HORDALAND FYLKESKOMMUNE Kultur- og idrettsavdelinga Arkivsak 201201875-159 Arkivnr. 135.652 Saksh. Ottosen, Stein, Bjørkås, Øivind Rune, Ekerhovd, Per Morten Saksgang Kultur- og ressursutvalet Fylkesutvalet Møtedato 22.10.2013 31.10.2013 RETNINGSLINER FOR TILSKOTSORDNINGA VERN OG VØLING AV FASTE KULTURMINNE SAMANDRAG Saka gjeld retningsliner for den fylkeskommunale tilskotsordninga for vern og vøling av faste kulturminne. Retningslinene legg opp til at midlane skal kunne delast til kommunar, lag og organisasjonar og private eigarar og brukast til lokale kulturminnetiltak eller for å stø opp under kommunale støtteordningar på feltet. Ordninga skal ikkje brukast til å fullfinansiere tiltak. Storleiken på fylkeskommunalt tilskott skal normalt ikkje vere meir enn 50 %. FORSLAG INNSTILLING Fylkesutvalet vedtek retningsliner for tilskotsordninga Vern og vøling av faste kulturminne. Rune Haugsdal fylkesrådmann Anna Elisa Tryti fylkeskultursjef
FYLKESRÅDMANNEN, 06.08.2013: Bakgrunn for ordninga Hordaland er eit fylke med mange kulturminne. Kulturminneregistreringar (Sefrak- Sekretariatet for registrering av faste kulturminner) gjennomført mellom 1980 og 2000 kartla 43.526 bygningar bygd før 1900 i Hordaland. Av desse var 8955 ruiner Registreringane var ikkje komplette i alle kommunar, så det reelle talet var langt høgare. Dei registrerte husa var av alle kategoriar (bustad, landbruk, industri, næring, sjøverts verksemder, samferdsle mv). Sefrak-registeret har i ettertid vore ein viktig reiskap for forvaltinga i kommunane og i fylkeskommunen. Gruppa av kulturminne frå nyare tid (etter 1537) i Hordaland kan delast i to kategoriar; a) kulturminne med nasjonal verdi, freda med heimel i kulturminnelova og b) bevaringsverdige kulturminne utan anna lovheimla vern enn dei generelle heimlane i plan- og bygningsloven. Den siste er den i særklasse største gruppa. a. Freda kulturminne Kulturminne (enkelthus) eller kulturmiljø (fleire hus eller større areal) kan fredast dersom statleg eller fylkeskommunal kulturminneforvalting finn at dei har nasjonal kulturminneverdi. I følgje den nasjonale kulturminnedatabasen Askeladden er 620 bygningar i Hordaland freda med heimel i kulturminnelova. Dei fleste er i privat eige. Eit lite tal er del av museale samlingar. Listeførte kyrkjer er ikkje med i denne statistikken. Listene over freda kulturminne frå nyare tid har eit noko skeivt utval av dei om lag 620 kulturminna som er freda ligg dei fleste i Bergen, er knytt til gardsanlegg eller embetsmannsgardar (Døme: Bryggen i Bergen, Damsgård, Havråtunet, Agatunet osv). Kystkultur, teknikk og industri og samferdsle er sterkt underrepresenterte tema. Innanfor denne kategorien er tapsprosenten låg. Samanlikna med resten av kulturminnefeltet er også tilskotsordningane gode. Forvaltingsansvaret ligg hjå Hordaland fylkeskommune som kvart år fordeler vesentlege midlar til fordeling til tiltak i fylket, jf sak 57/13 i Kultur- og ressursutvalet. Midlane er statlege overføringa, som er øyremerkte til freda kulturminne. b. Bevaringsverdige kulturminne Det er dette som er den største gruppa av kulturminne hus med lokal eller regional verdi. Ein del av desse vil vere framtida sine fredingsobjekt. Ein liten del av er regulert til bevaring i kommunale reguleringsplanar (Plan og bygningsloven 25.6), men dei fleste er kun beskytta av kommunal forvalting og dei generelle heimlane i plan- og bygningsloven. Sidan Sefrak-registreringane vart gjennomført, er minst 4362 av desse ståande bygningane i Hordaland rivne og gått tapt. I høve det nasjonale resultatmålet om maksimalt 0.5 % tap av kulturminne kvar år er dette ein svært høg tapsprosent. Talet kan dels forklarast med dei store demografiske endringane som Hordaland har vore gjennom dei seinare tiåra, men også med at kommunane i liten grad har utvikla kulturminnevern som politikkområde og heller ikkje har statsa på å utvikle ordningar for å stø opp under kulturminnetiltak. Kommunane er styresmakt med heimel i planog bygningslova men har i liten grad utvikla lokale ordningar for å hjelpe private huseigarar med kostnadene knytte til å halde vedlike og setje i stand kulturminne. Berre 9 av kommunane i Hordaland har vedteken kommunedelplan for kulturminnevern eller har sett av eigne midlar til feltet. Utarbeiding av kulturminneplanar i kommunane er eit viktig tiltak for å betre situasjonen, jf sak 58/13 i fylkesutvalet. Tapsprosent og manglande kommunalt kulturminnevern var grunngjevinga for å etablere ei fylkeskommunal tilskotsordning for denne typen kulturminne. Tilskota har vore av dei viktigaste verkemidla i fylkeskommunen for å stø opp under ei positiv utvikling av det lokale kulturminnevernet. 2
