for skogreising. Etter tiårsbolken gjeld beiteavtalen til den vert oppsagt med eit års varsel." Eigarane på gnr. 238 Dagestad protesterte mot å verte innlemma i jordskiftesaka. I orskurd sagt i møtet 26. august 1963 vart saka fremma for gnr. 235 og gnr. 236, og det vart samstundes teke atterhald om å ta gnr. 237 Roe med i jordskiftet på eit seinare tidspunkt. Spesielt om gnr. 238 Dagestad står det i orskurden: "Etter at sameiga er oppløyst, kan retten ikkje sjå at det er lovleg høve til å dra Dagestad med i skiftet mot eigarane sin protest." Den vidare behandlinga av utmarksjordskiftet viser at gnr. 237 Roe vart teken med i skiftet. I rettsmøte , der temaa i første rekkje var drøfting av skogoppgjer, gjerdehald og vegar, vart og protokollert følgjande: "Jakt og fangst var partane samde om måtte liggja i sameiga, det same galt moglege MIDTTUN-fallrettar gnr. 235 mfl. i Voss Indre Hordaland jordskifterett 9

11 fallrettar i elvane." Avslutningsvis i jordskifterettsboka frå 1966-jordskiftet står det først følgjande om jakt og fangst: "I medhald av lov om viltstellet, jakt og fangst av 14. des vert det fastsett at retten til jakt og fangst i skiftefeltet skal vera felles for lotteigarane." Og vidare om vatn og vassrettar: "1. Vass- og fallrettane i skiftefeltet er ikkje endra ved dette jordskiftet, og fylgjer eigedomane som før skiftet. 2. ( )" Innmarksjordskiftet på Midttun og Vinsand vart avslutta 1. juni Skiftefeltet grensa til Nesthuselva i sør og søraust, og Vinsandselva, den delen som renn på innmark, låg inne i skiftefeltet. I rettsboka er teken inn eit eige avsnitt om Nesthuselva og Vinsandselva. Her går m.a. fram at det var noko usemje mellom eigaren av gnr. 234/2 Olav Nesthus og eigaren av gnr. 235/2 Nils Midttun om grensa langs Nesthuselva, då Olav Nesthus meinte at heile elva tilhøyrde Nesthus. Utan at det tilsynelatande vart teka noka formell avgjerd i spørsmålet, la jordskifteretten etter ei kort drøfting til grunn at grensa følgjer djupålen i elva. Vidare står skrive: "Eigedomsretten til vassfalla i Nesthuselva og Vinsandselva er ikkje brigda av jordskiftet, og skal vera som før." Innmarksutskiftinga før 1956-uskiftinga på Midttun og Vinsand vart avslutta i I store trekk var skiftefelta både i 1878 og i 1956 samanfallande utskiftinga seier ikkje noko generelt om rettar til vatn og vassdrag, men det vart tekne enkelte særskilte avgjerder om rettar til kvernhus og vasstak, og det vart og inngått forlik om betaling av "Afgift" for tomt til stampehus, vassfall m.m. ved og i Vinsandselva. Oppsitjarane på gnr. 238 Dagestad var i utgangspunktet ikkje oppført som partar i noverande sak. På bakgrunn av semja, som viser at det i utgangspunktet var ei eller anna form for sameige eller sambruk mellom gnr , og avsluttingsbestemmelsane i jordskiftet, tok jordskifteretten i brev kontakt med grunneigarane på Dagestad. I brevet står m.a.: "Partane på gnr i noverande sak har lagt til grunn at det er dei som eig fallrettane langs vestsida av Nesthuselva og på begge sider av Vinsandselva for dei utmarksstrekningar denne saka gjeld. Dersom oppsitjarane på Dagestad har merknader til dette, må jordskifteretten få tilbakemelding innan 1. september 2012." I svarbrevbrevet gjer dei fire oppsitjarane på Dagestad gjeldane at dei har fallrettar i dei to vassdraga. På denne bakgrunnen var desse oppsitjarane saman med partane på gnr innkalla til rettsmøte i saka Det vesentlege av det partane gjer gjeldande: Oppsitjarane på gnr. 238 Dagestad: Dei ynskjer avklaring av fallrettstilhøva i utmarka i høve til semja og dei andre avgjerdene som vart tekne i 1966-jordskiftet. Dei var ikkje klar over dette dokumentet før dei fekk det tilsendt frå jordskifteretten, og dei hadde heller ikkje tenkt på fallrettar i dei to aktuelle MIDTTUN-fallrettar gnr. 235 mfl. i Voss Indre Hordaland jordskifterett 10

