Sakshandsamar: Hanne Marie Utvær

Vassregionmynda vassregion Sogn og Fjordane Att: Merete.Farstad@sfj.no Sakshandsamar: Hanne Marie Utvær Telefon: 91102779 Seksjon: Region Vest forvaltningsseksjon Vår referanse: 10/17429 Dykkar referanse: Vår dato: 09.04.2014 Dykkar dato: Elektronisk post GENERELLE INNSPEL TIL REGIONAL VASSFORVALTNINGSPLAN FOR SOGN OG FJORDANE FRÅ FISKERIDIREKTORATET REGION VEST Fiskeridirektoratet region vest har foreløpig ikkje motteke utkast til regional vassforvaltingsplan for Sogn og Fjordane. Vi vil likevel gje nokre generelle innspel til vassregionmynda sitt arbeid med å ferdigstille plandokumentet. Når vi mottek det endelege utkastet til gjennomlesing vil vi gje ei utfyllande tilbakemelding til sjølve planforslaget. Vi visar vidare til vår høyringsuttale til vesentlege vassforvaltingsspørsmål datert 18. desember 2012. Kunnskap Fiskeridirektoratet region vest vil innleie med å vise til den grunnleggande føresetnad om at forskrift om rammer for vassforvaltninga (vassforvaltingsforskrifta) skal gjennomføre det europeiske rammedirektivet for vatn i norsk rett. Forskrifta er meint å spegle krava frå direktivet og ikkje pålegge pliktar utover det som følgjer av direktivet. Fiskeridirektoratet region vest sin tilnærming til samarbeid om vassforvalting tar utgangspunkt i at vi manglar ei samla oversikt over kjeldene til påverknad i dei enkelte vassførekomstane. Kartlegging av dei mange ulike kjeldene til påverknad i vassførekomstane bør vere en prioritert oppgåve i første planperiode. Ei neste hovudutfordring handlar om å berekne omfanget av utslepp av ulike stoffar til miljøet. På same måte som vi manglar ei samla oversikt over kjeldene til påverknad manglar vi ei samla oversikt over omfanget av utslepp frå dei ulike kjeldene til dei enkelte vassførekomstane. Berekning av dei faktiske utsleppa i vassførekomstane bør vere ei prioritert oppgåve i første planperiode. Postadresse: Postboks 185 Sentrum 5804 BERGEN Besøksadresse: Gate 1 nr 60 Telefon: 03495 Telefaks: 57850494 Organisasjonsnr: 971 203 420 E-postadresse: postmottak@fiskeridir.no Internett: www.fiskeridir.no

Ei tredje utfordring er knytt til å vurdere miljøkonsekvensane av ulike typar utslepp. Gjennom arbeidet med vassforskrifta kjem det fram at vi manglar konsolidert kunnskap og vitskap om miljøeffektane av ulike typar påverknadar. Oppbygging av slik kunnskap bør både vere ei prioritet oppgåve i første planperiode og ei langsiktig utviklingsoppgåve med eit høgt ambisjonsnivå. Akvakultur i kystvassførekomstar Fiskeriforvaltninga skal forvalte akvakulturnæringa på ein måte som fremjar lønsemd og konkurransekraft i akvakulturnæringa innanfor ei berekraftig utvikling, jf akvakulturloven 1. Mål 3 i Strategi for en miljømessig bærekraftig havbruksnæring (2009) føreset at: Alle oppdrettslokaliteter som er i bruk holder seg innenfor en akseptabel miljøtilstand, og har ikke større utslipp av næringssaltar og organisk materiale enn det resipienten tåler. I Sogn og Fjordane har ein 139 registrerte kystvassførekomstar. Ingen kystvassførekomst i Sogn og Fjordane er sett i risiko på grunn av akvakulturverksemd. For Fiskeridirektoratet er det eit overordna mål å arbeide for at kystvassførekomstar også i framtida skal ha god vasskvalitet med god margin til minimumskrava i vassdirektivet og vassforskrifta. Fiskeriforvaltninga sitt viktigaste bidrag til den samla vassforvaltinga er å arbeide for at kystvassførekomstar ikkje hamnar i risiko på grunn av akvakultur. I første planperiode vil kunnskapsoppbygging og betre system og rutinar for overvaking av miljøverknad frå akvakulturnæringa i kystvatn vere prioriterte oppgåver i Fiskeridirektoratet. For planperioden 2016-2021 legg Fiskeridirektoratet til grunn at det ikkje er behov for særlege tiltak mot akvakultur i kystvassførekomstane i Sogn og Fjordane. Fiskeridirektoratet opplev likevel at det er det eit stort behov for meir informasjon om korleis fiskeristyresmaktene arbeidar for å sikre at kystvassførekomstane ikkje vert overbelasta av akvakultur. Vi ser også at miljødirektoratet, som den definerande styresmakt i Vann-nett, kan ha ei svært ulik tilnærming til ein del problemstillingar innafor Fiskeridirektoratet sitt tilsynsområde. I vann-nett vert til dømes formuleringar som kystvatn med eutrofiering frå fiskeoppdrett brukt under kapittelet karakterisering og klassifisering, utan at det vert gjort greie for kva som vert lagt i omgrepet eutrofiering. Her blir spørsmålet m.a korleis miljøpåverknad knytt til utslepp av organisk materiale og næringssalt frå akvakultur bør skildrast og dokumenterast i vann-nett. Etter Fiskeridirektoratet si vurdering bør skildringa av eventuell eutrofipåverknad i kystvatn knytast opp til OSPAR konvensjonens definisjonar. OSPAR definerer eutrofiering som: the enrichment of water by nutrients causing an accelerated growth of algae and higher form of

