Straumnettet på Vestlandet mot 2025

Straumnettet på Vestlandet mot 2025

Straumnettet er ein av dei viktigaste infrastrukturane i samfunnet. Nesten alt i samfunnet er avhengig av elektrisitet. Derfor må straumnettet ha stor nok kapasitet og vere robust. Energiselskapa TAFJORD, SFE, BKK, SKL og Statnett har analysert behovet for oppgradering og utviding av straumnettet på Vestlandet fram mot 2025. Framtidas straumnett skal sikre kraftbehovet til landsdelen og leggje til rette for auka produksjon av fornybar energi. På dei neste sidene kan du lese meir om: Kork i straumnettet Liv til bygdene Stabil straum er ein føresetnad Korleis ser Vestlandet ut i 2025? Mot eit kraftoverskot? Vegen fram mot 2025 Design og produksjon: BKK AS Trykkeri: Bording Trykkeår: 2011 Framsidefoto: Svein-Jørgen Wiken 3

Kork i straumnettet Straumnettet kan samanliknast med vegnettet. Nokre strekk har god kapasitet, andre har liten. Det finst vegstrekk der trafikken nesten alltid flyt godt, mens det andre stader oppstår kø i rushtida. Køane på vegane er synlege. Køane i straumnettet er det berre kraftselskapa som ser. På Vestlandet har grunneigarar stått i kø i mange år. Dei ynskjer å byggje småkraftverk, men slepp ikkje til i straumnettet. Kapasiteten er sprengt. Bind saman regionar Vestlandet treng eit robust straumnett med stor nok kapasitet til å dekkje samfunnet sine behov. At vi som jobbar med distribusjon av straum byggjer nye kraftleidningar på Vestlandet er ikkje noko nytt. Vedlikehald, oppgradering og utskifting av komponentar har vi halde på med heilt sidan vi tok til med å byggje ut nettet for over hundre år siden. Det som er nytt, er at vi er inne i ei tid med behov for fleire store nye leidningar. Desse trengst for å betre krafttilgangen til regionar med høgt forbruk, for å leggje til rette for auka verdiskaping og for å medverke til eit betre klima ved å ta i bruk meir fornybar energi. Fram mot 2025 vil delar av Vestlandet oppleve sterk auke i folketalet eller vekst i industri og annan næring. Desse regionane vil ha behov for betre tilgang på elektrisitet. Andre regionar har eit stort potensial for utbygging av fornybar energi og treng betre kapasitet i straumnettet for å ta ressursane i bruk. Utsiktene med eit forsterka straumnett På Vestlandet ligg det i dag føre planar om å byggje ut 4 TWh vasskraft innan 2016, som tilsvarar årsforbruket til 200.000 husstandar. Ein del prosjekt er allereie under bygging, medan andre ventar på konsesjonsbehandling. Store delar av potensialet kan ikkje realiserast før straumnettet er forsterka. Bygging av kraftleidningar er omfattande prosessar som får fylgjer for mange, og går over flere år. Det er derfor viktig å analysere behovet 10-20 år fram i tid, og planleggje løysingar som er tilpassa endringane. For å få til det, har TAFJORD, SFE, BKK, SKL og Statnett gått saman om å finne dei beste løysingane for det framtidige straumnettet på Vestlandet. Vi har sett på behovet for eit meir robust straumnett som også legg til rette for meir fornybar energi og auka verdiskaping. Vi vil understreke at det førebels berre er gjennomført ei innleiande utgreiing. Det er behov for fleire analysar for å avklare alle sider ved ei forsterking og utbygging av nettet her i vest. Vi ynskjer dialog med politikarar, grunneigarar, småkraftprodusentar, natur- og miljøvernarar og andre for at vi skal finne dei beste løysingane. // Straumnettet på Vestlandet mot 2025 5