12 vassdraga før dei fekk nyss om planane for utbygging. Viss det er slik at dei delane av vassdraga som ligg i utmark, var sameige mellom gnr før 1966-jordskiftet, vil Dagestad ikkje gje avkall på desse rettane. Oppsitjarane på Dagestad la ned slik påstand: Gnr. 238 Dagestad har fallrettar i tidlegare felles utmark for gnr i Vinsandselva og for nordsida av Nesthuselva, med andel etter skyld. Oppsitjarane på gnr. 235 Midttun og gnr. 236 Vinsand: Kravet om fallrettar frå oppsitjarane på Dagestad kom overraskande. På Midttun og Vinsand er oppfatninga at det aldri har vore ei stor sameige med Dagestad i heimeutmarka. Var det ei slik "storsameige" i heimeutmarka, hadde det t.d. ikkje vore nødvendig å skilje denne sameiga frå stølssameiga, som er sams for gnr Kartet frå innmarksjordskiftet avslutta i 1878 viser at skiftefeltet grensa til Midttun og Vinsand si utmark. Her var ikkje Dagestad nemnt. Kravet i sak 4/1959 (1966-jordskiftet) viser at det berre var beitet som var felles mellom gnr Elles seier kravet at dei ulike gardane har kvar sine teigar. Men var det i utgangspunktet sameige, så vart den uansett fullstendig avvikla ved semja i Dette går m.a. klart fram på den måten at oppsitjarane på Dagestad ikkje vart innkalla til dei seinare rettsmøta i 1966-saka. Oppsitjarane på gnr. 235 Midttun og gnr. 236 Vinsand la ned slik påstand: Fallrettane på nordsida av Nesthuselva og begge sider av Vinsandselva mellom innmark og stølssameiga tilhøyrer bruka under gnr. 235, 236 og 237 etter dei teigar som var før jordskiftesak 4/1959, avslutta Gnr. 238 sin påstand vert forkasta. Oppsitjarane på gnr. 234 Nesthus: Dei har i utgangspunktet ikkje synspunkt på det som gjeld tilhøvet mellom oppsitjarane på gnr. 238 Dagestad og oppsitjarane på gnr Dei viser til det som står om fallrettar i jordskiftedokumenta som gjeld Nesthus, og jordskifteretten må følgje gjeldande reglar og praksis når det gjeld klarlegging av desse rettane for Nesthus sin del. Eigaren av gnr. 237/1 Roe har ikkje gitt uttrykk for noko bestemt syn kva gjeld fallrettar. Jordskifteretten sine vurderingar: Hovudregelen om eigedomsrett til og utnytting av vassdrag går fram av vassressurslova 13 første og andre ledd. Her står: Vassdrag tilhører eieren av den grunn det dekker, hvis ikke annet følger av særlige rettsforhold. Når et vassdrag helt eller delvis ligger i sameie, gjelder regler i lov 18. juni 1965 nr. 6 om sameige for forholdet mellom sameierne. Eierne på hver side av et vassdrag har lik rett til utnytting av vannkraften, om ikke annet følger av særskilt rettsgrunnlag MIDTTUN-fallrettar gnr. 235 mfl. i Voss Indre Hordaland jordskifterett 11

13 Grenser mellom eigedomar som ligg på kvar si side av eit vassdrag er regulert i vassdragslova 2, som lyder slik: "Når elv eller bekk danner skillet mellom eiendommer, skal grensen gå etter djupålen i vassfaret, hvis ikke annet følger av særlig hjemmel." Som det går fram av begge desse lovtekstane, kan særskilt rettsgrunnlag gi unntak frå hovudregelen. Fråvik frå hovudregelen krev som regel klår og eintydig dokumentasjon. Slik dokumentasjon kan t.d. vere opplysningar i skyldskifte/skylddelingsforretningar, jordskifte/utskifting eller fast og langvarig bruk i strid med hovudregelen. I den konkrete vurderinga av fallrettstilhøva, går jordskifteretten først inn på tilhøvet til gnr. 238 Dagestad. Deretter vurderer jordskifteretten fallrettstilhøva i Nesthuselva, så Vinsandselva. Tilhøvet til gnr. 238 Dagestad: Partane på gnr. 238 Dagestad gjer gjeldande at dei på bakgrunn av tidlegare sameige mellom gnr i heimeutmarka har fallrettar i Nesthuselva og Vinsandselva. Dei viser i så måte til at sameiga først vart oppløyst ved semja i 1963, og vidare til avgjerda om at fallrettane i skiftefeltet ikkje vart endra ved jordskiftet avslutta i Elles viser dei til at jakta vert utøvd i fellesskap mellom gnr Det sentrale dokumentet i dette spørsmålet er jordskiftet over heimeutmarka på gnr , avslutta i I dette jordskiftet vart den omtala semja inngått og protokollert, og det er avslutningsvis i jordskiftet og teke inn formuleringar om vass- og fallrettar, og i tillegg til det også om rettar til jakt og fangst. Også oppsitjarane på gnr. 234 Nesthus var partar i semja, men behandlinga av garden Nesthus i jordskiftet avslutta i 1966 viser at heimeutmarka var ei eiga sameige mellom dei to bruka der åleine. Oppsitjarane på Nesthus er såleis ikkje involvert i tvisten med Dagestad. Ved tolking av avtalar er det vanleg å vurdere avtalens ordlyd, samanhengen avtalen er inngått i, og også korleis avtalepartane har innretta seg i tida etter inngåinga av avtalen. Jordskifteretten legg til grunn at heimeutmarka låg i grunnsameige mellom gnr før semja vart inngått , og med skogen delt i bruksrettsteigar. I