plant life to produce an undesirable disturbance to the balance of organism present in the water concerned, and therefore refers to the undesirable effects resulting from anthropogenic enrichment by nutrients. OSPARS klassifisering av kva som utgjer eutrofi etter denne definisjonen er nærare definert som ei 50 % auke i planktonproduksjonen (OSPAR 2010) 1. Det kan i denne samanheng visast til rapporten frå ekspertgruppa som ble sett ned av FKD, MD, og Klif for å vurdere eventuelle effektar i fjordområda Hardangerfjorden og Boknafjorden 2. I Havforskingsinstituttet si risikovurdering for 2013 vert det synt til teoretiske berekningar over korleis kjende utslepp av næringssaltar frå oppdrett vil stimulere produksjonen av planteplankton, gitt at alt kystvatn står stille. Som tabellen under visar vil sjølv ein slik teoretisk påverknad langt frå kvalifisere til definisjonen av eutrofiering slik dette er definert i OSPAR (ANON. 2011, Taranger et al. 2013, side 105 flg) 3. Eutrofiering 50 % økning i planteplankton biomasse (OSPAR) 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 % 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 Berekningane viser at kjende utslepp av næringssaltar frå oppdrett har eit teoretisk potensial til å stimulere til ei 6-7 % auke i planteplankton i Hordaland fylke, gitt at ein tenker seg at kystvatn-massene står stille. I realiteten veit vi at det er til dels er svært stor utskifting og rørsle i kystvassførekomstar der det er attraktivt å drive akvakultur. For Sogn og Fjordane 1 OSPAR commission 2010. Quality status report 2010. http://qsr2010.ospar.org/en/index.html 2 Anon. 2011. Vurdering av eutrofisituasjonen i kystområder, med særlig fokus på Hardangerfjorden og Boknafjorden. Rapport, Fiskeri og kystdepartementet, 83 s. 3 Taranger GL, Svåsand T, Kvamme BO, Kristiansen T, Kroon Boxaspen K. 2013. Risikovurdering norsk fiskeoppdrett 2013, Fisken og havet, særnummer 2-2014

