av -1973 REGIONPLANRADET FOR HALLINGDAL Formann: Sekretariat: Osvad Medhus Regionpaneggjaren 3576 Ho - tf. Geio 9231 Fykeshuset, 3000 Drammen - tf. (02) 83 36 80*
INNHALD: Orientering om regionpanarbedet 7 Inneiing...................................................... 9 Bygningsova - regionpan................................ 9 Regionae oppgåver........................................ 9 Retningsinjer for panarbeidet.............................. 10 Ajourføring, revisjon av panen.............................. 10 Kap.. Kort omtae av regionen...,.. 11 Kap. 11. Registrering, utgreiing om utvikinga...................... 15 - Foketaet, busetjinga.................................... 15 - Næringsivet............................................ 21 - Inntektsnivå............................................ 22 - Kommuneøkonomien.................................... 27 - Naturressursane........................................ 28 Kap. I. Regiona utviking...................................... 30 1. Hovudmå.............................................. 30 Vekstramme - okaiseringsmønster...................... 30 - Må for foketa og utviking i næringsivet.............. 30 - Lokaiseringsmønster................................ 32 2. Demå................................................ 39 A. Fu syssesetjing, økonomisk vekst, rimeeg inntektsfordeing og utvikinga i næringsivet........................ 40 B. Skapa og ta vare på triveege bustadmijø.............. 41 C. Gode servicetibod.................................. 41 - Kutursektoren.................................... 41 - Hese- og sosiasektoren.......................... 42 - Skuesektoren.................................... 42 - Idretts-, fritidssektoren. - Kommersie service.............................. 43 D. Ta vare på naturressursane............................ 44 - Produksjonsområda.............................. 45 - Vassdraga........................................ 46 - Lufta............................................ 46 - Viktige regionae område for friuftsiv og naturvern.... 47 E. Godt utbygd kommunikasjonstibod.................... 48 - Vegnett........................................ 49 - Jernbane........................................ 52 - Fypass........................................ 52 - Rutebitrafikk.................................... 52 F. Samordna regiona utbygging.......................... 54 - Føresetnadene.................................... 54 - Utbyggingspoitikk................................ 54 - Ansvars- og kostnadsfordeing ved utbygging........ 54 - Behov for overføringar............................ 54 Kap. IV. VIda re arbeidsoppgåver................................ 55 Kap. V. Suttord................................................ 56
TABELLOVERSYN: Tabe 1. Fateinnhad........................................ 11 Tabe 2. Foketaet 1855--1973................................ 11 Tabe 3. Produksjonsarea.................................... 13 Tabe 4. Norma årsnedbør.................................... 13 Tabe 5. Månadeg medetemperatur............................ 13 Tabe 6. Natureg foketivekst................................ 15 Tabe 7. Nettofytting........................................ 16 Tabe 8. Nettotivekst........................................ 16 Tabe 9. Yrkesaktive i% av adersgruppa 16-69 år.............. 18 Tabe 10. Yrkesaktive 195Q-1990.............................. 18 Tabe 11. Adersgruppa Q-6 år, 7-15 år og 16-19 år, 1980--1990.. 18 Tabe 12. Adersgruppa over 70 år. 198D-1990.................... 19 Tabe 13. Tett busetjing, 198D-1990............................ 20 Tabe 14. Bruksstruktur i jord- og skogbruk, 1968................ 21 Tabe 15. Struktur industribedriftene, 1970...................... 22 Tabe 16. Omsetning turistbedriftene, 1967...................... 23 Tabe 17. Syssesetjing, personer og arbeidsengd................ 23 Tabe 18. Investeringer turistnæring, 1970-1985.................. 25 Tabe 19. Pårekna hytteta år 2000.............................. 25 Tabe 20. Omsetning varehande................................ 26 Tabe 21. Omsetning varehande................................ 27 Tabe 22. Inntekt pr. innbyggjar 196D-1970...................... 27 Tabe 23. Skatt på inntekt og formue 1966-1969.................. 27 Tabe 24. Bruttoinntekter 1970.................................. 28 Tabe 25. Bruttoutgifter etter formå 196D-1970.................. 28 Tabe 26. Avsetning over driftsbudsjett 196Q-1970................ 28 Tabe 27. Utviking foketa 196D-1990.......................... 31 Tabe 28. Arbeidspassutviking 196D-1990...................... 31 Tabe 29. Vekstrammer 196D-1990.............................. 32