og med semja vart skogteigane gjort om til eigedomsteigar. Særleg formuleringa om at "grunn og beite skal følgje kvart bruk sine skogteigar til full sereiga" (understrekinga gjort her), er avgjerande for denne vurderinga. Dersom det var slik, som partane på gnr. 235 og gnr. 236 er inne på, at det berre var beitet som låg felles før semja, og at grunneigedomsretten også før semja følgde skogteigane, hadde formuleringane i semja venteleg spegla den rettssituasjon. Var det avtalepartane sin føresetnad at grunnen var delt alt før semja, hadde det ikkje vore nødvendig å ta med i semja at også grunnen skulle følgje skogteigane. Jordskifteretten viser og til det som avslutningsvis i 1966-jordskiftet vart bestemt om at jakt og fangst i skiftefeltet skulle vere felles for lotteigarane. Jakt og fangst er utnyttingsrettar som normalt følgjer grunneigedomsretten. Var ikkje desse rettane felles før jordskiftet, kunne desse rettane vanskeleg gjerast felles etter jordskiftet, særleg på grunn av manglande lovheimel til å stifte slike nye fellesskap i jordskifte. Etter lov om viltstell, jakt og fangst av andre ledd andre punktum var det i samband med jordskifte berre høve til å bestemme at jaktretten "helt eller delvis skal forbli felles" (understrekinga gjort her). Så langt MIDTTUN-fallrettar gnr. 235 mfl. i Voss Indre Hordaland jordskifterett 12

14 jordskifteretten kan sjå, er det ikkje dokumentert at det for jakt og fangst fanst noko særskilt rettsgrunnlag i dette området. Og vidare er det heller ikkje framlagt dokumentasjon som viser at t.d. Dagestad hadde si eiga grunnsameige fram til semja vart inngått. Eitt vesentleg føremål med semja synest vere å løyse Dagestad ut or jordskiftet. Oppsitjarane på Dagestad ynskte ikkje jordskifte. Når skogteigane ved semja vart gjort om til eigedomsteigar, og når desse eigedomsteigane dessutan ikkje på noko vis var ulaglege, kunne bruka på Dagestad lett takast ut. Spørsmålet blir etter dette om Dagestad likevel sit att med "restrettar" av noko slag i jordskiftefeltet på gnr , m.a. i form av fallrettar i dei vassdraga som låg i skiftefeltet. Fallrettar tilhøyrer normalt grunneigar, jf. vassressurslova 13. Når grunn som grensar til vassdrag skifter eigar, er hovudregelen at vassdragsrettane også følgjer med. Dette skjer ved jordskifte om anna ikkje vert presisert, og det skjer også ved privatrettslege avtaleslutningar som ved avhending av grunn, også der om anna ikkje vert avtala, jf. avhendingslova 3-6a. Jordskifteretten meiner det same må leggjast til grunn i dette tilfellet, nemleg at semja og omfatta dei rettane og utnyttingsmåtane som normalt følgjer grunneigedomsretten, sjølv om desse rettane eller utnyttingsmåtane ikkje er spesifikt nemnde i semja. Etter rettspraksis må det setjast krav til klår dokumentasjon om det er meint å gjere unntak frå ein hovudregel som dette. Jordskifteretten finn at det ikkje er godtgjort slik dokumentasjon i dette tilfellet. Jordskifteretten vil leggje til at det i eit tilfelle som dette, når Dagestad gjennom semja "trekte seg ut av" fellesskapen for å unngå å ta del i eit jordskifte, ikkje virkar sannsynleg at det skulle ligge att fellesrettar av noko slag. I tillegg til i semja, finn ein to andre stader i rettsboka frå rettsmøtet att formuleringar som syner at sameiga er oppløyst. Første staden er der Nils Vinsand trekkjer kravet med omsyn på Dagestad, "då sameiga med denne garden er oppløyst". Og andre staden er i orskurden om fremming av saka. Fallrettar er ikkje nemnt på dette stadiet, men det var vel kjent at det rann vassdrag i det området som semja gjaldt, og det hadde då vore lett å ta inn eit unntak om dette. At det etter det som er skrive om oppløysinga av sameiga med Dagestad, framleis skulle ligge att "restar" av sameiga, finn jordskifteretten ikkje godtgjort. Jordskifteretten legg ikkje vekt på at jakta vert utøvd i eit fellesskap der også oppsitjarane på Dagestad er med. Jaktvald vert ofte organisert på tvers av eigedomar som ikkje har fellesskap av noko slag. Dette vert m.a. gjort for å få til høvelege jaktvald i arealstorleik og med omsyn på god jaktforvaltning. Jordskifteretten viser og til at Dagestad har stølssameige saman med gnr , og at det kan vere tenleg å sjå både heimeutmarka og stølssameiga i samanheng når det gjeld jaktutøvinga. Etter dette vert konklusjonen at oppsitjarane på gnr. 238 Dagestad ikkje har del i fallrettar i Nesthuselva og Vindsandselva. Fallrettane i Nesthuselva: Når det gjeld Nesthuselva, vurderer jordskifteretten først rettstilhøva på sør- og søraustsida av vassdraget, dvs. på gnr. 234 Nesthus, og deretter tilhøva på motsett sida av vassdraget. Sør- og søraustsida: Nesthus innmark. På innmark dannar Nesthuselva grense mellom gnr. 234 Nesthus og gnr. 235 Midttun, frå Vangsvatnet oppover til pkt. 13 på jordskiftekartet. På Nesthus innmark MIDTTUN-fallrettar gnr. 235 mfl. i Voss Indre Hordaland jordskifterett 13

