Luster kommune. Handsama: Rådmannen sitt framlegg

Luster kommune Handsama: Rådmannen sitt framlegg

Innhald 1.0 Innleiing... 3 1.1 Lovgiving... 3 1.2 Arbeid med planen... 3 1.3 Nasjonale mål/retningsliner... 4 1.3.1 Regjeringa sin handlingsplan... 4 1.3.2 Rus og psykisk helse... 4 1.3.3 Samhandlingsreforma - Ny folkehelselov... 4 1.3.4 Helsedirektoratet sin kampanje med å setje grenser... 4 1.3.5 Helsedirektoratet si informasjonssatsing retta mot sals- og skjenkenæringa i Norge4 2.0 Arbeidet på rusfeltet i Luster dei siste åra... 5 2.1 Organisering... 5 2.1.1 Lokal organisering... 5 2.1.2 Psykisk helseteam... 5 2.1.3 Ruskonsulenten... 5 2.2 Rusrelaterte førebyggingstiltak... 7 2.2.1 Tiltak for ungdom... 7 2.2.2 Tiltak grunnskule... 8 2.2.3 Helsestasjonen/skulehelsetenesta... 9 2.2.4 Tiltaka som politiet har relatert til rusførebygging... 9 2.3 Tiltak i høve rusmisbrukarar... 10 2.3.1 Behandling/oppfylging... 10 2.3.2 Psykisk Helseteam... 10 2.3.3 NAV... 10 2.3.4 Sogn barnevern... 11 2.3.5 Helsestasjonen... 11 2.4 Sals- og skjenkeløyve for alkohol... 12 2.4.1 Salsløyve - Alkohollova 3.... 12 2.4.2 Skjenking... 12 2.4.3 Sal- og skjenketider for Luster... 16 2.5 Lokale data... 17 2.5.1 No situasjonen i Luster kommune... 17 3.0 Rusfeltet i Luster kommune 2012 2015.... 19 3.1 Lokale målsetjingar... 19 3.1.1 Hovudmålet... 19 3.1.2 Delmålet... 19 3.2 Prioriterte rusrelaterte førebyggingstiltak... 20 3.2.1 Endringar av tiltak... 20 3.2.2 Nye tiltak... 20 3.3 Prioriterte tiltak i høve rusmisbrukarar... 21 3.3.1 Nye tiltak:... 21 3.4 Sals- og skjenkereglar for alkohol... 22 3.4.1 Forslag til endringar... 22 3.5 Bruk av kommunale ressursar og midlar... 23 3.5.1 Bustad til vanskelegstilte... 23 3.5.2 Avtalar... 23 3.5.3 Ruskonsulent... 23 3.5.4 Folkehelse og førebyggande arbeid framover... 23 3.5.5 Prosjekt... 23 Kjelder:... 24 Side 2 av 24

1.0 Innleiing 1.1 Lovgiving Lovgivinga set råmer for rusmiddelpolitikken, og kommunen er pålagt å løyse ei rekkje oppgåver etter ulike lover: Lov om omsetning av alkoholholdig drikk m.v.(alkoholloven) Lov om kommunale helse- og omsorgstjenester Lov om barnevernstjenester Lov om vern mot smittsame sjukdommer Lov om psykisk helsevern Lov om folkehelsearbeid Lov om pasient- og brukerrettigheter Lov om kommunale krisesentertilbod (krisesenterlova) Forskriftene for sal og skjenking av alkohol Forskrift om vaktvirksomhet (vaktvirksomhetsforskriften) Alkohollova har slik føremålsparagraf, 1-1: Reguleringa av innførsel og omsetning av alkoholhaldig drikk etter denne lov har som mål å avgrense i størst mulig utstrekning de samfunnsmessige og individuelle skader som alkoholbruk kan innebere. Som et ledd i dette sikter loven på å avgrense forbruket av alkoholhaldige drikkevarer. Forskrift for omsetning av alkohol 2-1 seier vidare at sal og skjenking av alkoholhaldige drikkar skal gå føre seg på ein slik måte at skadeverknadene vert avgrensa og alkoholpolitiske og sosiale omsyn vert ivaretekne. 1.2 Arbeid med planen Kommunen er pålagd å utarbeide ein alkoholpolitisk handlingsplan jf. alkohollova 1-7d. Planen skal rullerast for kvar kommunestyreperiode, og skal no gjelda for perioden 2012 2015. Luster Formannskap avgjorde at arbeidet med kommunen sin nye ruspolitiske handlingsplan skulle leggjast opp som ein ordinær planprosess med formannskapet som styringsgruppe og rådmannen som sekretær. Formannskapet gjorde vedtak i høve mandat, arbeidsopplegg og framdriftsplan. Viser til formannskapssak 8/12 av 18.01.2012. Planen er tilpassa disposisjonen i rådmannen si saksutgreiing til formannsskapet. Rådmannen ynskte på administrativ side å leggja opp planarbeidet slik at einingar, funksjonar og instansar, som måtte medverke i gjennomføringa av den nye planen, fekk høve til å vera med i planprosessen. Desse har delteke i arbeidsgruppa: Ruskonsulent Harris Snitjer, leiar psykisk helseteam Randi Kalstad, ungdomskontakt Linda Huseby, Kjerstin Carlsen (NAV). Frå rådmannsnivået vart Britt Veum Hauge utpeika som leiar (rådgjevar) og Karin Leirdal som sekretær Frå eksterne instansar har lensmann Asle Karoliussen delteke. I samband med arbeidet har arbeidsgruppa involvert andre aktuelle einingar: Sogn barnevern, helsestasjon, oppvekst og PPT. Side 3 av 24

1.3 Nasjonale mål/retningsliner 1.3.1 Regjeringa sin handlingsplan Regjeringa sin handlingsplan mot rusmiddelproblem har hatt som hovudmål å oppnå ein tydleg reduksjon i dei sosiale og helsemessige skadane av rusmiddelmisbruk. Dei viktigaste virkemidlane er å regulere omsetnaden av alkohol. Det vil sei løyvesystemet, vinmonopolordninga, avgrensa sal og skjenketider, avgjerande påbod og forbod inkludert reklameforbodet, lovbestemde aldersgrenser samt avgiftspolitikken. Å styrke ivaretaking av barn, både når det gjeld å førebygge, avdekke, beskytte og gi bistand, er blant tiltaka i regjeringa sin nye handlingsplan mot vald i nære relasjonar. I tillegg er det ei prioritert oppgåve for regjeringa å førebygge ved å arbeide for eit tryggare, meir rettferdig og likestilt samfunn. 1.3.2 Rus og psykisk helse Rus og psykisk helse er høgt prioriterte område. Det er framleis store utfordringar på begge desse felta. Det er viktig å oppretthalde og styrke kapasiteten innafor psykisk helse. Regjeringa sin opptrappingsplan på rus er forlenga ut 2012. Planen har tydleg folkehelseperspektiv som første hovudmål. Styrka forvaltning av alkohollova lokalt og tidleg innsats overfor personar med rusmiddelproblem er anbefalte strategiar. Det er eit mål og auke barn, unge og vaksne sin kunnskap om alkoholen sine skadeverknader og om effektive tiltak innan alkoholpolitikken. Gravide, foreldre, trafikantar og arbeidsgjevarar er døme på målgrupper i arbeidet. 1.3.3 Samhandlingsreforma - Ny folkehelselov Samhandlingsreforma skal sikre at befolkninga får eit meir heilskapleg helsetilbod. Med denne reforma ynskjer regjeringa å betre helse- og omsorgstenestene. Dette m.a. gjennom å bygge opp tenester i kommunane og auke den førebyggande innsatsen. For å setje samhandlingsreforma ut i livet, er det vedteke ei ny folkehelselov. Gjennom den nye lova skal kommunane setja i verk naudsynte tiltak for å møta lokale utfordringar. Kommunalt rusførebyggande arbeid skjer blant anna gjennom forvaltninga av alkohollova og gjennom å tilby barn og unge attraktive rusfrie aktivitetar og møteplassar. 1.3.4 Helsedirektoratet sin kampanje med å setje grenser Helsedirektoratet har sidan 2004/2005 køyrt kampanjen sette grenser som er retta mot ungdom og deira foreldre. Målet er å utsetje debutalderen for alkohol og redusere alkoholforbruket hjå ungdom under 18 år. 1.3.5 Helsedirektoratet si informasjonssatsing retta mot sals- og skjenkenæringa i Norge Hovudinnhaldet i satsinga er ein informasjonspakke som er distribuert til alle sals- og skjenkestadene i Norge. Målet er å redusere skjenking til mindreårige og personar som er openbart påverka av alkohol. Side 4 av 24

