Utomhusanlegg - Førde Sentralsjukehus

Ærbødig for vern toleevne for utvikling FORVALTNINGSPLAN Helse Førde Utomhusanlegg - Førde Sentralsjukehus Del av ein samla forvaltningsplan for freda bygningar og utomhusanlegg

Bilde: Foto Helse Førde, omlag 2007 FØRDE SENTRALSJUKEHUS (FSS) Kommune: 1432 / Førde Gnr/bnr: 43/85 Askeladden ID: 148700 Referanse til landsverneplan: Kompleks 9900127

Helse Førde Tilstandsvurdering og tiltaksplan for verna uteområde Førde Sentralsjukehus Forord Delar av parkanlegget ved Førde Sentralsjukehus har saman med delar av bygningen fått vernestatus i medhald av kulturminnelova (verneklasse 1). I samband med utarbeiding av forvaltningsplanen, vert det i dette dokumentet lagt fram ein tilstandsvurdering og ein tiltaksplan for parkanlegget. Rapporten vil gje ei oversikt over den historiske utviklinga, dagens situasjon for anlegget og til slutt forslag til tiltak som bør setjast inn i forvaltning av parken. Nordplan as ved landskapsarkitekt MNLA Julie Daling har utført arbeidet med plan og rapport i tidsrommet august-desember 2013. Synfaring i parken vart utført i august-september saman med tidlegare fylkesgartnar Marvin Haltvik, ansvarlege for drift og vedlikehald Didrik Dale og Torbjørn Hauken, representant frå Drift og Eigedom Jens Hestad. I Helse Førde er arbeidet bestilt av Drift- og eigedom ved avdelingssjef Terje Jan Nes. Tidlegare rådgjevar/arealplanleggar i Helse Førde Aril Gjelsvik har vore kontaktperson. Førde 30.12.2013 Nordplan as

side 3 - Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget Innhald: side 1 Innleiing 4 2 Historisk utvikling 4 2.1 Landskapsplanen og parkbeskrivelse frå 1976-1979 8 2.1.1 Landskapsarkitekten og intensjonen bak 9 2.1.2 Artsliste prosjektert grøntanlegg 10 2.1.3 Etappevis opparbeiding av parken i perioden 1977-79 13 2.1.4 Perioden 1982 og fram til i dag 14 2.2 Dagens situasjon 15 2.2.1 Oversikt forekomster av sårbare eller trua arter eller verneverdige naturtyper 18 3 Tilstandsvurdering og tiltaksplan 18 3.1 Delområde A og B. Skogsfelt og eng 19 3.1.1 Forslag til tiltak i delomr. A og B 24 3.2 Delområde C: Damanlegget 26 3.2.1 Vedlikehaldsprogram for damanlegget 29 3.2.2 Forslag til tiltak i delområde C 29 3.3 Delområde D: «Rehabiliteringsrommet» 30 3.3.1 Problematikk kring Bulkemispel 33 3.3.2 Forslag til tiltak i delomr.d 34 3.4 Delområde E: Forplass til hovudinngangen 35 3.4.1 Forslag til tiltak i delområde E 39 3.5 Delområde F: Japansk hage på utsida av vestibyle 40 3.5.1 Forslag til tiltak i delområde F 42 4 Tilråding for vidare arbeid - Tiltak 42 4.1 Generelle råd om vegetasjon 42 4.2 Grunnforhold 43 4.3 Kva tiltak kan tillatast innanfor fredningssona 43 4.3.1 Leikeplass 43 4.3.2 Universell utforming 43 4.4 Finansiering 44 4.5 Omsynssoner utanfor Fredningssone 44 4.5.1 Flaumsone 44 5 Vedlegg 45