15 vart eit jordskifte avslutta i På same måten som det vart lagt til grunn i jordskiftet på Midttun og Vinsand, legg jordskifteretten til grunn at Nesthus i samsvar med hovudregelen i vassressurslova 13 eig til djupålen i elva og ikkje lenger enn det. Ut frå dette disponerer garden Nesthus fallrettane på si side av Nesthuselva. Det er ikkje lagt fram dokumentasjon som tyder på andre fallrettstilhøve mellom dei to sidene av vassdraget enn dei som følgjer av hovudregelen. Internt på Nesthus, dvs. i tilhøvet mellom bnr. 1 og bnr. 2, er det i 1946-jordskiftet teke særskilt avgjerd om "elva som drivkraft". Det vart då bestemt at nedanfor brua skulle drivkrafta høyre til den enkelte teig. Jordskifteretten forstår dette slik at drivkrafta skulle tilhøyre teigane fullt ut. Dette er i samsvar med hovudregelen. Etter jordskifteretten sitt syn, må uttrykket "elva som drivkraft" også dekke elektrisk kraftproduksjon, jf. "utnytting av vannkraften" som er ordlyden i vassressurslova 13 andre ledd. Det kan ikkje vere tvil om at det det sistnemnde uttrykket også dekker produksjon av elektrisk kraft. Dette betyr at nedanfor brua eig bnr. 1 og bnr. 2 fallrettane for kvar sine teigar; bnr. 2 frå vatnet opp til pkt. 17 på jordskiftekartet, og bnr. 1 frå pkt. 17 opp til brua. Ovanfor brua, men framleis på den elvestrekninga som er på innmark, vart det i jordskiftet bestemt ei anna fordeling enn den som følgjer av hovudregelen. Langs denne elvestrekninga var det berre gnr. 234/2 som fekk teig etter 1946-jordskiftet. Men her seier rettsboka for 1946-jordskiftet at drivkrafta er felles, med like stor del på kvar. Med denne bestemmelsen, føreligg det her eit klart unntak frå hovudregelen. På innmark frå brua og opp til pkt. 13 på jordskiftekartet, i grensa mellom inn- og utmark, er fallretten såleis felles mellom gnr. 234/1 og gnr. 234/2, med eit partshøve på 50 % på kvar. Det er ikkje framlagt dokumentasjon på at det i tida etter 1946-jordskiftet har skjedd noko som endrar fallrettstilhøva mellom dei to eigedomane. Nesthus utmark. Heimeutmarka på Nesthus strekkjer seg frå pkt. 13 på jordskiftekartet oppover til grensa mot stølsmarka. Før jordskiftet av heimeutmarka avslutta i 1966 var utmarka felles mellom dei to bruka på Nesthus. Dette går greitt fram av rettsboka frå møtet 20. juni 1958, der det m.a. heiter at grunn og beite før skiftet var felles, medan kvart bruk stort sett hadde kvar sine skogteigar. Det må leggjast til grunn at skogteigane var særlege bruksrettar på sameigemark, slik som vanleg var på Vestlandet frå gammalt av før jordskifta si tid. Når det ikkje finst opplysingar om noko anna, som i dette tilfellet, følgjer fallrettane eigedomsretten til grunnen. Grunneigarane på Nesthus var partar i semja som vart gått inn i den sameinte behandlinga av utmarksjordskifta på Nesthus og på Midttun, Vinsand og Roe. Også grunneigarane på Dagestad tok del i semja, men dei var ikkje med i jordskiftet etterpå. I semja vart det avtala at skogteigane vart gjort om til eigedomsteigar, eller som det står i semja, til "full særeige". Til slutt i 1966-jordskiftet, under kapittel "VIII Vatn og vassrettar", går det fram at "vass- og fallrettane" vart haldne utanfor jordskiftet og følgjer eigedomane som "før skiftet". Spørsmålet vert då kva som er "før skiftet". Jordskifteretten har kome til at det med "før skiftet" er eigedoms- og bruksrettstilhøva på det tidspunktet då saka var fremma. Det er tilhøva på fremmingstidspunktet som til vanleg er avgjerande for vurderingane i spørsmålet MIDTTUN-fallrettar gnr. 235 mfl. i Voss Indre Hordaland jordskifterett 14