2.0 Arbeidet på rusfeltet i Luster dei siste åra 2.1 Organisering 2.1.1 Lokal organisering Luster kommune har sidan førre planprosess fått på plass eigne stillingsressursar (fast + prosjekt) innan rusfeltet. Arbeidet som desse utfører er særleg lagt vekt på i den nye ruspolitiske planen. Ein har i tillegg tilsett ungdomskontakt i 50% stilling. Stillinga har som viktigaste oppgåve å samarbeide med lag og organisasjonar for å kunne tilby barn og unge attraktive rusfrie aktivitetar og møteplassar. 2.1.2 Psykisk helseteam Psykisk helseteam er ei tverrfagleg samansett gruppe på sju personar. Organisatorisk er dei lagt under eininga helse. Teamet har ein leiar. Personalgruppa består av psykiatriske sjukepleiarar, vernepleiar, sosionom og treningsterapeut. Ruskonsulenten er ein del av teamet. Arbeidsområde: Førebyggande arbeid Oppfølging av kronisk sjuke brukarar Lågterskel tilbod til nye brukarar Kontakt med pårørande til psykisk sjuke og rusmisbrukarar Ettervern Rettleiing til andre instansar i kommunen Utvikling og drift av dagsenter/aktivitetstilbod til brukarane Drift av omsorgsbustader/ psykiatribustader Kriseintervensjonsteamet i Luster Kommune 2.1.3 Ruskonsulenten Ruskonsulenten har samarbeid både innanfor eigen organisasjon, samt eksterne partnarar. Han har oppretta kontakt og samarbeid med: Legane, NAV, spesialisthelsetenesta. Eks: psykolog, psykiater, fysioterapi, politiet, pårørande, kriminalomsorg i frihet KIF, den offentlige tannhelsetenesta, interkommunalt barnevern, helsestasjon, oppfølgingstenesta Sogndal Vidaregåande skule (OT), Luster Treningssenter, lokale bedrifter/arbeidsgjevarar, ATS Arbeids- og treningssenteret og skulane. Ruskonsulenten har for tida eitt prosjekt: Ein 100 % prosjektstilling innan fysisk aktivitet. Målsettinga har vore å legge til rette for tilpassa fysisk aktivitet for personar med særskilte behov, m.a. bidra til å oppleve meistring og motivere til deltaking på vanlige treningsarenaer. Prosjektet er finansiert ved hjelp av Fylkesmannen, gjennom «Styrking av helhetlige oppfølgingstenester til rusmiddelbrukere (STYRK)». Side 5 av 24

2.1.4 Tverrfagleg samarbeid Tiltak Familieforum: Omtale Familieforum er eit tverrfagleg samarbeidsmøte på systemnivå. Her er det mogeleg å drøfte enkeltsaker i mindre grupper. Dette er ein møteplass for faggrupper som har barn, unge eller familiar som målgruppe. Møteplassen skal vere eit fora for å legge til rette for god samhandling mellom faggruppene. Faggruppene som deltek: helsestasjon/skulehelsetenesta (inkl. barnefysioterapeut), PPT, barnevern, psykisk helseteam (inkl. ruskonsulent), konsulent for funksjonshemma, ungdomskontakt og oppvekst. BUP deltek på forumet fire gonger i året. Leiande helsesøster er leiar for forumet, og kallar inn til møte og skriv referat. Fast møtetid siste fredag kvar månad, 08.00-10.00. Sakliste kjem ut måndag same veka. Alle har ansvar for å melde inn saker. Samhandlings gruppa/ Koordinerande eining(sg/ke) Føremålet med forumet er bla: Drøfte tverrfaglege problemstillingar(t.d. rus, psykiske plager, åtferd) Informere kvarandre om kva som skjer eller er planlagt framover i dei ulike instansane Utvikle felles strategi i høve til ulike problemstillingar Planlegge felles deltaking på kurs Gi innspel til kompetanseplan Intern kompetanseheving Samhandlingsgruppa er eit organ for samhandling, koordinering og rådgjeving. Konsulent for funksjonshemma har rolla som koordinator, med ansvar og oppgåver som ligg til denne funksjonen. Faste medlemmar i samhandlingsgruppa er: helsesjef, leiar i Luster sjukeheimsteneste, leiar for Luster heimeteneste, leiar psykisk helseteam, leiar for helsestasjonen, leiande fysioterapeut, konsulent for funksjonshemma, leiar for ATS og ergoterapeut. Status, individuell plan (IP) og trong for IP er fast sak på møta. Leiande fysioterapeut er leiar for gruppa, og kallar inn møta og skriv referat. Fast møtetid er første onsdag kvar månad. Ved behov blir leiar for NAV, PPT, ruskonsulent og rådmann kalla inn. HSP møter: Folkehelseråd / Politiråd: Rettleiande/rådgjevande gruppe for skular og barnehagar. Dette er oppretta for at skule/barnehage skal kunna rådspørje ei faggruppe. Gruppa består av helsesøster, skulefysioterapeut, PPT og barnevern. På dei tre største skulane i kommunen blir det halde tverrfaglege møte kvar månad. Dei mellomstore skulane og barnehagane har møte tre gonger i året. Barnevernet blir elles kalla inn til møte ved behov. Folkehelseråd/Politiråd har vore eit tiltak for å forbetre samhandling mellom lokalt politi og kommunen og er ein del av folkehelseplanen. Folkehelse- og politirådet er vidareført med ordførar, to folkevalde, rådmann og lensmann, og er supplert med helsesjef, leiar NAV, leiar barnevern og rådgjevar oppvekst. Mandatet er å vere ei strategigruppe samt ein høyringsinstans i plan- og delplansaker som fell inn under rådet. Det er også etablert ei administrativ koordineringsgruppe som behandlar/forankrar nye prosjekt og satsingar innan folkehelse og førebyggande arbeid. Side 6 av 24