Side 4 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget 1 Innleiing Tilstandsvurderinga og tiltaksplanen for parkanlegga inngår som ein del av forvaltningsplanen for verna område ved Førde Sentralsjukehus. Dette er ei oppfølging av Landsverneplan for spesialisthelsetenesta og føresegn gitt i kgl. res. Overordna føresegn om forvaltning av statlege kulturhistoriske eigedomar frå 2006. Arbeidet skal vere ei rettesnor for vedlikehald, rehabilitering og eventuell endring slik at dei kulturhistoriske verdiane som knyter seg til det verna parkanlegget vert ivaretekne både på kort og lang sikt. Vernet er nærmare skildra i Forvaltningsplanen som vert utarbeidd for sjukehusparken ved Førde Sentralsjukehus. Figur 1: Førde Sentralsjukehus verna parkområde vist med skarvering Parken kring Førde Sentralsjukehus er representativ for ein periode der ein tenkte heilskaplege anlegg der uteområdet vart ein del av rehabiliteringa og møtestaden for pasientar og pårørande. Planen for parken vart teikna av landskapsarkitekt Arne O. Moen i 1976. 2 Historisk utvikling Sjukehuset og parken er lagt på dyrka mark på Vie. Det vart fjerna 5 bygg frå gnr. 43 for å gje plass til sjukehuset og parken, samt løa til gbnr 43/11 (Hundvebakke-garden) vest for høgblokka (jf. Foto i fig.2 og fig.5). Leiv Vie som var eigar av Gbnr 43/21 og tunet som måtte fjernast langs «Nyevegen», har fortald om den historiske utviklinga til denne garden (samtale 17.12.13). Han informerte om at Viegarden fyrst låg som eit klyngetun av 6-7 ulike bruk lenger inne på Vie. Tunet som låg langs «Nyevegen» frå 1912-1976 har vore på vandring frå «Storetunet» (1846-1872) til Liabakken (1872-1912). Ved utskifting i 1912 vart tunet flytt til

Side 5 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget ein skogsteig ved «Nyevegen». Ved oppdyrking av denne marka møtte ein store utfordringar ned mot elva som stadig endra løp og fløymde over. Far til Leiv Vie bygde kistegrøfter ca. i 1944 for å leie vatnet. Når Leiv Vie overtok bruket i 1958, starta han eit omfattande grøftingsarbeid for å få kontroll på vatnet på dyrkamarka langs elva. Delar av dei gamle kisteveitene som ligg ved dagens damanlegg vart ved renovering lagt over i 4 rør (jf. Fig.19). Desse røra ligg truleg i grunnen i trasè som rundar nordleg hjørne av dagens sjukehusbygg (jf. Fig.5). Tunet til Leiv Vie vart rive i 1976 og han bygde opp nye bygningar på Svanehaug på vestsida av sjukehuset. hj Figur 2: Skråfoto frå ca 1962 viser Hundvebakke-garden t.v og Vie-garden t.h. (kjelde: Leiv Vie). Figur 3: Skråfoto frå ca 1962 viser tunet som låg ved «Nyevegen» (kjelde: Leiv Vie).

Side 6 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget Figur 3: Biletet viser situasjon før parkanlegget vart etablert. Sjukehuset vart bygd på dyrka mark. T.v i biletet ser vi den gamle Vie-garden som vart riven og erstatta av sjukehuspark. Det einaste som er teke vare på av det opprinnelge i parken er ei gamal furu og 2 epletre (ca 60 år gamle). Tunet låg på ein haug der topografien er i behald. Delar av dei gamle kisteveitene ligg i grunnen, noko som kan vere med på å skape ein del problem for damanlegget (sjå kap. 3.3). Figur 4: Dei gamle epletrea frå det opprinnelege tunet (ca. 60 år gamle)

Side 7 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget Figur 5: Markering av det historiske laget før sjukehusutbygginga. Gult markerer bygningar som vart fjerna, den gamle vegen, oransj-restar av kistegrøft og grønt-tre som framleis står i anlegget. Figur 6: Den gamle furua er bevart frå opprinneleg gardstun (ca 50 år gamal)

Side 8 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget 2.1 Landskapsplanen og parkbeskrivelse frå 1976-1979 Figur 7: Plan for utomhusanlegget ved Førde Sentralsjukehus (teikna av landskapsarkitekt Arne Olav Moen 1976). Parken er teikna av landskapsarkitekt Arne Olav Moen og inneheld ein del formelement etter inspirasjon frå engelske landskapsparkar. Meandrerande stiar leier dei besøkande gjennom forskjellige rom med ulike landskapsopplevingar undervegs, vekslande mellom opne parti og tettare skog. Karakteristisk er også eit damanlegg og ornamental utforming av «Rehabiliterings-rommet». Figur 8: Bilete frå den nyetablerte parken i 1979, damanlegget i front.

