Energi- og klimaplan Voss kommune

Transkript

1 Energi- og klimaplan Voss kommune Vedteken av Voss kommunestyre 19 febr. 2009

2 SAMANDRAG Energi- og klimaplan for Voss kommune har status som kommunedelplan, og inngår som ein del av kommunen si satsing på arbeid med energi og miljøspørsmål. Voss kommune har lenge arbeidd med energibruk og energirelaterte spørsmål, og i 2004 vart det utarbeidd ein eigen klima- og energiplan for kommunen. Det er denne som no er rullert. Planen skal vere ein reiskap som sikrar planmessig ressursbruk i alle saker som vedrører energi, klima og miljø i kommunen. Den set kommunen sine prioriteringar i samanheng med overordna nasjonale mål, og skal fungere som støtte for framtidig sakshandsaming i kommunen. Planen viser status i kommunen når det gjeld energibruk og utslepp av klimagassar innanfor ulike sektorar, samt omtale og vurderingar av mogelege tiltak for reduksjon av utslepp og energibruk. Tiltakslista frå den førre planen er vurdert, og aktuelle tiltak er vidareført. Planen har fire fokusområde : Energibruk: Meir effektiv energibruk saman med auka energifleksibilitet og omlegging til nye fornybare energikjelder. Klima og miljø: Møte venta klimaendringar på ein planmessig måte, og arbeide for ein reduksjon av utslepp som er skadelege for klima og lokalmiljø. Lokal energiproduksjon: Sikre ei planmessig utvikling av tradisjonell og ny form for lokal energiproduksjon for å ivareta både klima, miljø og eigne innbyggjarar. Haldningar: Arbeide for å påverke innbyggjarane sine haldningar og motivere til val av energieffektive- og klimavenlege løysingar Arbeidet er initiert av Utval for Miljø og Kultur, som og har vore styringsgruppe for prosjektet. Kommunalsjef Gunnar Bergo har vore ansvarleg for arbeidet. I samband med planarbeidet vart det oppretta ei eiga referansegruppe som har delteke på fire arbeidsmøte. Vestnorsk Enøk v/ Ole Gaute Hovstad har utforma plandokumentet. Planen har fått stønad frå Enova under programmet Kommunal energi og miljøplanlegging, og er difor utforma med tanke på dei rammene som gjeld for dette programmet. Side 2 av 55

3 INNHALD SAMANDRAG...2 INNHALD INNLEIING BAKGRUNN UTGREIINGSPROSESSEN STATUS OG UTVIKLING GENERELT OM KOMMUNEN KLIMATILPASSING ENERGIFORSYNING VIKTIGE SEKTORAR KOMMUNEN SIN EIGEN AKTIVITET MILJØSERTIFISERING STATUS FOR TILTAK MÅL OG FOKUSOMRÅDE NASJONALE KLIMAMÅL FOKUSOMRÅDE I PLANEN MÅL OG AKTUELLE TILTAK PRIORITERTE TILTAK ENERGIBRUK KLIMA OG MILJØ LOKAL ENERGIPRODUKSJON HALDNINGAR...32 VEDLEGG A: OPPSUMMERANDE TABELLAR...33 VEDLEGG B: TABELL OG FIGURLISTER...35 VEDLEGG C: KART...37 VEDLEGG D: STATUS FOR TILTAK I KLIMA OG ENERGIPLAN VEDLEGG E: GRUNNLAGSINFORMASJON...42 E.1: KLIMA OG MILJØ...42 E.2: LUFTKVALITET OG LOKALMILJØ...46 E.3: FORBRUK OG AVFALL...47 E.4: MILJØFYRTÅRNSERTIFISERING...47 E.5: NASJONALT OG INTERNASJONALT ARBEID...48 E.6: ENERGIFORSYNING...48 E.7: STØNADSORDNINGAR E.8: UTBYGGING AV LOKAL ENERGIPRODUKSJON...51 E.9: AKTUELLE ORD OG UTTRYKK...53 VEDLEGG F: REFERANSAR...55 PUBLIKASJONAR/RAPPORTAR ETC...55 FIRMA/PERSONAR...55 NETTSTADAR...55 Side 3 av 55

4 1 INNLEIING 1.1 Bakgrunn Voss kommune har lenge arbeidd med energibruk og energirelaterte spørsmål. Den viktigaste grunnen til å etablere ein eigen kommunedelplan for energi og klima er å få ein reiskap som sikrar planmessig ressursbruk i alle saker som vedrører energi, klima og miljø i kommunen. Voss kommune vil på denne måten kunne ta del i det viktige arbeidet for å møta dei globale klimautfordringane. Planen set kommunen sine eigne prioriteringar i samanheng med overordna nasjonale mål, og skal fungere som støtte for framtidig sakshandsaming i kommunen. I 2004 vart det utarbeidd ein eigen klima- og energiplan for Voss kommune med utgangspunkt i SFT sitt rammeverk for slike planar. Voss kommune var ein av dei fyrste kommunane i landet som utarbeidde ein slik plan. Det var lagt opp til ei rullering etter 4 år, og kommunen har fått stønad frå Enova til rullering av denne planen. Med utgangspunkt i dette må den rullerte planen følgje dei krav som gjeld får å få stønad innanfor programmet Kommunal energi og klimaplanlegging. 1.2 Utgreiingsprosessen Energi- og klimaplanar generelt Dei siste åra er erkjenninga av klimatrusselen vorte stadig tydlegare, både nasjonalt og internasjonalt. Den nasjonale politikken på området er utifrå dette vesentleg skjerpa, og regjeringa ser på kommunane som viktige aktørar for å møte denne utfordringa. Alle kommunar er oppfordra til å lage lokale energi- og klimaplanar for systematisk å kunne ta tak i utfordringane på lokalplanet. Det er etablert ei eiga stønadsordning for dette, administrert av Enova SF. For å få stønad må planane følgje gitte rammer, og dei vil normalt vere basert på den lokale energiutgreiinga for den aktuelle kommunen. I dette tilfellet er planen basert på Lokal energi-utgreiing for Voss Ein energiplan vil handtere aktuelle spørsmål knytt til energibruk og energiforsyning i ein kommune. Dette gjeld mellom anna planar om utbygging av små kraftverk, fjernvarme og alternative energiløysingar for bygg og anlegg. Ein energiplan kan også omhandle mål for energibruk innan ulike område, eller ordningar for å stimulere til energiøkonomiske løysingar og tiltak. Ein klimaplan har som primær målsetjing å komme fram til systemløysingar som vil redusere utslepp, slik at både den lokale og den globale miljøbelastninga vert redusert. Den viktigaste årsaka til klimagassproblemet er utslepp av karbondioksid i samband med fossile energiberarar. Det er difor ei tett knyting mellom klimaspørsmål og energibruk. Utslepp av klimagassar oppstår og frå andre kjelder og prosessar enn dei som er knytt til energisystem, og ein energiplan vil ikkje nødvendigvis aleine oppfylle målsetjinga om ei reduksjon av utsleppet av klimagassar, verken lokalt eller globalt. Koplinga mellom energibruk og miljøkonsekvensar er ein føresetnad for at energiplanen skal vere til nytte i arbeidet for å redusere klimagassproblemet. Ein oppnår reduserte klimagassutslepp, samstundes med at ein får ein betre utnytting av energien. Side 4 av 55

