Energi- og miljøplan Granvin herad

Transkript

1 Energi- og miljøplan Granvin herad Vedteke av Granvin Heradsstyre 11 februar 2009

2 SAMANDRAG Dette dokumentet er Granvin herad sin kommunedelplan for energi og miljø. Utgangspunktet for planen er eit ynskje om auka utnytting av bioenergi i kommunen og etablering av eit nærvarmenett i sentrum. Den skal vere ein reiskap for å sikre planmessig utvikling og sjå alt arbeid med energibruk, klima, miljø og eigne bygg i samanheng. Planen skal først og fremst styre heradet sin eigen aktivitet, men det er og eit ynskje om å påverke både næring og privathushald elles. Planen vil vere vurderingsgrunnlag for prioriteringar i samband med bygge- og utbyggingssaker, og vil fungere som støtte ved sakshandsaming og vedtak i energiutbyggingssaker. Den vil ta for seg både offentlege og private bygg, næringsverksemd, transport og energiforsyning, og blir integrert i kommuneplanen som kommunedelplan for energi og miljø. Planen har fått stønad frå Enova under programmet Kommunal energi og miljøplanlegging, og er difor utforma med tanke på dei rammene som gjeld for dette programmet. Planen vurderer historikk og utvikling i energibruk og utslepp, både samla i heradet og innanfor viktige sektorar. Energidelen er i stor grad basert på resultat frå den lokale energiutgreiinga for Granvin herad. Miljødata er henta frå SSB, SFT og nettstaden Miljøstatus i Norge. Arbeidet har resultert i følgjande visjon og hovudmål for planen: «Framtida til Granvin skal byggjast på trivsel og livskvalitet med utgangspunkt i ei bærekraftig utvikling, så vel sosialt som økologisk. Ut frå dette skal Granvin vere eit levande og klimanøytralt samfunn i 2020.» Område 1: Område 2: Område 3: Område 4: Haldingar. Påverke innbyggjarane sine haldningar for å oppnå ei bærekraftig utvikling i høve til energi og miljø. Energibruk. Redusere stasjonær og mobil energibruk i kommunen generelt og auke bruken av fornybare energikjelder. Lokal energiproduksjon. Sikre ei planmessig utvikling av lokal energiproduksjon som ivaretar både klima, lokalmiljø og eigne innbyggjarar. Klima og miljø. Redusere utslepp som er skadelege for klima eller lokalmiljø, og møte framtidige klimaendringar på ein planmessig måte. Planarbeidet har vore gjennomført med Olav Seim, kultur og næringskonsulent, som prosjektansvarleg. Vestnorsk Enøk v/ Ole Gaute Hovstad har utforma plandokumentet. Granvin herad, 2008 Olav Seim Kultur og næringskonsulent Side 2 av 45

3 INNHALD SAMANDRAG... 2 INNHALD INNLEIING BAKGRUNN UTGREIINGSPROSESSEN STATUS OG UTVIKLING GENERELT OM HERADET ENERGIFORSYNING VIKTIGE SEKTORAR HERADET SOM BYGGEIGAR MÅL OG AKTUELLE TILTAK VISJON ARBEIDSOMRÅDE FOR PLANEN MÅL OG AKTUELLE TILTAK PRIORITERTE TILTAK VEDLEGG A: OPPSUMMERANDE TABELLAR A.1 FOLKETAL A.2 ENERGIFORSYNING A.3 STASJONÆR ENERGIBRUK PR SEKTOR A.4 LUFTUREINING VEDLEGG B: TABELL OG FIGURLISTER B.1 TABELLAR B.2 FIGURAR VEDLEGG C: KART C.1 KRAFTUTBYGGING OG VERNEPLAN FOR VASSDRAG VEDLEGG D: GRUNNLAGSINFORMASJON D.1: KLIMA OG MILJØ D.2: LUFTKVALITET OG LOKALMILJØ D.3: FORBRUK OG AVFALL D.4: NASJONALT OG INTERNASJONALT ARBEID D.5: ENERGIFORSYNING D.6: STØNADSORDNINGAR D.7: UTBYGGING AV LOKAL ENERGIPRODUKSJON D.8: AKTUELLE ORD OG UTTRYKK VEDLEGG E: REFERANSAR E.1 PUBLIKASJONAR/RAPPORTAR ETC E.2 FIRMA/PERSONAR E.3 NETTSTADAR VEDLEGG F: FAKTAARK Side 3 av 45

4 1 INNLEIING 1.1 Bakgrunn Granvin herad arbeider med problemstillingar rundt utnytting av bioenergi i kommunen, og det er mellom anna planar om å etablere eit biobrenselanlegg og nærvarmenett i sentrum. Det er då viktig å sjå alt arbeid med energibruk og eigne bygg i samanheng, og for å sikre ei planmessig utvikling er det naturleg å starte med å utarbeide ein eigen energi- og miljøplan for Granvin herad. Energi og miljøplanen vil dokumentere status og definere rammer for arbeid med eigne bygg, men vil også legge rammer for anna aktivitet i Granvin. Ein slik delplan vil kunne vere ein reiskap for å sikre heilskapsomsyn i alle saker som vedrører energi, klima og miljø i heradet. Planen er del av vurderingsgrunnlaget i samband med bygge- og utbyggingssaker, og vil fungere som støtte ved sakshandsaming og vedtak i energiutbyggingssaker. Den tar for seg både offentlege og private bygg, næringsverksemd, transport og energiforsyning, og blir integrert i kommuneplanen som ein eigen delplan. Granvin herad har søkt om, og fått tilslag på, stønad frå Enova til utarbeiding av ein energiog miljøplan for Granvin herad. Planen skal difor følgje Enova sine krav til stønad innanfor programmet Kommunal energi og miljøplanlegging. 1.2 Utgreiingsprosessen Energi- og miljøplanar Enova SF har etablert ei stønadsordning for kommunar som ynskjer å utarbeide energi- og miljøplanar. Planane skal følgje gitte rammer, og vil normalt vere basert på den lokale energiutgreiinga for den aktuelle heradet. I dette tilfellet er planen basert på lokal energiutgreiing for Granvin Ein energiplan vil handtere aktuelle spørsmål knytt til energibruk og energiforsyning i ein kommune. Dette gjeld mellom anna planar om utbygging av små kraftverk, fjernvarme og alternative energiløysingar for bygg og anlegg. Ein energiplan kan også omhandle mål for energibruk innan ulike område, eller ordningar for å stimulere til energiøkonomiske løysingar og tiltak. Ein miljø- eller klimaplan har som primær målsetjing å komme fram til systemløysingar som vil redusere utslepp, slik at både den lokale og den globale miljøbelastninga vert redusert. Den viktigaste årsaka til klimagassproblemet er t.d. utslepp av karbondioksid i samband med fossile energiberarar, og det er difor ei tett kyting mellom klimaspørsmål og energibruk. Utslepp av klimagassar oppstår og frå andre kjelder og prosessar enn dei som er knytt til energisystem, og ein energiplan vil ikkje nødvendigvis aleine oppfylle målsetjinga om ei reduksjon av utsleppet av klimagassar, verken lokalt eller globalt. Koplinga mellom energibruk og miljøkonsekvensar er ein føresetnad for at energiplanen skal vere til nytte i arbeidet for å redusere klimagassproblemet. Ein oppnår reduserte klimagassutslepp, samstundes med at ein får ein betre utnytting av energien. Energi- og miljøplan for Granvin herad har status som kommunedelplan, og inngår som ein del av heradet si satsing på arbeid med energi og miljøspørsmål. Arbeidet med planen er finansiert av Granvin herad og Enova SF. Side 4 av 45

