Arkeologisk registrering

Transkript

1 Arkeologisk registrering Sak: 2016/8540 Bjørnstadmyra Sarpsborg kommune Jan Berge

2 FIGUR- & VEDLEGGSLISTE Nr: Skildring: Kjelde: Framside Oversiktsbilete. ID er i skråningane bak gravemaskina, medan ID er til /JB venstre og bortover langs skogkanten sentralt i biletet. Mot SA. Figur 1 Plassering av planområdet i Sarpsborg kommune. askeladden.ra.no Figur 2 Forslag til planområde. COWI AS Figur 3 Landskapsoversikt. Planområdet markert med raud ring. Blå kule viser kor eg sit og Google Maps skriv denne rapporten. Figur 4 Nærliggande kulturminner. askeladden.ra.no Figur 5 Ole spar seg eit prøvestikk. Mot NV /JB Figur 6 Jarand opnar sjakt 3. A5-8 dukkar opp. Mot N /JB Figur 7 Kart over alle sjakter, prøvestikk, anlegg og lokalitetar. ArcMap/JB Figur 8 Kart over ID19700, ID & ID266645, med tilhøyrande kokegroper og sjakter. ArcMap/JB Figur 9 ID med A1-14 markert. Mot SSV /JB Figur 10 Den herja botnen av sjakt 1, med kokegropene A1-3 markert. Mot VNV /JB Figur 11 A5-8 i sjakt 3. Mot ANA /JB Figur 12 Sjakt 3 & 4, med A5-11 markert. Mot S /JB Figur 13 Sjakt 4 med A9 og 10 markert. A12-14 markert i sjaktene bak. Mot V /JB Figur 14 A15 plan. Mot SV /JB Figur 15 ID i sjakt 9, med A15 markert. Mot SSV /JB Figur 16 ID i sjakt 9, med A15 markert. Mot NA /JB Figur 17 Kart over ID226646, med alle sjakter og anlegg. ArcMap/JB Figur 18 ID226646, med sjaktene og anleggspora markert. Mot S /JB Figur 19 ID226646, med A16-25 markert. Mot NV /JB Figur 20 Morten rafser i A16 og 18. Vi ser godt det feite og svarte kulturlaget frå bronsealder som /JB kokegropene ligg i. Kulturlaget starter få meter ovanfor Morten. Mot SA. Figur 21 ID226646, med A16-25 markert. Næraste sjakta er S19. Vi ser tydeleg korleis det svarte /JB kulturlaget dekker mesteparten av sjakta, og A19 ligg så vidt utanfor der det startar. Mot SA. Figur 22 Morten krafsar mellom A22-25 i S21. Òg her ser vi tydeleg det mørke kulturlaget frå /JB bronsealder. Mot S. Figur 23 Oversikt over plasseringa av ID i terrenget. Mot S. Google Maps Figur 24 ID Lykke til med å spotte gravrøysa. Mot V /JB Figur 25 Oversikt over alle dei omtalte lokalitetane i terrenget. Mot NNV. Google Maps Vedlegg 1 Anleggsliste. JB Vedlegg 2 Funnliste. JB Vedlegg 3 Sjaktliste. JB Vedlegg 4 Prøvestikkliste. JB Vedlegg 5 Vedartsanalyse. Thomas S. Bartholin Vedlegg 6 Kalibrasjonskurve for A2. Beta Analytic Vedlegg 7 Kalibrasjonskurve for A9. Beta Analytic Vedlegg 8 Kalibrasjonskurve for A15. Beta Analytic Vedlegg 9 Kalibrasjonskurve for A16. Beta Analytic Vedlegg 10 Kalibrasjonskurve for A17. Beta Analytic Vedlegg 11 Kalibrasjonskurve for A19. Beta Analytic 2