2.2 Rusrelaterte førebyggingstiltak 2.2.1 Tiltak for ungdom Tiltak Luster danseverkstad: Menu: Fritidsklubbar: Regionalt nettverk for ungdomsarbeidarar: Nattuglene: Transport for Ungdom mellom 13-19 og busett i Luster: Omtale Luster danseverkstad blir drifta av og for barn og ungdom i Luster kommune. Ved utgangen av 2011 hadde danseverkstaden 150 elevar fordelt på 13 ulike dansegrupper. Dans er ein plass for alle. Eit flott tilbod for fysisk aktivitet, fellesskap. Spreiing av glede, gode holdningar og verdiar. Menu er ein aktivitetsklubb for og med ungdom mellom 13-18 år i Luster kommune. Menu har aktivitetstilbod annan kvar fredag frå september til juni. Menu er eit rusfritt tilbod til ungdomane som gir dei ein sosial møteplass. I tillegg arrangerer dei ulike fysiske aktivitetar som for eksempel: kveldskøyring i skitrekket, kveldscup i idrettshallen og danse kurs på ungdomshuset. Det er eit samarbeidsprosjekt mellom Luster kommune, Frivilligsentralen, Il Bjørn, kyrkja i Luster, Gaupne ungdomslag og ungdommens kommunestyre. Det er foreldre som stiller som vakter på aktivitetskveldane. Fritidsklubben Hauk på Hafslo blir drifta av bygdelaget på Hafslo. Dei har inngått ein partsavtale med Luster kommune om to fritidsleiarar. Tilbodet er for ungdom mellom 13-18 år kvar onsdag og fredag. Fritidsklubben i Jostedalen har tilbod annan kvar fredag til ungdom frå 13-18 år. Det er ungdomslaget som driftar klubben, men har inngått ein partsavtale med Luster kommune med ein fritidsleiar. Nettverket er ei samarbeidsgruppe med representantar frå kommunane i Sogn. Overordna mål med nettverket er erfaringsutveksling og kompetanseheving blant ungdomsarbeidarar. Nettverket skal spesielt arbeide for å styrke kommunane sitt førebyggande arbeid. Nettverket skal òg væra ei prosjektgruppe i utvalde prosjekt. Nokre av dei prosjekta som nettverket arbeider med er regional rusundersøking kvart 5.år, ÖPP(Örebro preventionsprogram) og dei arrangerer ei årlig samling for ungdomsarbeidarar/klubbleiarar. Nattuglene er eit interkommunalt samarbeid. Nattuglene er foreldre og andre frivillige vaksne som er ute i gatebilde i Sogndal på fredagar, laurdagar, og ved andre større arrangement. Det er også nattugler ved store arrangement i Gaupne. Dei spelar ei sentral rolle i kriminal- og rusførebyggande arbeid. Årleg informasjon og rekruttering på foreldremøte ved lensmann og ungdomskontakten. Her kan ein nytte bestillings-taxi til: Alle opne treningar, nattopen idrettshall ope skitrekk i Luster kommune. Alle opne arrangement for ungdom i kommunen, også møte, kurs og liknande Til og frå Sogn kulturskule sine arrangement i Luster kommune Transport til/frå tilrettelagt riding, rafting og paint ball i Luster kommune. Eigenandel kr 50,- per pers. kvar veg. Andre i same taxi, men som er eldre enn 19 år, betalar full pris. Minimum tal personar som skal følgje taxi er 2. Side 7 av 24

2.2.2 Tiltak grunnskule Tiltak/ samarbeidspartnar Pals: Team 49: Fristil: Kolon: Omtale PPT har medverka i høve opplæring i PALS. Det er eit forsøk over tre år som to skular prøver ut og som tek sikte på å førebygge problemutvikling og fremme eleven sin sosiale og skulefaglege kompetanse. Team 49 vender seg til barnetrinnet og ungdomssteget, og hadde som mål å gjera elevane i stand til å foreta eigne val basert på kunnskap, haldningar og tryggleik til tema. Opplegget var basert på eit tverrfagleg og sjølvengasjerande "arbeids-program. Elevane utøvde eit sjølvstudium innan definerte tema som direkte eller indirekte handla om førebyggande tiltak, t.d. nasking, respekt for andre, rus og livsstil/kosthald. Her vart foreldra engasjerte i stor grad, og meir forpliktande ved å ta del i opplegget. Fristil var eit kurs med målgruppe ungdomssteget (9-klasse), der elevar fekk grunnleggande kunnskapar om rus, rusing og rusmiljø gjennom eit 4 dagars kurs som i neste omgang vart vidareført i klassen/-ane gjennom eigne klasseundervisningsopplegg ved arbeidsbokmodellen. Her inngjekk også eigne presentasjonsopplegg for foreldre og føresette. Kolon var ei musikk- og teatergruppe som turnerte heile Noreg med eit aktualitetsprogram, som i handling og framføring, hadde fokus på den meir utprøvde delen av ungdomstida. Dei stilte òg publikum spørsmål om eigne haldningar i møte med rusmiljø der menyen gjerne var samansett. Olweusprogrammet: Olweusprogrammet er eit haldningsskapande arbeid mot mobbing og dårleg sosial åtferd og arbeid for auka kompetanse. Ørebro Preventionsprogrammet (ØPP): Dette er ein viktig aktivitet som byrja å ta form i 2011. ØPP er eit forskingsbasert program utvikla av Ørebro universitetet i Sverige, som set temaet ungdom og alkohol på dagsorden i dei ordinære foreldremøta i ungdomsskulen. Slik har alkohol vorte eit viktig tema på skulane sine foreldremøte. Fokuset er å ha god omsorg, men likevel vere i stand til å setje tydlege grenser for borna sine. Det gjeld å involvere og engasjere foreldra slik at ein kan handle før problema oppstår og før ungdomane prøver ut alkohol. Foreldre og føresette sine haldningar er avgjerande, at dei har restriktive haldningar også når borna kjem opp i tenåringsalderen. Hensikta med ØPP er å førebygge tidleg alkoholdebut, alkoholforbruk og normbrot bland ungdommar ved å påverke foreldra sin måte å halde seg til ungdom og drikking. Føredragshaldarar er helsesøster, rådgjevarar på ungdomsskulane og ruskonsulenten. Ruskonsulent er ØPP kontakt i kommunen. Side 8 av 24

Samarbeidspartar: Ny ungdomsundersøking: Kommunepsykologen: Som del av ny folkehelselov, og i samband med å skaffe oversikt over helsetilstanden i befolkninga, fekk kommunane i Sogn og Fjordane tilbod om å bli med i ei ny ungdomsundersøking. Det er eit interkommunalt folkehelseprosjekt med kartlegging og oppfølging over tid av helse, miljø og livsstil hjå barn og unge i Sogn og Fjordane. (Fylkeskommunen, kommunane, Høgskulen i Sogndal og Universitetet i Bergen samarbeider). Første spørjeundersøkinga var hausten 2011 for 8- klasse. Skulane samarbeider tett med PPT. Skulane samarbeider med Sogn barnevern, helsestasjonen, BUP, samt tverrfagleg team som er samansett av personar frå helse, sosial og psykisk helse. Det er samarbeid med folkehelsekoordinatoren når det gjeld førebyggande arbeid. Kommunepsykologen varetek kommunepsykologiske oppgåver i samarbeid med m.a. helsestasjonen, legane, psykiatriteamet, ruskonsulenten og Sogn barnevern. Han er dessutan Akan-kontakt. 2.2.3 Helsestasjonen/skulehelsetenesta Helsestasjonen/skulehelsetenesta har i utgangspunktet eit førebyggande perspektiv når det gjeld rusproblematikk. Rus er fast tema ved. 1. svangerskapskonsultasjon hjå jordmor, og temaet blir omsnakka på helsestasjonen når borna blir kalla inn til konsultasjon frå 0 til 5 års alder. Helsesøster har fast heimebesøk til alle nyfødde. På ungdomsskuletrinnet deltek helsesøster på foreldremøte. På vidaregåande skule vert det gitt informasjon om «meningokokk»-infeksjon, og rus i forkant av russefeiring. Helsesøster har saman med jordmor og psykisk helseteam faste tilbod om samtale på Hafslo vidaregåande skule annankvar tysdag. 2.2.4 Tiltaka som politiet har relatert til rusførebygging Tiltak Nattevandring/sette grenser: Politivakthald: Politiet si ungdomsundersøking: Blås Grønt: Omtale Dette er tiltak for å bevisstgjøre foreldra i høve til deira val. Politivakthald i Parken er tiltak for å redusere drikking/vold på off. sted. Rusrelatert tiltak på ungdomsskulenivå/vidaregåande skule. Ungdomsundersøkinga er ei felles gransking for Vik, Leikanger, Sogndal og Luster der ca. 865 elevar har svart på spørsmål i 2009 og 2010. Elevane, fordelt på klassesteg og kjønn, har her bla. svara på om dei har røykt, drukke alkohol, kjent verknad og kor ofte, og om dei har prøvd narkotika. Her ser ein mønsteret og utviklinga når det gjeld skuleungdom og rus dei siste åra. Hovudtrekk i siste gransking: markant nedgang i tal røykjarar, ungdom utset debutalder for alkohol (markant endring frå 2009) og begrensa tal unge testar narkotika. Dette er eit tiltak i regi av Ungdommen sitt kommunestyre. Blås Grønt har UK på eige initiativ prioritert som ein fast aktivitet natta til 17. mai. Mellom dei som vert registrerte, og som har blåst grønt, vert det trekt ut ein premie. Dette er eit engasjement med initiativ frå ungdomen sjølve, og her er det viktig med både regional og lokal deltaking. Tiltak som blir vidareført, men er endra/utvikla, sjå pkt. 3.3. Side 9 av 24