5 Energi- og miljøplanplanen er organisert i tre hovuddelar: Ein oversiktsdel med status, utviklingstrekk og utfordringar. Energi- og miljøplan for Granvin herad Ein langsiktig plandel med strategiske val og mål for planperioden. Ein kortsiktig plandel med prioriterte tiltak. Planen inneheld ei oversikt over status i heradet når det gjeld energibruk og utslepp av klimagassar innanfor ulike sektorar, samt omtale og vurderingar av mogelege tiltak for reduksjon av utslepp og energibruk. Oversikt over stasjonær energibruk tar utgangspunkt i den lokale energiutgreiinga for Granvin herad. Andre tal er i hovudsak henta frå SSB, SFT og Organisering av arbeidet Granvin kommune v/ rådmann Steinar Søgaard står ansvarleg for arbeidet. Prosjektleiar er Olav Seim. Det er etablert ei eiga arbeidsgruppe med følgjande medlemar: Granvin Bygdekvinnelag, v/ Ingebjørg Winjum Granvin Ungdomsråd, v/alexander Aga Røynstrand og Eva B. Kjerland Granvin Bruk AS, v/jan Gunnar Strand Vestskog, v/olav Taskjelle Granvin Næringsforum, v/sven Helge Pedersen Granvin Herad, v/ Kjersti Finne Terje Systad Asbjørn Helleve Vestnorsk Enøk AS, ved Ole Gaute Hovstad, har stått for datainnsamling og utforming av plandokumentet. Side 5 av 45

6 2 STATUS OG UTVIKLING 2.1 Generelt om heradet Fakta Granvin herad har normalt vore tufta på skog- og jordbruk som næringsveg. Dette er grunnlaget for seinare års industriutvikling og heradet har fleire store verksemder innanfor treforedling. Det er ikkje presentert planar som tilseier store endringar innan industrien i heradet, men moderat vekst i sentrale delar tilseier ein vekst i varehandel og bygg for offentleg og privat tenesteyting. Samstundes vil eksisterande byggmasse stort sett vere i bruk. Med utgangspunkt i den nære knytinga til skog- og jordbruk som næringsveg vurderer heradet no, saman med treforedlingsindustri og energiverk, å starte eit prosjekt med fjernvarme og utnytting av biobrensel til lokal energiproduksjon. Folketalet i Granvin er relativt stabilt, og gjennomsnitt husstandsstorleik ligg noko over landsgjennomsnittet. På bakgrunn av kommuneplanen er det liten grunn til å rekne med nokon vesentleg endring i bustadstrukturen i åra framover. Problemstillingar knytt til industri vil utgjere ein vesentleg faktor for Granvin både i høve til utslepp, lokalmiljø og energibruk. Vidare vil vegtransport i stor grad påverke talmaterialet for transportsektoren og det er venta ein vesentleg auke i gjennomgangstrafikken i samband med bygging av Hardangerbrua. Ut over dette vil energiproduksjon og energiforsyning til eigne bygg vere eit anna viktig tema for heradet. Klimadata for Granvin herad: Figur 1: Heradet Tabell 1: Klimadata normalverdiar Stad Middeltemperatur [ C] Nedbør [mm] Graddøgn Granvin 6, Side 6 av 45

7 2.1.2 Planstatus Energi- og miljøplanen har status som kommunedelplan. Planen inneheld mål og strategi for perioden , og prioriterete tiltak for Planen må sjåast i samanheng med andre kommunale planar / dokument: Kommuneplan for Granvin Herad, samfunnsdel Kommuneplanen sin arealdel under handsaming Landbruksplan for Granvin Herad Kommunedelplan for næring Kommunedelplan for idrett og fysisk aktivitet Økonomiplan for Granvin Herad Lokal energiutgreiing for Granvin Herad Folkesetnad og bustadstruktur Folketalsutviklinga går fram av følgjande tabell basert på tal frå SSB: Tabell 2: Folketalsutvikling for heradet År Folketal Årleg endring (middel) 0,0 % -0,7 % -1,1 % -0,7 % Hushald Personar pr. hushald Kommunen 2,56 2,48 2,40 2,32 2,24 Fylket 2,46 2,40 2,34 2,28 2,22 Landet 2,35 2,31 2,25 2,20 2,15 Folketalet i Granvin har vore minkande sidan SSB legg til grunn ein vidare nedgang i sine framskrivingar, medan kommunen sjølv legg til grunn at folketalet vil stabilisere seg på rundt 1000 innbyggjarar i tida framover. Gjennomsnittleg husstandsstorleik ligg litt over landsgjennomsnittet. Dette tilseier ein energibruk pr. husstand litt over landsgjennomsnittet. Vi legg til grunn ei tilsvarande framskriving av noverande utvikling i energibruk pr. husstand så lenge vi ikkje reknar effekt av særskilte tiltak for reduksjon av energibruken. Side 7 av 45

8 2.1.4 Næringsliv Jordbruk, skogbruk og treforedling har tradisjonelt vore det viktigaste næringsgrunnlaget. Grafen under syner samansetning av næringslivet i heradet, samanlikna med fylke og land. Antal sysselsette 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % Kommunen Fylket Landet Primærnæring Sekundærnæring Tertiærnering Figur 2: Næringsliv Turisme Turisme har tradisjonelt sett ikkje vore noko stor næring i Granvin, men dette kan fort endre seg. Heradet har ein natur med stort potensiale, og det er i dag ein nasjonal trend mot større utnytting av naturressursane til turisme og fritidstilbod. Gjennom mål om å skape trivsel og livskvalitet vil heradet og legge til rette for friluftsliv, hyttebygging og camping. Dette vil legge til rette for auka turisme i ulike former Bygningsmasse Med utgangspunkt i energiutgreiinga og tal frå SSB er det gjort følgjande overslag over bygningsmassen i Granvin. Tabell 3: Overslag over samla bygningsmasse Bustader m² Kommunale bygg m² Andre offentlege bygg m² Private yrkesbygg m² Samla bygningsmasse m² Hovudvekta av bygningsareal er private bustadar. Heradet har eit overordna mål om at Granvin skal vere ein attraktiv plass å bu også i framtida. Det er ynskjeleg å halde på ein spreidd busetnad, men noko konsentrasjon i dei prioriterte områda: Eide, Kjerlandshagen, Øvsthus og Furunes. Av dei kommunale bygga har om lag m² vassboren oppvarming. Dette gjeld Sjukeheimen, Mælandshagen og gamle sjukeheimen. Side 8 av 45