5 1.2.2 Energi- og klimaplan for Voss Energi- og klimaplan for Voss kommune har status som kommunedelplan, og inngår som ein del av kommunen si satsing på arbeid med energi og miljøspørsmål. Arbeidet med planen er finansiert av Voss kommune og Enova SF. Energi- og klimaplanen er organisert i tre hovuddelar: Ein oversiktsdel med status, utviklingstrekk og utfordringar. Ein langsiktig plandel med strategiske val og mål for planperioden. Ein handlingsplan med prioriterte tiltak. I tillegg er aktuell grunnlagsinformasjon m.m. samla i ein eigen vedleggsdel Planen inneheld ei oversikt over status i kommunen når det gjeld energibruk og utslepp av klimagassar innanfor ulike sektorar, samt omtale og vurderingar av mogelege tiltak for reduksjon av utslepp og energibruk. Tiltakslista frå den førre planen er vurdert, og aktuelle tiltak er vidareført. For den stasjonære energibruken er det teke utgangspunkt i den lokale energiutgreiinga for Voss kommune. Andre tal er i hovudsak henta frå SSB, SFT og Viktige arbeidsfelt for planen er privathushald, transport, reiseliv, næringsliv og kommunen sin eigen aktivitet Organisering av arbeidet Arbeidet er initiert av Utval for Miljø og Kultur, som og er styringsgruppe for prosjektet. Kommunalsjef Gunnar Bergo har vore ansvarleg for arbeidet. Planen er ein tematisk kommunedelplan der ein har prøvd å få ein brei og god dialog med dei ulike interessegruppene i kommunen. I samband med planarbeidet er det difor oppretta ei eiga referansegruppe. Referansegruppa har vore slik samansett: Gunnar Bergo Voss kommune leiar Olav Bjørke Voss kommune medlem Arne Mosefinn Utval for miljø og kultur medlem Rune Nesheim Voss Energi AS medlem Kåre Flatlandsmo/Gunnar Bråten Indre Hordaland Miljøverk medlem Inge Hommedal Voss Naturvernlag medlem Olav Holstad Voss Bondelag/bonde- og småbrukarlag medlem Even Rokne/Anne Grethe Bakke Destinasjon Voss medlem Andre ressurspersonar har vore trekt inn i planarbeidet etter behov. Vestnorsk Enøk ved Ole Gaute Hovstad har stått for datainnsamling og utforming av plandokumentet. Side 5 av 55

6 2 STATUS OG UTVIKLING 2.1 Generelt om kommunen Fakta Voss kommune er ein innlandskommune og eit trafikknutepunkt. Med sine km² er dette den største kommunen i Hordaland fylke. To tredeler at arealet ligg høgare enn 600 m. Skogen dekkjer 1/6 av arealet medan berre ein 3% er dyrka areal. Voss sentrum ligg på berre ca 50 m.o.h. Ut frå sentrum går det dalføre i alle retningar og ein finn busetnad på over 500 m.o.h. Det kan såleis vera store klimavariasjonar mellom dei ulike grendene. Folketalet var pr. 1. januar 2008 på personar der over halvparten er busette i sentrum eller sentrumsnære område. Kvart år er det over ein million gjestedøger i kommunen, i snitt utgjer dette ekstra gjesteinnbyggjarar kvart døgn. Kommunen grensar mot Vaksdal i vest, Kvam og Granvin i sør, Ulvik og Aurland i aust og Vik i nord. Hovudvegen gjennom Voss er europaveg 16, og den sentrale plasseringa mellom Hardangerregionen, Bergenshalvøya og Sogn medfører ein vesentleg del gjennomgangstrafikk i kommunen. Hovudnæringane i Voss har i lang tid vore knytt til jordbruk, skogbruk og turisme. Kommunen har funksjon som regionsenter og både handel og tenesteyting er idag viktige næringar. Figur 1: Kommunen Side 6 av 55

7 2.1.2 Planstatus Energi- og klimaplanen har status som kommunedelplan. Planen inneheld mål og strategi for perioden og ein handlingsplan med prioriterte tiltak. Planen må sjåast i samanheng med andre kommunale planar: Kommuneplan, samfunnsdelen (tekstdelen). Kommuneplan, Arealdel m/ føresegner Lokal energiutgreiing for Voss kommune Folkesetnad og bustadstruktur Folketalsutviklinga går fram av følgjande tabell basert på tal frå SSB: Tabell 1: Folketalsutvikling for kommunen År Folketal Årleg endring (middel) -0,1 % 0,2 % 0,2 % 0,2 % Hushald Personar pr. hushald Kommunen 2,50 2,45 2,36 2,29 2,22 Fylket 2,45 2,39 2,33 2,27 2,21 Landet 2,35 2,29 2,28 2,25 2,21 Folketalet i Voss har vore relativt stabilt heilt sidan 1970 talet, med noko variasjon dei siste åra. Pr 1. januar 2008 er det innbyggjarar på Voss. Over halvparten av innbyggjarane er busette i sentrum eller sentrumsnære område. Gjennomsnittleg husstandsstorleik ligg godt over landsgjennomsnittet. Dette tilseier ein energibruk pr. husstand over landsgjennomsnittet. Vi legg til grunn ei tilsvarande framskriving av noverande utvikling i energibruk pr. husstand - så lenge vi ikkje reknar effekt av særskilte tiltak for reduksjon av energibruken. I tillegg til fast busette reknar ein med at det er i overkant av 1 million gjestedøgn i kommunen. Dette utgjer eit tillegg på personar i snitt pr døgn. I praksis er variasjonane store over året Næringsliv Jorda og skogen har tradisjonelt vore viktigaste næringsgrunnlaget, men handel, turisme og ulike tenesteytingar er likevel dei næringane som gjev arbeid til største delen av dei som bur i kommunen i dag. Voss har og ein mangfaldig industri. Figur 2 syner samansetning av næringslivet i kommunen, samanlikna med fylke og land. Samanlikna med fylkes- og landssnittet har Voss kommune færre sysselsette innan tenesteyting og fleire innan primærnæring og industri. Vekst i sentrale delar av kommunen tilseier ein vidare vekst i utbygging av varehandel og bygg for offentleg og privat tenesteyting. Samstundes er det venta at eksisterande byggmasse stort sett vil vere i bruk. Side 7 av 55

