Forstudie - Mørebyen som europeisk kulturhovudstad

Transkript

1 saksframlegg Dato: Referanse: Vår saksbehandlar: /2019 Heidi-Iren Wedlog Olsen Saksnr Utval Møtedato Kultur- og folkehelseutvalet Forstudie - Mørebyen som europeisk kulturhovudstad Bakgrunn I sak KF-3/18, handlingsprogram Kultur 2018, vart det satt av kroner til ei utgreiing av Mørebyen som europeisk kulturhovudstad Tiltaket er omtalt slik i T-63/17, økonomiplan med budsjett for 2018: Kultur er ei sentral drivkraft for utvikling av menneske og samfunn. Regionar, både i Noreg og i Europa, som har lykkast med å fornye og vitalisere samfunn og næringsliv, kar knytt kulturutvikling saman med breie strategiar for kompetansebygging, verdiskaping og regional utvikling. Gjennom prosjektet «Byen som regional motor» og andre store utviklingsog investeringsprosjekt innan kultur, utdanning og samferdsel, har Mørebyane starta på ei stor langsiktig byutvikling. «Europeisk kulturhovudstad» er eit av EU sine mest populære kulturinitiativ [etablert i 1985]. Både Bergen og Stavanger/Sandnes har vore europeisk kulturhovudstad, med dei effektar det har hatt for mangfaldet i kulturell aktivitet, rivalisering av kulturarv og reiseliv, nærings- og kompetanseutvikling og infrastruktur i brei forstand. [...] Fyllesrådmannen styrker ramme 57 Kulturtilskot med 0,5 mill. kroner til å utarbeide ein forstudie, som har som mål å gi fylkeskommunen og kommunane Kristiansund, Molde og Ålesund eit avgjerdsgrunnlag for om ein ønskjer å gå vidare og søke om ein slik status. Omgrepet Mørebyen omfattar byane Ålesund, Molde og Kristiansund. Kultursjefane i dei tre byane har vore kopla på arbeidet med rapporten undervegs. Oppdraget med å utarbeide forstudiet vart lyst ut sommaren 2018 og vart tildelt Oslo Metropolitan University/By- og regionforskningsinstituttet NIBR, ved forskarane Arne Holm og Steinar Johansen. Rapporten, NIBR-rapport 2019:10 Mørebyen som europeisk kulturhovudstad er no ferdig og ligg ved saka.

2 Bodø har søkt om status som europeisk kulturhovudstad i EU vil handsame søknaden hausten Dersom Bodø blir tildelt ein slik status for 2024, vil ein norsk søkjar først kunne kvalifisere til status i Rapporten sitt datagrunnlag og metode Rapporten er basert på dokumentstudie og intervju med aktørar i det kommunale og det private kunst- og kulturfeltet. Kriterier for å bli tildelt status som Europeisk kulturhovudstad Det er frå EU sin side utarbeidd ei rekke kriterium for å bli tildelt status som europeisk kulturhovudstad. Søkarkriteria legg vekt på at Søknaden må vere ein del av ein langsiktig kulturstrategi, for å styrke kapasiteten i kulturell og kreativ sektor og auke kulturell, sosial og økonomisk verdiskaping. Herunder blir medverknad frå og forankring i befolkninga vektlagt. Søknaden skal ha ein klar europeisk dimensjon, og fremme kulturelt mangfald, interkulturell dialog og vise breidda i europeisk kultur Søknaden må ha søkjelys på innbyggjarmedverknad og tilbod til heile befolkninga Det går fram av kriteria at det er ein (1) by som må vere søkar. Samtidig viser rapporten til ei utvikling, særleg etter år 2000, der dei utvalte europeiske kulturhovudstadane har hatt eit tydeleg regional utgangspunkt og fokus. Dette var tilfelle mellom anna då Stavanger fekk status som Europeisk kulturhovudstad. Kulturelle og geografiske fortrinn ved Mørebyen som Europeisk kulturhovudstad I rapporten blir mangfaldet i Møre og Romsdal, mellom byane og i regionen, løfta fram som det største fortrinnet for å kunne oppnå status som Europeisk kulturhovudstad. Bygd og by, fjord, fjell og kystlandskap, både eit motsettingsforhold og ei grunnleggande gjensidig avhengigheit. Ei spennvidde i natur og historie. Det er karaktertrekk som blir vektlagt i rapporten. Samtidig peikar den på at ein i Møre og Romsdal har lykkast i å etabler ei rekke kulturelle arenaer som tek opp i seg fylket og byane sin eigenart. Særeigne festivalar, av internasjonal karakter, regionale kulturinstitusjonar og festivalar innan visuell kunst, musikk og teater, samt ein tydleg identitetsgivande kulturarv. I rapporten blir det vist til at sjølv om delar av kulturlivet i dei tre byane er overlappande, er kulturlivet med sine mange aktørar i større grad komplementære enn konkurrerande i sin kulturelle profil. Rapporten peikar vidare på at Mørebyen som konsept er umogleg utan å inkludere det regionale særpreget. Naturen er ein slik kvalitet. Samferdselssystemet er ein annan, t.d. Atlanterhavsvegen, Trollstigen, Ørnevegen i Geiranger og Raumabanen. Rapporten summerer opp byane og fylket sin ressursar med følgjande stikkord: Dei tre Mørebyane sine særprega historier, fortalt gjennom næringsveg, kulturaktivitetar og arkitektur Fylket sitt særpreg, fortalt gjennom natur, næring og kultur Kulturell revitalisering, kor kulturlivet i byene og fylket har koplingar, både til dei tradisjonelle næringane og moderne utrykk, som foto, jazz og samtidskunst.