FIGUROVERSYN: Figur 1. Foketa 1975--1973.................................. 15 Figur 2. Aderssamansetning.................................. 16 Figur 3. Foketa 1960--1990.................................. 17 Figur 4. Tett og spreidd busetjing 1930--1990.................... 19 Figur 5. Næringsivsutviking, 1960--1970........................ 21 Figur 6. Arbeidsengd turistnæringa 1968........................ 24 Figur 7. Turistnæringa, variasjon i syssesetjing over året 1968...... 24 Figur 8. Turistnæringa, adersstruktur arbeidstakarar, 1968........ 24 Figur 9. Turistnæringa, heimstad arbeidstakarar, 1968............ 25 Figur 10. Utviking i fokemengda 1960--1990.................... 30 KARTFIGUROVERSYN: Kartfigur 1. Oversyn over Haingdasregionen.................... 11 Kartfigur 2. Omand Haingda- avstandar...................... 12 Kartfigur 3. Haingdasvassdraget.............................. 14 Kartfigur 4. Busetjingskart 1970................................ 20 Kartfigur 5. Sentrumsfunksjonar - service...................... 33 Kartfigur 6. Lokaisering service................................ 34 Kartfigur 7. Lokaisering turisme................................ 36 Kartfigur 8. Lokaisering industri................................ 37 Kartfigur 9. Lokaisering service og industri...................... 39 Kartfigur 10. Tettstader- pansituasjon.......................... 42 Kartfigur 11. Viktige servicetibod................................ 43 Kartfigur 12. Produksjonsområde................................ 44 Kartfigur 13. Avaup, renovasjon................................ 45 Kartfigur 14. Vassforsyning...................................... 46 Kartfigur 15. Område for friuftsiv og naturvern.................... 47 Kartfigur 16. Kommunikasjonar.................................. 48 Kartfigur 17. At. ferjefri hovudveg, Oso-Bergen.................. 49 Kartfigur 18. Innkorting av R.v. 7, Sokna-Ørgenvika.............. 51 Kartfigur 19. Bergensbanen Hønefoss--Oso via Asainja.......... 53
Regionpan for Haingda- 1973 Regioninndeinga og samansetjinga av regionpanrådet var kart i 1966, og regionpanrådet vart konstituert den 18. januar 1967. arbeidet med regionpanen har regionpanrådet hatt feire fagutva. Jordog skogbruksutva, utva for industri og næringsiv, turistutva, kommunikasjonsutva, teknisk utva, hese- og sosiautva, kuturutva, idretts- og friuftsutva og utva for vidaregåande skuar. Gjennom desse utvaa søkte ein eit samarbeid med offentege styresmakter og organisasjoner m. v. som hadde interesse for panarbeidet. oktober 1966 peikte regjeringa ut Haingda som utvikingsområde. Det vart skipa eit samarbeidsutva meom regionen, Fykesmannen i Buskerud, Kommuna- og arbeidsdepartementet, Industridepartementet og Distriktenes utbyggingsfond. Arbeidet med regionpanen starta opp som eit kombinert region- og generapanarbeid. Generapanarbeidet vart avsutta i 1970 da det vart utarbeidd kommunehefte for kvar kommune. Kommunane i Haingda tisette eigen generapaneggjar. Utkast ti regionpan og fagutvasinnstiingane vart sende kommunane ti drøfting og fråsegn i 1970. Samstundes vart regionpanmateriaet sendt Buskerud fyke og etatar og organisasjoner ti orientering. Og ein ba om førebes fråsegn. Regionpanrådet tok ti med drøftinga av regionpanmateriaet på nyåret 1972. Drøftingene vart organisert sik at regionpanrådet hadde arbeidsmøte på dei ymse kapitte i regionpanen. Denne møteserien vart sutta ved utgangen av året. Medemmene i regionpanrådet er nå: Osvad Medhus, formann. Kåre Brusetto, Ho. Ingeborg Berg, Ho. Martin Storeda, A. Lars T. Bjea, A. Svein Eikre, Hemseda. Oa K. Faget, Hemseda. Oav H. Bakke, Go. Oa Stora, Go. Kar Aaton, Nes. Oaf Øen, Nes. Oav Steinmoen, Få. Ivar Thorset, Få. arbeidet med regionpanen var jordskiftekandidat Kristen Øyen engasjert i tida 1.7. 1966 ti 1.7. 1970. Jordskiftekandidat Dag Ørjansen var i 1968 engasjert i regionpanarbeidet. Jordskiftekandidat Petter Fatand har vore engasjert som regionpaneggjar frå 1.8. 1967. Tori Jensen har hjept ti med skrive- og reknearbeid. Regionpanarbeidet har vore finansiert av kommunane med tiskott frå Kommuna- og arbeidsdepartementet og Mijøverndepartementet. Buskerud fyke har dekt kontorutgiftene og 50 % av utgiftene med regionpaneggjaren frå 1970. 7
Ein tann det praktisk å aga eit samandrag av Regionpan for Haingda som nå igg føre i dette heftet. Vi vi takke ae som på ymse måtar har hjept ti med paneggingsarbeidet, for aktiv innsats og godt samarbeid. Regionpan for Haingda går nå ti vidare behanding i Buskerud fyke og godkjenning av Mijøverndepartementet. Haingda, den 16. mars 1973. formann ~ iq-~ regionpaneggjar 8