3 R A P P O R T F R Å A R K E O L O G I S K R E G I S T R E R I N G Kommune: Sarpsborg Gardsnamn: Bjørnestad søndre, Bjørnestad nordre Gnr./bnr.: 2047/14, 2048/1, 2048/6 Høgde over havet: moh Oppdragsgjevar: Svein E. Nilsen Adresse: Grønliveien Sarpsborg Namn på sak: Detaljregulering av Bjørnstadmyra industriområde gnr. 2047, bnr. 14 m. fl. i Sarpsborg kommune Saksnummer: 2016/8540 Registreringsperiode: Sommar 2016 vår 2017 Ved: Morten Bertheussen, Ole Kjos & Jan Berge FAGLEGE KONKLUSJONAR: ASKELADDEN ID: Ingen funn: X Funn av automatisk freda kulturminne: , kokegropfelt Lausfunn ikkje automatisk freda: X Forenkla dispensasjon utgraven: kokegrop X Frå før kjente kulturminne: gravrøys Stikkord: Kokegroper og dyrkingslag frå yngre bronsealder til eldre romartid Figur 1. Plassering av planområdet i Sarpsborg kommune. 3

4 BAKGRUNN FOR UNDERSØKINGA Det er varsla oppstart av reguleringsplanarbeid for detaljregulering Bjørnstadmyra industriområde. Hensikta med planarbeidet er å legge til rette for næringsverksemd (lager/lett industri). Planområdet ligg i Tuneområdet, eit av Norges aller rikaste kulturminnelandskap. Ut i frå denne kunnskapen og områdets topografi, fann fylkeskommunen det naudsynt med ei arkeologisk registrering i området før det kunne gjevast ei endeleg fråsegn i saka jf. kulturminnelovas 9. Figur 2. Forslag til planområde. SAMANDRAG Det vart gjort funn av automatisk freda kulturminner i form av 25 kokegroper og 1 fossilt dyrkingslag. Funna er fordelt på 3 arkeologiske lokalitetar. Ein av lokalitetane besto av berre ei kokegrop, så den vart grave ut på ein forenkla dispensasjon frå fredinga, og er som så rekna som eit fjerna kulturminne. Ei gravrøys kjent i området frå før vart funne att og målt inn. OMRÅDESKILDRING Planområdet ligg rundt 3 km nordvest for Sarpsborg sentrum, på ei ca. 3 km brei landbru mellom Visterflo i vest og Vestvannet i aust. E6 gjeng rett forbi på nordsida og området er mykje utbygd i sør. Det ligg skogsterreng mot vest-nordvest og dyrka mark i nord, aust og søraust. Mykje av planområdet ligg i dei nordaustre skråningane og botnen av eit høgdedrag som strekk seg over ein km mot sørvest og ender med det kjente gravfeltet Opstad. Av sjølve planområdet er det skog i eit mindre parti i søraust, der terrenget er høgst, medan resten er dyrka mark. 4

5 Figur 3. Landskapsoversikt. Planområdet markert med raud ring. Blå kule viser kor eg sit og skriv denne rapporten. KULTURMINNE I NÆROMRÅDET Området Tune-Grålum er kjent som å vere blant dei aller rikaste kulturminneområda i landet. Her ligg gravfelt og busetnadsspor tett, og dei næraste kjente kulturminneområda med både graver og forhistoriske gardsanlegg ligg heilt opptil planområdet. KULTURMINNE I NÆROMRÅDET Askeladden ID: Kulturminnetype: 2979 Rydningsrøyser og steingjerde Mogleg gravhaug Mogleg gravhaug Hulveg Spor av 10 sletta gravhaugar synlege på flyfoto gravhaugar Gravhaug gravhaugar Gravhaug gravhaugar, 1 steinsetting og 1 hulveg Funnområde for diverse oldtidsmateriale Gravhaug Gravhaug Spor av 25 sletta gravhaugar synlege på flyfoto gravhaugar kokegroper og 1 stolpehull + lausfunn flintsigdar Hulveg Mogleg gravhaug Graver, veganlegg og busetnadsspor frå bronsealder til vikingtid og mellomalder Kulturlag og eldstad frå folkevandringstid Kokegrop Busetnad- og dyrkingsspor frå yngre steinalder til mellomalderen Same lokaliteten som ovanfor Busetnadsspor frå yngre steinalder til folkevandringstid. 5

