Saman for vatnet. Hovudutfordringar i nordre Sunnmøre vassområde

Transkript

1 21. januar 2019 Saman for vatnet Oppdatering av regional vassforvaltingsplan med tilhøyrande tiltaksprogram Vedlegg 4 til høyringsdokument 2: Hovudutfordringar i nordre Sunnmøre vassområde Oppdatering av hovudutfordringar for nordre Sunnmøre vassområde Våren 2019 Foto: Pernille Eriksdatter Giske

2 Innhald 1. Innleiing Om dokumentet Vassområdet vårt Miljøtilstanden i vassområdet korleis står det til med vatnet vårt? Økologisk tilstand i overflatevatn i vassområdet Sterkt modifiserte vassforekomstar (SMVF) i vassområdet Kjemisk tilstand og grunnvatn Endringar i miljøtilstanden Påverknader i vassområdet Kva påverkar vassførekomstane i vassområdet vårt? Samfunnsutvikling, klimaendringar og planlagd aktivitet og verksemd Endringar i påverknader og utviklingstrekk Miljømål og unntak i vassregionen Miljømåla frå Endringar i miljømål og unntak Viktige brukarinteresser i vassområda og regionen Tiltak i vassområdet

3 1. Innleiing Fram mot 2021 skal dei regionale vassforvaltingsplanane og dei tilhøyrande tiltaksprogramma i heile Noreg oppdaterast og justerast. Den gjeldande regionale vassforvaltingsplanen med tilhøyrande tiltaksprogram har fått verke sidan Vi skal no gå gjennom korleis det står til med vatnet, og justere planane for korleis vi best kan ta vare på vatnet vårt framover. Oppdaterte planar og tiltaksprogram skal gjelde frå starten av 2022 til utgangen av Les meir om vassforvaltinga i Noreg her. I prosessen fram mot oppdaterte vassforvaltingsplanar og tiltaksprogram vil det vere to høyringar, med to dokument i kvar høyring. På høyring frå 1. april til 30. juni 2019: Planprogram (lenkje til dokumentet) Hovudutfordringar i vassregionen med vedlegg (dette er vedlegg 4) På høyring frå 1. juli til 31. desember 2020: Forslag til oppdatert regional vassforvaltingsplan Forslag til oppdatert regionalt tiltaksprogram Dette dokumentet om hovudutfordringar inneheld ei oppdatert oversikt over miljøtilstand, påverknader og status for gjennomføring av tiltak og er derfor eit viktig dokument i prosessen fram mot oppdatert vassforvaltingsplan og tiltaksprogram. Ei felles forståing av kva som er dei viktigaste utfordringane, vil gi eit godt grunnlag for vidare samarbeid om oppdateringa av forvaltingsplanen og det tilhøyrande tiltaksprogrammet. Samtidig som hovudutfordringane skal også planprogrammet ut på høyring. I planprogrammet kan du lese meir om korleis prosessen fram mot oppdaterte planar skal gå for seg, kven som er involverte og når og prosessen for medverknad. Med høyringa av planprogram og hovudutfordringar er vi no inne i planarbeidet for andre runde av regionale vassforvaltingsplanar. Gjeldande regional vassforvaltingsplan og tiltaksprogram blei utarbeidde i 2015, godkjende i 2016 og gjeld til utgangen av Planen og tiltaksprogrammet som no skal reviderast og oppdaterast, skal gjelde for åra 2022 til Det blir viktig å sikre medverknad også i vassområda og arbeidet må sørge for at innspel og interesser frå medlemmar i regional referansegruppe blir ivaretatt. Gjeldande plandokument for planperiodane og finn du her. Utarbeidinga av dette dokumentet er basert på uttrekk frå Vann-Nett møte i nordre Sunnmøre vassområde 14. januar Tema var hovudutfordringar og status for arbeidet i inneverande planperiode. Pernille Eriksdatter Giske Vassområdekoordinator nordre Sunnmøre vassområde 3