Inneiing Bygningsova, Grunnaget for regionpanarbeidet er bygningsova frå 18. jui 1965. regionpan 18 heiter det m.a.: Bygningsova 18 «Ved regionpan forstås i denne oven en oversiktspan for samordning av utnytting av grunn og for fees øsning av spørsmå om anegg og innretninger ti dekning av amenne behov i 2 eer fere kommuner. Regionpanen ska tjene som retteiing ved utarbeiding av generapaner og regueringspaner. Når det trengs fees panegging i 2 eer fere kommuner for å samordne utnyttingen av grunn, så som ti byggeområder, jord- eer skogbruksområder, naturområder, trafikkinjer og andre kommunikasjonsanegg, eer for fees øsning av vann- og koakkspørsmå eer andre spørsmå av fees interesse, ska kommunene ta opp samarbeid om regionpan. For hvert regionpanområde ska det være et regionpanråd som ska ha ansvaret for og edesen av regionpanarbeidet og behande spørsmå av betydning for regionpan som er vedtatt. Rådet ska ha en formann og representanter fra ae detakende kommuner. Rådet ska på et så tidig tidspunkt som råd er søke samarbeid med offentige myndigheter, organisasjoner m. v. som har interesser i panarbeidet. Hovudtanken med ein regionpan er å få ti ei samordning for bruk av grunn og eit samarbeid om andre fees oppgåver i regionen. Dei regionae oppgåver De fees oppgåvene er Regionpan for Haingda berre ført så angt det trengst for den kommunae panegginga og sik at dei kan vera grunnag for ei samordning meom kommunene når det gjed utbygginga. Meir konkret er hovudoppgåvene i regionpanarbeidet: - E sama vurdering av de offentege Institusjonene og av næringsivet. Dette som grunnag for et okaiseringsmønster og ein utbyggingspoitikk som kan gjennomførast ved samarbeid og fordeing av oppgåvene meom kommunene. - Utbygging av samferdsestbodet. Dette ved vurdering av vegnett, jernbane, fypasser og kommunikasjonsmidde som må sjåast under eitt i regionen. - Utnytting av Hangdasvassdraget. Vassdraget må vurderast under ett regionen, og det må trekk)ast opp retningsinjer for ein samordna bruk av vassdraget. - Hovudtrekka i areadisponeringa må vurderast under ett regionen. Det må egg)ast opp samordna retningsinjer for bruken av areaa. - De private, kommunae, fykeskommunae og statege nvesterngar må samordnast. regionpanen bir det fyrste rekkje å koma fram ti et okaiseringsmønster og en utbyggingspoitikk som kan g)ennomførast ved et samarbeid og e fordeing av oppgåvene. 9
Retningsinjer for regionpanarbeidet Under drøftinga av regioninndeinga vart det i fykesmannens framegg ti fykestinget understreka at ein i panegginga i dei indre dear av Buskerud måtte eggje vekt på at panegginga vart aksjons-/titaksretta. Dei medingar og innstiingar som særeg har omtaa regionpanarbeidet, og hatt verknad på utforminga av regionpanen, er: - St.med. nr. 87 (1966-67). Om distriktspanegging. - St.med. nr. 6 (197Q-71). Om arbeidet med prøvesentrene og utvikingsområdene. - St.med. nr. 27 (1971-72). Om regionapoitikken og ands- og andsdepaneggingen. - Innstiing fra Østandskomiteen. - Regjeringenes angtidsprogram. - Perspektivanayser. Skisser for utvikingen fram mot 1990. Vedegg ti St.med. nr. 55 (1968-69). Langtidsprogrammet 197Q-1973. Ajourføring, revisjon av panen Panegging er eit hjepemidde ti å nå ei ønskt utviking. Samfunnet er stadig under endring, og føresetnadene for panen kan difor i stor monn bi endra. Regionpanen må difor ikkje bi oppfatta som eit statisk dokument, men som eit dokument som, når det er aktuet, bir teke opp ti revisjon. dette igg det at ein i tida frametter må kontroere både om utvikinga er i samsvar med panen og om panen svarar ti den ønskte utvikinga. Dette kan berre framtida svara på. Ein må difor ti kvar tid ha eit ajourført grunnagsmateriae å dømme ut frå. Endring av panen fyrste rekkje inneber dette at kap. 11 og vekstrammene i kap. I bir ajourførte med jamne meomrom. Dette materiaet vi syne om ein må endre dei må og det okaiseringsmønster ein har vedteke for den regionae utvikinga. Bygningsova gjev rom for dette. 18.6 står det «at regionpanen bir tatt opp ti revisjon når forhodene tisier det». 10
Kap. I. Kort omtae av regionen Haingdasregionen er ein av dei fire regionane i Buskerud fyke. Kommunane Få, Nes, Go, Hemseda, A og Ho utgjer regionen. HALLINGDALSREGIONEN TEGNFORKLARING Fykesgrense Regiongrense Kommunegrense SOGN OG f JORDANE OPPLAND CD o 10 20 30km BUSKERUD \ Kartfigur. Oversyn over Haingdasregionen. Haingdasregionen igg i da- og fjebygdområdet på Austandet. Geografisk grensar regionen i aust mot Krødsherad og Sigda kommune og i vest mot Hordaand og Sogn og Fjordane fyke. sør og nord går regiongrensa mot Numeda i Buskerud fyke og Vadres i Oppand fyke. Tabe1. Fateinnhad. Fateinnhad Fateinnhad % av fyket 5 496,44 km 2 39,39 Tabe2. Foketaet 1855-1973. Foketa 1855 1900 1930 1950 1960 1970 1973 14 787 12 583 14 368 16 884 17 130 17 562 18 099 11