9 2.1.7 Strategiske vurderingar Den viktigaste grunnen til å etablere kommunedelplan for energi og miljø for Granvin er å få ein reiskap som sikrar planmessig ressursbruk i saker som vedrører energibruk. Dette er i første omgang knytt til tanken om auka utnytting av biobrensel som ressurs i kommunen, men med utgangspunkt i den generelle samfunnsdebatten er det naturleg at planen blir ein reiskap for alt arbeid som vedrører energi, klima og miljø i heile heradet. Fordi arbeidet med planen har fått stønad frå Enova er det eit krav at planen definerer mål og tiltak for kommunale bygg. Planen set heradet sine eigne prioriteringar i samanheng med overordna nasjonale mål, og vil fungere som støtte for sakshandsaming og vedtak ved framtidige bygge- og utbyggingssaker. Heradet sjølv er den største byggeigaren, og arbeid i eigne bygg vil ha ein eigen plass i planen. Det er likevel naturleg at heradet er ein aktiv pådrivar i høve til andre og planen vil vere eit verkemiddel for dette. I høve til arealbruk vil heradet utnytte dei tilgjengelege verkemidla i plan og bygningslova i samband med både etableringar og reguleringsendringar. Det er ikkje venta store utbyggingar eller etableringar med det første, men i slike tilfelle kan det som eit eksempel vere aktuelt å lage utbyggingsavtalar med krav til korleis feltet skal byggjast ut med omsyn til energikjelde, topografi og logistikk, eller konsentrasjon av busetnad i ulike område. I høve til lokal produksjon har heradet eit spesielt fokus på biobrensel som ressurs, og arbeider med eigne prosjekt på dette i samarbeid med Granvin bruk. Dette gjeld i første rekke varmeleveranse frå bruket og det er aktuelt å styre mot auka bruk av fjernvarme i både næringsbygg og bustadhus både i Granvin sentrum og utover mot Fureneset. Det kan og vere aktuelt å vurdere lokale varmesentralar i mindre bustadfelt som blir planlagde i framtida. Slike prosjekt kan i dag få offentleg stønad, og vil bidra til lokal næringsutvikling. Samla energibruk i heradet kan reduserast gjennom tiltak for meir effektiv energibruk, men det er og eit ynskje om tilrettelegging for meir miljøvenleg energibruk til dømes gjennom auka energifleksibilitet og konvertering til nye fornybare energikjelder. Energibehovet kan og reduserast gjennom fokus på plassering og utforming av nye bustadar. I høve til klima og lokalmiljø vil heradet setje seg mål om reduserte utslepp av klimagassar, luftureining og avfalsmengd innanfor eiga verksemd. Gjennom bevisst styring av eigen aktivitet vil heradet vise veg og å bidra til ei bærekraftig utvikling innanfor alle sektorar. Viktige arbeidsfelt er privathushald, transport, industri og heradet sine eigne bygg. Side 9 av 45

10 2.2 Energiforsyning Energikjelder Det er i dag lett tilgang på el, bio (ved) og olje i Granvin herad. Industrien er først og fremst representert ved Granvin bruk som brukar mykje biobrensel, storparten av den resterande stasjonære energibruken er dekka av elektrisitet. Samanlikning energibruk pr. energiberar % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % Kommunen Fylket Landet Avfall, kol, koks Bio Gass Olje El Figur 3: Energibruk pr. energibærar For hushald er biobrensel i hovudsak i form av ved, og datagrunnlaget for dette er usikkert. Bruken av luft/luft varmepumper i private hus er truleg aukande, som elles i landet. Fram til rundt 2000 vart det nytta olje både ved Gilde sitt anlegg og ved den gamle sjukeheimen. Det vil truleg vere lite bruk av olje til oppvarming framover, og det er heller ikkje venta vesentleg bruk av gass. I høve til bio er det venta ein vesentleg auke, både i Granvin Bruk sin eigen bruk av biobrensel og gjennom planar om eit nærvarmenett basert på biobrensel i Granvin sentrum Distribusjonsnett Tilgongen på elektrisk energi er i hovudsak god, og statistikken viser at gjennomsnittskunden i Granvin opplever færre utkoplingar enn landssnittet. Høgspentnettet har fire fordelingstransformatorar som vil oppleve meir enn 100% belastning ved fullast. Spesielt sårbar er avgreininga mot Hakestad i Ulvik. Ut over dette har kraftsystemet i Granvin god kapasitet for ein eventuell forbruksauke eller auka lokal kraftproduksjon i form av småkraftverk. Det er likevel normalt at endringar i energibruk og produksjon vil kunne medføre behov for utvikling og tilrettelegging av det lokale el-nettet. Planane om eit nærvarmenett i Granvin sentrum vil legge til rette for energifleksibilitet og bruk av vassboren varme i eksisterande og ny bygningsmasse i det aktuelle området Lokal produksjon Det blir i dag produsert knapt 9 GWh elektrisk energi i heradet. Det teoretiske potensialet for vidare utbygging av småkraftverk er vurdert til om lag 23 MW. Ut over dette vert det nytta rundt 18 GWh bioenergi. Det er noko produksjon av ved i heradet, både til eksport og eige bruk. Denne vert først og fremst nytta i private hushald. Side 10 av 45

11 Hovudmengda av bio er knytt til Granvin bruk som nyttar eige treavfall til produksjon av varme til eige bruk. Ein stor del av det resterande avfallet vert eksportert ut av heradet, men vert ikkje nødvendigvis nytta som brensel sjølv om det her framstår som eksport av bioenergi. 35,0 Energiflyt 30,0 25,0 GWh 20,0 15,0 10,0 5,0 Eksport Forbruk dekka med import Forbruk dekka med produksjon i kommunen - El Olje Gass Bio Avfall, kol, koks Figur 4: Energiflyt i heradet Det er eit potensiale for auka uttak av biobrensel, enten til eige bruk eller for eksport ut av heradet. Dette har resultert i auka fokus og lokalt engasjement rundt bruk av biobrensel, og det vert arbeidd med planar om eit biobrenselanlegg og nærvarmenett i sentrum for å nytte meir av den tilgjengelege bio-brensel resursen lokalt. I utbyggingssaker er det viktig at det vert teke omsyn til fleirbruksverdien til vassdraga, og ein må vurdere konsekvensane for rekreasjon, friluftsliv, biologisk mangfald, vassforsyning, energiproduksjon og næringsutvikling opp mot kvarandre. For Granvin sin del er ein stor del av vassressursane allereie verna, og utbygging av små kraftverk vil vere av avgrensa omfang Miljøkonsekvensar av stasjonær energiproduksjon Endringar i fordelinga mellom ulike energikjelder vil kunne ha konsekvensar for både klima og lokalmiljø, og i nokre tilfelle vil globale og lokale interesser kunne peike i motsett retning. tonn CO2-ekvivalentar Anna Gass Olje/parafin Figur 5: Klimagassutslepp frå stasjonær energiproduksjon i heradet Side 11 av 45