4 2. Om dokumentet Dette dokumentet ser på kva som var dei viktigaste utfordringane i førre planleggingsrunde, og kva for utfordringar som gjeld no, og som skal setjast på dagsordenen og arbeidast vidare med i neste forvaltingsplan og tiltaksprogram. Er det dei same utfordringane som gjeld? Spørsmål i høyringa Dokumentet inneheld nokre spørsmål som vi særleg ønskjer svar på i høyringa. Alle spørsmåla er samla i boksen nedanfor. Du må gjerne sende inn andre kommentarar i tillegg til høyringsspørsmåla. Vi vil leggje til rette for innspel undervegs i arbeidet fram mot nye plandokument og i den kommande høyringa av plandokumenta frå 1. juli Spørsmål som vi særleg ønskjer svar på i høyringa: Er miljøtilstanden og påverknadene rett omtalt? Finst det data hos sektormyndigheiter eller lokal/erfaringsbasert kunnskap som kan bidra til ei betre omtale? Er alle viktige interesser tekne omsyn til? Er det nokon viktige interesser som ikkje er omtalte? Har du eller organisasjonen din / bedrifta di / styresmakta di innspel til prioriteringar i det vidare planarbeidet? 4

5 2.1 Vassområdet vårt Figur 1: Nordre Sunnmøre vassområde. Kystvatnet på Nordre Sunnmøre er dominert av den moderat eksponerte Storfjorden med sidefjordar og sunda ut mot open kyst i Giske og ytre Haram. Største elver er Valldøla, Stordalselva, Strandaelva og Bygdaelva som påverkar saliniteten i indre delar av Norddalsfjorden og Sunnylvsfjorden. Mykje av nedbørfeltet er høgareliggande opp til ca m.o.h. med innsjøar i fjellet. Brusdalsvatnet er den største, lågtliggande innsjøen. Følgjande kommunar ligg innanfor nordre Sunnmøre vassområde: Giske Ålesund Sula Haram Skodje Ørskog Stordal Norddal Stranda Sykkylven I tillegg har delar av Vestnes, Rauma, Stryn og Skjåk mindre areal innanfor vassområdet. Tabell 1: Vassforekomstar i vassområdet. Vassdraga og kystområda er delte inn i vassforekomstar. Talet på vassforekomstar er ikkje statisk og kan endrast undervegs etter kvart som kunnskapen om vassmiljøet blir endra/forbetra. Kjelde: Vann-Nett 17. desember *Sterkt modifiserte vassforekomstar. Type vassforekomst Tal vassforekomstar Av desse; tal SMVF* Areal/lengde Elver og bekkefelt km Grunnvatn km 2 Innsjøar km 2 Kystvatn km 2 Tal totalt

6 Drikkevatn Det blir no gjort ein jobb for at kart som viser vassførekomstar med tilhøyrande varsemdsområde, skal kunne takast ut av Vann-Nett. Karta skal inn i høyringsdokumentet. 3. Miljøtilstanden i vassområdet korleis står det til med vatnet vårt? 3.1 Økologisk tilstand i overflatevatn i vassområdet Figur 2 gir ein oversikt over den økologiske tilstanden i naturlege vassforekomstar i vassområdet. Dei sterkt modifiserte vassforekomstane er ikkje med i denne oversikta, ei heller grunnvatn. Over 80 prosent av vassforekomstane i vassområdet oppnår god eller svært god tilstand basert på kunnskapen vi har i dag. Figur 2: Oversikt over den økologiske tilstanden i overflatevatn i nordre Sunnmøre vassområde. Kjelde: Vann-Nett 17. desember I figur 3 er tilstanden fordelt per vasskategori, medan figur 4 viser tilstanden i dei ulike vassforekomstane ut i frå areal eller lengd. Ved å presentere dataa på ein slik måte kan vi få eit bilde av omfanget av dei ulike tilstandsklassene i vasskategoriane. Figur 3: Fordeling i tal og prosent miljøtilstand per vasskategori i nordre Sunnmøre vassområde. Kjelde: Vann-Nett 17. desember

7 Figur 4: Fordeling areal og lengde vasskategori i nordre Sunnmøre vassområde. Kjelde: Vann-Nett 17. desember Sterkt modifiserte vassforekomstar (SMVF) i vassområdet Det er til saman 36 sterkt modifiserte vassforekomstar i vassområdet. Figur 5 gir ein oversikt over det økologiske potensialet i dei. Berre fem vassforekomstar har moderat eller dårleg potensial. Figur 6 og 7 syner fordelinga per vasskategori, areal og lengd. Figur 5: Oversikt over økologisk potensial i sterkt modifiserte vassforekomstar i nordre Sunnmøre vassområde. Kjelde: Vann-nett 17. desember Figur 6: Fordeling i tal og prosent potensial per vasskategori, sterkt modifiserte vassforekomstar i nordre Sunnmøre vassområde. Kjelde: Vann-Nett 27. desember