Historikk, administrativ inndeing Dei nåverande kommunane høyrde i 1837 ti prestegjeda Nes, Go og A. perioden fram ti om ag 1900 vart Ho skid ut frå A, Hemseda frå Go og Få frå Nes. Dagai høyrde ti 1944 ti Uvda kommune, men vart då ført over ti Ho kommune. Ved siste revisjonen av kommunegrensene vart det framegg om at Få skue såast saman med Nes kommune. Det vart seinare avgjort at kommunane i Haingda skue vera som før. Ferdsesårer Frå gamma tid av har det vore viktige ferdsesårer frå og ti Aust- og Vestand gjennom Haingda. Bergensbanen går gjennom regionen der Geio igg om ag midt meom Oso og Bergen. Avstanden frå Geio ti desse større byområda er om Jag 250 km med ei reisetid på om Jag 3 timar. Vegnettet skaper og samband med desse større byområda. Riksveg 7 er ein hovudveg meom Oso-Bergen. Riksveg 52 over Hemseda er i dag ein hovudveg meom Austandet og Sogn og Fjordane. Riksveg 8 og riksveg 49 skaper samband med Numeda og Vadres. HALLINGDALSREGIONEN TEGNFORKLARING Fykesgrense Regiongrense 70 km= times reise frå by- og tettstadar u to nom regionen Liehammer Aurand!!time med tog medrekna innkorting H;nefoss - Ooo. eg(~vik Oso o O 20 30 km ekongsberg Kartfigur 2. Omand Haingda - avstandar. 12
Servicefunksjoner Naturgrunnaget Topografien Geoogi Jord- og skogbruk Drammen har ein stor de av den fykeskommunae administrasjonen, men Hønefoss er det byområdet som igg nærmast. Med Ringerike sjukehus, stor varehande og anna dekkjer Hønefoss feire viktige servicefunksjoner for Haingda. Regionen høyrer ti da- og fjeområda på Austandet. Om ag 70 % av areaet igg meir enn 900 m.o.h. og berre om ag 10% av areaet igg mindre enn 600 m.o.h. Hovuddaføret er heer trongt med bratte dasider, og feire bygdeag greinar seg ut frå hovuddaføret. Daføret stig jamt oppover. Få igg 135 m.o.h., Geio 770 m.o.h. og Trøym i Hemseda610 m.o.h. dei nordege deane av Haingda er fjegrunnen eruptive, kambro-siuriske sedimentbergartar, eokambriske bergartar (kvartssandstein) og grunnfje med ymse samansetjing. Her har vi eirskiferen, som «ginsande skifer» i fyitt og gimmerskifer. desse områda har vi dei gode dyrkingsarea& i fjeområda i Haingda. resten av Haingda er berggrunnen grunnfje. Lausavsetjingane er stort sett eit tunt ag med bregrus, som rege botnmorene. Ve 20 % er produktive skogarea, og om ag 2 % av areaa er jordbruksområde. Resten, om ag 80 %, er fjeområde. Tabe 3. Produksjonsarea. Jordbruksarea Produktivt skogarea ---94.,66 -km_ 2 j 1-34,43 km:i Vassdraga Kima Dei rike kraftkjedene i Haingda vart utbygde i tidsrommet 1945-1968, i hovudsak av Oso ysverker. Det er 1 O kraftverk med samanagt instaasjonar på om ag 900 megawatt. Nyttbar vasskraft om ag 480 000 kw (årsgangskraft). Om ag 80 % av areaet i regionen igg i nedsagsfetet ti Haingdasvassdraget. Resten soknar ti Numedasågen og Begna og Aurdasvassdraget. Sjå kartfigur 3. Haingdaseva kjem frå nokre mindre innsjøar ved Hardangerjøkuen og renn ut i Drammenseva ved Geithus. Hemsivassdraget kjem frå ein innsjø (1 692 m.o.h.) nord for Raubergnuten og renn saman med Haingdaseva i Go. dei øvre deane av vassdraga har ein større fa, men på strekninga frå Go ti Krøderen er eva meir stitfytande og har ein meir innsjøprega utsjånad. Faet på denne strekninga (43 km) er berre 30 m, med andre ord eit fa på 0,7 m pr. km. Kimaet i Haingda er innandsprega med varm sommar og kad vinter. Tabe 4. Norma årsnedbør. Haugastø 669 mm Nesbyen 460 mm Buskerud 716 mm TabeiiS. Månadeg medetemperatur (1931-1960). Haugastø Nesbyen Buskerud Januar 10 11 8 Jui + 11 + 16 + 17 13
HAiNGDALSREGIONEN TEGNFORKLARING fykesgrense Regiongrense ------- Haingdasvassdragets nedb1>fsfet Kraftstasjoner Tunne ar 1 rtpyredningar Reguere innsj1xjr, vassdrag o CD O 20 30 km ------ - ------- -------- Kartfigur 3. Haingdasvassdraget. 14