8 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % Primærnæring Sekundærnæring Tertiærnæring 30 % 20 % 10 % 0 % Kommunen Fylket Landet Figur 2: Næringsliv: Sysselsette i ulike næringar (2006) Turisme Kommunen har ein natur med stort potensiale og turisme er ei viktig næring i Voss. Det er dessutan ein nasjonal trend mot større utnytting av naturressursane til turisme og fritidstilbod. Ei undersøking gjennomført av Transportøkonomisk Institutt (TØI 2008) viser at det var om lag kommersielle overnattingar (hotell, pensjonat, hytter og camping ) på Voss i I tillegg reknar ein at om lag overnattingar skjer i private hytter ( ) og hos slekt og venner. (Undersøkinga til TØI syner ikkje kor mange av desse overnattingane som er av personar busett innanfor Voss kommune, og vossingar som har hytte i eigen kommune er difor registrerte som reiselivsovernatting). Med utgangspunkt i dette tilsvarar reiselivet på Voss mellom og ekstra personar på Voss kvart døgn, i tillegg til lokalbefolkninga. Reiseliv er viktig for kommunen, og ein eigen kommunedelplan for reiseliv er under arbeid. Her er bærekraft ein av fire hovud-strategiar Bygningsmasse Hovudvekta av bygningsarealet er private bustadar, og då først og fremst einebustadar. Med utgangspunkt i folketal og normtal bygningsareal fordeler bygningsmassen seg slik: Tabell 2: Overslag over samla bygningsmasse Bustader m² Kommunale bygg m² Andre offentlege bygg m² Private yrkesbygg m² Samla bygningsmasse m² Side 8 av 55

9 2.1.7 Klimatilhøve Klimadata for Voss kommune: Tabell 3: Klimadata normalverdiar Stad Middeltemperatur [ C] Nedbør [mm] Graddøgn Voss 5, Klimatilpassing Når ein arbeider med klimaendringar er sårbarheit og tilpassing to viktige omgrep. Sårbarheit er eit uttrykk for kor vare vi er for endringar, kor stor konsekvens ei endring får. På den andre sida handlar tilpassing om evna vi har for å tilpasse oss, for å gjere oss mindre sårbare. Tidlegare undersøkingar tilseier at næringslivet i Voss er relativt sårbart for klimaendringar og har relativt låg tilpassingsevne. Dette er grunngitt i at både jordbruk og reiseliv er sårbart for større endringar i klima. Samstundes er dette to viktige næringar på Voss, og det kan vere vanskeleg å finne alternativ sysselsetting dersom desse to næringane forsvinn. Liten sårbarhet Liten sårbarhet Stor sårbarhet Stor sårbarhet Figur 3: Sårbarheit for klimaendringar Kommunen er aktivt med i NORADAPT -prosjektet som ser på naudsynte tilpassingar for å møte venta klimaendringar, og for Voss sin del har landbrukssektoren fått eit spesielt fokus i prosjektet. Ei anna side ved klimatilpassing er knytt til arealbruk og bygningsmasse. Med stor høgdeskilnad og mange dalføre og vassdrag er det allereie i dag ei rekkje område som kan vere utsette for flaum og ras. Korleis klimaet vert i framtida er usikkert, men eit våtare og villare klima kan auke omfanget av ras og flaumfare vesentleg. Det er viktig å ikkje byggje ny sårbarheit inn i samfunnet, og klima vil difor bli ein viktig faktor i samband med ny arealplanlegging. Utforming og plassering av busetnad og næringsbygg i høve til sol og vind har og stor innverknad på energibruk til både varme og kjøling. 2.3 Energiforsyning Energikjelder Det er i dag lett tilgang på el, bio (ved) og olje som er dei viktigaste energiberarane i Voss kommune i dag. Side 9 av 55

10 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % Avfall, kol, koks, grunnvarme Bio Gass Olje El 20 % 10 % 0 % Kommunen Fylket Landet Figur 4: Energibruk pr. energibærar Elektrisitet Det 80% av det stasjonære energiforbruket i Voss kommune blir dekka av elektrisitet, og alt tyder på at dette vil vere dominerande også i framtida. Voss Energi AS områdekonsesjonær for kommunen. Olje Oljeforbruket vert i stor grad dekka av lokale forhandlarar som driv utkøyring med tankbil frå depot i Bergensområdet. Biobrensel Hovudmengda av bruken av biobrensel er i form av ved til privathushald. Veden vert i stor grad henta av forbrukaren sjølv i eigen skog eller kjøpt på rot, og det er ingen engrosomsetning av ved i Voss kommune. Datagrunnlaget for dette er usikkert. Det er ikkje mange store anlegg som nyttar biobrensel i dag, men både Voss Jordbruksskule og Vossestrand alders- og sjukeheim har anlegg basert på flisfyring. Voss Biobrensel arbeider for å auke bruken av biobrensel i Voss, og planlegg ein auke på om lag 4,5 GWh dei neste 10 åra. Med utgangspunkt i stønadsordningar og klimafokus kan vi truleg vente fleire anlegg i framtida. Varmepumper Varmepumper er i bruk både i privathus og næringsbygg, og bruken er truleg aukande som elles i landet. For eksisterande bustadhus vil enkle luft til luft varmepumper normalt vere ei god løysing. For næringsbygg kan det vere god økonomi i å nytte borehol og grunnvarme som energikjelde, både til varme og kjøling. Vetleflaten omsorgssenter er til dømes bygd med ei varmepumpeløysing basert på uttak av bergvarme frå 20 energibrønnar. Om sommaren vert overskotsvarme frå bygget lagra i berggrunnen. På den måten vert effekten av varmepumpa større. Ein har i dette anlegget nytta 4 stk varmepumper med varmeyting på til saman 180 kw. Side 10 av 55