8 Figur 7: Fordeling areal og lengde sterkt modifiserte vassforekomstar i nordre Sunnmøre vassområde. Kjelde: Vann-Nett 17. desember Kjemisk tilstand og grunnvatn Foreløpig har vi lite data om den kjemiske tilstanden, slik figur 8 viser. Du kan lese litt meir om dette i «Hovudutfordringar for vassregionen». Figur 8: Oversikt over kjemisk tilstand i vassforekomstane i nordre Sunnmøre vassområde. Kjelde: Vann-Nett 3. januar Endringar i miljøtilstanden Då det er nytta ulike data frå 2015 og 2018, er grunnlaget for samanlikning dårleg. Det er derfor ikkje høve til å seie noko om endringar i miljøtilstand og økologisk potensial i vassforekomstane.. I tillegg har få tiltak fått virke sidan gjeldande plan blei godkjent. 8

9 4. Påverknader i vassområdet 4.1 Kva påverkar vassførekomstane i vassområdet vårt? Nordre Sunnmøre vassområdet har mykje god vasskvalitet. Det skal vi fortsette å ha, og difor er det viktig å jobbe for å oppretthalde statusen i dei bestemte vassforekomstane. Samstundes skal en arbeide for å forbetre dagens miljøtilstand i vassforekomstar som ikkje har god kvalitet. Utfordringane er varierte og samansatte. Nedanfor er det lista opp dei viktigaste. Figur 9: Oversikt over dei ti største påverknadsgruppene i nordre Sunnmøre vassområde. Kjelde: Vann-Nett 17. desember Vasskraft. Regulering av vassdrag og vassuttak til industri fører til lita ller inga minstevassføring i envane, raske og store vasstandsendringa, unormal vasstemperatur, manglande årstidstilpassa vassføring og vasstand og endra isforhold og isoppstuving. Dette har konsekvensar for fisk, botndyr, vassplanter og algar. Jordbruk. Det er fleire årsakar til forureining og eutrofiering frå jordbruket av nærliggande vassforekomstar. Gjødsling (avrenning frå utette gjødsellager, gjødsellager med for liten kapasitet, overgjødsling, og gjødselspreiing på ugunstige stader og tidspunkt), erosjon, utvasking, avrenning frå silo- og rundballsaft kan føre til forureinging og eutrofiering. Avrenning frå jordbruksaktivitet er ikkje vurdert som betydeleg problem i dei store og vassrike elvane. Enkelte små vassdrag og sidebekker til store vassdrag kan vere betydeleg påverka av landbruksforureining. Urban utvikling. Press på areal, tette overflater og bekkelukkingar kan føre til problem med forureining, overvatn og flaumfare. I tilltegg blir vassforekomstane fjerna frå overflata og elementet forsvinn i landskaps- og bybiletet. Dette forverrar høva for fisk, botndyr vasslevande planter og fugler, då habitata blir fjerna og vandringshinder oppstår. Flomvern. Flaumsikring i elvane og tiltak for å handetere overvatn og flaumvatn i bustadområdar og landbruksareal endrar vatnets naturlege løp, og dermed også dei naturlege prosessane i elvane. Elveøkosystemet blir meir einsidig når elva blir retta ut og plastra. Kulpar, høler, gytegroper, tilgangen på sideelvar og område med ulik fart på vatnet forsvinn. Dermed blir talet på og førekomsten av artar i elvane redusert. Avløp. Tilføring av kommunale og spreidde avløp kan vere ein kjelde til overgjødsling og tilslamming i lokale vassdrag og fjordar. Dette kan føre til algeoppblomstring og endra artssamansetning. Forureining. Opprydding i forureina sjøbotn utanfor verft og hamnar. 9