Kap. I. Registrering og utgreiing om utvikinga Foketaet FOLKETAL OG UTVIKLINGA FOLKETAL UTVIKLING FOLKETAL FRAM TIL IDAG Ei utgreiing om utvikinga i foketaet har mykje å seia i angsiktig panegging. Storeiken og samansetninga vi ti kvar tid vera avgjerande for utbygginga av arbeidspasstibod, skueverk, hese- og sosiatenesta, bustadbygging, dimensjonering for vatn og avaup m. v. Foketa 19000 18000 17000 16000 15000 14000 13000 12000.. \ / \ V / "" / /y ",.- V 1880 1900 1920 1940 1960 980År Figur. Utvikinga i foketaet i Haingda 1875-1973. Natureg foketivekst Utvikinga i fokemengda er eit resutat av fytting og natureg tivekst. Den naturege tiveksten - differensen meom fødde og døde - har endra seg gjennom tida. Endringane i fødsesta og taet på døde i dei enkete aderskassene vi ikeve ha mindre innverknad på utvikinga i foketaet i Haingda. Det mest avgjerande for utvikinga i foketaet er dei fyttingane ein får som ein seinare ska koma attende ti. Tabe 6. Natureg foketivekst Haingda. Gj.snitt pr. år. 1950-1959 1960-1969 1970-1973 Fødde 290 269 237 Døde 150 180 174 Fødsesoverskott 140 89 i 63 På iknande måte som i andet etes har fødsestaa gått ned, men den viktigaste årsaka ti nedgangen i fødsestaet i Haingda er ikeve den skeive aderssamansetninga som ein vi sjå i neste figur. Dette har si årsak i utfyttinga i dei yngre aderskassene. 15
Adersgruppe % 12 10 8 6 4 2 o 2 4 6 8 10 12 % L...----1 Haingda Figur 2. Aderssamansetning 1970. Som tidegare nemt har fyttingane mest å seia for utvikinga i foketaet. Av tabeen går det fram at utfyttinga var størst i 1950-åra. Dei reativt Tabe7. NeHofytting i gj.snih pr. år. Nettofytting 1950-1959 i 1960-1969 1970-1973 ~---+ 109 --r---..,:.-so- ----r + 121 gunstigare fyttetaa i 1960-åra har samanheng med den store kraftutbygginga i fyrsten av denne perioden. Dei gunstige fyttetaa nå i 1970-åra har samanheng med den utbygginga som har skjedd i næringsivet, særeg innan nyskipa industri og i skueverket. tiegg ti utfyttinga i regionen har det skjedd fytting både innan den enkete kommune og innan regionen. Desse fyttestraumane har gått frå ytterkantane ti dei meir sentrae daane av kommunane og regionen. Ved å eggje saman natureg foketivekst og nettofytting kjem ein fram ti netto tivekst i foketaet. Tabe 8. Nettotivekst foketaet 195D-1973 i g).sntt pr. år perodane: Nettotivekst Pending 1950-1959 1960-1969 1970-1973 Natureg tivekst + 140 + 89 63 Nettofytting 109 +50 + 121 Netto tivekst + 31 + 39 + 184 regionen var det i 1968 179 innbyggjarar som penda innan regionen. Ein pendar har ikkje bustad og arbeidsstad i same kommunen i regionen. 16
regionen var det ei utpending ti andre regionar i 1968 på 442 personar, mens det var ei innpending frå andre regionar på 367 personar. Ein stor de av innpendinga utgjer syssesette i turistnæringa, medan utpendarane er personar i bygg- og aneggssektoren. Utviking i foketaet framover Som ein har peika på, er det særeg fyttingane som vi påverke fokemengda i Haingda framover. Ei vurdering av den pendinga og dei fyttestraumane ein har hatt ti og frå regionen, kunne ha gjeve eit sikrare grunnag å byggje på når ein vie setja opp ei utgreiing for utvikinga i foketaet framover. Ein har ikkje hatt ressursar ti å gjennomføre dette, og ein nyttar difor dei seinaste utgreiingane ti Statistisk Sentrabyrå. Dei føresetnadene utgreiinga om utvikinga i foketaet er bygd på er: At. 1. Nufytting, dvs. baanse i inn- og utfytting. Fødsesta som i gjennomsnitt for perioden 1968-1971. Framskriving 1972. At. 2. Fyttekomponent utrekna av fyttingane i 1968-1971. Fødsesta som i gjennomsnitt for perioden 1968-1971. Framskriving 1972. At. 3. Fyttekomponent utrekna av fyttingane i 1966. Fødsesta som for 1966. Framskriving 1968. At. 4. Nuifytting, dvs. baanse i inn- og utfytting. Fødsesta som for 1966. Framskriving 1968. Etter at. 1 og at. 4 vi ein få ein vekst som tinærma er ik veksten i gjennomsnitt for heie andet. Føresetnadene for at. 1 og at. 4 er dei same: nufytting. Men som ein vi sjå, er det ein skinad i foketaet i 1990 med om ag 1 300 menneske. Den tendensen ein har med mindre barnerike famiiar og eit ågare fødsesta er med rekna i at. 1, og ein har difor denne skinaden. Foketa 210QQr--,------,-----~---.,-,-----~------.------, Statistikk Pårekna utviking 1960 1970 1973 1980 1990 År Figur 3. Utviking i foketaet 1960-1990. 17
~ ~ at. 2 og at. 3 er det agt ti grunn fytteta, men dei er rekna med utgangspunkt i uike tidbokar. at. 2 er fyttingane som i gjennomsnitt for perioden 1968--1971 agde ti grunn, men i at. 3 er fyttinga for 1966 agd ti grunn. 