11 Generelt sett er det ofte ei utfordring at det ikkje er tilrettelagt for varmepumpeutnytting i eksisterande varmesentralar. På Vossevangen finst det i dag fleire bygg som har eller kan få vassborne varmeanlegg, og ein vurderar å forsyne desse bygga med fjernvarme frå ein felles varmesentral med varmepumpe. Avfall Indre Hordaland Miljøverk IKS (IHM) er det interkommunale avfallsselskapet for kommunane Eidfjord, Granvin, Jondal, Ullensvang, Ulvik og Voss. IHM samlar alt avfall frå sitt område til hovudanlegget på Bjørkemoen Avfalls og Gjenvinningsanlegg i Voss kommune, og reknar at om lag 62 % av avfallet kjem frå Voss Hushald 1000 Næring Figur 5: Utvikling i total innsamla avfallsmengd I 2007 deponerte hushaldskundar 3793 tonn restavfall på Bjørkemoen, medan næringskundar deponerte 3995 tonn, inkludert næringsavfall frå andre kommunar. Dette er ein samla auke på 500 tonn frå 2002, der hushald bidrar med ein svak reduksjon (-200) og næring viser ein tilsvarande større auke (+700). I tilsvarande periode er gjenvinningsprosenten helde på om lag same nivå (54 vs. 53%) på trass av at avfallet frå hytteområda har auka kraftig i perioden. Gjenvinningsordningane i desse områda er enno ikkje like godt tilrettelagt som for fastbuande. I 2002 ble det etablert eit deponigassanlegg på Bjørkemoen. Anlegget er utvida i takt med deponiet, og samla i 2007 inn 120 tonn metangass, tilsvarande tonn CO2. Av dette produserte anlegget 450 MWh straum og 740 MWh varme, tilsaman MWh. Overskott av elektrisk energi blir levert på nettet. Ein del av varmeenergien blir nytta til oppvarming av eigen bygningsmasse og i samband med reinseanlegg for sigevatn. Det har vore arbeidd med ulike prosjekt for å nytte resten av varmeenergien, det mest aktuelle alternativet er tørking av flis til bioenergi Distribusjonsnett Elektrisk energi Tilgongen på elektrisk energi er god og statistikken viser at gjennomsnittskunden i Voss opplever færre og litt kortare utkoplingar enn landssnittet. Det er mange planar om nye kraftverk i kommunen, og det er iflg. BKK ikkje mogeleg å tilknytte fleire småkraftverk utan nettforsterking og auka transformeringskapasitet ut av 132 kv-nettet mellom Voss og Ålvik. Fjernvarme Voss Energi AS utgreier om det er grunnlag for å etablere eit fjernvarmeanlegg i Voss sentrum. Arbeidet starta opp i 2004 og i 2005 vart det søkt om konsesjon frå NVE og om økonomisk stønad frå Enova. Fjernvarmenettet skal forsyne Voss sentrum (Vangen), samt området ved Voss sjukehus og Voss sjukeheim. Anlegget skal kunne forsyne ca. 13 GWh med varme til anlegg som i dag er forsynt med elektrokjel og olje. Energikjelda til fjernvarmeanlegget er primært bruk av varmepumpe basert på grunnvatn frå Prestegardsmoen, eventuelt supplert med vatn frå Vangsvatnet, som grunnlast. Gass vert vurdert som spisslast, og i tillegg er bioenergi vurdert som energikjelde i tillegg til grunnvatn. Side 11 av 55

12 Konsesjonssøknaden skisserer ein reduksjon i klimagassutslepp på tonn CO2 som resultat fjernvarmeutbygginga. Figur 6: Planlagt fjernvarmenett i Voss sentrum Energiverket tek sikte på å kunna gjera endeleg vedtak om realisering av prosjektet i løpet av våren 2009". Vidare bør det her nemnast at det også konkret vert arbeida med eit større nærvarmeprosjekt på Bjørkemoen for utnytting av lokal biomasse ( skogsflis) Lokal produksjon Over halvparten av Voss kommune ligg innanfor verneplan for vassdrag. Det er i dag registrert 11 kraftverk i kommunen med ein samla produksjon på over 1600 GWh. 8 av desse er små kraftverk. (Under 10 MW) I tillegg har tre nye fått konsesjon til å bygge ut. Det teoretiske potensialet for utbygging av småkraftverk er vurdert til om lag 473 GWh fordelt på 134 anlegg, men potensialet for kraftverk som synes realistisk å bygge dei næraste åra er vesentleg mindre. Ofte vil det vere slik at kvart prosjekt i seg sjølv kan synast relativt ukomplisert, men summen av alle utbyggingane i eit område kan likevel bli uheldig. For å sikre at dei ulike prosjekta får ei lik handsaming må det difor vere klare reglar og føringar for sakshandsaming ved konsesjonsog byggjesøknadar for kraftproduksjon. I utbyggingssaker er det viktig at det vert teke omsyn til fleirbruksverdien til vassdraga, og ein må vurdere konsekvensane for rekreasjon, friluftsliv, biologisk mangfald, vassforsyning, energiproduksjon og næringsutvikling opp mot kvarandre. Dette skal i utgangspunktet vere sikra gjennom NVE si sakshandsaming, men det er viktig at kommunen og har ein medviten politikk i høve til dette. Dette gjeld både i høve til eigen sakshandsaming for konsesjonsfrie utbyggingar, og i høve til høyringsuttale i konsesjonssaker. For Voss vil det ved utbygging av vasskraft og distribusjonsnett vere spesielt viktig å vurdere konsekvensar i høve til turisme og rekreasjon som ei viktig næring i kommunen. Side 12 av 55

13 2.3.4 Energiflyt Diagrammet under viser korleis energitilhøva er i Voss kommune: Eksport Forbruk dekka med import Forbruk dekka med produksjon i kommunen GWh El Olje Gass Bio Avfall, kol, koks Figur 7: Energiflyt i kommunen Figuren viser at Voss er ein kraftkommune med mykje vasskraftproduksjon, og berre ein liten del (13%) av produsert elektrisk energi vert nytta i kommunen Miljøkonsekvensar av stasjonær energiproduksjon Endringar i fordelinga mellom ulike energikjelder vil kunne ha konsekvensar for både klima og lokalmiljø. I nokre tilfelle vil globale og lokale interesser kunne peike i motsett retning. Den lokale energiutgreiinga si framskriving av energibruk viser ei forventning om reduksjon i oljebruk og noko auke i bruk av gass, el og grunnvarme. Det er og planar som tilseier auka bruk av bioenergi. Det er ikkje klart definert i kva grad bruk av elektrisk energi representerer CO 2 utslepp i Noreg. Ein vanleg argumentasjon er knytt opp mot at vi er del av ein felles nordisk kraftmarknad, der miksen av energikjelder medfører eit gjennomsnitt utslepp på 110 g CO 2 / kwh. Andre peikar på mogleg overføring til resten av Europa, og set prislappen på 360 g CO 2 / kwh, og enkelte ser på marginalkostnad ved at ein kwh spart kan redusere produksjon frå fosile kjelder med 600 g CO 2 / kwh. Om ein vel den Nordiske varianten på 110 g CO 2 / kwh vil samla elektrisistetsproduksjon på Voss (1,6TWh) representere ein ressurs på tonn redusert CO 2 -utslepp, samtidig som det samla elektrisitetsforbruket på Voss tilsvarar nær tonn CO 2 ekvivalentar. Etter denne modellen vil Voss bidra med ein netto nordisk reduksjon på over tonn CO 2 ekvivalentar og vere CO 2 nøytral med god margin. I planen er utslepp av klimagassar rekna om til CO 2 -ekvivalentar, elektrisitet er rekna som rein vasskraft og biobrensel er rekna til å ikkje representere CO 2 utslepp. Det planlagde fjernvarmenettet i Voss sentrum vil for ein del erstatte olje som energikjelde, og representerer såleis eit verkemiddel for å redusere CO 2 utsleppa i kommunen. Konsesjonssøknaden skisserer tonn reduksjon i klimagassutslepp som resultat utbygginga. CO 2 -rekneskapen er først og fremst interessant i eit globalt perspektiv. Sett i høve til lokal luftkvalitet, vil utslepp av støv og partiklar vere like interessant. I denne samanhengen er det vanleg å sjå på storleiken av PM10 som representerer støvpartiklar som kan kome ned i Side 13 av 55