10 I planperioden blei det vedtatt i styringsgruppa til vassområdet å avgrense arbeidet med påverknadar på vassforekomstane. Det blei vedtatt tre prioriterte temaa: miljøgifter, avløp og flaumsikrikng/overvasshandtering. Dette er temaa som vassområdet har brukt tilda på fordi ein har hatt eit handlingsrom. Det betyr ikkje at dette er dei største påverknadane i vassområdet. Vassførekomstar kan ha fleire påverknader samtidig, og noe under 45 prosent av vassforekomstane har to eller fleire påverknadar, vist i figur 10. Dette gjer at tiltak frå fleire sektorar og samfunnsområdet må til for at miljømåla skal bli nådd. Figur 10: Vassforekomstar med 0, 1, 2, 3 og 4 eller fleire påverknader i nordre Sunnmøre vassområde. Kjelde: Vann-Nett 17. desember Samfunnsutvikling, klimaendringar og planlagd aktivitet og verksemd Framtidig aktivitet og verksemd kan komme til å påverke vassførekomstane, og det kan mellom anna få følgjer for kvar og når vi når miljømåla. Kva slags aktivitet og verksemd kjem til å påverke vassførekomstane i regionen vår framover? Kva slags utfordringar vil klimaendringar kunne få i vassområdet vårt? I vassområde er det forventa ein vekst i befolkninga i kommunane nord for Storfjorden, medan dei resterande vil oppleve ein nedgang. Som i resten av fylket ser vi ein regional sentralisering. Det er forventa at i de allereie folketette områdane vil utfordringane med inngrep, behov for overvasshandtering og avløp auke. 10

11 Figur 11: Forventa folketalsvekst i vassområdet i perioden Kjelde: Fylkesstatistikk Klimaendringane vil i Møre og Romsdal særleg føre til behov for tilpassing med tanke på kraftig nedbør og auka problem med overvatn i vassområdet. Klimaendringane vil og føre til havnivåstiging, stormflo og skred. Ved handtering av overvatn er det anbefalt eit klimapåslag på flaumvassføring opptil 40 prosent. Klimatilpassing vil kunne medføre auke inngrep i vassdraga våre, og kunne påverke økologien her. Vi kan derfor forvente ei auke påverknad frå flomforbygging og kanskje reguleringar. I tillegg til at klimaendringar vil kunne medføre auke i utvasking av næringsstoff frå landbruksareal, vil ein fortsatt driftseffektivisering av landbruket medføre utfordringar. Færre bønder som driv store areal medfører større press på den enkelte bonde på å drive raskt og effektivt. Dette kan bety at nærliggande areal får for mykje gjødsel, men andre areal ikkje får nok. Dårlegare vedlikehald av dyrka mark, behov for maskinell og effektiv drift og rundballelagring vil alle kunne medføre auka forureiningsbidrag frå landbruk. 4.3 Endringar i påverknader og utviklingstrekk Det er ikkje tilstrekkeleg kunnskapsgrunnlag til å sjå endringar i påverknadar og utviklingstrekk frå Miljømål og unntak i vassregionen 5.1 Miljømåla frå 2016 Vassforvaltingsplanane som vi jobbar etter no ( ), blei vedtekne i vassregionane i 2015 og godkjende av departementa i Miljømåla er viktige fordi dei skal beskytte vassdraga og kystvatnet mot å få ein dårlegare miljøtilstand. Dei skal og verke til at miljøtilstanden vert betre og retta opp att for å nå god økologisk og kjemisk tilstand. Vassforvaltingsplanane bidreg til felles innsats for å redusere forureining og andre negative påverknader på kystvatn, grunnvatn og vassdrag. Vassdrag med god miljøtilstand har lite forureining og er eigna for bading, som drikkevatn, for sportsfiske og andre gode naturopplevingar. Kystvatn med lite miljøgifter gir trygg sjømat og høve til å hauste av alt det gode havet har å by på, også i framtida. Figur 12 og 13 viser forventa progresjon for å oppnå god eller svært god tilstand i naturlege og sterkt modifiserte vassforekomstar. 11

12 Figur 12: Forventa progresjon for å oppnå svært god eller god tilstand for naturlege vassforekomstar i nordre Sunnmøre vassområde, basert på den regionale vassforvaltingsplanen for åra Kjelde: Vann-Nett 7. januar Figur 13: Forventa progresjon for å oppnå godt potensial for sterkt modifiserte vassførekomstar i nordre Sunnmøre vassområde, basert på den regionale vassforvaltingsplanen for åra Kjelde: Vann-Nett 7. januar Miljømåla for naturlige vassforekomstar i gjeldande vassforvaltningsplan kommer fram i figur 14. Rundt 90 prosent av dei naturlege vassforekomstane vil oppnå miljømålet, basert på den kunnskapen vi har i dag. Figur 14: Miljømåla for naturlege vassforekomstar i gjeldande plan. Kjelde: Vann-Nett Portal, faktaark frå nordre Sunnmøre vassområde. 17. desember