Side 9 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget Figur 9: Skråfoto av nyetablert anlegg i 1979 (Foto : Reiakvam). 2.1.1 Landskapsarkitekten og intensjonen bak Nordplan har innhenta opplysningar frå Arne Olav Moen for å synlegjere intensjonen bak landskapsplanen: «Intensjonen bak utformingen lå i oppdragsgiver og byggekomiteens høye ambisjoner om at utomhusanlegget skulle være en integrert del av sykehusets virksomhet for pasientene, de ansatte og de besøkende. At samfunnsmedisinsk avdeling kom med i programmet øket fokuset på behandlingsbehov ute og inne. Byggekomiteens høye ambisjoner inspirerte oss planleggere til å bidra med det vi hadde av kunnskap. Engelsk landskapspark var et forbilde for formgivingen på 1950 og 1960-tallet. Og for plantevalg og sammenstilling av trær og busker. Da jeg var leder av NLA ble det utviklet et fellesdokument for oss, anleggsgartnerne og planteskoleeierne som het Planlegg, plant og plei etter mønster fra Danmark. Holdninger fra dette dokumentet finner du igjen i tema ammeplanting, i plantelistene og i kontraktsdyrking av alle trær og busker spesielt for anlegget for å oppnå god kvalitet og plantemateriale som skulle tåle klimaet i Førde. Dessuten hadde Brødrene Aaberge og Systrand Gartneri tre års pleie av busker og trær etter utplanting».

Side 10 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget Arne Olav Moen f. 1943 privatpraktiserande landskapsarkitekt, sjølvstendig næringsdrivande. Nøkkelkompetanse: -Landskapsarkitektur -Kvaliteskontroll, plan og arkitektur -Prosessledelse I perioden då Arne O. Moen teikna sjukehusparken i Førde dreiv han privatpraksis i firmaet Breland og Moen på Lillehammer. Dette firmaet jobba med varierte landskapsarkitektoppgåver. Utanom parkar tilknytta institusjonar og offentlege bygg, jobba firmaet mest med store inngrep, pukkverk/steintak, grustak, vannkraftutbygging og motorvegutbygging. Arne O. Moen var seinare medstiftar av firmaet Moen og Feste. Sidan 1994 har han jobba som sjølvstendig næringsdrivande på byggherresida med utvikling av premissdokumenter for arkitektonisk kvalitet for store statlige infrastruktur-tiltak. Moen har dei siste 7 åra jobba med prosjekt- og prosessledelse for prosjektet Nasjonal turistveg og er for tida innleigd til Statens vegvesen på heiltid. I tillegg har han hatt nokre verv for NLA samt undervisning og sensur for landskapsarkitektstudentar på NLH (Norges Landbrukshøgskole). 2.1.2 Artsliste prosjektert grøntanlegg Figur 10: Opprinneleg planteplan (Arne Olav Moen 1976).

Side 11 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget Ut ifrå korrespondansar mellom Institutt for dendrologi og planteskuledrift ved Norges Landbrukshøgskule, landskapsarkitekt og Åberge Planteskule i 1976-78, har det vore eit omfattande samarbeid når det gjeld plantevalg. Det vart prøvd ut ein del forsøksplantar levert frå Landbrukshøgskulen på Ås, bl.a Sambucus nigra (svarthyll). I flg. tidlegare fylkesgartnar Haltvik er historia bak forekomst av sibirske epletre i sjukehusparken interessant. På 60-talet fekk Gerhardsen som gåve frå Khrustsjov eit heilt skipslast med sibirske epletre. Nokre av epletrea havna på Norges landbrukshøgskule på Ås. Åberge planteskule fekk tak i podemateriale frå desse epletre som sidan er planta ut i sjukehusparken i Førde. Planter for tettplanting (skogplanting) Art nr Latinsk namn Norsk namn Tal planter 1 Pinus cembra Sembrafuru 545 2 Sambucus racemosa Rauhyll 105 3 Corylus avellana Hassel 140 4 Prunus spinosa Slåpe 140 5 Rosa Canina 35 6 Populus x canadensis, Robusta Goliatpoppel 337 7 Quercus robur Sommereik 545 8 Alnus incana Gråor 643 9 Carpinus betulus Agnbøk 70 10 Malus x robusta Kirsebærapal 165 11 Alnus glutinosa Svartor 534 12 Salix alba Sericea" Sølvpil 55 13 Salix alba "Vitellina" Gullpil 55 14 Salix daphnoides Doggpil 70 15 Fraxinus excelsior Vanlig ask 61 16 Tilia cordata Vanlig lind 66 17 Fagus silvatica Vanlig bøk 69 18 Acer platanoides Spisslønn 150 19 Malus floribunda Roseapal 135 20 Crataegus oxyacantha Parkhagtorn 81 21 Malus sargentii Sergentapal 235 22 Cotoneaster bullatus Bulkemispel 26 23 Viburnum opulus Krossved 34 24 Abies amabilis Purpuredelgran 16 25 Abies lasiocarpa Fjelledelgran 16 26 Abies nordmanniana Nordmannsgran 16 27 Populus koreana 16 28 Prunus avium Søtkirsebær 20 29 Prunus cerasifera Kirsebærplomme 10 30 Picea omorika Serbergran 16 31 Ulmus glabra Vanlig alm 10 32 Sorbus-arter etter utvalg fra 60 utvalget, bl.a.: Sorbus meinicii "Sogniensis" Sorbus latifolia 33 Betula pubescens Vanlig bjørk 155 34 Sorbus aucuparia Rogn 55 1-34