14 luftvegane hjå menneske. Av dei aktuelle stasjonære energikjeldene er det i hovudsak fyring med ved i gamle omnar som representerer vesentlege utslepp av støv og partiklar (i tillegg til transportsektoren). Ein eventuell auke i bruk av biobrensel på Voss vil i utgangspunktet ikkje føre til auke i CO 2 - utslepp, men vil gje auka utslepp av partiklar til lokalmiljøet. I høve til privathushald, kan ein slik auke i partikkelutslepp motverkast gjennom utskifting av gamle omnar til nye som har betre forbrenning. Ei slik utskifting inneber ein reduksjon i partikkelutslepp frå rundt 40 g / kg ved for gamle omnar til under 10 g / kg ved for nye omar. For større fyringsanlegg er krav til utslepp strenge, og slike anlegg representerer oftast eit mindre problem i høve til støvutslepp. 2.4 Viktige sektorar Denne delen omhandlar status og forventa utvikling for energibruk og utslepp fordelt på dei ulike sektorane. Datagrunnlaget er henta frå den lokale energiutgreiinga for Voss, SFT og SSB. Innanfor dei ulike sektorane kan aktiviteten svinge noko frå år til år og måleåra i datasettet gir ikkje nødvendigvis det beste bildet for dei omliggande åra. I høve til utslepp er det og ein del uvisse knytt til deler av statistikkgrunnlaget, men i denne samanhengen er datagrunnlaget meint å gje eit bilde av fordeling og utvikling i det aktuelle tidsrommet. Først er grunnlagsdata presentert, så vert dei ulike sektorane drøfta kvar for seg. Tabell 4: Total energibruk pr sektor i kommunen Energibruk pr sektor [GWh] Hushald 155,9 137,9 142,4 148,9 155,0 Primærnæring 2,8 1,9 2,0 2,0 2,0 Tenesteyting 85,7 85,9 91,5 79,6 75,9 Industri 16,7 19,7 13,1 12,8 14,0 Transport 131,7 131,8 183,7 201,0 226,0 Sum 392,9 377,3 432,7 444,4 472,9 Utviklinga i energibruk er vist i tabellen over. Klimautsleppa har vore relativt små i kommunen sett i høve til gjennomsnittet i Norge, men tendensen er at utsleppa aukar. Tabell 5: Gjennomsnittleg utslepp pr. innbyggar Voss Hordaland Landet kg CO2-ekv kg CO2-ekv kg CO2-ekv. Grafen under viser klimagassutslepp som summen av alle klimagassar rekna om til CO 2 - ekvivalentar. Vi ser at transport tar over som den store kjelda til utslepp i denne framstillinga. Side 14 av 55

15 Tonn CO2-ekvivalentar Transport Industri Tenesteyting Primærnæring Hushald Figur 8: Samla klimagassutslepp pr sektor i kommunen. Omgrepet CO 2 -ekvivalentar er ei forenkling for å kunne samanlikne utsleppa av ulike klimagassar med utgangspunkt i verknad på drivhuseffekten. For Voss er dei dominerande gassane i dette tilfellet CO 2, N 2 O (lystgass) og CH 4 (metan). Om vi ser nærare på fordelinga av desse ser vi at dei direkte utsleppa av CO 2 i hovudsak kjem frå transport, medan utsleppa frå primærnæring, den nest største sektoren, er i form av metan og lystgass tonn CO2-ekvivalentar Transport Industri Tenesteyting Primærnæring Hushald - CO2 Lystgass Metan Figur 9: Utslepp av viktige klimagassar pr sektor i kommunen. I høve til lokalt klima er det ei rekkje andre storleikar som kan vere verdt å vurdere. Dette er utslepp som ikkje påverkar den globale oppvarminga direkte, men som kan ha andre skadelege verknader lokalt eller som langtransportgassar. Det er lite tilgjengeleg historisk statistikk på dette området, men vi tar utgangspunkt i tal frå 2005 for å sjå korleis fordelinga mellom ulike sektorar var for dei ulike gassane dette året. Side 15 av 55

16 Kommunen i høve til landet - korrigert for folketal 100 % Transport Industri Tenesteyting Primærnæring Hushald 0 % Støv CO NOx Figur 10: Luftureining til lokalmiljø pr sektor i kommunen. Figuren viser at ein person på Voss i gjennomsnitt blir eksponert for mindre støv og NOx enn landsgjennomsnittet, og det er i hovudsak vedfyring (hushald) og vegtrafikk (transport) som er kjelda til dette på Voss Hushald Hushald og privatpersonar er ein viktig nøkkel til arbeid med energibruk og utslepp, både direkte og fordi dei i stor grad påverkar andre sektorar som transport og tenesteyting. Bil, Biff og Bustad er sentrale stikkord som blir mykje brukt og viser til at transport, mat og bustad er dei tre viktigaste fokusområda for hushald. I 2006 representerte hushald 57 % av total stasjonær energibruk. Energiutgreiinga for Voss skisserer ein svak auke, men ingen dramatiske endringar i energibruk til hushald dei neste åra. Hushald står for ein stor del av forbruket av biobrensel i Voss. Sjølv om Voss har ytt stønad til utskifting av gamle omnar må vi rekne med at ein del av veden framleis vert brent i eldre omnar som gir høg luftureining til lokalmiljø. Dette gjer at storparten av svevestøvet (PM10) og 40% av CO-utsleppet i kommunen kjem frå hushald. Det er ikkje venta vesentleg endring i bruk av biobrensel i hushald og utviklinga i utsleppa er i stor grad avhengig av utskiftingstakt for eldre omnar. Økonomisk stønad til utskifting av gamle vedomnar til nye reintbrennande omnar er eit tiltak som har vore nytta i Voss sentrum. Dette medfører normalt 80-90% reduksjon i svevestøv og nær dobbelt så god utnytting av energiinnhald i brenselet. Tiltaket er spesielt aktuelt i område med tett busetnad og område som av geografiske årsaker har lite luftutskifting. I høve til energibruk er det i dag slik at lågenergibustadar vil vere sikra lånefinansiering frå Husbanken. Den nye innskjerpinga av byggjeforskriftene omhandlar i stor grad tiltak som medfører lågare energibruk, og etter kvart vil truleg alle nye bustadar bli bygt innafor krava til lågenergi. Dei aktuelle energiklassane for nybygg vil då vere lågenergi, passiv og passiv+. (ref. ) Hushald står i utgangspunktet for ein liten del av det direkte klimagassutsleppet i Voss. (Biobrensel vert rekna for å ikkje bidra med utslepp av klimagassar.) I datagrunnlaget er privatbilisme ikkje rekna inn i hushald, men er del av sektoren transport. Det er likevel klart at skal ein få reduksjonar i utslepp frå biltransport må ein del av tiltaka rettast mot privathushald, og at privatbilismen står for ein viktig del av CO og CO 2 -utsleppa i kommunen. Side 16 av 55