12 Figuren over viser ei oversikt over CO 2 -rekneskapen for dei ulike energikjeldene som er i bruk i dag. Her er utslepp av klimagassar rekna om til CO 2 -ekvivalentar. Elektrisitet er rekna som rein vasskraft, biobrensel er rekna til å ikkje representere CO 2 utslepp og utvikling i utslepp tilsvarar difor i praksis utvikling i bruk av olje og gass. CO 2 -rekneskapen er først og fremst interessant i eit globalt perspektiv. Sett i høve til lokal luftkvalitet vil utslepp av støv og partiklar vere like interessant. I denne samanhengen er det vanleg å sjå på PM10 som representerar partiklar som er små nok til å nå ned i luftvegane hjå menneske. Av dei aktuelle stasjonære energikjeldene er det i hovudsak fyring med biobrensel som representerar vesentlege utslepp av støv og partiklar (i tillegg til transportsektoren). Ein eventuell auke i bruk av biobrensel vil i utgangspunktet ikkje føre til auke i CO 2 - utslepp, men vil gje auka utslepp av støvpartiklar til lokalmiljø. For større anlegg (til industri og næring) vil det gjelde strenge krav til reinsing av røykgass, og denne auken blir difor relativt liten. For den delen som gjeld hushald kan ein slik auke i partikkelutslepp motverkast gjennom utskifting av gamle omnar til nye som har betre forbrenning. Ei slik utskifting inneber ein reduksjon i partikkelutslepp frå rundt 40 g / kg ved for gamle omnar til under 10 g / kg ved for nye omar. 2.3 Viktige sektorar Denne delen omhandlar status og forventa utvikling for energibruk og utslepp fordelt på dei ulike sektorane. Datagrunnlaget er henta frå den lokale energiutgreiinga for Granvin, SFT og SSB, og er korrigert for endringar i busetnad og næringsliv, men tar ikkje med endringar som resultat av tiltak i denne planen. Aktiviteten innfor dei ulike sektorane kan svinge noko frå år til år, og måleåra i datasettet gir ikkje alltid det beste bildet. Først er grunnlagsdata presentert, så vert dei ulike sektorane drøfta kvar for seg. Tabell 4: Total energibruk pr sektor i heradet [GWh] Energibruk pr sektor [GWh] Hushald 10,4 9,0 8,6 8,7 8,8 Primærnæring 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 Tenesteyting 4,2 4,2 3,7 3,6 3,4 Industri 5,1 11,0 21,2 33,9 35,0 Transport 25,9 28,0 29,2 31,0 33,0 Sum 46,3 52,8 63,4 77,9 80,8 Tabellen viser at mobil forbrenning utgjer rundt halvparten av samla energibruk. Av dette utgjer 75% vegtrafikk, 15% båt og 10% diverse anna. Side 12 av 45

13 Tonn CO2-ekvivalentar Transport Industri Tenesteyting Primærnæring Hushald Figur 6: Samla klimagassutslepp pr sektor i heradet. Grafen viser klimagassutslepp som summen av alle klimagassar rekna om til CO 2 - ekvivalentar, og den viser at primærnæring og transport er dei to store kjeldene til utslepp. Transport er den dominerande sektoren når det gjeld klimagassutslepp. Primærnæring gir og eit vesentleg bidrag til utsleppa. Dei totale klimautsleppa har variert noko fram til 2005, men vil truleg vise ein svak auke framover mot Om vi ser på dei dominerande klimagassane CO 2, N 2 O (lystgass) og CH 4 (metan) ser vi at utsleppa i hovudsak er knytt til avgass frå transportsektor og utslepp av metan og lystgass frå landbrukssektoren tonn CO2-ekvivalentar Transport Industri Tenesteyting Primærnæring Hushald - CO2 N2O CH4 Figur 7: Utslepp av viktige klimagassar pr sektor i heradet (2005). I tillegg til klimagassane CO2, metan og lystgass, som er viktige for drivhuseffekten, er det andre gassar og partiklar som er viktige i høve til den lokale luftkvaliteten. Dei viktigaste problemstillingane er knytt til CO, Nox og SO2. I tillegg er det naturleg å sjå på utslepp av støv (PM10) og NMVOC (Flyktige organiske forbindelsar som bensin, løysemiddel m.m.) Side 13 av 45

14 Figur 8 viser utslepp pr person i Granvin sett opp mot tilsvarande nasjonale tal slik at 100% tyder utslepp som tilsvarar gjennomsnittet for landet, og 120% tyder 20% over landet. Kommunen i høve til landet - korrigert for folketal 200 % 100 % Transport Industri Tenesteyting Primærnæring Hushald 0 % PM10 CO NOx SO2 NMVOC Figur 8: Luftureining til lokalmiljø pr sektor i heradet (2004). Normalt sett er det transport og hushald (vedfyring) som viser mest igjen i dette datasettet. Dette ser vi i Granvin også, men her har vi i tillegg ein CO-komponent frå bruk av biobrensel i industrien Hushald Hushald og privatpersonar er ein viktig nøkkel til arbeid med energibruk og utslepp, både direkte og fordi dei i stor grad påverkar andre sektorar som transport og tenesteyting. I 2005 representerte hushald 25% av total stasjonær energibruk. Det er venta ein viss nedgang, men ingen dramatiske endringar i energibruk til hushald dei neste åra. Det er likevel naturleg å vurdere aktive tiltak for effektiv energibruk. Hushald står for ein liten del av forbruket av biobrensel i Granvin. Dette er i hovudsak ved som vert brent i omnar som gir luftureining til lokalmiljø. Storparten av svevestøvet (PM10) og om lag 20% av CO-utsleppet kjem frå hushald, og då først og fremst frå vedfyring. Det er ikkje venta vesentlege endringar i bruk av biobrensel i hushald, og utviklinga av utslepp er i stor grad avhengig av utskiftingstakt for eldre omnar. Hushald står i utgangspunktet for ein liten del av klimagassutsleppet i Granvin. (I denne samanhengen vert biobrensel rekna for å ikkje bidra med utslepp av klimagassar.) I datagrunnlaget er privatbilisme ikkje rekna inn i hushald, men er del av sektoren transport. Det er likevel klart at skal ein få reduksjonar i utslepp frå biltransport må ein del av tiltaka rettast mot privathushald, og at privatbilismen står for ein viktig del av CO og CO 2 -utsleppa i heradet. Bil, Biff og Bustad er eit sentralt stikkord som blir mykje brukt og viser til at transport, mat og bustad er dei tre viktigaste fokusområda for hushald. Tilpassing til venta klimaendringar er eit anna mykje brukt stikkord. Dette handlar om å ta omsyn til framidige klimaendringar i utbyggingar og planarbeid, spesielt i samband med nye bustadområde. Side 14 av 45