1966 hadde ein utfytting frå Haingda, men i perioden 1968-- 1971 hadde ein omkring baanse meom inn- og utfytting. Resutatet av dette ser ein i skinaden i foketaet i 1990 meom at. 2 og at. 3. Yrkesaktiv foke mengd dei vidare utgreiingane egg ein ti grunn ei utviking i foketaet etter at. 1 og at. 3 då dei kårast viser konsekvensane av dei aternative utvikingane i foketaet. Den yrkesaktive fokemengda utgjorde i 1950 60,9% av fokemengda meom 16-69 år, i 1960 57,7% og i 1970 55,9 %. At prosenten av yrkesaktive har gått ned frå 195Q-1970 heng saman med at ein har hatt auka utdanningstid. Ei senking av pensjonsaderen vi og føre ti ein ågare prosent yrkesaktive. Eit auka arbeidspasstibod for kvinner vi føre ti ein prosentvis auke av yrkesaktive. Tabe9. Yrkesaktive i% av adersgruppa 16-69 år. Statistikk Prekna utviking 1950 1960 1970 1980 1990 Haingda 60,9 57,7 i 55,9 No reg 60,0 59,4 55 55 Fokemengd i yrkesivet 195Q-1970. Pårekna utviking fram ti 1990. Dette gjev oppysningar om den utbygginga ein må ha i næringsivet for å nå dei aternative fokemengder. År Tabe10. Yrkesaktive 1950--1990. Personar i adersgruppa 16-69 ir Yrkesfrekvens Yrkesfokemengd 1950 11 431 60,9 6 961 1960 11 042 57,7 6 371 1970 11 435 55,9 6 394 1980 At. 11 980 55 6 590 At. 3 11 400 55 6 270 1990 At. 12 200 55 6 710 At. 3 11 560 55 6 350 Førskue- og utdanningsgruppene Det offentege har eit kart ansvar ved å paneggje og byggja ut samfunnet sik at det høver for desse adersgruppene. Dette gjed utbygging av førskueinstitusjonar, dagheimar, skuar, fritidstibod m. v. Tabe 11. Adersgruppene 0--6 år, 7-15 år og 16-19 år, 1980--1990. 0-6 ir 7-15 ir 16-19 ir 1980 At. 2 110 2470 120 At. 3 930 2 460 080 1990 At. 1 2 350 2 780 100 At. 3 2 290 2 710 080 18
Utdanningstid& og utdanningstibodet er bygd sterkt ut. Reknar ein med at ein vi ha eit ku på 275 personar som avsuttar si utdanning og går ut i arbeidsivet i 1980, vi fordeinga dette året vera: - Om ag 40 med universitets- og høgskueutdanning. - Om ag 60 med distriktshøgskue eer medes spesiautdanning. - Om ag 100 med 12 års skuegang. - Om ag 75 med 9-årig utdanning. Ska dei som veks opp i Haingda få arbeid i regionen, må det skaffast eit arbeidspasstbod som høver for desse utdanningsgruppene. Dei edre Samfunnet har eit kart ansvar for å gje tibad som ettar evevikåra for dei edre, dei som er over 70 år (67 år). Tabe12. Adersgruppa over 70 år 1980-1990. 70 år og edre 1980 At. 2 010 At. 3 2 010 1990 At. 2 130 At. 3 2 110 UTVIKLINGA BUSET JINGA Busetjing Busetjingsutvikinga vi i høg grad vera avhengig av den okaiserings- og utbyggingspoitikken som bir ført i regionen. Mået er triveege bustadområde med gode servicetibod, vern av naturressursane og ei samordning i utbyggingstitaka. Dette inneber at hovudtyngda av den nye busetjinga bir i bygde- og kommunesentra. Ei utbygging av feesanegg vi bi vanskeeg om utbygginga skjer spreidd og på sump. For utvikinga i busetjinga egg ein ti grunn at. 1 for utvikinga av foketaet. Den utvikinga ein har hatt og dei utrekningane ein har gjort for utviking av ny busetjing syner: Spre idd/tett busetjing % 100 80 60 40 20 o 1930 - -- Spreid1 busetnad... -- V ett busetnad... ' "'-. / ~'.../ V V' i'.. / "'-. /~ Statistikk Pårekne utviking 1940 1950 1960 1970 1980 1990 År Figur 4. Tett og spreidd busetjing 1930-1990. 19
Som ein vi sjå har tettstadene hatt sterk vekst dei seinare år. Årsakene ti dette er fyrst og fremst den endringa ein har hatt i næringsivet og særeg i andbruket. Dette har ført ti at ny busetjing har skjedd i tettstadene. At tettstadene har vorte vade som stad for ny busetjing har og sikkert samanheng med dei betre og ettare tigjengeege servicetibod og dei betre utbygde feesanegg ein har her. HALLINGDALSREGIONEN TEGNFORKARING Fykesgrense Regiongrenae Hovedveg - - - - Ptenkt hovedveg O Jernbane Tettstad!A personar CD o 10 20 30 km --------------- ------------------ Kartfigur 4. Busetjingskart 1970. Ei utrekning av utvikinga i tettstadene i kommunane gjev: Tabe13. TeH busetjng 1980, 1990. Kommune 1980 1990 F. o 500 700 Nes... 2 000 2 400 Go... 2 200 3 100 Hemseda o 700 900 A o o o. 2 300 3 100 Ho o 2 600 3 400 Haingda. o. 10 300 13 600 20
Fordeinga ti dei ymse tettstadene er under utgreiing og behanding i generapanane. Desse utgreiingane må vera ruerande, dvs. dei må bi tekne opp ti ny vurdering med jamne meomrom. Næringsivet UTGREIING OM NÆRINGSLIVET Visse hadepunkt om den utvikinga ein er inne i, vi ein få av oversynet over endringane i syssesetjinga siste 10-års-boken. % 100...---------------.20 tri~... O Landbruk Industri Bygg og Tenesteyt Totat hote anegg næringer rest. drift Figur 5. Næringsutviking 1960--1970. Kjede: Fykesarbeidskontorets syssesetjingsstatistikk. Arbeidspassutviking Det har vore auke i det totae ta på arbeidspassar. andbruket har det ikeve i gjennomsnitt vore ein nedgang i arbeidspasstaet i 10-års-boken på 57 arbeidspassar pr. år. industri, hote- og restaurantdrift har det vore ein auke på 53 arbeidspassar pr. år, i bygg og anegg og kraft og vassforsyning ein auke på 12 arbeidspassar pr. år, og i dei tenesteytande næringane (servicenæringane) har det vore ein auke på 37 arbeidspassar pr. år. DE YMSE NÆRINGANE Landbruket Bruksstruktur Bruksstrukturen på bruka i Haingda er etter ei oppgåve heradsskogmeistrane og heradsagronomane sama inn i 1968: Tabe14. Bruksstruktur Jord og skogbruk, da. 1968. Jord bru ks-1 Skogsbru ks-~ Under 00 100-500 Over 500 Sum area area % % % % 0--20... - 214 10,8 77 3,8 291 14,6 20--50... 446 22,6 375 19,0 109 5,5 930 47,1 Over 50 o o 169 8,5 251 12,7 170 8,7 590 29,9 Offenteg o o 3 0,1 0,1 9 0,4 13 0,6 Utanbygds... 41 2,1 64 3,2 48 2,5 153 7,8 Sum o o o o o o o. 659 33,3 905 45,8 413 20,9 977 100,0 21