17 Eit anna sentralt område for hushald er avfall. Med 331 kg innsamla hushaldsavfall pr innbyggjar (2005) ligg Voss langt under både landsgjennomsnittet på 414 kg, og fylkessnittet på 412 kg hushaldsavfall pr innbyggjar. Det låge talet kan skuldast at avfall er på avvegar, men er meir truleg knytt til relativ høg grad av gjenbruk og heimekompostering. Utfordringa er å produsere mindre avfall, men samtidig samle inn mest mogleg av det avfallet som faktisk vert produsert. Det er og viktig at innlevert avfall vert kjeldesortert for best mogleg handtering og gjenvinning. Husstandane mottek til dømes store mengder uadressert reklame kvart år. Dette er eit område det kan vere bra å arbeide med for å redusere mengda med papir. Det skapar og fokus på eit av dei viktige områda; forbruk/ avfall. Fokus på kjøp av kvalitetsvarer som varer lengre og redusert bruk av emballasje er og sentralt i høve til samla avfallsmengd. Utvikling av gode henteordningar er sentralt for å få god og kontrollert innsamling. Tilpassing til venta klimaendringar er eit anna område som har vore fokusert i klimadebatten. Dette handlar om å ta omsyn til framtidige klimaendringar i utbyggingar og planarbeid. Temaet vil t.d. vere aktuelt i samband med utvikling av nye bustad- og hytteområde. Voss kommune har etablert ei eiga forskrift om open brenning og brenning av avfall i små omnar. Målet med forskrifta er å syte for at avfall vert teke hand om i godkjende ordningar Primærnæring Primærnæring er ein viktig sektor i Voss, men står for ein liten del (1 %) av den stasjonære energibruken i kommunen. Om vi ser bort frå transport bidrar primærnæring med den største delen av klimagassutsleppa gjennom utslepp av N 2 O (lystgass) og CH4 (metan). Bidraga til lokal luftureining er minimale. Det er samtidig store skogareal i kommunen. Skog i vekst bind CO 2 ( gjennom fotosyntesen) og gjev ein positiv klimaeffekt. Det vil såleis vera viktig å sikre god gjennvekst i skogareala etter uttak av tømmer. Dersom det vert aktuelt med skogreising på nye areal er det viktig at omsyna til m.a. biologisk mangfald og friluftsliv vert ivaretatt. Større bruk av tre som byggematerial vil og vere eit godt klimatiltak for å binde CO 2. Både innan jordbruk/skogbruk kan det vere vanskeleg å spå utviklinga framover. Tendensen i mange kommunar er at det totalt sett blir færre dyr, areal som er i drift er om lag det same, og gjennom etablering av sambruk blir det også færre driftseiningar. Denne trenden stemmer ikkje for landbruket på Voss. Det er i dag 180 mjølkeprodusentar i Voss kommune, og dette er ein nedgang på 43 sidan Samtidig har talet på mjølkekyr auka frå 2891 til 3123 dyr. For vinterfôra sau har det også vore ein auke frå til dyr i same perioden. Det er ikkje til å unngå at primærnæringa slepp ut klimagassar, men det er grunn til å tru at utsleppa vil minke noko framover. Miljøvennleg teknologi for handtering og spreiing av gjødsel kan redusere utsleppa av metan og lystgass og samtidig redusere tap av næringsstoff i gjødsla. Det er utvikla kommersielle løysingar i høve til å hente ut biogass frå husdyrgjødsla. Løysingane gir vesentleg mindre utslepp av metan og lystgass, betre utnytting av gjødsla og tilgang på fornybar energi i form av biogass. Eit anna viktig virkemiddel er omlegging til økologisk drift. Regjeringa har som mål at 15 prosent av matvareproduksjonen og matvareforbruket i 2015 skal være økologisk, og har som del av dette starta prosjektet Økoløftet. Voss kommune er med i prosjektet, og har mål om å doble talet på økologisk drivne gardsbruk frå 20 i 2007 til 40 (10%) i Side 17 av 55

18 Kommunen ynskjer å vere ein føregangskommune for produksjon, fordeling og bruk av miljøvenlege varer og skal som del av prosjektet nytte økologiske matvarer i skular, barnehagar, SFO, kantine, omsorgstun, m.m. Prosjektet tek vidare sikte på å få etablert stipendordningar for nyetablering av økologiske gardsbruk, profilere og informere om Økodugnaden, og støtte opp om etablering eller vidareføring av omsetjingskanalar for lokalprodusert/ kortreist mat. I datagrunnlaget kan grensa mellom hushald og jordbruk vere uklar, spesielt i høve til energibruk. Vidare er all transport er rekna inn i sektor for transport. Indirekte vil primærnæringa difor verke inn på mobil energibruk og utslepp frå transportsektoren. Her vil omgrepet kortreist mat, med auke i lokal foredling og omsetjing vere aktuelt Tenesteyting Innanfor denne sektoren finn vi både offentleg og privat næring. Energi- og miljøbelastninga kan i hovudsak delast i tre: Belastning frå bygg og produksjon, varetransport og persontransport av kundar/tilsette. Sektoren representerer ein vesentleg del av bygningsarealet i kommunen, og står for om lag 37 % av den stasjonære energibruken, i storleik rundt 90 GWh. Energiutgreiinga skisserer eit sparepotensiale i offentlege og private næringsbygg på opp til 11 GWh, og det er fornuftig å prioritere tiltak med energieffektive løysingar innanfor denne sektoren. Energibruken gjeld i hovudsak oppvarming, ventilasjon, kjøling, lys og teknisk utstyr. Det er venta ei innføring av nasjonale krav om vassboren varme i alle næringsbygg over 500 m² i løpet av planperioden. Næringa står for relativt lite (12%) direkte klimagassutslepp, og lite direkte bidrag til lokal luftureining. Det er likevel verd å merke seg at næringa indirekte bidreg til ein viktig del av utsleppa frå transportsektoren. (I datagrunnlaget er all transport er rekna inn i sektor for transport.) Industri I 2006 representerte industri 5 % av total stasjonær energibruk der Tine Meieri Vest er den største enkeltbrukaren. Av den samla energibruken til industri er om lag 2/3 elektrisk energi og 1/3 frå olje. Sjølv om oljeforbruket medfører noko utslepp av klimagassar står næringa for ein svært liten del (2%) av dei direkte klimagassutsleppa. Det er heller ikkje vesentlege utslepp av anna luftureining frå industrien. I datagrunnlaget er all transport er rekna inn i sektor for transport Transport I datagrunnlaget er all transport inkludert i denne sektoren, og mobil energibruk utgjer om lag 40% av total energibruk i kommunen. (I form av drivstoff.) Dette gjeld summen av både privat transport, tenesteyting, industri og gjennomgangstrafikk. Dette gjer at sektoren framstår som dominerande på nokre område. Det er generelt sett venta ein auke i samla utslepp frå transport. Når Hardangerbrua med tilhøyrande vegnett opnar, vil utviklinga i gjennomgangstrafikk til ein viss grad kunne bli påverka av dette. Transport står for vesentlege utslepp av klimagassar. I 2006 representerte dette om lag 53 % av klimagassutsleppet i kommunen. Utsleppa er i første rekkje som karbondioksid (CO 2 ), men og i form av litt lystgass (N 2 O) som begge er viktige klimagassar. Det vil seie at i tillegg til tiltak mot transportnæringa må mange av dei aktuelle tiltaka vere retta mot andre sektorar. Side 18 av 55