15 Utskifting av gamle vedomnar til nye reintbrennande omnar medfører 80-90% reduksjon i svevestøv og 15-20% betre utnytting av energiinnhald. Avfall er eit anna sentralt område for hushald. Med 333 kg innsamla hushaldsavfall pr innbyggjar (i 2005) ligg Granvin under både landsgjennomsnittet på 401 kg, og fylkesgjennomsnittet på 461 kg hushaldsavfall pr innbyggjar. Utfordringa er å produsere mindre avfall, men samtidig samle inn mest mogleg av det avfallet som vert produsert. Det er og viktig at innlevert avfall vert kjeldesortert for best mogleg handtering og gjenvinning. Fokus på kjøp av kvalitetsvarer som varer lengre og redusert bruk av emballasje er sentralt i høve til samla avfallsmengd. Lett tilgang til miljøpunkt for innlevering saman med kampanjar i vårsesongen kan gje meir kontrollert innsamling av hage-/grovavfall. I høve til bustadar og energibruk er det i dag slik at lågenergibustadar vil vere sikra lånefinansiering frå Husbanken. Den nye innskjerpinga av byggjeforskriftene omhandlar i stor grad tiltak som medfører lågare energibruk, og etter kvart vil truleg alle nye bustadar bli bygt innafor krava til lågenergi. Dei aktuelle energiklassane for nybygg vil då vere lågenergi, passiv og passiv+. (ref. ) Primærnæring I Granvin er primærnæring i hovudsak knytt til jordbruk og skogbruk. Sektoren står for ein liten del (2%) av den stasjonære energibruken i heradet. Næringa representerer 21% av klimagassutsleppa i heradet. Dette gjeld i all hovudsak lystgass (9% av total) og metan (12% av total) som begge i stor grad er knytte til husdyrhald, gjødsling og jordbruk. Ut over dette står næringa for ein forsvinnande liten del av den lokale luftureininga. Det kan vere vanskeleg å spå utviklinga innanfor denne næringa. Ein kan sjå for seg nokre strukturelle endringar, men det er ikkje venta dramatiske endringar i total aktivitet innanfor denne sektoren dei første åra. I datagrunnlaget kan grensa mellom hushald og jordbruk ofte vere uklar, og i tillegg er all transport rekna inn i sektor for transport. Her vil omgrepet kortreist mat, med auke i lokal foredling og omsetjing vere sentral. Samanlikna med resten av den nordlege halvkule, er truleg Vestlandet det området der ein sterkast kan påverke binding av CO2 gjennom aktiv skogskjødsel. Dette er knytt til den store skilnaden ein har i produksjon ved bruk av ulike treslag. Deler av skogareala i Granvin var taksert av Vestskog BA i I tabellen nedafor har ein lagt til grunn hovedtala ( frå denne taksten og korrigert for utviklinga frå 2000 til Tabell 15: Skogareala i Granvin Faktor Produktivt areal Uproduktivt areal Sum Areal da Ståande volum m Årleg tilvekst m Årleg hogst m3 3 3 Netto tilvekst m Side 15 av 45

16 Framføring av talmaterialet frå taksten i 2000 viser eit ståande volum på produktivt skogareal på m3, dvs. 11 m3/da. Tilsvarande framføring indikerer ein årleg tilvekst på det produktive skogarealet på m3. Tilveksten i uproduktive skogareal er varsamt sett til 0,15 m3 pr. da. og år. Tabell 16: Tilveksten i Granvinskogen ved ulike alternativ for skogskjødsel Skogsituasjon Årleg tilvekst m3/da Skogen i Granvin slik den står i dag 0,50 Utan treslagsskifte-intensivt skjøtta 0,62 Treslagsskifte til gran over alt 0,89 Grovt kan ein rekna at skog bind ca. 1,5 tonn CO2 pr. m3. Legg ein dette til grunn har Granvinskogen frå år 2000 og fram til i dag, årleg hatt ei meirbinding av CO2 i skog på knappe tonn. pr.år. Granvin har i desse åra hatt ein positiv rekneskap der bindinga av CO2 har vore langt større enn samla utslepp. Differanse på omlag tonn CO2- ekvivalentar. I sum bind skogen i Granvin ei CO2-mengde på tonn, og forvaltninga av skogareala er i dette perspektiv ei svært viktig oppgåve i Granvin. Skogen i Granvin vil halda fram med å binda meir CO2. Etter kvart vil likevel årleg uttak av tømmer frå fyrst og fremst kulturskogareala, føra til stabilisering av CO2 bindinga. I eit lengre perspektiv vil bindinga av CO2 i skog verta redusert, me vil med andre ord vera i same situasjon som mykje av tropeskogane i dag. Dette kan motverkast, men vil i så fall krevje ein heilt annan innsats i etablering og skjødsel av ny skog enn ein har hatt siste åra Tenesteyting Innanfor denne sektoren finn vi både offentleg og privat næring. Energi- og miljøbelastninga kan i hovudsak delast i tre: Belastning frå bygg og produksjon, transportbelastning på grunn av kundar og transportbelastning frå tilsette. I 2005 representerte tenesteyting om lag 11% av total stasjonær energibruk. Denne sektoren, og då først og fremst kommunen, representerer ein viktig del av bygningsarealet i heradet. Arealet er stort sett oppvarma med direkte elektrisk oppvarming, men nokre bygg har vassboren varme. Dette gjeld i alle høve dei kommunale bygga: Sjukeheimen, Mælandshagen og det nye heradshuset. Ei enkel tilnærming tilseier eit potensiale for innsparing på kwh innanfor offentlege og private næringsbygg i heradet, og det er fornuftig å prioritere tiltak med energieffektive løysingar. Energibruken gjeld i hovudsak oppvarming, ventilasjon, kjøling, lys og teknisk utstyr. Det er venta ei innføring av nasjonale krav om vassboren varme i alle næringsbygg over 500 m² i løpet av planperioden. Tenesteyting står for lite direkte klimagassutslepp, og lite direkte bidrag til lokal luftureining. Det er likevel vert å merke seg at næringa indirekte bidreg til ein viktig del av utsleppa gjennom transport. I datagrunnlaget er all transport er rekna inn i sektor for transport Industri I 2005 representerte industri 62% av total stasjonær energibruk. Knapt 80% av dette er i form av biobrensel, og då først og fremst hjå Granvin Bruk. Side 16 av 45