Foto: Almenning

Liv til bygdene Noko å leva av også i framtida - Utbygging av småkraft medverkar til at vi har noko å leve av også i framtida. Men vi treng ein moderne el-veg for å ta ressursane i bruk, seier Kurt Djupvik. Han er kyrkjeverge, leiar av småkraftforeininga i Sogn og Fjordane og genuint oppteken av at heimbygda Hyen, i Gloppen kommune, skal vere en plass der komande generasjonar kan vekse opp og bli buande. I Sogn og Fjordane er det eit stort potensial for utbygging av småkraft, men store delar av småkraftpotensialet let seg ikkje realisere fordi straumnettet manglar kapasitet. - Inntektene frå kraftverka vert brukt til å investere i gardsbruka, slik at neste generasjon tør å etablere seg i bygda. Landbruket er under press, og då er alt som kan gje innbyggjarane eit ekstra bein å stå på kjærkome. Vatn er ein rein, fornybar utmarksressurs som gjer det lettare for folk å bli buande i distrikta, seier Djupvik. I Hyen er landbruk hovudnæring, men for ein del bønder er småkraft blitt ei viktig attåtnæring. Småkraftverk blei redninga - Utan inntektene frå småkraftverket hadde vi ikkje hatt tilstrekkeleg med midlar til å ta vare på garden, seier Gro Irene Eimhjellen Sæten. Etter å ha budd heimefrå i mange år, flytta ho tilbake til bygda Hyen i Gloppen kommune og tok over garden etter foreldra i 2010. Småkraftverket ho eig saman med sju andre grunneigarar gjorde det mogleg å kome heim. - Eg hadde lyst til at garden skulle bli i slekta, og kraftverket gjorde det mogleg for oss å restaurere huset etter oldeforeldra mine. Nå tek vi vare på gardshistoria, og fører ho vidare til neste generasjon. Ho har to gutar på åtte og elleve år. Ynskjer ein av dei å overta garden ein gong, håpar Sæten at det framleis er grunnlag for å busetje seg i bygda. - Slik jordbrukspolitikken er i dag, ser det ut til at kraftinntektene kan kome godt med for fleire. Kraftverka gjev inntekter som gjer det mogleg å ta vare på bygningar, ut- og innmark, grender og lokalhistorie. Småkraft har gjort det mogleg for mange til å halde gardane i familiane, og også reinvestere og utvide drifta. Det er positivt for Hyen, seier Sæten. Ho forstår dei som er imot inngrep i naturen, anten det vert bygd kraftverk eller straumnett, men meiner at begge deler er naudsynte. - Eg er oppteken av naturvern, men vi må ikkje gå i den fella å verne så mykje at det til slutt ikkje blir noko att å leve av i distrikta. Vi vil ha levande bygder, seier Gro Irene Eimhjellen Sæten. // Straumnettet på Vestlandet mot 2025 7

Stabil straum er ein føresetnad - Ved svikt i straumtilførsla vil all produksjon stogge. Det vil få store økonomiske konsekvensar for oss, seier Kari-Britt Hansen, driftssjef i Norwegian Talc. Produksjonsbedrifta Norwegian Talc held til i Knarrevik på Sotra utanfor Bergen. Bedrifta produserer pulver av lyse steinsortar som blir brukt i industrien, og ein ustabil forsyningstryggleik ville få store fylgjer for drifta. produsent av eksportvarer. Vi utnyttar pr i dag ikkje vår fulle kapasitet, men endringar i marknaden kan fort føre til endringar i vårt energibehov, fortell Hansen. Minerala dolomitt og glimmer vert henta frå Nord- Norge, India og Kina og frakta til Knarrevik med båt. Steinen vert malen til pulver og mesteparten blir brukt i målingsindustrien som fyllstoff. Norwegian Talc starta verksemda i 1935 og har i dag 36 tilsette ved fabrikken. Bedrifta kan få behov for auka straumforsyning dersom dei skal utvide drifta i framtida. - Noverande forsyningstryggleik eller betre er ein absolutt føresetnad for vår eksistens som kraftforedlande - En stabil og robust strømforsyning er, ved siden av sikker vannforsyning og velfungerende IKTtjenester, helt kritisk for at dagens velferdssamfunn skal fungere. Arve Meidell, fylkesberedskapssjef i Hordaland // Straumnettet på Vestlandet mot 2025 9