Side 12 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget Busker standard 1 Art nr Latinsk namn Norsk namn Tal planter 40 Pinus mugo mughus Dvergbuskfuru 325 41 Pinus mugo pumilio Krypbuskfuru 626 42 Ilexaquifolium Vanlig kristtorn 5 43 Taxus baccata Vanlig barlind 5 44 Lonicera pileata Ligusterleddved 25 45 Viburnum opulus Vanlig krossved 80 46 Amelanchier ovalis Rundsiatmispel 180 47 Cotoneaster bullatus Bulkemispel 275 48 Spiraea cinerea "Grefsheim" Brudespirea 24 49 Rhododendron Alperose 121 catambiensehybrider 50 Hedera helix Bergflette 25 51 Hydrangea anomala Klatrehortensia 25 ssp.petiolaris 52 Cercidi phyllum japonicum Hjertetre 35 53 Cytisus praecox Vårgyvel 4 54 Ligustrum v. Antrovirens Liguster 20 55 Mahonia aquifolia Mahonia 10 56 Rosa Magnifica Buskrose 6 40-56 Tre Art nr Latinsk namn Norsk namn Tal planter 60 Tilia cordate (180 200 cm) Vanlig Lind 70 61 Malus floribunda (150-180 cm) Roseapal 25 62 Malus purpurea (120-150 cm) Purpurapal 13 63 Prunus serrulate (150-180 cm) Japankirsebær 6 64 Acer platanoides (150-180 cm) Spisslønn 49 65 Tsuga heterophylla (80 100 cm) Hemlokk 8 66 Picea omorika (80-100 cm) Serbergran 10 67 Abies nordmanniana (80-100 cm) Nordmannsgran 9 68 Sorbus obtusifolia (150-180 cm) Norsk sølvasal 82 69 Magnolia cobus var borealis Snømagnolia 3 70 Crataegus oxyacantha "Pauls 13 Scarlet" (150-180 cm) 71 Acer campestre (120 150 cm) Naverlønn 10 72 Aesculus hippocastanum (180 Vanlig 3 200 cm) hestekastanje 73 Sorbus intermedia (180 180 cm) Svensk asal 31 60-73

Side 13 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget Stauder Art nr Latinsk namn Norsk namn Tal planter 80 Matteuccia struthiopteris Strutsevinge 50 81 Hosta fortunii Breibladlilje 20 2.1.3 Etappevis opparbeiding av parken i perioden 1977-79 Parken vart opparbeidd etappevis i samsvar med fig. 11. Dette for at matjorddeponiet skulle bli kortast mogeleg og for at vegetasjonsetableringa skulle kome i gang tidleg. Figur 11: Etappeinndeling

Side 14 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget Dei fyrste 3 åra etter overleverering var skjøtsel og vedlikehald styrt av «Vedlikeholdsprogrammet» skildra for gartnerarbeid i anleggsbeskrivelsen (sjå nedanfor). Vedlikehaldsprogram for 3 år etter overlevering: - Fullstendig fjerning av ugras ein gong i mnd. (mai oktober) - Beskjæring, tynning, etterplanting. - Sjukdom og skadedyrbekjemping - Gjødsling - Fjerning av plantemateriale som er ueigna etter 3.års vedlikehald - Plantefelt som skal få skogkarakter, grense- og leplantingar - 2.1.4 Perioden 1982 og fram til i dag Skjøtselsarbeidet har gradvis vorte forsømt i parken, mykje grunna mangel på driftsbudsjett. Didrik Dale, som kom til Driftsavd. ved FSS i november i 1999, fortel at heile parken då var tilgrodd. Det vart m.a. telt 157 trestubbar som ikkje var fjerna- etter trefall. Det vart i 2001 øyremerka 150.000 kr til å grave opp røtene, då tilkomsten var umogeleg. Plenane hadde «skrumpa inn» for kvart år og skjøtsel om sommaren vart utført av skuleungdom. Det var umogeleg å ta seg fram mellom trea og plenen var tilgrodd og verneskogen/ammeplantingane stod urøyrd. Arbeidet med dammane var heller ikkje sluttført, og kloppa over «den store» og «vesle» dammen mangla. Fonteneanlegget var ute av funksjon og påfyllinga av vatn til damanlegget var fjerna. Vedlikehaldet som er gjort i perioden har vorte redusert til det mest naudsynte; i hovudsak plenslått og naudsynte reprasjonar i anlegget.vedlikehaldsprosjektet som vart starta i 2001 har fortsett fram til idag Tidlegare fylkesgartnar Marvin Haltvik har vorte henta inn etter år 2000 med jevne mellomrom for å gje råd om skogrydding. Han opplyser om at det er fjerna ca 1000 tre i løpet av ein periode på 13 år. Vedlikehaldsprosjektet som vart starta i 2001 har halde fram m.a med beskjæring og gjødsling av edelskogen, høgtrykkspylig av betongen i utebelysinga og skifte av utekuplane.