17 Granvin Bruk nyttar vel halvparten av treavfallet frå eigen produksjon til produksjon av varme. Det er konkrete planar om utviding av produksjonen og tilsvarande auka varmebehov. I denne samanhengen blir det arb eidd med å nytte ein større del av treavfallet i eit lokalt varmenett med leveranse til fleire bygg i området. Det kan då vere aktuelt å produsere både elektrisitet og varme i eit mindre kogen-anlegg. Biobrensel er rekna for å vere klimanøytralt, og næringa står difor for lite direkte klimagassutslepp. Den bidrar med ein mindre del av den lokale luftureininga, først og fremst i form av CO. Produkt i tre gir ei bindingstid av CO2 forskjellig alt etter bruksområde. Ideelt sett burde alt rundvirke gå til enten husbygging eller papir/emballasje/cellulose i fyrste ledd med sluttprodukt energi. Størst effekt har ein ved bruk av tre til husbygging med ein horisont på 200 år frå eit tre vert etablert til karbonet vert frigjort i atmosfæren. I datagrunnlaget er all transport rekna inn i sektor for transport. Ein vesentleg del av treavfallet vert i dag frakta til austlandet. Lokal utnytting av denne ressursen vil til ein viss grad redusere utsleppa frå transportsektoren i heradet Transport Som i dei fleste andre kommunar er transport ei stor kjelde til utslepp. I datagrunnlaget er all transport inkludert i denne sektoren. Dette gjeld både privat transport, tenesteyting, industri og gjennomgangstrafikk. I sum gjer dette at sektoren blir dominerande på sine område, og i tillegg til direkte tiltak mot transportnæringa må mange av dei aktuelle tiltaka rettast mot andre sektorar. Transport står for vesentlege utslepp av klimagassar. I 2005 representerte dette om lag 75 % av klimagassutsleppet i heradet. Utsleppet er i all hovudsak som karbondioksid (CO 2 ). Transport står og for storparten av luftureining til lokalmiljø, og er hovudkjelda til utslepp av både CO, NOx, SO 2 og NMVOC. Om lag 25% av svevestøv-utsleppet (PM10) er rekna å kome frå transportsektoren. Utviklinga framover vil i stor grad vere avhengig av samla transportmengd og alder/tilstand på køyretøya. Nyare køyretøy vil som hovudregel medføre mindre utslepp, men den nasjonale trenden med auka bruk av dieselbilar verkar i motsett retning. I tillegg vil køyremønster for gjennomgangstrafikk vere av stor betydning, og då først og fremst i samband med bygging av Hardangerbrua og tilførselsvegar til denne. Det er i utgangspunktet to felt som kan ha fokus: Transport internt i heradet, og transport av varer til og frå heradet. Granvin herad har spreidd busetnad, og dette medfører naturleg ein del lokaltrafikk. Det er og ein del arbeidspendling til og frå nabokommunane. Tiltak vil i stor grad vere retta mot privathushald og haldningar, og kan t.d. vere knytt til kollektivtransport, planlegging, kameratkøyring, osv. Større arbeidsgjevarar (t.d. Granvin herad og Granvin Bruk) kan og bidra med tilrettelegging. Skogbruket har relativt store CO2-utslepp knytt til transport av tømmer/trelast m.m. Viktigaste styrande faktorar er vegkvaliteten. Ca. 50% av skogresurssane i heradet soknar til kommunal veg, vogntoglengder 12,4 m. Ei opprusting av kommunevegane gir tilkomst med vogntog 19.5 meter, vil redusera drivstoffbruket frå skog til industri/kai i heradet med omlag 25%. Det vil også gje verknad for anna transport etter det kommunale vegnettet. Side 17 av 45

18 Tiltak i høve til transport av varer til og frå heradet vil i hovudsak vere retta mot næringsverksemd. For trevirke kan det t.d. til ein viss grad handle om bruk av skip eller bil. Lokal foredling og omsetjing vil og kunne trekkast fram som tema. 2.4 Heradet som byggeigar I talmaterialet er heradet med sine bygg og tenester del av sektor for tenesteyting. Det er likevel naturleg at planen set ein del eigne (meir spesifikke) mål for heradet sjølv. Heradet er ein stor byggeigar i Granvin, og det er difor naturleg at planen set ekstra fokus på eigne bygg. Heradet har i tillegg andre anlegg som vil vere naturleg å arbeide vidare med i høve til reduksjon av stasjonær energibruk. Dette gjeld t.d. veglys, pumpestasjonar og reinseanlegg. Heradet skal for sin eigen del vurdere års- og levetidskostnad ved alle større innkjøp og utbyggingar. Tiltak med innteningstid under 5 år er rekna som lønsame, og vil i utgangspunktet bli gjennomførde. Ein del av dei kommunale tenestene føreset bruk av bil eller liknande, og påverkar omfanget av lokaltransport. Heradet skal her gå føre med eit godt eksempel gjennom tiltak for å redusere transportmengda. Heradet skal normalt prioritere løysingar som medfører lite avfall og låge utslepp av klimagassar og luftureining. Dette prinsippet skal ligge til grunn for både innkjøp og eigen aktivitet. Figur 9 viser klimakorrigert energibruk i 2005 for nokre av dei største bygga i heradet sett opp mot normtal og erfaringsdata for tilsvarande bygg i andre kommunar. For å lettare kunne samanlikne bygg av ulik storleik er årleg energibruk er vist som kwh pr m². Normtal er eit mål for kva ein kan forvente at eit bygg av denne kategori skal bruke ved normalt god tilstand og drift. For eldre bygg føreset dette ofte tekniske utbetringar og enøktiltak. Snitt frå Enova er gjennomsnitt energibruk i bygg som er med i prosjekt som har fått stønad frå Enova. Gjennomsnittet er rekna for bygg av denne type, men uavhengig av tilstand og kvalitet på bygget. I praksis inkluderar dette snittet ein del eldre og dårlege bygg, og snittet ligg difor alltid over normtal for den aktuelle byggtypen. Faktisk energibruk viser årleg energibruk pr m² i det aktuelle bygget. Side 18 av 45

19 kwh / m² Snitt frå Enova Normert energibruk Faktisk energibruk - Granvin sjukeheim Mælandshagen aldersbustadar Granvin barneog ungd.skule Tueteigen barnehage Granvin heradshus Gamle aldersog sjukeheim Figur 9: Oversikt over energibruk i heradet sine eigne bygg (2005). Granvin sjukeheim: Har eit årleg energiforbruk på om lag kwh. (95 kw/m² oppvarma areal). Det er svært mykje lågare enn gjennomsnittet av andre tilsvarande bygg, og kan forklarast med at bygget har varmepumpe. Den låge energibruken tilseier eit avgrensa potensiale for energisparing, men bygget har vassboren varme, og kan lett koplast til eit eventuelt fjernvarmenett. Mælandshagen aldersbustadar: Brukar om lag kwh i året (210 kw/m² oppvarma areal). Det er omlag som venta for denne typen bygg. Med utgangspunkt i normtal og erfaringsdata vil det vere potensiale for noko energisparing. Typisk kwh, alt etter i kva grad det vert investert i ulike tiltak. Bygget har vassboren varme, og kan lett koplast til eit eventuelt fjernvarmenett. Granvin barne og ungdomsskule: Brukar om lag kwh i året (150 kw/m² oppvarma areal). Det er omlag som venta for denne typen bygg. Med utgangspunkt i normtal og erfaringsdata vil det vere potensiale for noko energisparing. Typisk kwh, alt etter i kva grad det vert investert i ulike tiltak. Bygget har ikkje vassboren varme, og må eventuelt konverterast før tilkopling til eit eventuelt fjernvarmenett. Omfang og økonomi i ei slik konvertering må utgreiast nærare. Tueteigen barnehage: Brukar om lag kwh i året (35 kw/m² oppvarma areal). Det er svært lågt. Med utgangspunkt i normtal og erfaringsdata vil det vere lite rom for ytterlegare energisparing. Bygget har ikkje vassboren varme, ligg eit stykke unna sentrum, og difor er mindre aktuelt å kople til det planlagde fjernvarmenettet. Gamle Granvin Heradshus: Side 19 av 45