6 eldstadar og nokre keramikkskår To store langhus frå yngre jernalder Dyrkingslag og 1 stoplehull Busetnadsspor Kokegroper Kokegroper eldstadar eldstad Busetnadsspor Fotgrøft Funnstad av flintdolk og nøstvetøks Funnstad for flint, keramikk, vevtyngde og slipt trinnøks Funnstad blybarre vikingtid Hulveg kokegroper hulvegløp eldstadar frå yngre bronsealder kokegroper frå førromersk jernalder kokegrop frå overgangen førromersk jernalder eldre romartid kokegroper frå førromersk jernalder og romartid, samt eit dyrkingslag frå yngre bronsealder. Figur 4. Nærliggande kulturminner. METODE & PERSONELL På denne undersøkinga vart fyrst prøvestikking nytta som registreringsmetode. Prøvestikking går ut på at vi med spade grev mindre prøveruter, om lag 40x40 cm, ned til vi støyter på berg eller steril undergrunnsmasse. Massane i prøvestikket vert sålda gjennom eit handhalde såld med 4 mm maskevidde. Kan vi nytte vatn til dette er det å føretrekke, men det var ikkje mogleg på denne 6

7 undersøkinga. Det er hovudsakleg kulturspor frå steinalder vi vil påvise med denne metoden, t.d. i form av tilverka flint og andre minerale råstoff. Figur 6. Jarand opnar sjakt 3. A5-8 dukkar opp. Mot N. Figur 5. Ole spar seg eit prøvestikk. Mot NV. Størstedelen av undersøkinga vart gjort med metoden maskinell flateavdekking, eller sjakting. Dette er den vanlegaste metoden arkeologane nyttar på dyrka mark. Vi opnar opp sjakter på om lag 3 m breidde med gravemaskin med flatt skjer på grabben og fjernar matjordlaget til vi kjem ned til undergrunnen. Denne vert reinsa fram med krafse og graveskei etter kvart der dette er naudsynt, og eventuelle førhistoriske strukturar som kokegroper, stolpespor, graver etc. vil vise seg som fyllskifte i undergrunnen. Som dokumentasjon vart det teke digitale foto, samt sjaktene vart målt inn med CPOS RTK 3D-FIX oppløysing. Kartgrunnlag for innmålingane er WGS84_UTM32N. DELTAKARAR OG TIDSROM Med på denne undersøkinga var arkeologane Ole Kjos, Morten Bertheussen & Jan Berge frå Østfold fylkeskommune. Maskinførar var Jarand Andreassen frå Andreassens Entreprenørforretning AS. Felt-, for- og etterarbeid vart i sin heilheit gjennomført i tidsromet sommaren 2016 til våren UNDERSØKINGA Prøvestikkinga tok vi alle tre på ein dag i midten av august Berre ein stad i planområdet hadde eit snev av potensiale for steinaldersfunn, men det kom ingenting ut av vår jakt denne gongen. Sjaktinga var vi klar for å ta tak i på direkten etter prøvestikkinga, men av ein eller annan grunn så passa det visstnok ikkje for tiltakshavar. Det var difor langt ut i oktober før eg var attende her, for som kvar haust sto jau andre prosjekt i kø innan den tid. Det enda med at eg delte prosjekta mine og tok to stykk parallelt, noko som var mogleg grunna heroisk innsats og velvilje frå kollega Bertheussen. Sjaktene vart starta søraust i planområdet og så lagt jamt og trutt oppover mot nordvest. Allereie i fyrste sjakta dukka dei fyrste kokegropene opp. 7

8 Figur 7. Kart over alle sjakter, prøvestikk, anlegg og lokalitetar. ID KOKEGROPFELT Til saman dukka det opp 14 kokegroper på denne lokaliteten, spreidd ut over i 6 sjakter. Nokon er ganske små, andre større enn snittet. Det vart teke ut 7 kullprøver for radiologisk datering, der 2 stykk vart sendt til analyse. Resultata viste at A2 var anlagt ei gong mellom f. Kr. og A9 mellom f. Kr. Dei er altså ganske samtidige i den perioden vi kallar førromersk jernalder, som er den aller tidlegaste delen av jernalderen i Norge. Kokegropene ligg i skråninga rett før den flatar heilt ut, på ein liten rygg i terrenget. Undergrunnen er oransje sand og grus. På flata nedanfor vert det meir grå- og raudbrune sjatteringar som indikerer fuktprega undergrunn ei gong i tida, moglegvis myrdrag. Ei ganske klassisk plassering av kokegroper. Etter sjakt 6 var vi over den vesle ryggen i terrenget der kokegropene ligg, og då er vi på flata. Her er undergrunnen som skildra ovanfor, myrbotnaktig. ID KOKEGROP Sjakt 9 har like fargesprakande undergrunn som dei andre sjaktene på flata. Heilt øvst mot sørvest, der terrenget hevar seg så vidt merkbart, låg ei ihelpløgd kokegrop. Sidan denne ligg så langt frå dei andre funna, fekk den status som eigen lokalitet. Samstundes låg den då av same grunn lagleg til for hogg, så eg dokumenterte den og grov den ut. Ei kullprøve vart sendt inn for analyse, og denne daterte A15 til tidsromet 40 f. Kr. til 80 e. Kr., altså overgangen mellom førromersk jernalder og eldre romartid. 8