Inntektsnivå Syssesetjing Adersfordeing Dyrkingsjord Awirking i skogen Utvikinga framover Etter dette oversynet har om ag 50 % av bruka under 500 da. skog og 50 da. jordbruksarea. E inntektsutgreiing som er utarbeidd, der ein har agt ti grunn tradisjone jord- og skogbruksdrift, syner at mange av desse bruka åeine ikkje kan gje ei inntekt tisvarande inntektene i industrien. 10-års-perioden 196Q-1970 har det vore ein nedgang på om ag 570 arbeidspassar. Dette har ikkje ført med seg ei tisvarande fråfytting av bruk. Det som her kjem fram er at brukaren har skifta hovudyrke og kan ha bruket som bupass og driv det på fritid. Syssesetjinga i dag utgjer 26 % av den totae syssesetjinga i regionen. Adersfordeinga ti brukarane er ikkje god. Berre om ag 13 % av brukarane er under 40 år, og ve 35 % er over 60 år. Undersøkinga av adersfordeinga var agd opp sik at taa refererer seg ti den formee eigaren på bruket og ikkje dei som reet driv bruka, så somme feikjeder kan ein ha her. Ressursane i jordbruket er godt utnytta, men etter innsama materiae er det om ag 30 000 da. dyrkingsjord i regionen. Awirkinga i skogbruket er ikkje stor. Tiveksten igg på om ag 180 000 m 3, normaproduksjonen igg noko over 200 000 m 3 medan awirkinga dei seinaste åra har vore om ag 90 000 m 3 Det må ti ei omfattande vegbygging ska det vera mogeg å drive ut heie tiveksten. Det er vanskeeg å vurdere utvikinga i andbruket og syssesetjinga framover. Østandskomiteens innstiing er nedgangen i syssesetjinga utrekna ti å vera om ag 3Q-40 %fram ti 1990. Dette tisvarar ei syssesetjing i Haingda på om ag 1 000 arbeidspassar i 1990. Ein vi seinare i kap. I peike på titak for å stimuere andbruket, då ei sik utviking ikkje er ønskjeeg for næringa sjøv eer for busetjinga i bygdene. Industri INDUSTRI Tabe15. Strukturen ti Industribedriftene Hangda1970. Bedriftsstruktur Bransje Ta p bedrifter Lønnsmottaka rar Lønns- % mottakarar pr. bedrift Næringsmidde o. o o 16 118 17 7 Treindustri o o 37 82 12 2 Møbe og innreiing o o 23 67 10 3 Jern og metavare, maskin og eektro..... 11 309 44 28 Transportmidde... 18 79 11 4 Andre bransjar...... 8 37 6 5 Sum... 113 692 100 6 ae bransjar er det reativt små bedrifter. Et karakteristisk trekk er at de nyetaberte bedriftene i de feste tifee er produksjonsavdeingar som er tisutta større titak. Ei utgreiing om Industrien i Haingda før reisinga av nye bedrifter tok ti, synte at de eksisterande bedriftene ikkje makta å skaffe så mange nye arbeidspassar at mået for utvikinga i fokemengde kunne oppfyast. Skue en makte det, måtte en reise nye bedrifter. 22
Turistnæringa Voum Omsetninga TURISTNÆRINGA regionen var det i 1967 113 overnattingsstader med om ag 13 000 gjestesenger og om ag 5 000 hytter der om ag 1 000 er uteigehytter. Det har vorte bygd om ag 400 hytter pr. år, og ein har nå om ag 7 500 hytter. at har ein i dag overnattingstibod for 45-50 000 turistar. Omsetninga, dvs. dei pengane turistane a att i detajhande og ved overnattingsstadene i regionen, var i 1967 53,5 mi. kroner. Omsetninga i turistbedriftene var 26,0 mi. kroner, og detajhandesomsetninga var 27,5 mi. kroner. Omsetninga detajhandeen ti turistene var itt under 30 % av den totae omsetninga i detajhandeen. Tabe16. Omsetninga turstbedrftene og ta på senger Haingda fordet på område og kommuner (1967). OmrAde Senger Omsetning ~ Prosentvis fordeing 000 kr. Senger Omsetning Sentrum... 2 336 14 869 22 57 TuristomrAde i fjeet... 3 254 6243 30 24 Andre omrade... 5 247 4 889 48 19 Sum... O 837 26 001 100 100 Ho 29 42.&. 13 11 Hemseda 15 8 Go 14 27 Nes 28 11 FIA Haingda 100 100 Som ein vi sjå av tabeen, fordeer omsetninga seg med 57 % i sentra og 24% i turistområda i fjeet, og med berre 19% i andre område, enda dei hadde om ag 50 % av sengetaet. Ei utgreiing om syssesetjinga i turistbedriftene syner dette om ta på personar og engda på arbeidet: Syssesetjing Tabe17. Sysseset)ng, ta på personer og arbedsengd.1968. OmrAde O-% Ar %- Ar Ta % Ta % Ta % Sentrum... 372 37 83 8 455 45 TuristomrAde i fjeet 276 28 23 2 299 30 Andre omrade... 221 22 30 3 251 25 Sum... 869 87 136 13 005 100 Sum Av dei 1 005 personane som var syssesette i hote- og restaurantnæring&, ser ein at det berre var 13% som hadde arbeidd engre enn 1f2 år, og ein vi sjå i neste figur at berre 72 personar hadde heiårsarbeid. Dette er eit tihøve som har betra seg dei seinare år ved at feire hote har oppe heie året, men frameis har ein kraftige svingingar i syssesetjinga. Syssesetjinga varierer mykje med sesongene. mai og november hadde ein om ag 140-180 syssesette. toppsesongane februar og jui var det om ag 440-470 syssesette i turistnæringa. 23