Side 15 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget Figur 12: «Hand over vatn» av Jon Gundersen, ein visuell og «talande» skulptur (foto: Aril Gjelsvik) Kunstnarleg utsmykning i parken vart innkjøpt i 1983 og plassert i dammen. Tittelen på verket heiter "Hand over vatn» og er laga av biletkunstnar og skulptør Jon Gundersen. Skulpturen var ikkje ein del av den opprinnelege planen. Det var byggekomiteens initiativ og konklusjonen blei ein konkurranse om kunstnerisk utsmykking i parken. Påbygging i aust skjedde frå 2004-2006 og inneheld undersøkingsrom, kontor/administrasjon, pasientbehandlingsrom, operasjonsstover mm. Hovudinngang vart endra i 2009, då den lange pergolaen kom. Delar av parken aust for sjukehuset vart erstatta av bygg, brakker og parkeringsplassar. 2.2 Dagens situasjon Parken har gjennom naturlege prosessar skifta karakter frå nyetableringa i 1979. Diverse påbygg, endring av hovuddingang og parkering har også endra situasjonen for parken. Vegetasjonsutviklinga kunne i større grad vore kontrollert gjennom regelmessig skjøtsel.

Side 16 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget Figur 13: Skråfoto av situasjon kring Sentralsjukehuset ca.2006 (Foto: Helse Førde ) Figur 14: Skråfoto av situasjon med påbygg mot aust og flytta inngang (Foto: Helse Førde 2006)

Side 17 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget Figur 15: Takoverbygg og parkeringssituasjon ved hovudinngang 2009 (Foto: Aril N. Gjelsvik) Figur 16: Oversiktsplan i samband med skilt- og parkeringsplan frå 2010 (Helse Førde) Det er ikkje gjort ei grundig registrering av kva plantar som står i anlegget i dag. Men utifrå registrering av grøntanlegget i dag samanlikna med planteplan og plantelister frå 1977, kan ein konkludere med at det er svært mange plantesortar som har gått ut. Dersom det er ønskjeleg å tilbakeføre anlegget til opprinneleg planteplan, vil dette krevje mykje nyplanting.

Side 18 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget 2.2.1 Oversikt forekomster av sårbare eller trua arter eller verneverdige naturtyper Funn basert på søk i Artsdatabankens Artskart og Naturbasen til Direktoratet for Naturforvaltning:«Førde sentralsjukehus, gnr 43, bnr 85, Førde kommune har ingen registrerte sårbare eller trua arter i Artsdatabankens Artskart innenfor eiendomsgrensen. Her er heller ikke registrert andre spesielt verneverdige naturtyper, naturområder, artsforekomster eller kulturlandskap i Direktoratet for Naturforvaltnings Naturbase. Riksantikvaren finner derfor at fredningen ikke vil påvirke naturmangfoldet i negativ retning» (uttale i samband med høring av forskrift om fredning av statens kulturhistoriske eiendommer). 3 Tilstandsvurdering og tiltaksplan Synfaring med Marvin Haltvik, Didrik Dale, Torbjørn Hauken og Jens Hestad i sept.2013. Driftsavdelinga opplyser at rammene dei har hatt for å drive tilstrekkeleg vedlikehald av parken ikkje har vore tilstades. Parken er generelt sett i ein dårleg forfatning i dag. Det vil krevje eit omfattande arbeid å løfte tilstanden opp på eit nivå som kan vere representabel for eit freda utomhusanlegg. Figur 17: Inndeling av parken for skildring av tiltak