2.3 Tiltak i høve rusmisbrukarar 2.3.1 Behandling/oppfylging Eit viktig ledd i behandlinga er ei individretta tilnærming til kvar enkelt brukar. Individuelle samtalar har auka. Ruskonsulenten brukar motiverande intervju (MI), «mentaliseringsbasert» terapi (MBT), løysingsfokusert tilnærming (LØFT) og bygging av tillit til å meistre (BAM) som metode, men understrekar at relasjonsbygging er eit viktig ledd i behandlinga. Oppfølging kan bestå av: Individuelle samtalar, råd, rettleiing, motivasjonssamtalar og tett oppfylging av den enkelte brukar. Det kan vere kartlegging av (behandlings) behov, kartlegging av (mis)bruk av rusmidlar, utgreiing av somatisk helsetilstand. Det kan vere par- samtalar, barn- og pårørande arbeid, hjelp til søknad om psykiatrisk / rus institusjon, oppfølging før, under og etter innlegging i institusjon. I tillegg kan det vere trong for rettleiing til f. eks legebesøk, NAV, arbeid/arbeidstrening og skule/studie. 2.3.2 Psykisk Helseteam Psykisk Helseteam vitjar brukarane i heimen og gir eit tilrettelagt tilbod. Dei har også tilbod om samtalar på kontoret for dei som ynskjer det. Telefonkontakt er ein viktig del av kommunikasjonen med brukarane og deira familiar og pårørande. Psykisk Helseteam kjøper tenester i «Inn på Tunet», har tilbod om treningskontakt, samarbeid med fysioterapeut ( basal kroppskjennskap ), arrangerer KID kurs (kurs i å meistra depresjon) og samarbeider med helsestasjonen om tilbod på vidaregåande skule. Huset er ein møteplass i Gaupne (Nesgården) for sosialt samvær og aktivitet. Opningstider måndag 09.00 15-00 og onsdag 14.00 19.00. 2.3.3 NAV NAV samarbeider med, og yter bistand til, arbeidsgjevarar og tilsette slik at sjukmeldte med rusproblem kan kome tilbake til jobben sin. NAV deltek på dialogmøte 1 dersom det er ynskjeleg og har ansvar for å kalle inn til dialogmøte 2 ved behov. Dei disponerer tiltak som arbeidsretta rehabilitering og tilretteleggingstilskot m.m. Dersom personen ikkje har arbeidsgjevar, kan NAV kontakte bedrifter med tanke på arbeidspraksis, dersom det er hensiktsmessig i forhold til behandlinga. NAV unngår å formidle personar med eit aktivt rusmisbruk til praksis i ordinære bedrifter. Det er eit mål at tiltak frå NAV i kombinasjon med oppfølging frå andre deler av hjelpeapparatet, kan gi personen den hjelp han treng for å lukkast. Ruskonsulenten i psykisk helsetema har høve til møte på NAV Luster sine kontormøte den siste torsdagen kvar månad. Inntektssikring Dersom det er dokumentert at rusbruken, under behandling, medfører helseproblem for personen, fysisk eller psykisk, kan vedkomande ha rett på sjukepengar eller arbeidsavklaringspengar. Andre kan ha rett på økonomisk stønad til livsopphald. Det gjeld personar som ikkje kan sørgje for seg sjølv gjennom arbeid eller ved å gjere gjeldande andre rettar som t.d. trygdeytingar. Sosialhjelp vert ytt ut frå behovsvurdering og skal sikre livsnødvendige ting som mat, straum og bustad. Side 10 av 24

2.3.4 Sogn barnevern Barnevernet har av og til saker der foreldre har rusproblem. Men det er ikkje hovudproblemet som barnevernet arbeider med. Stort sett all oppfylging når det gjeld rus går gjennom fastlege eller ruskonsulenten i kommunen. Ved behov blir ruskonsulenten kopla inn for samtale/rusmiddeltesting. 2.3.5 Helsestasjonen Helsestasjonen samarbeider med ruskonsulenten i småbarnsfamiliar der det er rusproblem. Helsestasjonen har og samarbeid med fastlege og NAV rundt einskildpersonar med definert rusproblem. Side 11 av 24

2.4 Sals- og skjenkeløyve for alkohol Kommunen har med heimel i alkohollova ansvar for kontroll med utøving av kommunalt skjenkeløyve. Det er utarbeidd forskrift for ordninga. I følgje kommunen sitt delegasjonsreglement er Formannskapet kommunalt kontrollutval med heimel i Alkohollova. Kontroll av sals og skjenkestader blir gjennomførde av innleigde kontrollørar. 2.4.1 Salsløyve - Alkohollova 3. Med sal av alkoholhaldig drikk meinast overdraging av drikk med inntil 4,75 volumprosent alkohol - til forbrukar mot vederlag for drikking utanfor salsstaden. Sal kan berre gjevast på grunnlag av løyve og slikt mynde ligg til kommunestyret. Kommunestyret har vidaredelegert til formannskapet. Løyve kan tildelast daglegvarebutikkar, samt butikkar i tilknyting til kjøpesenter og/eller bensinstasjon. Løyve kan gjevast for periodar inntil 4 år. 2.4.2 Skjenking Skjenkeløyve Alkohollova 4 Med skjenking meinast sal av alkoholhaldig drikk for drikking på staden. Skjenking kan berre skje på grunnlag av løyve, mynde ligg til kommunestyret. Kommunestyret har vidaredelegert til formannskapet. Generelt løyve kan gjevast for periodar inntil 4 år. Generelt løyve for servering av brennevin, vin og øl kan tildelast: Generelt løyve for servering av vin og øl kan tildelast: Ambulerande skjenkeløyve alkohollova 4-5: hotell og andre overnattingsverksemder restaurantar og andre serveringsverksemder der kommunen meiner at staden sin karakter tilseier at brennevinsservering kan forsvarast restaurant i kjøpesenter etter at butikkane er stengde, fredag, laurdag etter kl. 20.00, samt to dagar i julehelga og to dagar i påskeveka. Andre vekedagar til slutta lag. serveringsstader med annan karakter enn restaurantar pubar ferjer og båtar i chartertrafikk pensjonat og mindre overnattingsverksemder utandørs-serveringsstader Løyve til servering av brennevin, vin og øl i slutta lag. Med slutta lag meinast at det allereie før skjenkinga startar, er danna ein slutta krets av personar, som samlast for eit bestemt føremål i eit bestemt lokale på skjenkestaden, t.d. bryllaup, konfirmasjon, jubileum osv. Det er ikkje tilstrekkeleg at ein før skjenkinga har skrive seg på ei liste eller kjøpt billettar. Klubbar t.d. med avgrensa medlemskap blir ikkje rekna som slutta selskap. I tvilstilfelle må kommunen, etter skjønn, avgjere om eit selskap kan reknast som slutta selskap i alkohollova sin forstand. Det skal peikast ut ein styrar som er ansvarleg for løyvet jf. 1-7c første ledd. Det er ikkje krav om bestått kunnskapsprøve. Det er ikkje krav om at det skal hentast inn uttale frå politiet og NAV før løyve vert gitt. Side 12 av 24