vil ein auke i planteplankton på grunn av tilførsel av næringssaltar frå oppdrett vere mykje mindre enn i Hordaland då vårt fylke har vesentleg mindre ståande biomasse i sjøen. Bruk av omgrepet eutrofi som effektskildring blir derfor etter Fiskeridirektoratet si vurdering ikkje riktig. Vi har i eit eige brev til fylkesmenna i Hordaland og Sogn og Fjordane bedt om at dette blir retta opp, enten ved å endre effektskildringa eller endre framstillinga av akvakulturnæringen si grad av påverknad med omsyn til eutrofiering av kystvassførekomstane. Sjølv om utsleppa ikkje fører til eutrofiering i klassisk forstand kan kombinasjonen av produksjon og dårlig vassutskifting føre til uakseptabel påverknad på botnen. Det er derfor viktig å måle faktiske utslepp av organisk materiale og forstå kva for miljøeffektar dette har på biologisk mangold og tilhøva på botnen. Dette er blant anna grunnen til at Fiskeridirektoratet i si risikovurdering for Sogn og Fjordane har eit særlig fokus på områder der kombinasjonen av høg produksjon og dårlig vassutskifting tilseier at ein bør følgje særleg med på eventuell miljøpåverknad. Dette er også bakgrunnen for at Fiskeridirektoratet i større grad vil pålegge MOM C undersøkingar for å undersøke miljøtilstanden i område der trendovervakinga gjennom MOM B systemet, straummålingar og andre indikatorar tilseier at det er trong for meir inngåande kunnskap om miljøtilstanden i enkelte vassførekomstar. Sett frå Fiskeridirektoratet sin ståstad bør vann-nett skildre effekten av avrenning og utslepp frå akvakultur med utgangspunkt i den fagkunnskap som fins om dei marine økosystema. Det sentrale i skildringa vil då vere avrenninga si effekt på biologisk mangfald og tilhøva på botnen i produksjonsområda, ikkje eutrofi i vassmassene. For akvakultur vil utsleppa av næringssaltar vere relativt enkle å dokumentere med bakgrunn av den kunnskapen vi har om produksjonen i dei ulike områda. For vassforvaltninga samla vil utfordringa i første omgang handle om å dokumentere utslepp frå ein del andre kjelder. Sjølv om det er relativt enkelt å identifisere utsleppspunkta og estimere utsleppa av næringssaltar frå akvakultur, har ein likevel hatt for lite fokus på å overvake og bygge opp kunnskap om effektane av denne type utslepp. Denne erkjenninga er eit positivt resultat av samarbeidet om vassforvaltninga og bør utviklast vidare som ei viktig samarbeidsoppgåve. Kort repetisjon av det Fiskeridirektoratet meinar bør vere fokusområde med omsyn til kystvassførekomstar i første planperiode: I planperioden fram til 2021 bør ein prioritere arbeidet med å få oversikt over påverknadsfaktorane og dei samla utsleppa av næringssaltar i dei ulike vassførekomstane. Fiskeriforvaltinga vil her bidra til at akvakulturnæringa dokumenterar sine utslepp på line med andre påverkarar.

I planperioden frå til 2021 bør ein vidare prioritere arbeide med å forstå miljøeffektane av denne type utslepp til det marine kystvatnmiljøet. Fiskeridirektoratet erkjenner at dette er tiltak som eventuelt vil krevje meir målretta overvaking og forskingsinnsats. Ferskvassførekomstar rømt oppdrettsfisk Rømt oppdrettsfisk er et kvalitetselement i ferskvassførekomstar. Dette rettar Fiskeridirektoratet seg etter med utgangspunkt i akvakulturregelverket og dei tiltak og verkemidlar som står til disposisjon for Fiskeristyresmaktene. Ut frå ei fagleg tilnærming er det likevel grunn til å påpeike at rømt fisk opphavleg ikkje var eit kvalitetselement og at tematikken heller ikkje passer inn i metodikken og systematikken i vassforskrifta. Status på dette punkt går fram av brev frå Det Kgl. Klima og Miljødepartement datert 23. januar 2014. Departementet ser det som hensiktsmessig at det gjenståande karakteriseringsarbeidet blir ferdigstilt av sentrale styresmakter. Departementet legg til grunn at ferdigstilling av karakteriseringa vil ta tid, og at det vil kunne stå igjen ein del vassdrag der tilstanden for anadrom fisk må settast til udefinert. Departementet legger opp til at karakteriseringa vert ferdigstilt etter to tidsløp. På kort sikt tek ein sikte på å fastsette miljøtilstand (klassifisering) og påverknad samt risikovurdering i tråd med vassforskrifta, basert på den kunnskapen vi har i dag. Den nasjonale gjennomgangen av aktuelle vassførekomstar vert leia av Klima og Miljødepartementet som er sektorstyresmakt for anadrom fisk og som òg har ansvaret for å fastsette miljøtilstanden i vassdrag der anadrom fisk er eit av kvalitetselementa. Fiskeristyresmaktene har, som sektorstyresmakt for akvakultur, ansvaret for å vurdere graden av påverknad av rømt fisk på dei aktuelle vassførekomstane. Som ledd i den nasjonale gjennomgangen av vassførekomstar vil det bli utarbeidd ei eiga klassifiseringsoversikt som gjeld dei tilfellene der påverknadsanalyser for rømt oppdrettsfisk er aktuelt. Slike påverknadsanalysar vil bli utarbeida i samarbeid mellom Miljødirektoratet og Fiskeridirektoratet. I desse tilfella vil Nærings- og fiskeridepartementet arbeide vidare med å vurdere graden av påverknad frå rømt oppdrettsfisk med sikte på å utarbeide relevante berekraftindikatorar. Ein tek sikte på at berekraftindikatorar for rømming kan takast i bruk som verktøy i denne vurderinga om eitt til to år. I det meir langsiktige tidsløpet tas det sikte på å bruke resultata frå den klassifiseringa som skjer i samsvar til kvalitetsnorm for villaks til å oppdatere klassifiseringa i samsvar til vassforskrifta. Dette vil vere eit langsiktig oppdateringsprosjekt. Med tanke på første planperiode vil ikkje spørsmål knytt til rømt oppdrettsfisk vere et tema i dei regionale samarbeidsprosessane. Det er viktig at slike sentrale føringar blir respektert.