Korleis ser Vestlandet ut i 2025? Vi kan ikkje forutsjå nøyaktig kor mange som bur på Vestlandet, kva vi lever av, kva for transportmidlar vi brukar, eller kor mykje elektrisitet vi forbrukar om 10-20 år. Men nokre utviklingstrekk kan vi rekne med er meir sannsynlege. Når vi analyserer kva tiltak i straumnettet som er naudsynte dei neste tiåra, gjer vi det på bakgrunn av framtidsscenarier. Desse scenariene byggjer mellom anna på historiske data for kraftproduksjon og forbruk, Statistisk sentralbyrå sine prognosar for folketalsutvikling, industrien sine eigne forbruksprognosar og ein analyse av internasjonal og norsk klimapolitikk. I våre analyser tek vi utgangspunkt i to ulike framtidsbilete: Industrivekst: Vekst i industrien på Vestlandet og anna næring som har stort behov for kraft. Produksjonsvekst: Auke i produksjonen av fornybar energi på Vestlandet, utan at forbruket aukar tilsvarande. I røynda vil framtidsbiletet truleg liggje ein stad mellom desse ytterpunkta. Store investeringar Når vi analyserer framtidige behov, må vi ta med i berekninga det vi veit kjem av både ny kraftproduksjon og nytt straumnett. Desse fire sentralnettsleidningane på Vestlandet er planlagde sette i drift innan 2016: 300 (420) kv leidning Sauda-Saurdal (under bygging) 420 kv leidning Sima-Samnanger (under bygging) 300 (420) kv leidning Kollsnes-Mongstad- Modalen (under konsesjonsbehandling) 420 kv leidning Ørskog-Sogndal (under bygging/under konsesjonsbehandling) Når disse leidningane er på plass, vil vi ha ei mykje sikrare kraftforsyning på Vestlandet enn i dag. Men framleis vil det vere utfordringar. Kor store utfordringane blir er avhengig av utviklinga innan forbruk og produksjon av kraft. Foto: Arkivfoto

Vi ser at i løpet av dei neste 10-20 åra må straumnettet utbetrast endå meir i desse områda: Indre Sogn Over Sognefjorden Samnanger og sørover - Å bygge ut strømnettet er et avgjørende klimatiltak. Nettet er like viktig for fornybar energi som skinnene er for toget. Men utbyggingen må skje så skånsomt som mulig, særlig med hensyn til truede arter. Einar Håndlykken, daglig leder i miljøstiftelsen ZERO Neste generasjon sentralnett 420 kv Sentralnettet er riksvegar i straumnettet. Det bind landsdelar saman og knyt det norske straumnettet til det europeiske. I dag er det norske sentralnettet i hovudsak bygd opp av leidningar med 300 kilovolt (kv) spenning. Framtidas sentralnett vil bli bygd for 420 kv, og over tid vil også dagens nett bli oppgradert til 420 kv. Dette gir sikrare straumforsyning og større kapasitet i nettet slik at ein kan overføre meir straum utan å byggje nye traséar. Spenningsoppgradering vert gjort ved å byggje om eksisterande 300 kv leidningar og stasjonar til 420 kv. Nokre stader kan mastene stå og vi berre skiftar leidningane, mens andre stader må vi skifta ut både master og leidning. Energiselskapa ser på spenningsoppgradering som ei teknisk god og miljøvenleg løysing, fordi vi kan fornye nettet med svært små inngrep i naturen. // Straumnettet på Vestlandet mot 2025 11

Framtidig sentralnett på Vestlandet Analyseområdet Eksisterende sentralnett Nytt sentralnett planlagt i drift innen 2016 Trondheim Ålesund Ørskog Viklandet Ørsta/Haugen 420 kv Ørskog - Sogndal Ålfoten/Åskåra Florø 300 (420) kv Kollsnes - Mongstad - Modalen Kollsnes Moskog Høyanger Mongstad Refsdal Modalen Leirdøla Sogndal Fortun Aurland 1 Borgund Fåberg Lillehammer 420 kv Sima - Samnanger Bergen Samnanger Fana Mauranger Sima Stord 300 (420) kv Sauda - Saurdal Haugesund Håvik Stavanger Blåfalli Sauda Hylen Kårstø Lyse Saurdal Nesflaten Kvilldal Rød Oslo