19 Transport står saman med hushald for storparten av luftureining til lokalmiljø. Nesten alt utslepp av NO x i kommunen, om lag 60% av utsleppet av CO og 15% av støvutsleppet (PM10) kjem frå transportsektoren. Utviklinga framover vil i stor grad vere avhengig av samla transportmengd og alder/tilstand på køyretøya. Nyare køyretøy vil som hovudregel medføre mindre utslepp, men den nasjonale trenden med auka bruk av dieselbilar verkar i motsett retning. SSB sin statistikk for mobilt energiforbruk og utslepp er inndelt i grove grupper. Når det gjeld vegtrafikk er kommunefordelinga i stor grad gjort gjennom fordelingsnøklar for ulike køyretøy, og det er brukt fleire ulike kjelder for å bygge opp desse fordelingane. For riks- og fylkesvegar er lengde og gjennomsnittleg tal køyretøy lagt til grunn, medan folketalet i kommunen spelar inn i høve til vurdert trafikk på kommunevegar. I små kommunar med mykje kommunevegar er uvissa stor. I arealmessig store kommunar med lite folketal vil mykje av trafikken vere på riks- eller fylkesvegar, og gjerne i form av gjennomgangstrafikk. Utsleppa frå transportsektoren fordelar seg slik: Vegtrafikk 87 % Tog 0 % Fly (Bømoen kjem ikkje fram i SSB sine tal.) +0 % Skip 0 % Anna (Motorreiskap, anleggs- og jordbruksmaskiner.) 13 % Utsleppa frå vegtrafikk fordeler seg slik: Lette køyretøy, bensin 44 % Lette køyretøy, diesel 24 % Tunge køyretøy, bensin 1 % Tunge køyretøy, diesel 31 % Motorsykkel 1 % Problemstillinga rundt transport kan gjerne delast opp, og det er i utgangspunktet tre felt som bør få fokus: Transport internt i kommunen, pendling til og frå kommunen og transport av varer og personar til og frå kommunen. Erfaringar tilseier at sjølv om gjennomgangstrafikken gjennom kommunen er stor er det ikkje på dette området kommunen kan gjere mest. Talmaterialet tilseier at om lag halvparten av transportmengda går internt i kommunen, og då for det meste med lette køyretøy (2/3). Den andre halvparten passerar kommunegrensa minst ein gong i form av gjennomgangstrafikk eller transport til/frå kommunen. Pendling inn/ut av kommunen kan vere eit naturleg område å arbeide vidare med, men først og fremst som haldningsskapande arbeid fordi det truleg utgjer ein svært liten del av dei totale utsleppa. Voss kommune har fleire bygder og spreidd busetnad, og dette medfører naturleg ein del lokaltrafikk. Tiltak for reduksjon av denne vil i stor grad vere retta mot privathushald, og kan t.d. vere knytt til kollektivtransport, planlegging, kameratkøyring, osv. Kortsiktige tiltak i høve til transport av varer til og frå kommunen vil i hovudsak vere retta mot næringsverksemd. I høve til næring vil lokal foredling og omsetjing kunne trekkast fram som tema. I eit lenger perspektiv er samordna areal og transportplanlegging sentralt. Plassering av bustadområde, tenester, arbeidsplassar og ferdselsårer er viktig både for å redusere samla transportmengd og for å finne fram til dei gode løysingane med meir bruk av kollektivtransport. Side 19 av 55

20 Utslepp frå transport av varer er i stor grad avhengig av køyretøy (storleik) og fyllingsgrad. Om vi ser på (internasjonal) transport med bil til kontinentet kan vi rekne at dersom denne går på lastebil/semitrailer (på minst 11 tonn last) vil den ha CO 2 utslepp i storleik 95 gram/tonn km. Voss er ein av få kommunar i fylket som har jernbanesamband, og flytting av både gods og persontransport frå bil til jernbane vil representere eit vesentleg potensiale for reduserte utslepp i kommunen. Dette gjeld både pendling, transport til/frå kommunen og gjennomgangstrafikk. 2.5 Kommunen sin eigen aktivitet Generelt I talmaterialet er kommunen med sine bygg og tenester del av sektor for tenesteyting. Det er likevel naturleg at planen set ein del eigne (meir spesifikke) mål for kommunen sjølv. Kommunen er ein av dei store byggeigarane i Voss, og planen bør difor ha eit ekstra fokus på drift av eigne bygg og tiltak i høve til dette. Kommunen har i tillegg ein del anlegg som også vil vere naturleg å arbeide vidare med i høve til reduksjon av stasjonær energibruk. Dette gjeld t.d. veglys, pumpestasjonar og reinseanlegg Kommunale bilar Voss kommune har pr følgjande bilar / kjøretøy: 93 stk personbilar, stasjonsvogner, små varebilar, større varebilar (f.eks. Toyota Hiac, VW Caravel), minibussar. 5 av desse skal avhendast i nær framtid 8 stk større køyretøy. (Lastebilar, brannbilar og bokbuss) 4 stk anleggsmaskiner. (Veghøvel, hjullastar og to gravemaskinar) Det finst ikkje samla oversikt over årleg køyrelengd for bilparken Dei viktigaste kommunale bygga Tabellen under viser utvikling i klimakorrigert energibruk for dei største bygga til Voss kommune. Klimakorrigert energibruk tek omsyn til klimatiske avvik frå eit normalår. Tabell 6: Oversikt over energibruk i kommunen sine eigne bygg (kwh/år) Energibruk Graddagskorrigert Bygg Voss Ungdomskule Skulestad skule Sundve skule Bjørgum skule Palmafossen skule Gullfjordungen skule Evanger skule Vangen skule Oppheim skule Vetleflaten omsorgssenter og boliger Voss sjukeheim Evanger alders- og sjukeheim Gjerdebu Tinghuset I+II+kino Lundhaugen barnehage Bjørgamarka Barnehage SUM: Side 20 av 55