Side 19 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget 3.1 Delområde A og B. Skogsfelt og eng Prinsippet med «ammeplanting» låg til grunn for etablering av skogsbeltet mot Vievegen. I planteplanen låg det opprinneleg eit belte 1 nærmast vegen av bryn-planter av Hassel (Corylus avellana), Raudhyll (Sambucus racemosa) og Nyperose (Rosa canina) for å støtte opp om eit belte av Sembrafuru (Pinus cembra). I skjermingsbelte 2 er det i planteplanen lagt inn Populus canadensis Robusta som skulle bygge opp omkring ein eikelund (Quercus robur). På gode bonitetar som på Vie må ammeplantane takast ut i to til tre omgangar slik at dei ikkje tek overhand og skadar det som skal bli det varige vegetasjonssamfunnet. Dette skjøtselsprogrammet vart ikkje følgd i perioden etter 1982. Mot planteplanen si hensikt har særskilt den villige og hardføre Populus canadensis Robusta fått ta overhand og hemma utviklinga av eikeskogen og grupper av sembrafuru. Mange av trea har vokse skeive og har vorte fjerna p.g.a skadar og dårleg tilstand. Det er mykje leirehaldig jord i området som kan vere nokså ustabil byggegrunn for plassar og vegar i anlegget. Parken ber i dag preg av mykje setningsskadar; oppsprekking av asfalt og oljegrus, skeive lysarmatur og belegningsstein på bølgande underlag. Figur 18: Skråfoto som viser skjermingsbeltet langs Vievegen i dag (foto: Helse Førde, 2006) TEMA ILLUSTRASJON/SKILDRING TILSTAND Struktur/ proporsjon Engelsk landskapsstil Formspråket i parken er intakt trass i utbygging og generelt forfall. Vegetasjon Ammeplanting i skjermingsbeltet I høve biletet ovanfor i fig. 18 har det i dei siste åra vore utført ei omfattande rydding for å gje plass til dei store edeltrea som eik, lind, bøk mfl. Forsømt skjøtsel har ført til at eika har gått tilbake. Ein del av trea er prega av å ha stått trangt; har vokse skeive og smale.

Side 20 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget Godt modne tre av ask, bjørk, eik, lind, bøk, edelgran, søtkirsebær, spisslønn m.fl. Fin variasjon. Grasplenane har blitt vedlikeholdt kontinuerleg. God tilstand. Biletet viser skogsbelte som dei siste åra er tynna og beskjært. Velholdte plenar. Sembrafuru mot Vievegen med «gamlefurua i midten» Sembrafuru (Pinus cembra) i dårleg stand viser mistrivsel og teikn til uttørking; kan skuldast dårleg eigna proveniens, men også at ammeplantar har teke overhand. Ein del Malus har stroke med truleg grunna «Grå monilia» Manglar grupper av låge busker og tre i grensebelte mot veg. Dette var intensjonen i planteplan frå 1977. Eikelund

Side 21 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget Tilstanden ved hovudtilkomst er god; stramme linjer og velholdte plenar. Stramme linjer ved hovudtilkomst Bjørkerekke frå Vievegen og inn i parken Skeive tre på haugen i delomr.b

Side 22 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget Overflater Skade på rothals. Stiane er lagt med grov oljegrus. Mykje forfall i overflata, oppsprukken og prega av slitasje. Truleg har snøbrøyting ført til ein del skade i overflata. Uheldig med ujamnt underlag m.o.t universell utforming. Stien gjennom skoglunden i delomr. A. Overgangane mellom oljegrus og gras er utflytande fleire stader. Mosegrodde stiar er teikn på at naturen tek tilbake det som ikkje vert vedlikehalde. Mosegrodd sti på haugen i delomr.b

Side 23 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget Gangvegen mot Hatlehaugen er nyleg opprusta med nytt pukkfundament og nylagt asfalt. God tilstand også m.o.t universell tilgjenge. Armatur Ny asfalt er lagt på gangveg mot Hatlehaugen. Generelt er lysarmaturane i anlegget i forfall. Mosegrodd og skeive. Betongen er prega av slitasje og nokre stader er rusta armering synleg. Freda lysarmatur i forfall