16 om vilkåra for jordskifte er oppfylt eller ikkje. For Nesthus sitt vedkomande vart saka fremma før semja vart inngått. Følgjene av dette er at fallrettane i heimeutmarka til Nesthus, med unntak av "træe" på Vetlestølsmyri, ligg i sameige mellom dei to bruka der. På Vetlestølsmyri har bnr. 1 og bnr. 2 kvar sin teig ("træe") som mest truleg var særeigedom også før semja vart inngått. Bnr. 2 sin teig hadde grense mot elva, men ikkje bnr. 1. Ut frå namnet, Vetlestølsmyri, må det kunne leggjast til grunn at det har vore støl eller melkeplass denne staden. Etter hovudregelen i vassressurslova 13 må det leggjast til grunn at den, i dette tilfellet bnr. 2, som hadde særeigegrunn til elva også eig den tilliggjande delen av vassdraget fullt ut, inkludert fallretten. Dette siste gjeld elvestrekkja mellom pkt. 23 og pkt. 24 på jordskiftekartet. Eit stykke sør for Vetlestølsmyri, i området ved Vetleøyna, deler Nesthuselva seg i to løp, jf. pkt. 25 på jordskiftekartet. Av utmarksjordskiftet går det fram at området mellom dei to elveløpa oppover til grensa mot stølsmarka, tilhøyrer gnr. 234 Nesthus. Heile austre løpet og tilliggjande delen av vestre løpet tilhøyrer etter dette gnr. 234 bnr. 1 og bnr. 2. Sameigelova 2 har reglar om andeler i sameige. Andre ledd, som gjeld sameige knytt til særskilt registrerte eigedomar, lyder slik: "Der partane ligg til serskilt registrerte grunneigedomar og anna høvetal ikkje er kjent, vert dei rekna etter den skatteskylda kvart av bruka hadde då sameigehøvet mellom dei kom opp. Er den ukjend, skal den skylda som galdt fram til lov 17. desember 1836, leggjast til grunn." I dette tilfellet er det ikkje opplyst om forhold som gjer det aktuelt å nytte anna grunnlag for fordelinga enn den skatteskylda som gjaldt fram til lov 17. desember Då hadde begge bruka like stor skyld, som var 1 løp smør. For fallrettane som ligg i sameige mellom bnr. 1 og bnr. 2, har dei to bruka ein andel på 50 % kvar. Nord- og nordvestsida: Innmark. Innmarka her strekkjer seg frå Vangsvatnet oppover til pkt. 12 på jordskiftekartet. Etter det ein no kjenner til, har det på Midttun og Vinsand innmark vore jordskifte/utskifting to gonger, begge gongene med nokolunde det same skiftefeltet. Første jordskiftet vart avslutta i 1878, det andre i I det siste jordskiftet står det at eigedomsretten til vassfalla i både Nesthuselva og Vinsandselva ikkje vart endra i det jordskiftet og at desse rettane skal vere som før. Dette betyr at 1956-jordskiftet ikkje fekk verknad for vass- og fallrettar. Viss det ikkje har skjedd andre endringar i mellomtida, vil det første jordskiftet, dvs jordskiftet, vere styrande for fallrettane. Slike andre endringar er det ikkje dokumentert noko om jordskiftet seier ikkje noko generelt om at vass- og fallrettar vart haldne utanfor skiftet. Derimot er det i denne utskiftinga teke ymse avgjerder om kvernhus og stampe med vassfall, men dette synest vere i Vinsandselva. Desse tilhøva vert difor vurdert lenger ute i denne dommen, der jordskifteretten går nærmare inn på fallrettstilhøva i Vinsandselva utskiftinga vart gjennomført etter utskiftingslova av Enkelte stader i både juridisk/jordskiftefagleg teori og rettspraksis er det gitt uttrykk for at 1857-lova tok sikte på berre å skifte jord og skog, og at t.d. vassdrag i skiftefeltet ikkje utan vidare gjekk inn i skiftet og på den måten følgde den nye eigedomstilhøva som utskiftinga medførte i skiftefeltet, jf. t.d. professor dr. juris. Daniel Rogstad i Thor Falkanger og Kjell Haakonsen (red.): Vassdrags- og energirett, 2002 side 159, og dom i Gulating lagmannsrett LG MIDTTUN-fallrettar gnr. 235 mfl. i Voss Indre Hordaland jordskifterett 15

17 54770 (Helgheim, dissens). Andre stader vert det konkludert annleis, t.d. professor dr. juris Olav Lid i Norsk tidsskrift for jordskifte og landmåling 1966 side 87 og Høgsterettsdom i Rt side 823 (Finset), der det begge stader går fram at også etter 1857-lova var mest mogleg fullstendige utskiftingar føresetnaden. Konsekvensen av dette siste synet, er at eit skifte er fullstendig for alt som ikkje spesifikt er halde utanfor, såleis også for vass- og fallrettar. Høgsterett sin dom i Rt side 693, ein mykje tilvist dom i fallrettssaker, gjeld i utgangspunktet verknader av ei utskifting behandla etter reglane i utskiftingslova av 1882, men det er synt til denne dommen som rettspraksis også i saker som gjeld