Serverings- og drikkeforbod 8-9: Det er forbod mot å drikke eller servere alkohol med mindre det føreligg løyve til dette, og sjølv om dette skjer utan vederlag: 1. i lokale med der det blir drive serveringsverksemd 2. lokale som til vanleg er ålment tilgjengeleg for det offentlege 3. i forsamlingslokale eller andre felleslokale 4. på anna stad der offentlege møter, festar, utstillingar eller andre tilstellingar finner stad 5. på gate, torg, veg, i park eller på anna offentleg plass 6. på skip, fly, tog, buss eller annan innanriks transportmiddel for ålmenta. På stader som nemnd i første ledd, må heller ikkje eigar eller annan ansvarleg oppbevare, servere eller tillate servering eller drikking av alkohol. Forbodet mot drikking og servering av alkohol i lokale som nemnd i første ledd nr. 1,2 og 3 gjeld ikkje når eigar, leigar, drivar eller tilsett disponerer lokala til eige bruk i slutta selskap. Forbodet mot drikking og servering av alkohol i lokale som nemnd i nr. 2 og 3 gjeld heller ikkje når lokalet vert leigd eller lånt ut til privatperson for ein enkelt bestemt anledning til slutta selskap. Alkoholservering utan løyve 8-9 3. ledd. Privatpersonar som leiger/låner eit lokale kan servere alkohol utan løyve ved særskilt løyve og ved slutta lag. Lova sitt utgangspunkt er at all servering av alkohol mot vederlag krev løyve, medan servering utan vederlag (når ein spanderer) normalt er tillat utan løyve. Det er kun tilgang til alkoholservering utan løyve ved slike private arrangement når utleigar/lånar eller hans/hennar representantar ikkje er involverte i arrangementet på nokon annan måte enn å stille lokalet til rådvelde, og der leigetakar bringar med sine eigne drikkevarer. Dersom utleigar/utlånar står for innkjøp eller servering av mat eller drikke, vil det krevje løyve, sjølv om dette blir gjort utan vederlag. Det krev også løyve dersom eit utanforståande firma står for innkjøp eller servering av både mat og alkohol. For at alkoholserveringa skal kunne skje utan løyve må dei alkoholhaldige varene alltid skaffast av privatpersonen sjølv på same måte som ein hadde gjort ved ein fest heime. Hensikta er å gje privatpersonar høve til å ha arrangement som eit privat selskap/fest, der eiga stove blir for lita og det er trong for eit større lokale. Side 13 av 24

Definisjon på slutta lag Kretsen av personar må ikkje vera open for utanforståande. Deltakarane må ha ei eller anna tilknyting til den eller dei som inviterer til selskapet. Vanlegvis må initiativet kome utanfrå, ikkje frå skjenkestaden. Det hjelp ikkje at tal gjester er avgrensa, eller at arrangementet i innbydinga eller i avertissement er omtala som slutta selskap. Vanlege medlemsmøter i ei foreining vil ikkje oppfylle lova sitt krav til slutta selskap. Definisjon på "offentlege samfunns- og ungdomshus" - Lokale der det er forbode å drikke eller servere alkohol utan løyve I følgje lova vil eit slutta lag vere avhengig av korleis ein inviterer til selskapet. Ein person kan for eksempel invitere venner til eit selskap i slutta lag, men viss vennene igjen inviterer andre med seg til selskapet (venners venners selskap) blir det ikkje å rekna som slutta lag. Ålment tilgjengelege lokale som er eigd eller leigd, eller vert drive av private eller offentlege organ og der ålmenta vanlegvis har tilgang f.eks rådhus samfunnshus, teater, kino, utstillingslokale, danselokale, spelehallar, forretningslokale. Forsamlingslokale og andre felleslokale som er eigd eller vert drive av private organisasjonar, verksemder, foreningar o.l. Lokala er offentlege sjølv om dei kun er rekna med til eige bruk og sjølv om dei til vanleg berre er tilgjengelege for medlemar eller andre tilknytta personar. Ålment tilgjengelege tilstelningar. Alle typar tilstelningar som er opne for ålmenta, uavhengig av kor desse finn stad, f.eks konsertar, festivalar, opne messer og tivoli. Ingen løyve Det er ingen løyve til alkoholservering ved: Stader som er spesielt retta mot ungdom Stader som er spesielt retta mot motortrafikantar Kommunale bygg ( Formannskapet kan i spesielle høve gjere unntak frå dette og gi løyve) Idrettsarrangement Kioskar og bensinstasjonar Campingplassar utan serveringsløyve Inndraging Kommunen har rett til inndraging av løyve ved følgjande brot på alkohollova/kommunale retningsliner: Skjenking utover skjenketid Skjenking til rusa personar Skjenking av mindreårige Narkotikamisbruk Ikkje levert omsetjingstal i rett tid Ikkje betalt løyveavgift i rett tid Andre vesentlege brot på alkohollova Sanksjonsreglement Side 14 av 24

Prosedyre og tiltak skal setjast i verk overfor sals og skjenkestader som ikkje driv i samsvar med alkohollovgjevinga, andre relevante lover og kommunale retningsliner for alkoholomsetnaden: Dersom alkoholkontrollørane etter kontroll meiner å påvise brot på alkohollova/kommunale retningsliner ved sals eller skjenkestad, skal kontrollørane skrive utfyllande, detaljert rapport til kommunen. Administrasjonen sender gjenpart av rapporten til den aktuelle sals eller skjenkestaden og ber om merknader og/eller kallar inn til samtale for å klargjere dei faktiske tilhøva. I samtalar skal sals- eller skjenkestaden gjere greie for korleis dei vil syte for at eventuelle brot på alkoholloven/ kommunale retningsliner ikkje skal skje i framtida. Dersom det er påvist klare lov- eller regelbrot, skal administrasjonen ved fyrste gongs tilfelle sende skriftleg åtvaring til den aktuelle verksemda. Formannskapet skal bli orientert om saka. Dersom det er påvist klare lov- eller regelbrot trass i tidlegare åtvaring, skal det fremjast sak om inndraging av sals og skjenkeløyvet for Formannskapet. Dersom lov- eller regelbrotet etter administrasjonen si vurdering er av særs alvorleg karakter, skal det fremjast sak til Formannskapet om inndraging av sals eller skjenkeløyvet middelbart. Ved lov- eller regelbrot av alvorleg karakter, har administrasjonen fullmakt til å trekke sals eller skjenkeløyvet attende, med verknad straks fram til Formannskapet har fått saka til handsaming. Side 15 av 24