20 Brukar om lag kwh i året (177 kw/m² oppvarma areal). Dette er ikkje uventa høgt med omsyn til alder og tilstand på bygget. Nye Granvin Heradshus (Gamle alders og sjukeheimen): Bygget er nyleg rehabilitert og innreia til heradshus. Med utgangspunkt i normtal og erfaringsdata vil venta energibruk ligge godt under 175 kw/m² oppvarma areal ( kwh) pr år. Med god oppfølging og eigna automatikk er det potensiale for at eit slikt bygg kjem ned mot 150 kw/m². Bygget har vassboren varme, og kan lett koplast til eit eventuelt fjernvarmenett. Side 20 av 45

21 3 MÅL OG AKTUELLE TILTAK 3.1 Visjon «Framtida til Granvin skal byggjast på trivsel og livskvalitet med utgangspunkt i ei berekraftig utvikling, så vel sosialt som økologisk. Ut frå dette skal Granvin vere eit levande og klimanøytralt samfunn i 2020.» 3.2 Arbeidsområde for planen. I arbeidet med energi og klima vil vi ta ansvar for energibruk og klimapåverknad frå innbyggjarar og næring i Granvin. Dette gjeld også når innbyggjarane er på reise utanfor kommunen eller når andre er turistar hjå oss. Planen har følgjande arbeidsområde som dannar grunnlag for mål og tiltak: Område 1: Område 2: Område 3: Område 4: Haldingar. Påverke innbyggjarane sine haldningar for å oppnå ei bærekraftig utvikling i høve til energi og miljø. Energibruk. Redusere stasjonær og mobil energibruk i kommunen generelt og auke bruken av fornybare energikjelder. Lokal energiproduksjon. Sikre ei planmessig utvikling av lokal energiproduksjon som ivaretar både klima, lokalmiljø og eigne innbyggjarar. Klima og miljø. Redusere utslepp som er skadelege for klima eller lokalmiljø, og møte framtidige klimaendringar på ein planmessig måte. Det er definert spesifikke mål for dei ulike områda. Dersom ikkje anna er spesifisert gjeld alle målformuleringar for heile planperioden. 3.3 Mål og aktuelle tiltak Haldningar. Granvin herad vil påverke haldningane til både næring og privathushald for å oppnå ei bærekraftig utvikling i høve til energi og miljø. Resultatmål for dette området er: M Kvart år skal minst tre av dei ulike arrangementa som blir gjennomført av heradet, næringslivet eller dei frivillige organisasjonane ha fokus på energi og/eller klima. M Minst 80% av heradet sine innkjøp av reinhaldsprodukt skal vere miljømerka. M Granvin herad skal redusere eiga avfallsmengd med 30% i planperioden. M I løpet av planperioden skal det vere bygd minst tre passivhus i heradet. Side 21 av 45

22 Aktuelle tiltak for å nå dette er: Energi- og miljøplan for Granvin herad T Haldningsskapande arbeid mot born og ungdom. Born og ungdom er framtida for Granvin. Det er difor viktig å bygge gode haldningar hjå denne gruppa. Som del av dette blir ungdomsklubben utfordra til å gjennomføre arrangement med tema innanfor bærekraftig utvikling for energi og klima. T Bærekraftig utvikling for energi og klima som tema i grunnskulen. For å bygge gode haldningar hjå born og ungdom skal grunnskulen i Granvin ha eit spesielt fokus på bærekraftig utvikling for energi og klima. Gjennom tema og prosjektarbeid skal elevane sjå samanheng mellom eigne handlingar og konsekvensar både lokalt og globalt. T Attraktive bustadområde med lågenergibustadar og passivhus. For å auke fokus på energi- og miljøvenlege bustadar skal det etablerast attraktive bustadområde reservert for lågenergibustadar og passivhus. Dette kan koplast opp mot trebygda Granvin, gamle handtverkstradisjonar og ny næringsutvikling. T Inkludere energi og miljø som vurderingsparametrar ved innkjøp. For å redusere avfallsmengd frå eige forbruk skal kvalitet, emballasje og avfallsmengd vere med som vurderingskriterium i kommunale innkjøpsprosessar. T Utvikle interne rutinar for redusert energibruk og miljøbelastning. Heradet er eit viktig forbilde for innbyggjarane og skal søke løysingar for redusert energibruk og miljøbelastning. For å bidra til dette skal alle etatar gå gjennom eigen aktivitet og betre sine interne rutinar med fokus på energibruk, transport og avfall. T Granvin som miljøfyrtårnkommune. Sertifisere ei kommunal avdeling som miljøfyrtårn. Miljøfyrtårn er ei nasjonal sertifiseringsordning skreddarsydd for små og mellomstore bedrifter i både privat og offentleg sektor, også for kommunale avdelingar. Ordninga gir kommunen ei enkel og god miljøleiing og er handlingsretta med ein årsrapport og årlege handlingsplanar Energibruk. Granvin herad har sett seg mål om å redusere stasjonær og mobil energibruk i kommunen generelt og auke bruken av fornybare energikjelder. Resultatmål for dette området er: M Granvin herad skal redusere samla energibruk pr m2 i eigne bygg med minst 15%. M Minst 50% av varmetrongen i Granvin herad sine eigne bygg skal kome frå nye fornybare energikjelder. M Samla energibruk til hushald (pr pers), næringsbygg (pr m²) og industri (pr produsert eining) skal reduserast med minst 10%. Aktuelle tiltak for å nå dette er: T Energioppfølging pr veke i alle kommunale bygg. Alle kommunale bygg med årleg energibruk over kwh skal innføre system for energioppfølging pr veke. Systemet skal sikre optimal energibruk og tidleg avdekking av feil gjennom at energibruk vert avlesen og vurdert mot utetemperatur Side 22 av 45