verknader av utskifting i høve fallrettar etter dei tidlegare utskiftingslovene, jf. t.d. LG (Myklebust). Lagmannsretten seier i denne dommen at eit jordskifte i utgangspunktet er fullstendig for alt som ikkje positivt er halde utanfor skiftet. Det er ei vanleg oppfatning at verdiar eller utnyttingsmåtar som var ukjende eller av liten økonomisk betydning på jordskiftetidspunktet, og som av den grunn heller ikkje var aktuelle å ta omsyn til ved verdsettinga, gjekk inn i skiftet med mindre det er gjort spesifikke unntak i jordskiftet. Dette følgjer og av den nemnde dommen i Rt side 693. Elektrisk kraftproduksjon var ikkje aktuelt eller tenkjeleg i Sidan det ikkje er gjort unntak for fallrettane i skiftefeltet, legg jordskifteretten til grunn at fallrettane følgde med i 1878-skiftet og såleis tilhøyrer dei som fekk utlagt teig langs vassdraget etter skiftet. På nord- og nordvestsida av Nesthuselva fekk gnr. 235/2 i 1878-utskiftinga utlagt innmarkssteig frå Vangsvatnet og heile vegen opp til grensa mot heimeutmarka, pkt. 12 på jordskiftekartet. I samsvar med hovudregelen i vassressurslova 13 første og andre ledd tilhøyrer den tilliggjande delen av vassdraget då gnr. 235/2, og med det også retten til å utnytte vasskrafta. Utmark. Utmarka mellom innmarka og stølssameiga, dvs. frå pkt. nr. 12 og oppover på jordskiftekartet, vart skifta i jordskiftet avslutta i Framanfor, i drøftinga under kapittelet "Tilhøvet til gnr. 238 Dagestad", legg jordskifteretten til grunn at heimeutmarka i utgangspunktet var felles mellom gnr Semja inngått gjorde om på dette, og skogteigane vart med semja gjort om til eigedomsteigar. I 1966-jordskiftet vart vass- og fallrettane haldne utanfor skiftet, og dei skulle følgje "eigedomane som før skiftet". Jordskifteretten er komen til at uttrykket "eigedomane som før skiftet" må forståast som eigedomstilhøva slik dei var då saka vart fremma. Det er tilhøva på fremmingstidspunktet som er dannar utgangspunktet for dei vurderingane som jordskifteretten må gjere under prøvinga av om vilkåra for fremming av jordskifte er oppfylte. Såleis måtte denne prøvinga skje på grunnlag av dei eigedomstilhøva som semja etablerte, og ikkje dei eigedomstilhøva som var før semja vart inngått. I så måte viser jordskifteretten særleg til at semja etablerte eigedomsforhold som gjorde at det ikkje var "lovleg høve til å dra Dagestad med i skiftet mot eigarane sin protest". Vidare viser jordskifteretten til det som er drøfta lenger framme under tilhøvet til Dagestad, der retten legg til grunn at vass- og fallrettane følgde med då det vart avtala å gjere skogteigane om til eigedomsteigar. Dette må då også gjelde for Midttun, Vinsand og Roe. Dette betyr at vass- og fallrettane i den aktuelle delen av Nesthuselva følgjer dei teigane som vart gjort om til eigedomsteigar ved semja av Både før og etter jordskiftet er gnr. 235/2 eigar langs vestsida av Nesthuselva frå pkt. 12 og oppover til stølssameiga. Etter hovudreglen i vassressurslova 13 tilhøyrer fallretten då gnr. 235/2, då jordskifteretten ikkje kan sjå at det her føreligg "særlig rettsgrunnlag" MIDTTUN-fallrettar gnr. 235 mfl. i Voss Indre Hordaland jordskifterett 16

18 Holmar i Nesthuselva: Holmen mellom pkt. 20 og 21 på jordskiftekartet ser ut frå jordskiftekartet i sak nr. 1/1956 og 4/1959 ut til å høyre under gnr. 234 Nesthus. Jordskifteretten finn at denne holmen har ein storleik som gjer det naturleg å dele fallrettane i to løp, der gnr. 234 Nesthus får heile fallretten langs austre løpet og halve fallretten langs vestre løpet. Resterande delen av fallretten langs vestre løpet tilhøyrer då gnr. 235 bnr. 2. Holmen mellom pkt. 15 og 14 på jordskiftekartet tilhøyrer gnr. 235 bnr. 2. Storleiken til denne holmen tilseier at det er rett å dele fallrettane i to løp, der gnr. 235/2 får heile fallretten for nordre løpet og for halve søre løpet, medan fallretten i hi halva av søre løpet tilhøyrer gnr. 234 Nesthus. Mellom pkt. 16 og pkt. 14 på jordskiftekartet renn det eit lite løp inne på gnr. 234 Nesthus. Jordskifteretten si vurdering er at vassmengda som renn i dette løpet er så lita at det ikkje har sjølvstendig verdi som fallrett. Det finst og nokre andre mindre holmar i Nesthuselva, men jordskifteretten finn ikkje grunnlag for å dele fallretten i to løp for desse holmane. Kor