21 I fleire av desse bygga er det gjort konkrete enøk-tiltak dei seinare åra. Potensialet for ytterlegare tiltak bør systematisk kartleggast. 2.6 Miljøsertifisering Det finnes ei rekkje ulike ordningar for miljøsertifisering av verksemder, varer og tenester. Som hovudregel fokuserar dei på bygning, energibruk, avfall, bruk av kjemiske stoff og liknande. Gjennom ein miljøanalyse blir svake punkt identifisert, og det blir laga ein plan for rutinar og utbetring av manglar. Eksempel på aktuelle sertifiseringsordningar som har fokus på miljø er: Miljøfyrtårn, Svanemerking, EU-blomsten, ISO og EMAS For mange er Miljøfyrtårn den ordninga som er lettast tilgjengeleg. Dette er ei nasjonal sertifiseringsordning skreddarsydd for små og mellomstore bedrifter i både privat og offentleg sektor. Meininga med ordninga er å heve miljøstandarden monaleg i så mange private og offentlege verksemder som mogeleg. Kommunale verksemder kan og sertifiserast. Ordninga gir kommunen ei spesiell rolle som ansvarleg for sertifisering av andre verksemder i kommunen. Voss kommune har ein person som er godkjend som sertifisør, og det er pr i dag sertifisert ei privat verksemd i kommunen. Miljøfyrtårn gir kommunen ei enkel og god miljøleiing. Ordninga er handlingsretta med ein årsrapport og årlege handlingsplanar. Som resultat av prosessen er det vanleg å sjå reduksjon / fordelar når det gjeld avfall, energibruk, innkjøp og arbeidsmiljø. Voss kommune har pr i dag ikkje sertifisert eigne bygg, men det er ynskje om å starte ein slik prosess. 2.7 Status for tiltak Klima og energiplanen frå 2004 sette opp ein handlingsplan for planperioden med 37 prioriterte tiltak. Referansegruppa si evaluering av handlingsplanen viser at fleire av dei planlagde tiltaka er sette i verk, men det er framleis mykje arbeid som står att. Av dei 37 tiltaka er 9 langt på veg gjennomført, og 14 av dei andre er starta eller arbeidd aktivt med i perioden. Aktuelle tiltak er vidareførde saman med andre i den nye handlingsplanen i kapittel 4. Arbeidsgruppa si vurdering av status er vist i vedlegg D. Side 21 av 55

22 3 MÅL OG FOKUSOMRÅDE 3.1 Nasjonale klimamål Det overordna målet for den nasjonale klimapolitikken er å stabilisere konsentrasjonen av klimagassar på eit nivå som hindrar farleg menneskeskapt påverknad på klimasystemet. Dette skal avgrense den globale oppvarminga til maks 2 C i høve til førindustriell tid. Dei gjeldande nasjonale klimamåla er gitt gjennom St.meld. nr. 34 ( ) Norsk klimapolitikk og det påfølgjande klimaforliket på Stortinget i januar Noreg skal være karbonnøytralt i (St.meld. foreslo 2050) Noreg skal innan 2020 kutte dei globale utsleppa av klimagassar tilsvarande 30 prosent av Noreg sine utslepp i (Inkludert skog) Noreg skal skjerpe sine Kyoto-plikter med ti prosentpoeng til ni prosent under nivået. Dette skal nåast gjennom følgjande verkemiddel: Auka satsing på forsking. Satsing på kollektivtransport og reduserte utslepp frå transportsektoren. Satsing på fornybar energi, energifleksibilitet og utfasing av fossile energikjelder. Grøne sertifikat for fornybar kraftproduksjon. Internasjonale tiltak mot avskoging. Minst 2/3 av reduksjonen skal gjennomførast nasjonalt. Kutta er ikkje sektorfordelt. 3.2 Fokusområde i planen. I arbeidet med energi og klima vil ein fokusere på energibruk og klimapåverknad frå innbyggjarar og næring i Voss. Dette gjeld også når innbyggjarane er på reise utanfor kommunen eller når andre kjem som turistar til Voss. Planen har fire fokusområde eller arbeidsområde som dannar grunnlag for resten av planen: Energibruk: Meir effektiv energibruk saman med auka energifleksibilitet og omlegging til nye fornybare energikjelder. Klima og miljø: Møte venta klimaendringar på ein planmessig måte, og arbeide for ein reduksjon av utslepp som er skadelege for klima og lokalmiljø. Lokal energiproduksjon: Sikre ei planmessig utvikling av tradisjonell og ny form for lokal energiproduksjon for å ivareta både klima, miljø og eigne innbyggjarar. Haldningar: Arbeide for å påverke innbyggarane sine haldningar og motivere til val av energieffektive tiltak og miljøvennlege løysingar. Hovudmåla vert utdjupa med delmål og prioriterte tiltak i dei neste kapitla. Dersom ikkje anna er spesifisert, gjeld alle målformuleringar for heile planperioden. Side 22 av 55

23 3.3 Mål og aktuelle tiltak Dette kapittelet viser mål og aktuelle tiltak innanfor dei ulike fokusområda i planen. Dei ulike tiltaka er her i uprioritert rekkjefølgje, men blir prioritert, ansvarsfordelt og tidfesta i eigen handlingsplan lenger bak i dokumentet Energibruk. Hovudmål i høve til energibruk: Meir effektiv energibruk saman med auka energifleksibilitet og omlegging til nye fornybare energikjelder. Delmål i høve til energibruk: M Stasjonær energibruk skal reduserast med 10% målt pr person, pr m² eller pr produsert eining. M Alle nye utbyggingar skal vere energifleksible og vurdere alternative løysingar for varme og kjøling. M Voss kommune skal redusere energibruk pr m² i eigne bygg med 15%. M Minst 50% av varmetrongen i kommunen sine eigne bygg skal dekkast av nye fornybare energikjelder. Aktuelle tiltak for å nå dette er: T Fokus på energibruk i fritidsbustader Det har dei siste åra vore bygd mykje fritidsbustadar med høg standard, mange med tilknyting til straumnett. Gjennom regulering- og byggjesakshandsaminga skal kommunen aktivt setje fokus på energibruk i fritidsbustadar for å redusere energibruken på dette området. T Energioppfølging pr veke i eigne bygg Alle kommunale bygg med årleg energibruk over kwh skal innføre system for energioppfølging pr veke. Systemet skal sikre optimal energibruk og tidleg avdekking av feil gjennom at energibruk vert avlesen og vurdert mot utetemperatur kvar veke. Vidare skal energibruk, status og avvik rapporterast til byggansvarleg etter definert rutine for å sikre budsjettoppfølging og grunnlag for planlegging av tiltak. Tiltaket er også aktuelt for private bygg. T Vurdere bruk av vassboren varme i eigne bygg Alle nye kommunale bygg over 500 m² skal ha vassboren varme. Ved alle kommunale rehabiliteringsprosjekt og for kommunale nybygg under 500 m² skal energifleksibilitet og vassboren varme vurderast spesielt. Alle nye ventilasjonsanlegg skal ha, eller setje av plass for, vassborne batteri til både varme og kjøling. Tiltaket er også aktuelt for private bygg. T Optimalisere brukstid for ventilasjon og varme Voss kommune skal gå gjennom innstillingar av automatikk for ventilasjon og varme i eigne bygg for å optimalisere brukstid for tekniske anlegg og tilpasse denne til faktisk bruk av bygget. Tiltaket er også aktuelt for private bygg. T Installere sentral driftskontroll i eigne bygg Voss kommune skal vurdere å nytte sentral driftskontroll (SD-anlegg) i alle bygg med energibruk over kwh. Tiltaket er også aktuelt for private bygg. Side 23 av 55