3 Samtidig viser rapporten til: Ein europeisk dimensjon i det lokale og regionale kunst- og kulturlivet: Både Mørebyane og fylket er og har vore orientert mot Europa gjennom handel. I dette ligg det også ein omfattande kulturell påverknad. Kompetansebygging som føresetnad for eit aktivt kulturliv: Samla sett har fylket tilgang til god fagkompetansen innanfor kulturfag, næring og innovasjon. Dei frivillige som ressurs: Frivilligheita er sterk i Møre og Romsdal og er eit godt grunnlag for å sikre ei brei forankring av aktivitetar og ein eventuell status som europeisk kulturhovudstad Kulturarv som ressurs for kulturhovudstadsåret: Kulturarven i Møre og Romsdal vil vere ein viktig og spennande ressurs å bygge arrangement rundt. Moglegheiter og utfordringar i det lokale kunst- og kulturlivet I rapporten blir det vist til at den kulturelle styrken til byane er særleg knytt til scenefeltet, musikk, teater og opera. Vidare blir det lagt vekt på at det er eit relativt høgt aktivitetsnivå på området visuell kunst, i alle dei tre byane. I tillegg trekk rapporten fram det store omfanget av festivalar og det store frivillige engasjementet som følgjer med slik aktivitet. Ein ytterligare ressurs som blir løfta fram er den særprega arkitekturen som kjenneteiknar alle tre byane, særleg Ålesund. For å ta ut vekstpotensialet som ligg i byane, blir det i rapporten tilrådd følgjande: Meir målretta marknadsføring og tiltak for å tiltrekke seg nye brukargrupper Fokus på utvikling av nye aktivitetar basert på kvalitet og kunnskap, fordrar gode utdanningstilbod i vidaregåande skule og på høgskulenivå Tilstrekkeleg realinvesteringar innanfor kunst- og kulturarenaer, særleg scenefasilitetar Formell struktur organisering og økonomi Arbeidet med eit prosjekt som Mørebyen som Europeisk kulturhovudstad kan gjerast på mange måtar, men rapporten skisserar to hovudalternativ: Arrangørar gjer arbeidet innanfor sin eigen organisasjon altså i kommunen Det blir etablert ein eigen organisasjon, anten som ei stifting eller eit selskap Rapporten viser til at det synes å vere mest vanleg å organisere eit slikt arbeid gjennom å etablere ein eigen organisasjon. Budsjetta for dei europeiske kulturhovudstadane varierer mykje. Dette er avhengig av om det skal gjerast omfattande investeringar i kulturell infrastruktur og kva ambisjonane er for arrangementet. Det går vidare fram av rapporten at i alle tidligare kulturhovudstadår, er det satt av midlar til søknadsfasen, planleggingsfasen og gjennomføringsfasen. Samt noko til perioden etter at året er gjennomført.

4 I rapporten blir det peika på at investeringar i oppgradering av kulturell infrastruktur i Møre og Romsdal i stor grad anten er gjennomført eller er under planlegging og synes gjennomført før sjølve året Med dette som føresetnad definerer rapporten eit samla behov på 160 mill. kroner til prosjektet Mørebyen som Europeisk kulturhovudstad, fordelt slik: 10 mill. kroner til søknads- og planleggingsfasen av året som euroepisk kulturhovudstad 100 mill. kroner til arrangement gjennom sjølve hovudstadsåret 50 mill. kroner til marknadsføring Rapporten viser til ein praksis med delt finansiering, kor det offentlege bidreg med prosent av samla budsjett. Resten er dekt av sponorar, billettinntekter, næringsliv, EU og andre aktørar. Det vil seie ein offentleg medverknad på mill. kroner, fordelt på stat, fylkeskommune og kommunar. Rapporten viser elles til at det vil vere viktig å kome i tidleg dialog med EU om ein eventuell søknad, då regelverk og retningslinjer i kombinasjon med praksis ikkje framstår som konsekvent. Det blir også lagt vekt på at dette vil vere viktig for å lage ein plan med konkrete fristar og milepelar for framdrift. Verknader av året som europeisk kulturhovudstad Verknadane på lang sikt, blir i rapporten omtalt å vere: Styrking av kulturlivet i byane og fylket Auka bruk av kultur lokalt og regionalt, både blant innbyggjarane og av andre aktørar Kulturell og kreativ sektor som grunnlag for næringsutvikling og sysselsetting, også i andre sektorar enn kultur Identitetsskaping lokalt/regionalt og auka samarbeid på tvers av Mørebyane Auka nasjonal og internasjonal merksemd til kulturlivet i Mørebyane/fylket og auka kulturisme Vurdering Kultur er eit prioritert satsingsområde for Møre og Romsdal fylkeskommune. Mykje av merksemda og midlane som er bruk, har gått til investeringar i bygningsmasse for dei store institusjonane våre og til driftstilskot til eit stort mangfald av kulturaktørar i fylket. I tillegg har fylkeskommunen også utmerka seg nasjonalt med å ha ei tydeleg satsing på kulturell og kreativ næringsutvikling. I noverande fylkesplanperiode ( ) er dessutan publikumsutvikling, kulturarv, kunstnarkår og kunnskapsgrunnlag prioriterte område. Målet for kultursatsinga til fylkeskommunen har vore å medverke til å fornye og vitalisere samfunn og næringsliv, gjennom å knytte kulturutvikling saman med strategiar for kompetansebygging, verdiskaping og regional utvikling. For Mørebyane har dette mellom anna kome til uttrykk i prosjektet «Byen som regional motor» og andre store utviklings- og investeringsprosjekt innan kultur, utdanning og samferdsel.