9 Figur 8. Kart over ID19700, ID & ID226645, med tilhøyrande kokegroper og sjakter. Figur 9. ID med A1-14 markert. Mot SSV. 9

10 Figur 10. Den herja botnen av sjakt 1, med kokegropene A1-3 markert. Mot VNV. Figur 11. A5-8 i sjakt 3. Mot ANA. 10

11 Figur 12. Sjakt 3 & 4, med A5-11 markert. Mot S. Figur 13. Sjakt 4 med A9 og 10 markert. A12-14 markert i sjaktene bak. Mot V. 11

12 Figur 14. A15 plan. Mot SV. Figur 15. ID i sjakt 9, med A15 markert. Mot SSV. 12

13 Figur 16. ID i sjakt 9, med A15 markert. Mot NA. ID KOKEGROPFELT OG DYRKINGSLAG Sjakt 14 og vidare vart lagt i den nordgåande skråninga sør- sørvest i planområdet. Her er undergrunnen atter raudoransje grus og sand. Ikkje alle sjaktene bognar med funn, men i hellingane på kvar side av eit søkk i terrenget, dukka det opp til saman 9 kokegroper. Dei aller fleste av desse ligg i eit svart, svært kullholdig fossilt dyrkingslag, som strekk seg over kvar side av søkket. I botnen av skråninga vert undergrunnen fuktprega att, så det verkar til at òg desse kokegropene kan setjast i samband med eit myrområde. Det vart teke ut 5 prøver for datering, der 3 vart sendt inn. Resultatet viste at kokegropa A16 daterast til tidsromet e. Kr., perioden vi kallar eldre romartid, eller eldre romersk jernalder. Kokegropa A19 fekk datering til f. Kr., slutten av førromersk jernalder. Eit visst tidsspenn er det altså i dette kokegropfeltet. Kokegropene ligg som nemnt i eit dyrkingslag, som då naturleg nok må vere eldre. Så svarte lag som dette pleier å vere frå bronsealder, og det viste dette seg òg å vere. Prøveresultatet sa f. Kr., som er tidleg del av yngre bronsealder. Dei neste sjaktene vart teke på det flate, svakt nordover skrånande platået heilt vest i planområdet. Dette området hadde eg ut frå topografien vurdert til å ha høgst potensiale for funn, men det viste seg å vere ei grov feilvurdering. Undergrunnen er tidvis svært herja av moderne aktivitet, men det er såpass att med urørt sand og grus at ein skulle kunne forvente å sjå spor av førhistoriske strukturar, om dei ei gong har fantes her. 13

14 Siste få sjaktene var meir som test-stikk å rekne, der eg leita etter passande undergrunn nede på flata mot vegen. Det viste seg ikkje overraskande at alt her er av den fuktprega, myrbotnaktige sorten sand og grus. Samstundes er det tidvis mykje moderne øydeleggingar av undergrunnen. Figur 17. Kart over ID226646, med alle sjakter og anlegg. Figur 18. ID226646, med sjaktene og anleggspora markert. Mot S. 14

15 Figur 19. ID226646, med A16-25 markert. Mot NV. Figur 20. Morten rafser i A16 og 18. Vi ser godt det feite og svarte kulturlaget frå bronsealder som kokegropene ligg i. Kulturlaget starter få meter ovanfor Morten. Mot SA. 15

16 Figur 21. ID226646, med A16-25 markert. Næraste sjakta er S19. Vi ser tydeleg korleis det svarte kulturlaget dekker mesteparten av sjakta, og A19 ligg så vidt utanfor der det startar. Mot SA. Figur 22. Morten krafsar mellom A22-25 i S21. Òg her ser vi tydeleg det mørke kulturlaget frå bronsealder. Mot S. 16