Indre Sogn Både auka kraftproduksjon og forbruk i området vil gje behov for å forsterke straumnettet. Det er i dag planlagt å byggje ut meir enn 1 TWh vasskraft i indre Sogn, nok straum til 50 000 hustandar. Samtidig er det viktig å ta høgde for ei framleis trygg straumforsyning til industrien i Årdal, og leggje til rette for auke i forbruket i området. Vi har analysert utsiktene til å byggje nye eller oppgradere eksisterande straumleidninger i området. Det er identifisert fleire moglege løysingar for å ta vare på industrien sine behov for trygg straumforsyning og samtidig leggje til rette for ny kraftproduksjon. mot Høyanger Sogndal mot Hove Kartene visar moglege nettforsterkingstiltak Aurland 1 Jostedal Leirdøla Årøy 1 Naddvik+ Å.tangen Fortun Ø. Årdal Tyin Borgund Over Sognefjorden Med mye ny produksjon på Vestlandet, aukar behovet for å transportere kraft over Sognefjorden. Her går det i dag to 300 kv leidningar. I første omgang ser det ut til å vere behov for eit 420 kv samband over fjorden. Dette sikrar straumforsyninga til industrien og legg til rette for monaleg ny kraftproduksjon. Dersom all planlagt ny kraftproduksjon skal byggjast ut, viser våre berekningar at det blir behov for endå meir forsterking. For å redusere både inngrep i naturen og kostnader, har vi forsøkt å identifisere dei løysingane som krev minst nybygging, samtidig som ein del eksisterande leidningar kan rivast. Frøyset Grov Kyst Kollsnes Fana Ålfoten Jostedal Leirdøla Fortun Sogndal Ø. Årdal Vestre Østre Hove Midtre Borgund Refsdal Hemsil 1 Modalen Aurland 1 Hemsil 2 Evanger Usta Sima Nes Samnanger Samnanger og sørover Mellom BKK-området (Samnanger) og Sunnhordland går det i dag ein 300 kv leidning. Analysane viser at det i første omgang er behov for eit 420 kv samband for å unngå kork i nettet. I framtida kan det bli behov for endå ein leidning frå Samnanger og sørover. Dette gjeld uansett om framtida blir merka av stor auke i kraftproduksjonen eller stor industrivekst. Vi har vurdert ulike utsikter for bygging av nye eller oppgradering av eksisterande leidningar. Arna L.Sotra Fana Kyst 1 Husnes Stord Kyst 2 Spanne Sima Samnanger Eksist. 2 Mauranger Blåfalli Eksist. 1 Nesflaten Sauda Kvilldal Hylen Saurdal Håvik Kårstø Førre Lyse // Straumnettet på Vestlandet mot 2025 13

Mot eit kraftoverskot? Det ligg føre mange planar om auka produksjon av fornybar energi på Vestlandet. Nokre kraftverk er under bygging, mens andre er til konsesjonsbehandling. Innan 2016 kan kraftproduksjonen på Vestlandet auke med 4 TWh, tilsvarande årsforbruket til 200.000 husstandar. Då har vi berre teke høgde for dei planane vi kjenner til. Potensialet er monaleg større. Med auka merksemd rundt klimatrugselen og behovet for rein energi i verda, er det aktuelt å gjere seg nytte av potensialet på Vestlandet. Den nye energien kan auke Noreg sin fornybardel ved å erstatte fossile energikjelder, f.eks. i transport- og oljenæringa. Dersom potensialet for ny, fornybar kraftproduksjon på Vestlandet vert realisert, og denne produksjonen ikkje vert nytta i Noreg, får vi eit stort kraftoverskot. Dersom kraftoverskotet blir stort både på Vestlandet og elles i Norden, kan overskotet eksporterast ut av Norden, og medverke til å erstatte eksempelvis kolkraft. Ein kabel mellom Vest-Noreg og Storbritannia vil då vera eit godt klimatiltak. Eit slikt samband opnar også for at europeisk vindkraft og norsk vasskraft kan utfylle kvarandre. Vindkraft må brukast idet den vert produsert, mens vasskraft kan lagrast og brukast når det ikkje er nok vind. For nettselskapa er det viktig å sjå alle dei ulike behova i samanheng, slik at vi vel dei nettløysingane som totalt sett kjem best ut. Norges fornybardel pr. 2009: 65% Forbruk av fornybar energi Fornybardel= Totalt energiforbruk (inkl. fossil) Det er Statistisk sentralbyrå som reknar ut fornybardelen. Les meir på www.ssb.no - Mer fornybar energi er nødvendig for å løse klimautfordringen. Kraften fra vind og vann må frem til forbrukeren. Men alle aktører må også bidra til at naturinngrepene begrenses mest mulig. Anders Bjartnes, daglig leder i Norsk klimastiftelse Foto: Fotomontasje