Oversikt over kommunar som har vedteke kulturminneplan Fylkeskommunale midlar har også vore eit viktig verkemiddel for å setje i verk den regionale kulturminnepolitikken, jf. fylkesdelplan for kulturminne. Midlane har utgjort den regionale beredskapen for å sikre desse truga og ikkje-fornybare ressursane, oppretthalde eit representativt utval av kulturminne frå heile historia og å bidra til at dei kan nyttast som ressursar for samfunnsutvikling og verdiskaping. Ordninga med tilskot til vern og vøling vart etablert i 1988 med ein samla sum på kr. 208.000,- Sidan er posten auka jamleg til kr. 740.000,- på budsjettet for 2013. Tilskota har stimulert stort engasjement mellom eigarane av kulturminne i Hordaland, men kostnadene av omsøkte tiltak har alltid vore mykje høgare enn dei midlane som har stått til rådvelde. I 2013 var det til dømes 56 eigarar som søkte om til saman kr.10.571.310,- medan det vart fordelt kr 740.000,- i sak 52/13 i Kultur- og ressursutvalet. Søkjarane er i hovudsak private eigarar. I nokre tilfelle lag og kommunar. I mange tilfelle har fylkeskommunale midlar vore brukte i spleiselag med andre offentlege aktørar, t.d. Norsk kulturminnefond. Hordaland fylkeskommune og Norsk kulturminnefond har jamnleg kontakt når det gjeld koordinering av søknadar til kulturminnetiltak i Hordaland. Det finst ikkje fullgod statistikk for tilskotsordninga, men fylkeskommunen sin administrasjon tek i vare kontroll og oppfølging gjennom synfaringar, innleverte rekneskap og istandsettingsrapportar. Kultur- og idrettsavdelinga vil setje i gang arbeid for å utarbeide god statistikk for ordninga. 3
Ei stor utfordring: Styrka kommunal medverknad til kulturminnevernet i Hordaland. Interessa for kulturminnevern har auka sterkt i Hordaland dei seinare åra. Samstundes er trongen for tiltak aukande. Demografiske endringar, bortfall av nærings- og landbruksverksemd gjer at mange bygningar vert ståande utan vedlikehald og forfell raskt. Det er særleg i gruppa av kulturminne med lokal verdi ein kan påvise ein høg tapsprosent, og særleg i kystkommunane. Det er difor sterk trong for å oppretthalde og styrkje tilskotsordninga. Dersom ein skal kunne gjennomføre vedteken politikk, bør storleiken på midlar til ordninga vurderast. Det vil kunne gjerast gjennom auka fylkeskommunale løyvingane, men også ved å etablere ein tydelegare praksis i høve kommunal medfinansiering. Alle kulturminne er lokale, og kommunane er ein sentral aktør, både for praktisk koordinering andsynes private eigarar, men også for at styresmaktene saman skal kunne nå dei nasjonale resultatmåla innan kulturminnevernet. Det er i samarbeidet mellom kommunane, fylkeskommunen og eigarane at ein kan utvikle betre kulturminnevern. I tråd med det øvrige arbeidet i Hordaland fylkeskommune der ein legg vekt på samarbeid med lokale styresmakter om kulturminneplanlegging vert det difor gjort framlegg om at ordninga for vern og vøling i større grad vert innretta i høve det kommunale kulturminnearbeidet. For at kommunane skal kunne medverke betre i lokalt kulturminnevern, vert det i retningslinene for ordninga gitt høve for kommunane til å søkje medfinansiering frå fylkeskommunen. Til dømes kan kommunar som sjølv yter midlar og har vedteke stønadsordningar for kulturminnetiltak, søkje om styrking av lokale ordningar frå fylkeskommunen. Ei slik involvering frå kommunane si side kan føre til større merksemd og fokus i kulturminnearbeidet. I dei tilfella der kommunane ikkje engasjerer seg er det likevel viktig å kunne støtte eigarar med viktige kulturminne og gode tiltak. Tilskotsordninga vert difor forma med todelt siktemål: a. Støtte istandsetting av kulturminne med lokal eller regional tyding, og b. Støtte kommunal innsats på kulturminneområdet. 4