17 Figur 23. Oversikt over plasseringa av ID i terrenget. Mot S. EIT INNBLIKK I KOKEGROPSKIKKENS BRUKSFASAR OG FUNKSJON Kokegroper er eit vanleg og utbreidd kulturminne i Østfold og elles i store delar av landet. I førhistoria var kokegropskikken særleg utbreidd frå Periode V av yngre bronsealder ( f. Kr.) og frem til og med folkevandringstid (ca e.kr.). Dateringar utanfor dette tidsromet kan førekome. Kokegropene opptrer både som enkeltliggande objekt i landskapet og samla på større kokegropfelt. Desse felta sjåast særs sjeldan etter eldre jernalder. Lokalitetar med fleire kokegroper har ofte ei lang tidsdjupn ( hundre år). Dette peikar eintydig mot at kokegroper ikkje i stor grad har vorte gjenbruka, noko som dateringar til eit snevert tidsrom ville ha indikert. Kokegropskikken har både blitt tolka som ei politisk handling og som eit kultisk fenomen. Begge disse tolkingane framhevar at praksisen ikkje var ein del av dagleglivet, noko som er ei utbreidd oppfatning. Det er rimeleg å tru at kokegropa vart nytta til matlaging. Denne prosessen byrja med at stein vart varma opp i ei grop, og deretter vart kjøt/fisk lagt ned og dekka til med torv. På mange måtar vil dette fungere som ein "steikeomn". Under ei arkeologisk flateavdekking vil ein finne att kokegropene som trekull og varmepåverka stein i undergrunnen. Eit karakteristisk trekk er at kokegropene svært ofte har eit kullag i botn, og eit lag med varmepåverka stein over. Dette trekket var ikkje så tydeleg i denne utgravinga, her var det mest skjørbrent stein med trekull iblanda. Det er svært vanleg å finne kokegroper liggande i rett nærleik av våtmarksområder. Truleg kan desse setjast i eit religiøst/kultisk bilete. Særleg frå Danmark er det kjent mange funn i myrer som tolkast som offer, og det er sannsynleg at kokegropa må sjåast i samanheng med det religiøse aspektet som germanarane la i vatn og våtmarksområder. ID19700 GRAVRØYS Innanfor planområdet var det frå før registrert ei mogleg gravrøys. Denne var ikkje likefram å finne heilt av seg sjølv, men ei av naboane viste meg kor den låg. Det var bortimot m lengre mot sørvest enn den opphavelege geometrien i Askeladden. Røysa er ganske tilgrodd, så det er ikkje lett å sjå korleis den eigentleg er, men skildringa i Askeladden frå 1967 verkar å stemme ganske godt enno. Den er 8-9 m i tverrmål og rundt ein cm høg. 17

18 Grunna vegetasjonen er det vanskeleg å vere 100% sikker på det er ei gravrøys, men ut i frå form, storleik og plassering, så er sjansen absolutt til stades for at den faktisk er det. Figur 24. ID Lykke til med å spotte gravrøysa. Mot V. Figur 25. Oversikt over alle dei omtalte lokalitetane i terrenget. Mot NNV. KONKLUSJON I løpet av undersøkinga vart det gjort funn av 3 kokegroplokalitetar frå førromersk jernalder og eldre romartid innanfor planområdet. Eit dyrkingslag frå yngre bronsealder dekker store delar av den eine lokaliteten. Ein lokalitet besto berre av ei herja kokegrop, så denne vart dokumentert og fjerna. Ei frå før kjent gravrøys vart kontrollmålt og har no fått ein meir edruelig geometri i Riksantikvarens nasjonale kulturminnedatabase Askeladden. 18