Vegen fram mot 2025 Flaskehalsar i straumnettet hindrar elektrisiteten i å flyte fritt mellom regionar. Målet er at flaskehalsane skal vere så få og små som mogleg, slik at ikkje mangel på kraft hemmar samfunnsutviklinga eller gjev store skilnader i kraftprisen som påverkar busetjing og etablering av arbeidsplassar. Det er viktig at sentralnettssambanda Sima Samnanger, Ørskog Fardal, Kollsnes Mongstad Modalen og Sauda Saurdal kjem på plass. Men også etter at desse er i drift, vil det vere flaskehalsar i systemet. Særleg i områda indre Sogn, over Sognefjorden og frå Samnanger og sørover, har vi sett at det vil vere behov for tiltak i nettet. Vi har skissert nokre moglege løysingar, og tilrådd nokre tiltak som ser tenlege ut per i dag, ut frå vår faglege vurdering. No ynskjer vi ein breiast mogleg dialog med styresmakter og andre interesserte, for å sjå på konsekvensar for dei ulike områda og om det finst andre alternativ enn dei vi har sett på hittil. Færrast mogleg nye traséar Som hovudprinsipp tilrår vi å oppgradere eksisterande 300 kv leidningar til 420 kv for å auka kapasiteten i nettet. Der dette ikkje let seg gjere, vil vi prioritere løysingar der ein kan byggje ny 420 kilovoltleidning nær ved ein eksisterande trasé og deretter riva den eksisterande leidningen. Enkelte stader kan det også bli aktuelt å byggje nye leidningar på strekk der det ikkje er leidningar frå før. grundig drøfta og vurdert, vert dei konkrete løysingane omtala i Statnett sin nettutviklingsplan og i dei regionale kraftsystemutgreiingane for Vestlandet. I fortsetjinga ynskjer vi ein grundig dialog med berørte styresmakter før endeleg plan for nettutvikling av sentralnettet på Vestlandet blir vedteken. Grundig saksbehandling Bygging av ein ny kraftleidning er ein lang prosess som går gjennom fast definerte fasar og over fleire år. Det tek til med ei melding, eit førehandsvarsel frå utbyggjaren (nettselskapet) til styresmaktene. Meldinga varslar at planlegginga er i gang og vert lagd ut på offentleg høyring. Deretter stiller styresmaktene krav om konsekvensutgreiing av ei rekkje område (landskap, biologisk mangfald, landbruk, friluftsliv, m.m.) før nettselskapet kan sende ein formell konsesjonssøknad. Søknaden og utgreiingane vert lagde ut på høyring slik at alle som ynskjer det kan gje innspel og bidra med relevant informasjon. Deretter vedtek styresmaktene om leidningen kan byggjast eller ikkje, om den eventuelt skal byggjast som luftspenn, jord- eller sjøkabel, og i kva for trasé leidningen skal gå. Vi treng meir detaljerte analysar før vi kan leggje fram konkrete forslag til tiltak. Når dei ulike alternativa er - Bergens muligheter til å bli Norges fornybarhovedstad hviler ikke på kompetanse, eller naturgitte forutsetninger de er alle tilstede. Utfordringen ligger i nettkapasitet og overføringsmuligheter, og her hviler også det politiske ansvaret. Erna Solberg, Høyres leder // Straumnettet på Vestlandet mot 2025 15

TAFJORD SFE (Sogn og Fjordane Sunnfjord Energi Sognekraft Hovudkontor i Ålesund. Energi) Hovudkontor i Førde Hovudkontor i Vik, Sogn og www.tafjordkonsern.no Hovudkontor i Sandane. www.sunnfjordenergi.no fjordane www.sfe.no www.sognekraft.no BKK (Bergenshalvøens SKL (Sunnhordland Kraftlag) Haugaland Kraft Statnett Kommunale Kraftselskap) Hovudkontor på Stord. Hovudkontor i Haugesund Hovudkontor i Oslo. Hovudkontor i Bergen. www.skl.as www. haugaland-kraft.no www.statnett.no www.bkk.no