stor del av vassmengda som renn i kvart løp vert å kome attende til i samband med andelsfordelinga mellom fallrettseigarane. Vinsandselva: Vinsandselva renn ut i Vangsvatnet ca. 150 meter nord for utløpsosen til Nesthuselva. Nedste delen av Vinsandselva renn over innmark, innan same innmarkskiftefeltet som nordsida av Nesthuselva, og ovanfor der i utmark i same skiftefeltet som Nesthuselva. Dette medfører at dei generelle vurderingane kring fallrettstilhøva i Vinsandselva vil vere dei same som for nordvestsida Nesthuselva, og jordskifteretten viser til dei vurderingane som jordskifteretten har gjort om fallrettstilhøva i den elva lenger framme i dommen. På same måten som for Nesthuselva, vurderer jordskifteretten først tilhøva på sør- og austsida av vassdraget, deretter den motsette sida. Sør- og austsida: Innmark. Innmarka strekkjer seg frå Vangsvatnet oppover til pkt. 11 på jordskiftekartet som følgjer denne saka. Sør- og sørvestsida av Vinsandselva står i same rettsstoda som nord- og nordvestsida av Nesthuselva. Her er det 1878-utskiftinga som er styrande for vass- og fallrettane, då det i 1956-jordskiftet går fram at "[e]igedomsretten til vassfalla i Nesthuselva og Vinsandselva er ubrigda av jordskiftet, og skal vera som før." I 1878-utskiftinga vart det ikkje teke noko slikt atterhald om vassdragsrettar. Som for Nesthuselva, er det heller ikkje for tilhøva i Vinsandselva lagt fram dokumentasjon på at det har skjedd noko i tida mellom dei to jordskifta som tilseier endra vass- og fallrettar i høve 1878-utskiftinga. Dette har til følgje at vass- og fallrettane følgjer dei eigedomstilhøva som vart etablerte i samband med utskiftinga i På sørsida av Vinsandselva, frå vatnet oppover til den gamle brua ved pkt. 4 på MIDTTUN-fallrettar gnr. 235 mfl. i Voss Indre Hordaland jordskifterett 17

19 jordskiftekartet, er det gnr. 235/1 som eig vass- og fallrettane. Gnr. 235/1 vart utlagt med innmarksteig langs Vinsandselva i 1878, som dei og vart i samband med jordskiftet i Frå pkt. 4 oppover til pkt. 7 på jordskiftekartet fekk gnr. 235/2 teig langs elva i 1878, og langs denne delen av elva vart det ikkje gjort endringar i Såleis er det gnr. 235/2 som eig vass- og fallrettane på frå pkt. 4 til pkt. 7 på jordskiftekartet. Gnr. 235/1 er på nytt eigar langs elva frå pkt. 7 til pkt. 11, i grensa mellom inn- og utmark, og sidan gnr. 235/1 fekk utlagt teig på denne staden i 1878, har denne eigedomen og hand om vass- og fallrettane på denne strekninga. Utmark. Frå pkt. 11 på jordskiftekartet og oppover lia til den sams stølsmarka er det utmark som støyter til Vinsandselva. Her er fallrettstilhøva dei same som for den delen av Nesthuselva som låg i skiftefeltet for 1966-uskiftinga, dvs. at vass- og fallrettane følgjer eigedomane slik som avtalt i 1963-semja. Jordskifteretten viser difor til vurderingane kring utmarksjordskiftet avslutta 1966 lenger framme i denne dommen. Før 1966-jordskiftet hadde gnr. 236 bnr. 1 og gnr. 236 bnr. 4 ein felles teig heile vegen frå pkt. 11 oppover til grensa mot felles stølsmark. Etter 1966-jordskiftet fekk gnr. 235 bnr. 2 (nedst) og gnr. 236 bnr. 1 (øvst) utlagt teigar langs elva, men dette fekk ikkje følgjer for fallrettane, som skulle følgje eigedomane før skiftet. Såleis eig gnr. 236 bnr. 1 og gnr. 236 bnr. 4 fallrettane i lag frå pkt. 11 på jordskiftekartet til grensa mot stølssameiga, med skylda som partshøve. Det føreligg ikkje dokumentasjon som viser eit anna partshøve enn skylda, jf. sameigelova 2 og jordskiftelova 27. I slike tilfelle er det skylda fram til lov 17. desember 1836 som skal leggjast til grunn. Då hadde dei to nemnde eigedomane like stor skyld: 1 løp 1 bismerpund 12 merker smør kvar, noko som medfører at gnr. 236 bnr. 1 og gnr. 236 bnr. 4 eig fallrettane på denne elvestrekkja med 50 % kvar. Nord- og nordvestsida: Innmark. Innmarka strekkjer seg frå Vangsvatnet til pkt. 9 på jordskiftekartet. Ved pkt. 9 kjem det på nordsida ein steingard ned til elva. Jordskiftekartet i 1956-jordskiftet viser at det må leggjast til grunn at innmarka gjekk opp til dette punktet. Jordskifteretten viser til det som er skrive om tilhøvet mellom 1878-utskiftinga og jordskiftet tidlegare i denne dommen, der det er 1878-utskiftinga som er styrande for vassog fallrettane på innmark. I 1878-utskiftinga