5 Ideen om Mørebyen som europeisk kulturhovudstad, er tett knytt til ambisjonen om å skape attraktive byar og tettstader i Møre og Romsdal. Som det går fram av rapporten har byar og regionar som har hatt status som europeisk kulturhovudstad, opplevd positive effektar både for innbyggjarane og kultursektoren, næringslivet generelt. Dei har også opplevd ei auka nasjonal og internasjonal merksemd frå turistnæringa. Det går fram av kriteria at det er ein (1) by som må vere hovudsøkar om status som Europeisk kulturhovudstad. Samtidig viser utviklinga over tid at alle byar som har fått tildelt ein slik status, har hatt eit tett samarbeid med fleire andre offentlege aktørar og ei tydeleg regional forankring. Det går fram av rapporten at konseptet med Mørebyen framstår som unikt. Fylkesrådmannen trur det vil vere viktig å halde fast ved ei slik tilnærming ved ein eventuell søknad. Målet med å utarbeide rapporten, har vore å gi kommunane Kristiansund, Molde og Ålesund og fylkeskommunen eit avgjerdsgrunnlag for om ein ønskjer å søke om status som Europeisk kulturhovudstad. Fylkesrådmannen finn rapporten interessant, då den synleggjer at det er eit stort potensiale for å kunne gå vidare med konseptet. Det er mangfaldet i historia, natur- og kulturlandskap og dagens kultur-, nærings- og samfunnsliv, som er definert som styrken til ein søknad om status som Europeisk kulturhovudstad. Det er fylkesrådmannen sin vurdering at eit prosjekt som dette kan vere eit av fleire tiltak som kan følgje opp intensjonane med satsinga «Byen som regional motor». Prosjektet har også ha eit stort potensiale til å bygge Møre og Romsdal som region fram mot 2025 og dei påfølgjande åra. Status som Europeisk kulturhovudstad vil krevje ytterlegare kulturkroner. Slik det går fram av rapporten, er kostnaden rundt rekna 160 mill. kroner. Rapporten viser at det er ein etablert praksis at det offentlege dekker prosent av dette, her vil det seie mill. kroner. Om fylkeskommunen deltek med prosent, vil det innebere rundt 30 mill. kroner for fylkeskommunen, fordelt over den neste 10års-perioden. Fylkesrådmannen har ikkje tatt stilling til om det er mogleg å innarbeide ei slik satsing i fylkeskommunen sin økonomiplan. Før det blir gjort, vil rapporten bli sendt til kommunane Kristiansund, Molde og Ålesund for handsaming. Kommunane vil bli bedt om å uttale seg om det er av interesse å gå vidare med konseptet. Dei vil også blir bedt om å gjere greie for korleis ein eventuelt ønskjer å organisere ein første planleggingsfase. Fylkesrådmannen ser vidare at det vil vere tenleg å vente med endelig handsaming av denne ideen, til søknaden frå Bodø om å bli Europeisk kulturhovudstad i 2024 er handsama av EU. Venteleg hausten 2019.

6 Forslag til vedtak: 1. Kultur- og folkehelseutvalet tek rapporten «Mørebyen som europeisk kulturhovudstad» til orientering. 2. Kultur- og folkehelseutvalet meiner rapporten synleggjer at det er eit potensiale for å gå vidare med ideen om Mørebyen som Europeisk kulturhovudstad. Utvalet ber fylkesrådmannen sende rapporten til kommunane til uttale, slik det går fram av saksframlegget. 3. Kultur- og folkehelseutvalet ber om at det blir lagt fram ny sak for utvalet etter at kommunane har uttalt seg. Ottar Brage Guttelvik fylkesrådmann Vedlegg 1 Rapport fra OsloMet - Mørebyen som europeisk kulturhovedstad Heidi-Iren Wedlog Olsen fylkeskultursjef