19 SARPSBORG JAN BERGE Arkeolog VEDLEGG VEDLEGG 1 ANLEGGSLISTE Anr: Sjakt: Lok: Type: Skildring: Mål: (cm) Kokegrop Oval, trekol og skjørbrent stein, svært øydelagt. 74x Kokegrop Oval, trekol og skjørbrent stein, svært øydelagt. 56x43 BC Kokegrop Oval, trekol og skjørbrent stein, svært øydelagt. 50x Kokegrop Sirkulær, berre trekol. 74x Kokegrop Sirkulær, trekol og skjørbrent stein. 80x Kokegrop Sirkulær, trekol og skjørbrent stein. 65x Kokegrop Sirkulær, gråbrun humus med trekolbitar. 43x Kokegrop Sirkulær, trekol og skjørbrent stein. Graven delvis 210x210 ned i A6, så yngre enn denne Kokegrop Firkanta, runda hjørne, trekol og skjørbrent stein. 213x205 BC Kokegrop Sirkulær, trekol og skjørbrent stein. 75x Kokegrop Oval, trekol og skjørbrent stein. 205x Kokegrop Oval, trekol og skjørbrent stein. 140x Kokegrop Oval, trekol og skjørbrent stein. 130x Kokegrop Sirkulær, trekol og skjørbrent stein. 100x Kokegrop Oval, trekol og skjørbrent stein, fullstendig herja. 130x108x3 BC 40-AD Kokegrop Sirkulær, trekol og skjørbrent stein. AD x , 15, 19, 20, 21, 24, Dyrkingslag I S15, ved A16 & 18, er det ca. 70 cm frå toppen av pløyelaget til botn. Det svarte laget er ca cm tykt. Under dette er det eit gråaktig gruslag på ca. 20 cm. BC Kokegrop Truleg sirkulært. Reint trekol. 60x<30x Kokegrop Sirkulær, trekol og skjørbrent stein, svært herja. 90x80 BC Kokegrop Sirkulær, trekol og skjørbrent stein. 75x Kokegrop Sirkulær, trekol og skjørbrent stein. 115x Kokegrop Sirkulær, trekol og skjørbrent stein. 100x Kokegrop Oval, trekol og skjørbrent stein. Øydelagt i A-del <70x80 av moderne nedgraving Kokegrop Sirkulær, trekol og skjørbrent stein. 100x Kokegrop Går inn i sjaktkant. Trekol og skjørbrent stein. 120x< Gravhaug Steinblanda. 800x800x40 19

20 VEDLEGG 2 FUNNLISTE Fnr: Lok: A.nr: Sjakt: Skildring/kontekst: Dato/init C. AD /JB C. BC /JB C /JB C /JB C. BC /JB C. BC 40-AD /JB C. BC /JB C /JB C. BC /JB C /JB C /JB C /JB C /JB VEDLEGG 3 SJAKTLISTE Nr: Skildring: 1 Raudoransje sand, ein del stein. Veldig herja av moderne inngrep. A Guloransje sand. Noko moderne rot, m.a. stor tversovergåande grøft, men ikkje i nærleiken så ille som i S1. A Ljos, grå sand i topp, så litt gråspetta raudoransje grus, så guloransje sand og meir grå og brunspetta i botn. Dette nedste partiet minner om botnen av ei myr. I den guloransje sanden ligg A = S3 & 4, men no er partiet med guloransje sand kort, og den spetta myrbotnen dekker mesteparten av sjaktene. I overgangen ligg A Svært fargesjattert sand, med alt frå mørkebrun-svart torv til ljos gulgrå fin sand. Typisk myrbotn. 9 =S7, men øvst, der vi finn A15, er hakket tørrare Ikkje fullt så spetta i fargesjatteringane, no meir ei blanding av raudbrun til ljos gulgrå sand Attende til meir sjatteringar og fuktprega Ljos hard grågul sand i toppen, raudoransje grus nedetter. Noko spetta. A Fleire parti involverer ljos grågul sand, spetta raudbrun-oransje grus, raudoransje sand og i V-ende ei grå, torva masse, truleg moderne påfylt = det vi ser i enden av S15. Mest truleg er det eit søkk i terrenget her som er flata ut. 17 Flatare terreng. Raudoransje sand. Mange grøfter av ymse slag. Avslutninga i vest er som S Grågul sand, noko steinete. 19 = S18 i toppen, men så kjem det ei kokegrop (A19) og eit svart kulturlag. I botnen av sjakta vert dyrkingslaget skifta ut med svart myrtorv med grå sand under. 20 Svart dyrkingslag med to kokegroper (A20-21), så avsluttast det som i S Gulgrå, og så raudoransje sand, i topp, dernest kjem det svarte dyrkingslaget og 4 kokegroper (A22-25). Ender på noko torva tjafs iblanda grus. Myrbotn eller kanskje noko påfylt masse. 22 Svær, gråleirefylt grøft. 23 = nedre ende av S15 og Eit lite hjørne med raudoransje grus, eit lite parti dyrkingslag. Endar i eit samansurium av ljos grå sand, grå torvaktig sand og gul grus. Påfylt eller myrbotn. 25 Tørr, gråoransje sand i øvre del, fleire jordfaste rundkamp. Så gråblanda grus, delar av dette er ispedd ein skugge av dyrkingslaget. Parti med ljosare og seigare sand midt på. Så eit ca. 10 m breitt steinbelte. Etter dette ljos grå og så gulgrå, leireaktig sand/silt, meir fuktprega. 26 Tørr, raudoransje sand i øvre del, så meir spetta grågul leireaktig sand. Ein del steinete parti. 27 I øvre del raudoransje sand. Så eit belte med ein del stein og meir gulspetta sand. Så grå og meir fuktprega grus. Dernest seigare gulgrå grus, ganske steinete. Så ljos, gulgrå fin sand. Inni skogspartiet er det tørr, fin sand, svært sjattert av moderne aktivitet og vegetasjonsmerke. 28 Ljos gulgrå sand med ein del større stein. Så mørkare, raudbrun sand med stein. Så gulgrå spetta sand, mykje moderne forstyrringar Nokolunde lik S28, utanom eit gjenfylt søkk i midten og enorme moderne øydeleggingar av undergrunnen. 20