2.4.3 Sal- og skjenketider for Luster Kommunestyret kan innskrenke eller utvide tida for generell skjenking i høve til lova, og fastsett skjenketid kan og utvidast for enkelthøve. Salstider: (jf. alkohollova 3-7 og Eiga forskrift for Luster kommune - i verksett 23.10. 2008) På vanlege kvardagar mellom kl. 09.00 og kl. 20.00 På dagar før søndag- og helgedagar mellom kl. 09.00 og kl. 18.00 Påske, pinse, jul og nyårsaftan mellom kl. 09.00 og kl. 13.00 Ikkje sal søndag- og helgedagar, 1. og 17. mai, valdagen ved stortingsval, fylkestingsval, kommunestyreval og folkeavstemming vedteke ved lov Skjenketider: (Luster kommune har utvida skjenketider forskrift sett i kraft 23.10.2008) Skjenking av brennevin skal vere avslutta kl. 01.00 Skjenking av vin og øl innandørs skal vere avslutta kl. 01.30 Skjenking av vin, øl og brennevin utandørs skal vere avslutta kl. 23.00, men formannskapet har fullmakt til å tillate felles skjenketid ute og inne der det ligg til rette for det. Det må vere ei restriktiv handsaming av søknadene som kjem inn. Kvar søknad skal handsamast individuelt. I sak nr.198/08 valde formannskapet å vurdere søknader ut frå fylgjande kriterium dersom skjenkeverksemder søkjer om utvida skjenketid på sitt utandørs område: 1. Sjenanse i høve til naboar. Her vert avstand og lyd vektlagd. 2. Direkte innsyn frå trafikkareal eller område der folk ofte ferdast. Side 16 av 24

2.5 Lokale data 2.5.1 No situasjonen i Luster kommune Skjenkeverksemder Luster kommune hadde pr. 01.01.2012, 5026 innbyggjarar. I Luster kommune finst det pr. dato 31 verksemder som har løyve til skjenking av alkohol med bl.a. 6 hotell, 2 campingplassar med servering av øl og vin samt nokre kafear/pubar, turisthytter og gardar som driv ymse aktivitetar. Det er pr. i dag 11 butikkar som sel øl og rusbrus. Ein av desse er stengd om vinteren. Vinmonopolutsal er etablert i kommunen. Dei fleste av skjenkeverksemdene (unnateke Pyramiden kafé) driv turisme i tillegg til tradisjonelle feiringar, julebord etc. Dei vil ikkje vere typiske møteplassar som samlar mykje ungdom. Mange av turisthyttene og campingplassane held stengt om vinteren. Arrangement som samlar mest ungdom i Luster der det er skjenkeløyve er dei 3-4 sommarfestane i Parken kvart år. Levevanar Folkehelseprofilen er eit bidrag til kommunen sitt arbeid med å skaffe seg oversikt over helsetilstanden i befolkninga og kva for faktorar som kan påverkast. Hovudtrekk i folkehelsa i kommunen syner at innan helse og sjukdom, er det færre personar som brukar legemiddel mot psykiske lidingar, bl.a. angst og depresjon, samanlikna med resten av landet. Røyking er den levevanen som i dag har størst verknad for folkehelsa. Pr. i dag har me kun tal på røyking blant kvinner ved første svangeskapskontroll. Den viser gode resultat i Luster kommune. Folkehelseprofilane blir produsert årleg av Nasjonalt folkehelseinstitutt. Den første versjon kom i januar 2012. Innhaldet vil endre seg etter behov og datatilgang. Rusmiddelproblematikk i Luster Ruskonsulenten har i 2011 registrert personar med rusmiddelproblematikk, der nokon kan reknast som aktive mottakarar av rusrelaterte tenester. Dette har vore stabilt dei siste åra. Nokre av desse er også kopla opp mot ettervernsgruppa som ein del av tenesta. Gjennomsnittet i kommunane i landet ligg på ca. 1% av lokalbefolkninga. Det gjeld og Luster. Ein har likevel gråsoner som enno ikkje blir oppdaga. Dette blir jobba med bl.a. med samarbeid med helsestasjonen. Ruskonsulenten har registrert misbruk av alkohol (både kjøpt og sjølvprodusert), sentrale dempande midlar «Benzodiazepiner, GHB, Opiater, Cannabis, Marihuana, hasjis, olje, kjemisk cannabis og sentral stimulerande midlar Amfetamin, metamfetamin, og det nye middelet «drugs». Ein ser at det kan vera ein samanheng mellom rus og psykiatri. Det blei registrert førekomst av depresjon og angst, bipolar liding, personlegdomsproblematikk, schizofreni og ADHD i samband med rus. Side 17 av 24

2.5.2 Omsetjingstal Omsetjing av alkohol i Luster kommune: Tal i liter: År Sal øl Sal sider - Rusbrus Skjenking øl Skjenking vin Skjenking brennevin 2000 149.935 3.548 493 2001 150.345 35.337 2.387 377 2002 145.989 36.054 3.667,5 347,2 2003 146.876 34.041 4.186 498 2004 140.385 7.044 30.306 3.373 452 2005 170.722 7.621 28.255 5.310 466 2006 186.804 4.538 30.196 7.522 464 År Sal øl-sider/rusbrus Skjenking øl Skjenking vin Skjenking brennevin 2007 189.491 33.017 5.755 410 2008 186.755 28.145 5.397 484 2009 148.834 31.524 5.995 579 2010 138.123 29.897 6.548 484 2011 131.242 30.120 6.894 455 Tala er basert på oppgåver frå daglegvarehandelen Tabellane viser at: Sal av øl i butikkane har gått ned med 37.921 liter frå 2008 til 2009 og 10.771 liter frå 2009 til 2010. Dette kan bl.a. skuldast: 1. Det vart slutt på ølmonopol i Sogndal og butikkane der fekk salsløyve. Såleis vart det mindre handel i Luster av nabokommunane. 2. Vinmonopolutsal vart etablert i Luster kommune i 2009. Oppgang og nedgang i skjenking av øl, vin og brennevin skuldast i hovudsak aktiviteten på hotella (turistar og arrangement). Det er ein varierande auke i skjenking av vin sidan år 2000, medan skjenking av øl og brennevin har vore meir stabilt. Side 18 av 24

3.0 Rusfeltet i Luster kommune 2012 2015. 3.1 Lokale målsetjingar 3.1.1 Hovudmålet Hovudmålet for Luster kommune sine helsetenester er at alle brukarar med eit fagleg definert behov for kommunale helse- og omsorgstenester skal få naudsynte førebyggjande tenester, rehabilitering, behandling, pleie og omsorg. Mål med rusrelaterte tenester er eit ynskje om å legge til rette for eit individuelt tilpassa tenestetilbod som inkluderer alle. Innanfor rusfeltet betyr det at arbeidet må vera heilskapleg med førebygging, behandling og rehabilitering som mål, som for eks: Betre livskvalitet Lågterskel tilbod Fremma å meistra livssituasjonen Auka kompetanse Hjelp med å meistre rus Meir tilgjengelege tenester og auka sosial med verknad Forpliktande samhandling Auka brukarinnflytelse og betre ivaretaking av barn og pårørande Legge til rette for god intern og ekstern samhandling 3.1.2 Delmålet Delmålet i kommunen innan rusomsorg er å vere god på koordinering og fagleg oppfølging av kommunen sitt førebyggjande rusarbeid, samt av den einskilde rusmiddelbrukar. Tenester og oppgåver vil vera å individuelt tilpassa tenester som inkluderer alle og inneheld førebygging, hindra rekruttering, behandling og rehabilitering. Oppfølging består av samtalar, rettleiing, kartlegging, arbeid med familiar(råd, rettleiing og hjelp), koordinering og samarbeid med eksterne instansar. Arbeidsmetodar: motiverande intervju mental og kognitiv tenking fokus på fysisk aktivitet Strategi: drive godt førebyggande arbeid frå barnehage til og med vidaregåande skule arbeide aktivt for gode informasjons- og haldningsprogram Side 19 av 24