Utviklingsområde for akvakultur Oppdrettsnæringa har endra seg mykje dei siste åra, spesielt som følgje av teknologiutvikling. Trenden er at lokalitetane produserar meir fisk og at dei blir lagt til eksponerte områder med gode straumtilhøve. Krava til utstyr og rutinar blir stadig strengare, med kontinuerlig overvaking av miljøbelastinga frå lokaliteten. Det er eit nasjonalt mål at næringa skal utvikle seg vidare innafor berekraftige rammer. Utviklinga i Sogn og Fjordane samsvarar godt med utviklinga i resten av landet og det er fortsatt rom for vekst i næringa i fylket vårt. Det er ein tendens til å samle produksjonen på færre og større produksjonseiningar. Av omsyn til å hindre spreiing av lakselus og sjukdom mellom produksjonseiningane er det viktig å skape større avstand mellom produksjonsområda. Tilsyn og overvaking av oppdrettsnæringa er ei av Fiskeridirektoratet sine viktigaste oppgåver. Dette vil det vere også framover. For oppdrettsnæringa er gode miljøtilhøve avgjerande. Den viktigaste råmevilkåret for oppdrettsnæringa i Sogn og Fjordane er tilgang på areal med reint vatn og gode miljøtilhøve. Fiskeridirektoratet opplev at det er liten forståing for at fiskeri og akvakulturnæringa, i motsetnad til ein del andre næringar som påverkar miljøet, har ein direkte eigeninteresse i å ta vare på vasskvaliteten. Desse næringane bør derfor inviterast med i arbeidet i større grad enn det som er tilfelle i dag. I Sogn og Fjordane viser Analyse av trendar samfunnsutvikling og påverknad av vassmiljøet fram mot 2021 at det kan bli auka press på sjønære område noko som igjen vil kunne føre til auka utslepp frå utbyggingsområde og infrastruktur. Utbygging og nedbygging i strandsona, utfylling av sjøareal, dumping av masser i sjø og deponering av gruveavgang er tiltak som bør trekkast meir aktivt inn i vassforvaltinga. Gyteområde Gyteområde for fisk i sjø er ikkje eit kvalitetselement i vassforskrifta. Ulike fiskeslag har ulike gytestrategiar, nokre gyter pelagisk, andre på botnen. Kva for område og djup gytinga skjer på kan også variere frå art til art, og frå år til år osv. Gytinga kan òg blir påverka av vasskvaliteten og temperaturen i vatnet. Fiskeridirektoratet har ansvar for å kartlegge viktige fiskeridata og ivareta viktige gytefelt gjennom planprosessane i kommunane. Arbeidet er av særlig stor verdi fordi gyteområde og habitat av marine dyr og planteartar representerar sårbare naturverdiar som kan påførast irreversibel skade. Gyteområde spelar ei sentral rolle i dei marine økosystema og må beskyttast både mot overbeskatning og uheldig påverknad av anna slag. Dette er oppgåver Fiskeridirektoratet følgjer opp med utgangspunkt i havressurslova sine forvaltningsprinsipp. Fiskefelt