RETNINGSLINER FOR TILSKOT VERN OG VØLING AV FASTE KULTURMINNE 1. Føremål Ordninga skal bidra til å hindre tap av kulturminne og kulturmiljø og sikra kulturminne som bruksressursar, og som grunnlag for kunnskap, oppleving og verdiskaping. 2. Aktuelle søkjarar Private aktørar, kommunar, foreiningar, stiftingar, og andre samanslutningar kan søkje. 3. Søknadsfrist og framgangsmåte. Søknad sendast Kultur- og idrettsavdelinga innan 1. desember. 4. Krav til søknaden: Søknaden må innehalde tilstrekkeleg informasjon/dokumentasjon til at vedtak kan gjerast. Søknaden skal mellom anna innehalde: - Dokumentasjon på at naudsynt myndekrav for tiltaket er oppfylt - Prosjektutgreiing som gjer greie for korleis prosjektet er planlagt gjennomført (til dømes bruk av arkitekt, handverkarar, eigeninnsats, materialbruk, tidsbruk/framdriftsplan mv). - Finansieringsplan/budsjett for tiltaket - Søknaden skal signerast av ein ansvarleg søkjar. Dersom andre enn eigar står som søkjar, skal søknaden også vera signert av eigar/ rett representant for eigar. Dersom søknaden er mangelfull vil det verte gitt høve til å rette dette innan ein nærare oppgitt frist. Dersom manglane ikkje vert retta innan fristen, kan søknaden verte avvist. 5. Vilkår for tildeling Følgjande vilkår må vere oppfylte for at tilskot skal kunne tildelast: 5.1. Midlane skal nyttast til tiltak innafor kulturminnefeltet, og i hovudsak dekkje meirkostnader som er skulda antikvariske krav som er sett til istandsettinga av kulturminnet. 5.2 Midlane kan nyttast til medfinansiering av kommunale tilskotsordningar for kulturminnevern. 5.2. Dersom det er naudsynt av omsyn til kulturminne, kan midlar tildelast andre tiltak som til dømes brannsikring/elektrisk utstyr. 5.3. Det kan ikkje søkjast midlar til tiltak som allereie er påbyrja, med mindre det er eit strakstiltak (lekkasje m.m.) og administrasjonen har godkjent at tiltaket kan påbyrjast før søknaden er handsama. 5.4. Tiltak med høg eigenfinansiering vert prioriterte. Tilskot til tiltaket skal normalt ikkje overstige 50 % av kostnadene. I særlege høve kan kravet fråvikast.. 5.5. Tiltaket må vere påbegynt innan utgangen av tildelingsåret. 5.6 Det kan ikkje tildelast tilskot til kulturminne som er eigd av stat eller fylkeskommune 6. Ytterlegare moment ved skjønnsutøvinga Om søknader som fyller grunnvilkåra (er kvalifisert jf. pkt. 5) skal verte tildelt tilskot, beror på ei heilskapleg vurdering med utgangspunkt i føremålet med ordninga jf. pkt. 1, der det mellom anna vert lagt vekt på følgjande moment (i uprioritert rekkefølgje): - Kulturminnet sin kulturminneverdi og viktighet av tiltaket 5
- Søkjar sin kompetanse og gjennomføringsevne - I kva grad tiltaket kjem allmenta til gode 7. Rapportering/kontroll: Eigar skal rapportere innan 1. oktober og endeleg rapport må innleverast 15. november. Rapporten skal innehalde: - Utgreiing av gjennomførte tiltak og eventuelle avvik frå planen for tiltaket. - Rekneskap m/oversikt over kostnader og finansiering. - Dokumentasjon i form av foto e.l. Fylkeskommunen og fylkeskommunen sin revisor skal ha rett til tilkomst til tiltaket og innsyn i rekneskap og dokumentasjon i slik grad som fylkeskommunen og revisor finn naudsynt av kontrollomsyn. Administrasjonen kan gje utsetjing frå kravet om frist for innlevering av sluttrapport ved særlege høve. Brot på krava til rapportering/kontroll kan føre til at utbetalingar vert haldne attende og at vedtaket om tilsegn vert gjort om heilt eller delvis. 8. Misleghald Dersom tiltaket ikkje vert gjennomført, skal midlane førast attende til fylkeskommunen. Dersom det ligg føre vesentlege avvik frå prosjektsøknaden, kan vedtaket om tildeling verte gjort om heilt eller delvis. Dersom tiltaket ikkje let seg gjennomføre innan tidsfristen grunna uføresette tilfelle, som til dømes sjukdom, kan fylkeskommunen overføre pengane til vedkommande kommune. Føresetnaden er at kommunen tek på seg ansvaret for gjennomføringa av prosjektet. Vert prosjektet likevel ikkje gjennomført, skal pengane førast attende til fylkeskommunen. 9. Klage Vedtaket kan påklagast i medhald av forvaltningslova 28. Klagenemnda for Hordaland fylkeskommune er klageinstans. Klage vert sendt til Hordaland fylkeskommune, Kultur- og idrettsavdelinga. Klagefrist er 3 veker frå søkjar mottek underretninga om vedtaket. I Hordaland fylkeskommune si underretning til søkjarane om vedtak, skal det mellom anna opplysast om klagetilgang, klagefrist og partsinnsyn mv. jf. forvaltningslova 27 tredje ledd. 6