vart gnr. 236/4 utlagt med ei sagtomt langs nedste delen av Vinsandselva. På jordskiftekartet i 1956-jordskiftet fekk denne tomta figur nr. 191 og 192. Såleis tilhøyrer vass- og fallrettane gnr. 236/4 frå Vangsvatnet opp til pkt. 1 på jordskiftekartet. Langs elva frå pkt. 1 på jordskiftekartet oppover til pkt. 4 ved den gamle brua, hadde gnr. 236/1 teig etter 1878-utskiftinga. På denne strekninga vart eigedomstilhøva endra i jordskiftet, då gnr. 236/4 fekk utlagt arealet langs elva. Sidan vass- og fallrettane ikkje vart endra i 1956-jordskiftet, er det gnr. 236/1 som framleis eig vass- og fallrettane på strekninga mellom pkt. 1 og pkt. 4 på jordskiftekartet. Etter 1878-utskiftinga åtte gnr. 235/2 landet langs Vinsandselva frå pkt. 4 på jordskiftekartet oppover til pkt. 9, der det tidlegare gjekk ei bru over elva og der det kjem ein gammal steingard ned til elva frå nordvest. Både brua og steingarden er teikna inn på MIDTTUN-fallrettar gnr. 235 mfl. i Voss Indre Hordaland jordskifterett 18

20 jordskiftekartet frå 1956-jordskiftet. I og med at 1878-utskiftinga er styrande for vass- og fallrettane, er det gnr. 235/2 som framleis har hand om desse rettane frå pkt. 4 til pkt. 9 på jordskiftekartet. Utmark. Frå pkt. 9 på jordskiftekartet og vidare oppover langs nordvestsida av Vinsandselva til stølssameiga er det utmark som støyter til elva. Jordskifteretten legg til grunn at elvestrekkja frå pkt. 9 til pkt. 10 på jordskiftekartet høyrer under utmark, sjølv om dokumentasjonen ikkje er eintydig på dette punktet. I innmarksjordskiftet på Midttun og Vinsand avslutta i 1956, vart det gitt følgjande beskriving av skiftefeltet si yttergrense i dette området: "Djupålen i Vinsandselva er så grense for feltet nedover til midt framfor merkestein (6), skildra som merke nr. 3 i grensesaka Midtun-Vinsand, slutta 16. oktober Grensa går så NV ca. 4 m til merkestein (6). Langs Vinsandselva grensar feltet til Midtun innmark. Grensa for feltet fylgjer så bøgjerdet nordvestover til Roesgrova slik gjerdet er avlagt på kartet. Frå merkepunkt. nr. 6 til Roesgrova grenser feltet til Vinsand utmark." Omtalte merkestein nr. 6 ligg ved pkt. 10 på jordskiftekartet som følgjer noverande sak. Men ut frå tilhøva på staden, der skiljet mellom innmark og utmark i praksis følgjer steingarden som kjem ned til elva ved pkt. 9 på jordskiftekartet, legg jordskifteretten til grunn at alt ovanfor pkt. 9 er utmark. Jordskifteretten viser til vurderingane kring utmarksjordskiftet avslutta 1966 lenger framme i denne dommen. I følgje jordskiftekartet og skiftelistene utarbeidde i samband med 1966-jordskiftet, er fallrettane i samsvar med eigedomsteigane før skiftet ovanfor pkt. 9 på jordskiftekartet slik: - Gnr. 236 bnr. 4 eig fallrettane mellom pkt. 9 og pkt. 10 på jordskiftekartet. - Gnr. 235 bnr. 1 eig fallrettane mellom pkt. 10 og pkt. 19 på jordskiftekartet. - Gnr. 235 bnr. 2 eig fallrettane mellom pkt. 19 og pkt. 18 på jordskiftekartet. - Gnr. 237 bnr. 1 eig fallrettane mellom pkt. 18 på jordskiftekartet og grensa mot stølssameiga. Holmar i Vinsandselva: I Vinsandselva finst to stader der det er aktuelt å vurdere deling av fallrettane i to løp. Eine staden er holmen mellom pkt. 2 og 3 på jordskiftekartet. Her vert fallretten å dele langs eit nordleg og eit sørleg løp. På gnr. 235 og 236 er det innmarksutskiftinga avslutta i 1878 som er styrande for kven som eig fallrettane. Etter 1878 utskifting var det gnr. 236/1 som eigde holmen og landet på nordsida av elva. Ved jordskiftet i 1956 vart gnr. 236/4 ny grunneigar her, men sidan det i 1956-jordskiftet vart bestemt at fallrettane skulle vere som før, er det framleis gnr. 236/1 som har hand om fallrettane. Såleis tilhøyrer heile fallretten i det nordlege løpet og halve fallretten i det søre løpet gnr. 236/1. Andre halvparten i søre løpet tilhøyrer gnr. 235/1. Andre staden er mellom pkt. 5 og 8 på jordskiftekartet, der det er fleire holmar. Gnr. 235/2 eig alle holmane og også mestedelen av landet på begge sider av vassdraget. Berre øvst oppe, på sørsida av søre løpet, er det ein kort strekning der 235/1 er eigar, frå pkt. 7 til pkt. 8 på jordskiftekartet. Kor stor del av vassmengda som renn i kvart løp vert å kome attende til i samband med MIDTTUN-fallrettar gnr. 235 mfl. i Voss Indre Hordaland jordskifterett 19