Side 24 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget Andre element Enkelte stader trengs kantstein skiftast ut. Slitasje på betongkantstein ved hovudtilkomsten Mangel på kantstein fører til feilparkering og slitasje på plenkantar. Mangel på kantstein på austsida av hovudtilkomsten 3.1.1 Forslag til tiltak i delomr. A og B Vegetasjon: Fleire av trea som var tenkt som eit varig vegetasjonsbelte, har gått ut p.g.a manglande fjerning av ammeplantar. Det må etablerast eit varig skjermingsbelte mot Vievegen. Eit skjermingsbelte med grupper av hassel, hagtorn og andre mellomstore tre, kan ligge nær den intensjonen som låg i opprinneleg planteplan. Eit «rekonstruert» skjermingsbelte bør ta omsyn til reglar som seier at vegetasjon må trekkast 2m inn frå veglinja til kommunal veg. Tre i skjermingsbeltet har ulik levetid og krav til omfang. Det bør vere eit kontinuerlig vedlikehaldsprogram som følgjer opp event. tynning og reetablering av skog. Ein skjøtselsplan bør også seie noko om justering av trea si form; gartnarmessig beskjæring. Det bør gjerast eit arbeid med å registrere artar i anlegget i dag og samanlikne med opprinneleg planteplan frå 1977. Ein kan enten velge å tilbakeføre til opprinneleg planteplan eller velge tilsvarande betre tilpassa artar. Ut ifrå tilstanden til sembrafuru (Pinus cembra) må ein vurdere å skifte ut denne med ein betre tilpassa art.

Side 25 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget Det er viktig å ta vare på dei to gamle epletrea sjølv om dei ikkje har så mykje lenger levetid enn 60 år. Desse trea er eldre enn parken og bèr framleis frukt. Plenane må vedlikehaldast fagmessig med stor vekt på å hindre skadar på tre/busker. Påkøyrslar/skraping i rothals på tre/busker med klipparar kan gi betydelige skader på sikt (råteinngang) og må unngåast. Tre som i dag er skada i rothalsen bør skiftast ut med tilsvarande art. Overflater og dekker: Stiane gjennom området har behov for eit jamnare underlag enn oljegrus. Dagens oljegrus er så pass oppsprukken at heile trasèen treng skrapast og opprustast med nylagt asfalt. Overgangane mellom sti og gras må vere presise med ein klart definert kant m.o.t blinde og svaksynte. Belysningsarmatur: Dei verneverdige utelysa sit i armaturar i låge rettvinkla betongkonsollar og er definert som tidstypiske for den perioden som parkanlegget representerer. Fundamenteringa har generelt vore for dårleg ved opparbeiding av anlegget. Det er ikkje mange av dagens utelys som står i rett vinkel. Tiltak som må setjast inn for å rette opp inntrykket er nokså omfattande. Forfallet er kome så langt at alle betongkonsollane bør fabrikerast på nytt etter original modell og av betong med god kvalitet (t.d B35). Eksisterande betongkonsollar med kabling må gravast opp og erstattast med nye betongkonsollar på tilstrekkeleg frostfritt fundament. Andre element: Det er behov for å setje ny kantstein mellom køyreareal og plen. Valg av granittkantstein eller plass støypt betongkant vert eit spørsmål om kostnad i høve vurdering av haldbarheit.

Side 26 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget 3.2 Delområde C: Damanlegget Figur 19: Hand over tørt vatn Figur 20: Dokumentasjon av kistegrøfta ved damanlegget. Bilete tatt i samband med skifte av sluseventil for damanlegg 1997 (foto: Driftsavd. Helse Førde).

Side 27 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget TEMA ILLUSTRASJON/SKILDRING TILSTAND Struktur/ proporsjon Dammen i anlegget er karakteristisk for engelsk landskapsstil ( jf.fig.7 ). Vegetasjon Plenflater. Crategus-hekk kring taxi-parkering. Graskantane veks innover dammen og må regelmessig skjerast. Crategushekk i god tilstand, men innrammar ikkje p-plass mot park. Buskfuru lite eigna plantevalg utan skjøtsel. Dammar Buskfuru langs brakker. Dammen ligg i dag delvis tørrlagt. Iflg. driftsavd. skuldast dette hol i duk og leire. Vatnet kan ha teke vegen ut i gml. kistegrøfter. Skulpturar Sjå fig.19 0g 20. Skulpturen «Hand over vann» er både visuell og «talande» og må bevarast. Skulptur i god tilstand. Vert vedlikehalde kontinuerleg ved høgtrykksspyling.