3.2 Prioriterte rusrelaterte førebyggingstiltak Luster kommune har dei seinare åra hatt mange gode tiltak innanfor rusførebygging. Tiltak vil ofte måtte endrast grunna nasjonale satsingsområde, nye/endra læreplanar osv. For å unngå at det vert for mange like tiltak «lag på lag», har nokre blitt avslutta eller vidareført i andre former. Dei fleste tiltaka, som er godt beskrivne (jf. 2.2), er prioritert vidareført. Dette er etablerte tiltak som fungerer godt, og som ein fortsatt vil ha fokus på. Nokre prosjekt har endra form. 3.2.1 Endringar av tiltak Tiltak Rusførebygging i skulen: Omtale «Team 49» vart avslutta i 2011 og er erstatta med arrangement som har førebyggjande arbeid som tema. Desse er elevstyrte og involverer foreldre. Rusførebygging er del undervisninga i religion, naturfag, samfunnsfag og norsk. Dette er fast tema i fagplanane. «Fristil» vert no dekka gjennom tema i undervisninga på 9. - klasse (alkohol, narkotika, tobakk). Der er det som mål at elevane skal kunne gjere greie for korleis bruk av rusmidlar kan føre til helseskader og drøfte korleis den enkelte og samfunnet kan førebygge helseskadane. «Kolon» er avslutta, men skulane har fortsatt besøk av teatergrupper som turnerer og har forskjellige tema. 3.2.2 Nye tiltak Tiltak Omtale Ny Giv: Dette er eit nytt førebyggande tiltak i ungdomsskulane frå 2012. Tiltaket er sett i verk for å heva dei faglege prestasjonane til elevar som er i faresona. To lærarar på ungdomssteget får opplæring og etterutdanning med særleg fokus på korleis ein skal leggje til rette og tilpasse undervisninga i rekning, skriving og lesing. I siste halvår i 10. - klasse får elevar som presterer svakt fagleg tilbod om intensiv opplæring på sin skule. Vidareutvikla samarbeidsarenaer: Ressursførebyggande tverrfagleg innsats overfor gravide kvinner og småbarnsfamiliar: Handlinsplan i høve Lov om kommunale krisesentertilbod Samarbeidsarenaer mellom skule, barnevern, politi og helsestasjon er vidareutvikla for å tidleg oppdage problem hjå unge, og vurdere tiltak som kan setjast inn for å hindre utvikling av skadeleg åtferdsmønster. Ruskonsulenten har starta eit prosjekt med å setje saman ei ressursgruppe i samarbeid med helsestasjonen, legane, oppvekst, interkommunalt barnevern og jordmor. Det skal utarbeidast ein handlingsplan, etter modell frå «Bergensklinikkene» som saman med Førde kommune har utgitt ein rapport om temaet. Ressursgruppa tilpassar den no til Luster kommune. Frå 01.01.2010, har kommunane plikt til å opprette planar for korleis ein skal ta vare på voldsutsette kvinner og barn som lever med psykisk sjuke foreldre og/eller foreldre med rusproblem. Side 20 av 24

3.3 Prioriterte tiltak i høve rusmisbrukarar Under pkt. 2.3 har ein skildra tiltak i høve rusmisbrukarar. Desse tiltaka er fortsatt prioritert. 3.3.1 Nye tiltak: Tiltak Luster Service Teneste (LST): Politiet «Bekymringssamtalen»: Førebyggande innsats i skulen «Ungdom og gjeld»: Vaktverksemd ved festførestellingar: Individuell plan: Omtale Det er starta eit nytt prosjekt i ein 50 % stilling. Denne er finansiert ved hjelp av midlar til kommunalt rusarbeid frå Fylkesmannen. Det skal være eit utfyllande tilbod til personar med allereie etablert rusmisbruk, personar med psykiske problem som kan stå i fare for å utvikle rusmisbruk, og til ungdom som fell ut frå utdanningssystemet, såkalla «drop-outs». Desse personane kan fangast opp i prosjektet, i godt samarbeid og med støtte av det lokale NAV-kontoret og Arbeids- og treningssenteret i kommunen(ats). Dette er tiltak retta mot ungdom i alderen 12 18 år. Samtale med ungdom anten åleine eller saman med foreldre. Hensikta er å bryte ei negativ utvikling i høve til rus og/eller kriminalitet Dette er et nytt tiltak frå 2012. Dette er eit nytt førebyggande tiltak retta mot ungdommar som går på vidaregåande skule. Det er eit aukande problem på landsbasis at ungdom havnar i problem på grunn av for høg gjeld. Dårleg økonomi kan raskt føre til fleire problemstillingar. Politidirektoratet har sett dette på dagsorden. Det er laga ferdig kurspakke som politiet kan nytta til foredrag i skulesamanheng. Politiet i Luster ynskjer å bruke dette. Ny forskrift pålegg dei som har ordensvakter å ha vakter som fyller kravet til utdanning/kompetanse. Dvs. at det blir stilt krav til at ordensvakter innehar naudsynt kompetanse, jf. Forskrift om vaktvirksomhet (vaktvirksomhetsforskriften). Ein vil ha fokus på å tilby rusmisbrukarar og deira pårørande eit heilskapleg og relevant tilbod. Dette ved å bl.a. ha individuell plan på plass når det er trong for samansette og koordinerte behov (dersom brukaren samtykker til det), jf.» Lov om kommunale helse- og omsorgstjenesten 7-1» og «Lov om pasient- og brukerrettigheter 2-5». Side 21 av 24

3.4 Sals- og skjenkereglar for alkohol Gjeldande reglar står i pkt. 2.4. 3.4.1 Forslag til endringar Tiltak Avgrensa skjenketider i Parken Avgrensa løyve til søknad om enkeltarrangement i offentlege samfunns- og ungdomshus Endringar i Punkt 2.4.2. side 14 Ingen løyve: Omtale Det er frå politiet si side ynskje om å avgrensa skjenketider i Parken, slik at skjenkinga blir avslutta minst ½ time før bussane går frå staden. Det vil gi mindre overstadig rusa personar og minder problem for sjåførane og andre som skal halde orden rundt arrangementa. Politiet har i tillegg ei utfordring, og såleis ynskje om endring vedkommande løyve til skjenking for enkelte anledningar i offentlege samfunns- og ungdomshus, dvs. lokale som til vanleg er ålment tilgjengeleg for det offentlege. Politiet vil føreslå at det ved slike søknader berre skal gjevast skjenkeløyve til verksemder som har generelt løyve frå før og som ligg under kommunen sitt sanksjonsreglement. Dermed vil tal skjenkeaktørar i kommunen bli avgrensa og alkoholbruken i rom som ålmenta ferdast i, vil vere underlagt den kontroll som løyvesystemet medfører (derunder internkontroll, jf. Forskriftene for sal og skjenking av alkohol, kapittel 8). Dette vil likevel ikkje gjelda for ambulerande løyve og løyve til private selskap i slutta lag. Då kan det gjevast skjenkeløyve til ansvarleg person, sjølv om denne ikkje driv eiga verksemd og har løyve frå før. Nytt kulepunkt: Skular og barnehagar Endring i kulepunkt Kommunale bygg: Kommunale bygg (Rådmannen) kan i spesielle høve gjere unntak frå dette og gi løyve i kommunale samfunnssalar). Side 22 av 24