23 kvar veke. Vidare skal energibruk, status og avvik rapporterast til byggansvarleg etter definert rutine for å sikre budsjettoppfølging og grunnlag for planlegging av tiltak. T Vurdere bruk av vassboren varme. Alle nye kommunale bygg over 500 m² skal ha vassboren varme. Ved alle kommunale rehabiliteringsprosjekt og for kommunale nybygg under 500 m² skal energifleksibilitet og vassboren varme vurderast spesielt. T Optimalisere brukstid for ventilasjon og varme i kommunale bygg. For å sikre rett energibruk er det viktig å redusere bruk av varme og ventilasjon når bygget ikkje er i bruk, og brukstid for tekniske anlegg generelt skal vurderast og justerast i høve til faktisk bruk av bygga. T Bruk av sentral driftskontroll (SD-anlegg) i bygg som brukar over kwh For å sikre rett energibruk er det viktig at varme og ventilasjon vert styrt i høve til bruken av bygget. Dette kan best gjerast med bruk av automatikk. Eit system med sentral driftskontroll og gode brukargrensesnitt vil lette bruken og føre til meir aktiv oppfølging. Det skal vurderast bruk av SD-anlegg eller eigna automatikk i alle bygg med årleg energibruk over kwh. T Bruk av behovsstyring i gymnastikksal og garderobar. I gymnastikksal og garderobar skal det vurderast bruk av eigna automatikk for behovsstyring av lys og ventilasjon. Høvelege IR-, CO 2 - og fuktfølarar kan brukast for å styre lys- og luftmengder til nødvendig nivå ut frå aktivitet. T Inkludere energifleksibilitet i byggesakshandsaminga. For å sikre at alle nye bygg vurderer energifleksibilitet som alternativ skal det i alle byggesaker vere med eit eige avsnitt med vurdering av aktuelle energiløysingar for oppvarming. Næringsbygg skal og inkludere tilsvarande i høve til kjøling. Vurderingane skal nytte års-/levetidskostnad som vurderingsparameter Lokal energiproduksjon. Granvin herad vil sikre ei planmessig utvikling av lokal energiproduksjon som ivaretar både klima, lokalmiljø og eigne innbyggjarar. Resultatmål for dette området er: M Det skal utviklast eit prosjekt med biobasert varmeproduksjon og levering av fjernvarme i området rundt Granvin bruk. M I løpet av planperioden skal vere bygd minst 3 mindre lokale varmesentralar basert på bio eller andre nye fornybare energikjelder. Aktuelle tiltak for å nå dette er: T Utvikle forprosjekt for fjernvarme i Granvin sentrum. Det skal utarbeidast eit forprosjekt for fjernvarme i Granvin sentrum. Prosjektet må identifisere aktuelle område, aktuelle trinn og mogleg samkøyring med andre kjende prosjekt, t.d. fortau eller gang og sykkelveg. Prosjektet skal søke samarbeid med Granvin bruk, og primær varmekjelde vil vere biobrensel. Det er samtidig naturleg å vurdere kjølebehov og potensiale for distribusjon av kjøling frå elv eller fjord. Prosjektet skal søke om stønad frå Enova. T Informere om stønadsordningar og finansieringskjelder. For å stimulere til etablering av små varmesentralar skal heradet bidra med Side 23 av 45

24 informasjon om stønadsordningar og finansieringskjelder for etablering av slike løysingar. Dette gjeld mellom anna stønadsordningane til Enova SF og Innovasjon Noreg. T Etablere varmeleveranse for nye bustadområde. I skal samband med planlegging av nye bustadområde skal heradet søke løysingar med små lokale varmesentralar. Dette skal primært utviklast som tilleggsnæring for jordog skogbruk Klima og miljø. Granvin herad har sett seg mål om å redusere alle utslepp som er skadelege for klima eller lokalmiljø. Vi ynskjer å møte framtidige klimaendringar på ein planmessig måte. Resultatmål for dette området er: M Redusere lokaltrafikk og pendling med minst 10% målt i personkilometer. M Granvin herad sitt interne transportbehov skal reduserast med 10%. M Granvin herad sine køyretøy skal ha ein miljøvenleg profil. M Heradet skal redusere si avfallsmengd med 15 %. M Kraftutbygging skal ikkje medføre auka fare for flaum, erosjon og skred. M Nye reguleringsplanar skal ta omsyn til eventuelle klimaendringar. M Aktiv bruk av skog til å binde CO2. Aktuelle tiltak for å nå dette er: T Etablere pendlarlag for auka kameratkøyring til/frå nabokommunane. Etablering av kameratkøyring og pendlarlag er eit effektivt verkemiddel for å redusere transportmengda i en kommune. I tillegg til å vere eit effektivt klimatiltak er det både sosialt og økonomisk gunstig. Gjennom fleksibilitet, tilpassing og premiering skal heradet stimulere til etablering av pendlarlag og kompiskøyring. T Sykle på jobben aksjon inn i kommunetrimmen. Granvin herad har etablert ein eigen kommunetrim. Rammene for denne skal inkludere (og premiere) sykle/gå til jobben som aktivitet. T Etablere innsamling av kle for gjenbruk. Kommunen skal bidra til å etablere ei god ordning for innsamling/gjenbruk av kle. T Systematisk vedlikehald av heradet sine eigne køyretøy. Heradet skal ha systematisk og godt vedlikehald på eigne bilar. Dette er viktig for å redusere miljøbelastninga. Rett dekktrykk kan t.d. utgjere 10% reduksjon i forbruk av drivstoff. Dei kommunale køyretøya skal nytte motorvarmar om vinteren. T Køyrekurs for eigne tilsette. Rett køyrestil er viktig og enkle tilpassingar kan både redusere drivstofforbruket og føre til færre uhell. Heradet skal tilby køyrekurs til eigne tilsette med fokus på dette. T Uadressert reklame Granvin herad vil oppmode innbyggarane sine om å reservera seg mot uadressert post og reklame, enten ved å merkja postkassa si eller bruke reservasjonsmogelegheitene på internett, t.d. i Brønnøysundregistra ( Side 24 av 45

25 T Stimulere til lokal bruktmarknad / byttedag for sportsutstyr. Born og ungdom i dag driv aktivitetar som krev fint og dyrt sportsutstyr. Mykje av dette vert for lite før det er utbrukt. Gjenbruk vil både vere eit godt klimatiltak og bidra til at fleire born og ungdom får høve til å drive aktiv idrett. I samarbeid med idrettslaget skal heradet legge til rette for bruktmarknad / byttedag for sportsutstyr. T Vurdering av auka fare for flaum, erosjon og skred før sakshandsaming av kraftutbyggingar. For å møte venta klimaendringar skal sakshandsaminga stille krav om at alle søknadar om kraftutbyggingar har med ei kort vurdering av om utbygginga vil føre til auka fare for flaum, erosjon og skred. T Vurdere konsekvens av klimaendringar før sakshandsaming i reguleringssaker. For å ikkje byggje ny sårbarheit inn i samfunnet skal sakshandsaminga skal stille krav om at alle nye reguleringsplanar inkluderer ei enkel vurdering av risiko/konsekvens av eventuelle klimaendringar. T Treslagsskifte. I forhold til andre verdiar som skogen skal dekka (biologisk mangfald mm.) er det umogeleg alternativ å tenkja seg Granvin grandekka. Føreset ein at om lag halvparten av fure og lauvskogareala i produktive areal vert treslagskifta, vil verknaden over tid vera ein auke i tilveksten på frå 0,5 til 0.7 m3 pr. dekar og år. T God oppfylgjing av etablert skog. For å sikra at skogen i Granvin framover vil halda fram med å binda meir CO2, er det viktig, i tillegg til treslagsskifte, å stort fokus på skjøtsel av ny skog. T Opprusting av kommunalt vegnett og skogsvegbygging. Ei opprusting av kommunevegane som gjev tilkomst med vogntog 19,5 meter, vil redusere drivstofforbruket frå skog til industri/kai i heradet med om lag 25%. Dette vil og gje betydeleg verknad for annan transport etter det kommunale vegnettet. T Planting av skog på hogstfelt. For optimal binding av CO2 i skog skal landbruket/ skogbruksnæringa ta ut hogstmogen skog på optimalt tidspunkt, og raskt plante ut ny skog på dei felt som er avverka. Side 25 av 45