13 5.2 Endringar i miljømål og unntak Det er ikkje gjort endringar i miljømål og unntak sidan førre forvaltningsplan. Dette vil gjerast i neste forvaltningsplan. Kunnskapsgrunnlaget er likevel svakt, og grunnlaget for realistiske tiltak og miljømål er ikkje godt nok i vassområdet. 5.3 Viktige brukarinteresser i vassområda og regionen I tillegg til hovudmålet om godt vassmiljø kan det vere tilfelle der viktige brukarinteresser tilseier strengare miljømål. Reiseliv. Området har ei satsing på naturbasert reiseliv. Ein viktig føresetnad er reine fjordar, vatn og vassdrag. Både landskapsbilde med vassdragsnaturen i sentrum, attraktivt fiske i vatn og elv, og områdar med særlig reiselevsatsing er viktige interesser som bør vektleggast i planarbeidet. Fiske. Det er store interesser knytt til laksefiske i vassområdet. Samtidig er fleire elvear i regionen lokalt viktige og bør vektleggast i planarbeidet. Sjøaure er attraktiv sportsfisk både i sjø og elv og vassområdet har mange sjøaurevassdrag. Skal målsettinga i vassforskrifta nås, må det takast omsyn til sjøaure i planarbeidet. Tilstanden for sjøauren er generelt dårleg i vassområdet. Brunaure er kanskje den sportsfisken som er mest tilgjengeleg og som dei fleste har fiske etter. Tilstanden for brunaure er stort sett god i vatn som ikkje er regulert. Her vil nok tiltak være ønskelig først og fremst for å få opp kvaliteten på fisken. Akvakultur. Akvakulturnæringa er svært viktig på Sunnmøre og er avhengig av reine fjordar for å produsere. Å sikre at kystvatnet er i god nok tilstand til at vi kan produsere fisk er derfor viktig for vassområdet og regionen. Drikkevatn. Område som nyttast av drikkevatn kan få strengare krav. 6. Tiltak i vassområdet Oversikt over kva sektorar som er myndigheit for tiltaka som må til for å nå miljømåla i vassområdet speglar dei viktigaste påverknadane. I vassområdet er Fylkesmannen ansvarleg for mange tiltak. Dette fordi det er større utfordringar knytt til industri (miljøgifter) der dei er myndigheit. I tillegg har dei ansvar for utsleppsløyve etter forureiningsregelverket, medan kommunane har hovudansvaret for jordbruk og avløp frå spreidd busetnad. Figur 15: Tiltak fordelte på tiltaksansvarleg myndigheit i nordre Sunnmøre vassområde, basert på den regionale vassforvaltingsplanen for åra Kjelde: Vann-Nett 17. desember

14 Fordelinga av grunnleggjande og supplerande tiltak i vassregionen er vist i figur 16. Grunnleggjande tiltak er lovpålagde eller høyrer til ulike regelverk, og gjer at dei skal gjennomførast uavhengig av vassforskrifta. Dei supplerande tiltaka er tiltak som må gjennomførast i tillegg for at miljømåla skal nås. Figur 16: Fordeling av grunnleggjande og supplerande tiltak i nordre Sunnmøre vassområde, basert på den regionale vassforvaltingsplanen for åra Kjelde: Vann-Nett 17. desember Status for gjennomføring av tiltak er vist i tabell 2 og figur 17 viser gjennomføringa av tiltak per sektor. Mange tiltak er satt i gang eller fullført, medan det også er mange tiltak vi ikkje har oversikt over status på. Tabell 2: Oversikt som viser tiltaksgjennomføring i nordre Sunnmøre vassområde. Kjelde. Vann-nett 17. desember Status for gjennomføring av tiltak Tiltak Tal Vassforekomstar Føreslått Planlagt Påbegynt Utsatt Avvist Gjennomført Avløpsvannbehandling Diffuse forureiningar Hydromorfologi IPPC IED Kontroll av vassuttak Prioriterte miljøgifter overflatevatn Supplerande Alle

15 Figur 17: Tiltaksgjennomføring per sektor i nordre Sunnmøre vassområde. Kjelde: Vann-Nett 17. desember