Øyvind Nordli. Fjellklimaet. Kva hadde vi, kva har vi og kva får vi? 3. Juni Meteorologisk institutt

Transkript

1 Øyvind Nordli Fjellklimaet Kva hadde vi, kva har vi og kva får vi? 3. Juni 2015

2 Fjellet og Oppdal Bunntekst

3 Fjellet og Oppdal: Ola Setrom Lars uppi Li Det agde av rype her ein gong i tida - Eg hugsar så vel at vi skaut med vi bar Det er no slett ikkje så stygglenge sia Rypa karra i kvar manns gard. Og kom du uppi vigga ein vårmorgon tidleg, Det skratta og lokka på kvar ein kant. Du stod der forheksa og kund berre smile. Men kom hit att no du! Du trur kje d er sant Bunntekst

4 Kva fjellklima hadde vi? 3. Juni 2015

5 Største nedisinga, år sida Bunntekst

6 Naturlege variasjonar

7 Vandring av polarsirkelen Periode: år Milutin Milanković ( )

8 Hardangervidda kledd med furuskog i varmetida. Ca. 1 grad høgare temperatur for år sidan enn i perioden Frå Haukelifjell, 1050 m o.h., John Y. Larsson

9 Lynraskt innom grønlandshistoria Landnåmstida på Island: 884 til omkring 930 Busetjing på Grønland: Eirik Raude kom der i 985 eller i 986 Omkring 1350: Vesterbygda vart fråflytt Omkring 1450: Austerbygda vart fråflytt Kongen var pålagt å sende skip til Grønland. Kva slags last skulle skipa føre?

10 Om korndyrking på Grønland i Kongsspegelen ca Faren seier til sonen:..og når vi kjem inn på korndyrking er mi meining at folk der dreg lita nytte av den matkjelda. Men likevel er det somme mellom dei rikaste og gjævaste mennene som har prøvd korndyrking som eit eksperiment, men størstedelen av folket på Grønland veit ikkje kva brød er, dei har aldri sett det.

11 Storbreen, Jotunheimen Til Leirvassbu Foto: John A. Matthews

12 Dombås, sommar (mai-aug.) Bunntekst

13 Våren, sommaren og hausten 1867 på Vognill, Oppdal 20. mai tok våronna til 20 juni kyrne på beite 16 juli Skardvatnet isfritt 22. juli: Snøen la seg overalt, berre nede ved elva var det berr mark. Potetgraset fraus og Markens Blomster tabte sin Glans. August vart varm 21. september skore av Fyrst i oktober stod det meste av kornet oppstava på åkrane. Den 1. oktober vart det heimreise frå sætra med buskapen, og sæterstellet vart køyrt med hest og slede Fekk meir fôr enn venta såe man maatte skjæmmes over sin Vantroe

14 Kva fjellklima har vi? 3. Juni 2015

15 Fjellvêrsregionar i Sør-Noreg 6 Midtnorske fjellstrok med (Sunnmørsfjella, Trollheimen og Sylan) 3 Sentrale sørnorske fjell 2 Vestnorske kystfjell 5 Dovrefjell og nærliggjande nedbørsfattige fjellstrok 4 Austlandske hei- og fjellområde med Rondane 1 Setesdalsheiane og Sirdalsheiane

16 Nedbør og temp. Aust- og Vestland Temperatur (grader C) Fokstugu, 952 m o.h. Jan Feb Mar Apr Mai Jun Jul Aug Sep Okt Nov Des Nedbør Middel Døgnmaksimum Døgnminimum Nedbør (mm) Bunntekst

17 Bunntekst

18 Fokstugu mai-aug Bunntekst

19 Kva fjellklima får vi? 3. Juni 2015

20 Drivhuseffekten T e =-18ºC (~5.5km) dz dt 27/30 3/21

21

22

23 Temperaturstigning - globalt Bunntekst

24 Bunntekst

25 Observasjonar og scenarium Takk til Abdelkader Mezghani

26 Auka temperatur i høve til M L H M L H År 1,9 1,2 2,5 3,4 2,3 4,6 Vinter DJF 2,3 1,5 3,3 4,3 2,8 6,0 Vår MAM 1,9 1,2 2,6 3,5 2,3 4,8 Sommer JJA 1,3 0,8 1,9 2,4 1,4 3,5 Høst SON 1,9 1,3 2,6 3,5 2,4 4, Bunntekst

27 Nedbørauke (%) i høve til M L H M L H År 9,6 2,4 14,0 18,3 5,4 30,9 Vinter DJF 11,1 3,8 18,4 21,4 8,5 39,9 Vår MAM 10,0 3,7 20,0 19,4 7,2 41,5 Sommer JJA 5,0 1,6 9,7 9,2 3,2 17,4 Høst SON 12,2 2,1 16,1 23,3 4,6 33, Bunntekst

28 Dovrefjell Bunntekst

29 Blir Hardangervidda skogkledd att? Bunntekst

30 Dombås, vintertemperatur 1,2 o C 11.0 o C GISS_2010

31 Spreiingsdiagram temp. Noreg/globalt Diagram av Hans Olav Hygen

32 Tap av biologisk mangfald Geirfugl utrydda på1700-talet

33 Tap av høgfjellsklima 1 o C ~ 140 m høgre klimatisk skoggrense

34 Takk! Bunntekst