Side 28 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget Belegg Slitasje og oppsprekking i oljegrus på stiane. Tilstand dårleg. Bruklopp God tilstand og bør behaldast. Brukloppen i granitt var ikkje ein del av opprinneleg utomhusplan, men fungerer godt på staden. Benkar Nyoppussa benkar i anlegget. Tilstand god.

Side 29 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget 3.2.1 Vedlikehaldsprogram for damanlegget (kjelde: Didrik Dale, Helse Førde) - Pumpa vert tatt inn kvar haust, reingjort og oppbevart frostfritt. - Dammane vert tømde for vatn og proppen mellom nivå 1 og 2 ( lille og store andedam har høgdeforskjell ) teken ut. - Avløpsventilen ligg på nedre nivå og avløpet går til den gamle kistegrøfta. - Ventilen skal stå i open stilling, slik at ikkje regnvatn fyller opp bassenget. - På våren vert dammane reinska for ugras og damspeilet ( kantane ) beskore. - Det vert etterfylt skjellsand om naudsynt - Proppen sett og avløpsventilen stengt. - Deretter har vi ringt Førde Kommune ( Etterlid ) for løyve til å fylle vatn frå brannhydrant inne på område. - Den minste dammen blir fylt først - til nivået går over og vatn renn ned i det store bassenget. - Når begge dammane er fylte renn vatn ut overløpsventilen. ( fyllingstida er over i døgn ) - Pumpa blir montert og kopla til stikkontakt i pumpekummen. - Sjekka at vatnstråla er fin og rein. - Etterfylling av fordampa vatn eller lekkasjar skjer i perioden ( mai til sept ) 3.2.2 Forslag til tiltak i delområde C Dammen er anlagt på leire og duk med pumpeanlegg og fontene. Driftsavd. har hatt problem med at dammen ikkje er tett og at vatnet truleg "forsvinn" ut i gml. kistegrøfter i området. Graskanten kring dammen må skjerast regelmessig, noko som er med på å gjere duken utett. Vedlikehaldsbudsjettet er begrensa og ulike tiltak for å restaurere damanlegget vert vurdert. Spørsmålet er kva tiltak ein kan tilrå med omsyn til vernestatus. Eit alternativ er å legge ned vannfast betong i heile "andedammen" som eit tiltak for å redusere vedlikehald på sikt. Det bør gjerast ei vurdering av om støypt dam kan endre karakteren av den "naturlege" dammen, utifrå vernet av park i engelsk landskapsstil. Uannsett må dammen reparerast; botn må tettast og ny duk må leggast. I tillegg må kantane kring steinsettast for å halde duken på plass og unngå skjering av graskant som i dag. Før tiltak vert sett i verk må reperasjon og restaurering av damanlegget detaljprosjekterast av fagkunnig anleggsgartnar-meister/ landskapsingeniør. Det vil truleg bli eit omfattande prosjekt då kistegrøftene bør gravast opp og erstattast av styrt drenering (nye 4 rør). Ein skal vere spesielt observant mot oppblomstring av Legionella bakteriar på slike dam- og fonteneanlegg (oksygenhaldig vatn, temperaturar over 28 ºC og rikeleg med humus og pollen). Dette er ein mykje brukt turplass for barnehagane og andre i nærområdet. Trea i parken, kunsten og dammane er freistande objekt for ungane. Tiltak: Anlegget må overvakast m.o.t til legionella-smitte. Det burde som førebygging setjast opp eit fareskilt for å unngå bading i dammen. Skulptur i dam må vedlikehaldast regelmessig. Høgtrykks-spylast som i dag. Legging av ny asfalt på stiane i området. Setting av kantstein kring p-plass og rabattar for å hindre påkøyrslar av lyktestolpar og verne kantsoner av plen. Kring taxi-parkering kan det med fordel etablerast ein ny hekk mot damanlegg av tilsvarande art (crategus).

Side 30 Tilstandsvurdering og tiltaksplanfor parkanlegget 3.3 Delområde D: «Rehabiliteringsrommet» Figur 21: Skråfoto av «Rehabiliteringsrommet» 2006 (foto: Helse Førde) TEMA ILLUSTRASJON/SKILDRING TILSTAND Struktur/ proporsjon Dråpeforma hagerom. Det lukka hagerommet er brote av snarvegar og hol i hekken. Formspråket er intakt. Dei høge hekkane dannar ein sterk romveknad. Vegetasjon Hetekastanje som tuntre i dårleg tilstand. Treng god jord. Jorda er hardpakka og næringsfattig. Ein del mose i plen. Den hestekastanjen som her er fjerna hadde i flg. Driftsavd. roteskadar i stammen.