Fisk i sjø er ikkje eit kvalitetselement i vassforskrifta. Da utøving av fiske med aktive botnreiskapar kan påverke botntilhøva og botndyr har Fiskeridirektoratet likevel eit særlig fokus på trålfisket. Problemstillinga har mellom anna vore framme i høve til verning av korallrev. Det viktigaste tiltaket av relevans for vassforskrifta er bestemmingane om trålfrie soner, riktig nok opphavleg fastsett ut frå ei anna grunngjeving, men som medførar at det er forbode å fiske med trålreiskap innafor vassforskrifta sitt geografiske virkeområde. Av aktive reiskapar som vert brukt i Sogn og Fjordane innafor grunnlinene har Fiskeridirektoratet registrert eit særs avgrensa fiske med reketrål og ei avgrensa hausting av stortare. Reketråling på vestlandet går føre seg på 200 meter og djupare. Fiskeriet vert drive med små fartøy og med lette reiskapar. Tarehausting er regulert gjennom eit system med opning og stenging av haustefelt. Ingen kystvassførekomstar i Sogn og Fjordane er sett i risiko på grunn av utøving av fiskeri. Fiskeridirektoratet har på dette grunnlaget ikkje funnet det naudsynt å utrede tiltak. En særlig utfordring i nokre fjordar i Sogn og Fjordane, og som i negativ lei vedkjem både fiskeri og akvakulturnæringa, er at enkelte fiskebestandar inneheld for høge nivå av miljøgifter. Mattilsynet har på bakgrunn av dette fastsett kosthaldsråd som omfattar fleire kystvassførekomstar. I vårt fylke har Mattilsynet innført kosthaldsråd i Høyangsfjorden og Årdalsfjorden. Både for sjømatnæringane og Noreg som verdas fremste sjømatnasjon er det viktig å prioritere tiltak for å avbøte miljøforureining som fører til at kystvassførekomstar hamnar i miljørisiko. Både med tanke på utviklingsområde for akvakultur, gyteområde og fiskefelt, representerar oppryddig av tidligare industriforureining, utfylling av sjøareal, dumping av masser i sjø og mogleg deponering av gruveavgang, problemstillingar som bør trekkast langt meir aktivt inn i arbeidet med vassforvaltinga i Sogn og Fjordane. Tiltaka til Fiskeridirektoratet

Fiskeridirektoratet sine tiltak er heimla i akvakulturlova med forskrifter. Fiskeridirektoratet er sektorstyresmakt for akvakultur. I hovudsak skjer akvakulturproduksjon i kystvatn. I den utstrekning nye tiltak fører til kostnadar for forvaltinga må det settast av ressursar til føremålet. Innføring av nye tiltak for næringen må ha heimel i lov. I dagens situasjon er mykje uavklart når det gjelder tiltak mot rømt fisk i ferskvassførekomstane. Desse spørsmåla ventar vi blir avklara gjennom nasjonale prosesser. Når det gjeld miljøpåverknad av kystvassførekomstar frå akvakulturnæringa fører Fiskeridirektoratet tilsyn med oppdrettslokalitetane med omsyn til produksjon, utstyr, rutinar og belastning på botnen under anlegget og det omkringliggande miljøet. MOM B og MOM C undersøkingar vert gjennomført i høve til akvakulturlova og akvakulturdriftsforskrifta, samt frekvensen fastsett i NS.9410:2007. Rømt oppdrettsfisk er ikkje rekna som eit kvalitetselement i kystvatn. Fiskeridirektoratet sine tiltak for å redusere skadeverknadane av ei rømming som har funne stad må alltid samordnast med miljøstyresmaktene som sektoransvarlege for forvaltning og vern av anadrom fisk. I Sogn og Fjordane har vi etablert eit godt samarbeid i desse sakene. Vi må samtidig vedgå at gjenfangst i sjø gjev svært dårlige resultat. Vi viser endeleg til tiltakstabell innsendt frå Fiskeridirektoratet til vannsekretariatet for å inngå i tiltaksbiblioteket, og der førebyggande og avbøtande tiltak med omsyn akvakultur kjem fram. I tabellen kjem også Fiskeridirektoratet sine tiltak med omsyn til påverknad frå botnberørande reiskapar og nedkjemping av framande arter fram. Med helsing Paul Jacob Helgesen seksjonssjef Hanne Marie Utvær rådgiver Brevet er elektronisk godkjent og sendes utan underskrift

Mottakerliste: Vassregionmynda vassregion Sogn og Fjordane Kopi til: Fylkesmannen i Sogn og Fjordane Miljøvernavdelingen 6863 LEIKANGER Sogn og Fjordane Fylkeskommune Askedalen 2 6863 LEIKANGER