21 31 Gråbrun og gulgrå sand. Grøft og stor moderne nedgraving. 32 Gråbrun sand. Drensgrøfter. 33 Raudbrun sand, stor moderne nedgraving/forstyrring. VEDLEGG 4 PRØVESTIKKLISTE Nr: Djupn: Profil: Funn: Lok: cm Småseig torv øvst, så raudoransje grus. Mykje småstein. Gulgrå sand i botn. VEDLEGG 5 VEDARTSANALYSE Wentorf, den 16. februar 2017 Bjørnstadmyra.Berge.2017 Vedanatomisk analyse af 6 trækulsprøver fra Bjørnstadmyra, Sarpsborg, Østfold. Indsendt af Jan Berge, Østfold fylkeskommune. A16: Ca. 10 ml kul. 8 stk. = alle, analyseret med følgende resultat: 8 stk. Alnus sp., or, fra yngre stammer. C-14-prøve: 1 stk. Alnus sp., or, med 2 årringe under bark. A2: Ca. 4 ml kul. 5 stk. = stikprøve, analyseret med følgende resultat: 4 stk. Corylus avellana, hassel, fra grene < 2 cm. 1 stk. Salix sp., lind, fra gren < 2 cm. C-14-prøve: 1 stk. Corylus avellana, hassel, med ca. 5 årringe under bark. A17: Ca. 1 ml kul. 5 stk. = stikprøve, analyseret med følgende resultat: 4 stk. Alnus sp., or, fra yngre stammer. 1 stk. Quercus sp., eik, fra yngre stamme. C-14-prøve: 2 stk. Alnus sp., or, max. 40 år fra bark. A9: Ca. 12 ml kul. 5 stk. = stikprøve, analyseret med følgende resultat: 5 stk. Alnus sp., or, fra yngre stammer. C-14-prøve: 1 stk. Alnus sp., or, med ca. 5 årringe, max. 20 år fra bark. A19: Ca. 5 ml kul. 10 stk. = stikprøve, analyseret med følgende resultat: 10 stk. Betula sp., bjørk, fra yngre stammer og grene. C-14-prøve: 1 stk. Betula sp., bjørk, med 3 årringe under bark. A15: Ca. 5 ml kul. 8 stk. = alle, analyseret med følgende resultat: 8 stk. Populus tremula, osp, fra yngre stammer. C-14-prøve: 1 stk. Populus tremula, osp, med 2 årringe under bark. C-14-prøverne sendes til BETA. Fakturaunderlag sendes til Tryggve Csisar. Med venlig hilsen Thomas Seip Bartholin Am Haidberg 18 D Wentorf Thomas.Bartholin@gmx.de 21

22 Vedlegg 6. Kalibrasjonskurve for A2. 22