3.5 Bruk av kommunale ressursar og midlar Organisatorisk viser me til 2.1 der me har faste stillingar både innan rusomsorg og psykiatri. I tillegg har me og vist til prosjektarbeid. 3.5.1 Bustad til vanskelegstilte Kommunen i arbeids- og velferdsforvaltninga skal medverke til å skaffe bustader til vanskeligstilte personar som ikkje sjølv kan ivareta sine interesser i bustadmarknaden. Ein ser at personar med rusmiddelmisbruk lett hamnar i økonomiske vanskar, og at dette igjen går ut over betaling av huslege m.m. Følgjene kan være at ein mister husvære m.m. Ein ser også at personar med psykiatrisk sjukdom kan hamne i slike situasjonar. Dette er ikkje berre et økonomisk problem. Det er også kunnskap om korleis ein utfører viktige oppgåver i eigen bustad, motivasjon til å halde orden både i sjølve huset, og evne til å leve sitt liv slik at det ikkje er til sjenanse for naboar. Ein ser ei utfordring for nok bustader og bustadsosialt arbeid, i høve til budsjett, forvaltning og tiltak som ligg på fleire offentlege områder og etatar. 3.5.2 Avtalar «Lov om helse- og omsorgstjenester (ikrafttredelse 01.01.2012)». Avtalar mellom kommunar og helseføretak vil legge til rette for samansette og samanhangande behandlingskjeder. Det vil med dette vere naudsynt framover å tilpassa strukturen og organiseringa av tenestene i kommunen. (Jf. 3-4 Kommunens plikt til samhandling og samarbeid.) 3.5.3 Ruskonsulent Det er viktig at rusmiddelkonsulenten nyttar sine ressursar og midlar slik at rusmissbrukarar i ein rehabiliterings-situasjon ikkje fell tilbake. Det er ofte eit samspel mellom behandling og tiltak for å motivere til behandling, unngå tilbakefall og bidra til sosial medverknad. Det kan omfatte alt frå tiltak i regi av kommunalt hjelpeapparat til organiserte sjølvhjelpsgrupper av andre rusavhengige. 3.5.4 Folkehelse og førebyggande arbeid framover «Lov om folkehelse (ikrafttredelse 01.01.2012)» Ny lov om folkehelse seier bl.a. at «ansvaret for folkehelsearbeidet legges til kommunen som sådan. I dag ligger ansvaret i kommunen ved sin helsetjeneste. Forslaget innebærer at kommunen skal bruke alle sine sektorer for å fremme folkehelse, ikke bare helsesektoren» Alle einingar i kommunen vil med dette måtte ha fokus på folkehelse og førebyggande arbeid. Definisjon på folkehelsearbeid i kommunen: «Samfunnets innsats for å påvirke faktorer som direkte eler indirekte fremmer befolkningens helse og trivsel, forebygger psykisk og somatisk sykdom, skade eller lidelse, eller som beskytter mot helsetrusler, samt arbeid for en jevnere fordeling av faktorer som direkte eller indirekte påvirker helsen 3» Rådmannen vil fremje ei eiga sak i kommunestyret om korleis folkehelsearbeidet i kommunen bør organiserast. 3.5.5 Prosjekt Helsedirektoratet og Fylkesmannen lyser ut midlar til diverse prosjekt. Kommunen har pr. i dag to prosjekt som ruskonsulenten har ansvar for. Ein vil framover ha fokus på å søke diverse aktuelle tilskot til Luster kommune. Side 23 av 24

Kjelder: Norge. Lov av 2.juni 1989 nr. 27 om omsetning av alkoholhaldig drikk m.v. [Alkohollova] For 2005-06-08 nr 538: Forskrift om omsetning av alkoholhaldig drikk m.m. For 2000-09-21 nr 117: Forskrift om sals og skjenketider for alkohol i Luster kommune. Regjeringa sin handlingsplan mot rusmiddelproblem. Rusmiddelpolitisk handlingsplan for Luster kommune for perioden 2007-2011 Sosial og helsedirektoratet, avdeling rusmidler - temahefte God rusforebygging. Helsedirektoratet: God Rusforebygging 2011 - Et temamagasin om kommuner og rusarbeid - Hjelp til håndheving av alkoholloven Helsedirektoratet: Veileder for kommunal rusmiddelpolitisk handlingsplan. Norsk folkehelseinstitutt Folkehelseprofil. WEB www.kommunetorget.no Side 24 av 24

LUSTER KOMMUNE - ORGANISASJONSMODELL Politiske organ Kontrollutval Formannskapet/ næringsutvalet Kommunestyret Mellombelse komitear Plan- og forvaltningsstyret Kommunestyret (25 representantar) er kommunen sitt øvste politiske organ. Alle store/viktige saker vert avgjorde her, etter tilråding frå formannskapet/næringsutvalet (7) eller plan- og forvaltningsstyret (7). Dei to sistnemnde organ avgjer sjølv ein del saker etter fullmakt frå kommunestyret. I tillegg får kommunestyret også nokre saker frå eige kontrollutval (5) og frå mellombelse komitear (særskilde saker). Alle val til faste politiske organ er for 4 år. Ordføraren er kommunen sin fremste politiske representant. Han leiar møta i kommunestyret og formannskapet/ næringsutvalet. Rådmannen Rådmann Rådmannen leiar administrasjonen, har tilrådingsrett i alle saker til politiske organ og har ein overordna oppfølgings- og støttefunksjon for alle underliggjande tenesteeiningar. Rådmannen avgjer sjølv ein del saker etter fullmakt frå kommunestyret. Rådmannen har 8 ulike stabseiningar til å hjelpe seg i dette arbeidet. Dette er personal/ organisasjon, økonomi, eigedom, oppvekst, pleie/omsorg, plan, næring og servicetorget. Rådmannen har, blant sine stabsleiarar, peika ut primære kontaktpersonar for alle tenesteeiningar. Tenesteeiningane 10 grunnskular 10 grunnskular 9 grunnskular 1) 10 grunnskular 9 barnehagar 2) Pedagogisk psykologisk teneste (PPT) Sogn kulturskule 3) Bibliotek Teknisk drift Landbruk og naturforvaltning Helse Luster heimeteneste Luster sjukeheimsteneste Arbeids- og treningssenteret (ATS) Sogn barnevern 4) NAV Luster 5) Kommunen har 29 tenesteeiningar som primært yter tenester til innbyggjarane. Kvar eining har ein eigen leiar som rapporterer til rådmannen, då primært til ovannemnde kontaktperson. Desse leiarane arbeider med grunnlag i eit eige administrativt delegeringsreglement, fastsett av rådmannen. 1) Kommunen har følgjande 9 skular: Dale skule, Gaupne skule, Hafslo barne- og ungdomsskule, Indre Hafslo skule, Jostedal skule, Luster ungdomsskule, Skjolden skule, Solvorn skule og Veitastrond skule. 2) Kommunen har følgjande 9 barnehagar: Gamlestova barnehage, Gaupne barnehage, Hafslo barnehage, Indre Hafslo barnehage, Jostedal barnehage, Luster barnehage, Skjolden barnehage, Veitastrond barnehage og Solvorn barnehage. 3) Kulturskulen er interkommunal. Leikanger er vertskommune. 4) Sogn barnevern er interkommunalt. Sogndal er vertskommune. 5) NAV Luster er leia i ein partnarskap mellom stat og kommune.