~ 3 mnd. eer mindre ~ 3-6mnd. ~ 6-12mnd. ~ Heiårsarbeid 72 pers. Figur 6. Arbeidsengd, arbeidstakarar turistnæringa. 1968. Arbeidstakarar Jon. Feb. Mars Apr. Moi Juni Ju i Aug. Sep. Okt. Nov. Des. Figur 7. Variasjon i syssesetjinga over ~ret 1968. Heie 43% av arbeidstakarane var under 20 år og berre 10% var over 50 år. Under 20 år 20-35år 36-50 år Over. 50 år Figur 8. Adersstruktur, arbeidstakarar i turistnæringa 1968. Dette tyder på at bedriftene ikkje har varige arbeidspassar å tiby. Frå ein næringsmessig synsvinke vi det vera eit av måa å reise varige arbeidspassar som dermed gjev permanent busetjing og auka fokemengd. Dette ser ein og av tabeen over kvar heimstaden ti dei syssesette er, som syner at berre 37 % var frå Haingda medan 11 % er utanandsk arbeidskraft. 24
~ Haingda.. Resten av andet ~ Utandet Figur 9. Heimstad, arbeidstakarar i turistnæringa 1968. Investeringsoversyn 197D-1985 Etter eit oversyn over registrerte utbyggingspanar i turistsektoren vi det i perioden 197D-1985 bi investert om ag 460 mi. kroner (1970-prisar}. Desse panane byggjer i stor monn på utvikinga vi har hatt i perioden 196D-1970. Tabe18.1nvesteringane fordeer seg sik på de ymse titak: Turisthote... 12% Rimeegare overnattingstibod.. 13% Campingpassar,... o o % Uteigehytter o o o. o 12% Sum o o o o o o. o o o 38% Private hytter o. o. o. o 60% Feesanegg o 2% 100% Ein vi i 1985 ha eit overnattingstibod på om ag 65 000 sengepassar. Eit karakteristisk trekk er at investeringane i feesanegg er berre 2 % av dei totae investeringane. Eit anna karakteristisk trekk er at ve 70 % av investeringane (turisthote og private hytter} går ti investeringar i meir kostbare anegg som dekkjer etterspurnaden frå ei mindre gruppe i samfunnet med høge inntekter. Hytter Statens Friuftsråd har utarbeidd ein prognose for etterspurnaden etter hytter fram ti år 2000. Med den som utgangspunkt har ein fordet tiveksten i hytter på kommunane. Tabe19. Pårekna hytteta år 2000. Tivekst fram ti Tivekst fram ti Tivekst Kommunar!r 2000 1990 1970-1980 -------------------+--------+------ Fi!.... 500 000 500 Nes... 800 200 600 Go... 200 900 400 Hemseda... 700 200 600 Å.... 2 300 600 800 Ho...... 3 500 2 200 100 --------- ------'---------:-----------;---------- Haingda....... 12 000 8 000 4 000 25
Den tiveksten ein har hatt seinare år i Haingda har vore om ag 400 hytter pr. år og svarar såeis ti desse prognosane. Forbruket av area ti hytter vi vera 80-90 % av det totae areaforbruk ti utbyggingsføremå i regionen. Dette forbruket av area ti hytteformå samanhade med det at ein ved ei sik utbygging berre gjev eit tibad ti ei mindre gruppe i samfunnet, kan føre ti at ein i større monn bør byggje ut rimeege, men ikeve gode overnattingsstader. Dette for å freiste å dempe noko av etterspurnaden etter private hytter. Tenesteytande næringar Syssesetjing Generet REGIONALNÆRINGANE (TENESTEYT ANDE NÆRINGAR) Syssesetjinga i dei tenesteytande næringar er i dag om ag 35 % av den totae syssesetjinga. perioden 1960-1970 har syssesetjinga auka med om ag 370 arbeidspassar, frå 1860 ti 2230. Generet for heie andet har den raske økonomiske veksten ført ti ein sterk auke i etterspurnaden etter tenester. Det er venta at etterspurnaden etter tenester og særeg koektive tenester vi auke sterkare frametter. Attåt ein auke i taet på arbeidspassar totat i dei tenesteytande næringane vi ein få ein sterk auke i arbeidspassar for dei med høgare utdanning. Ein større de av dei med høgare utdanning vi få sin arbeidspass i servicenæringane. Dei moment som her er nemnde vi få mykje å seia for samfunnsutforminga og samfunnspanegginga. ein region som Haingda, med spreidd busetjing og med eit reativt ite foketa, vi det bi vanskeeg å etabere eit godt servicetibod. Haingda har ein i fyrste rekkje utvegar ti å påverke dette ved å byggje ut eit servicesenter som treng heie fokemengda i regionen som kundeunderag, og ved å føre ein aktiv utbyggingspoitikk i bygde- og kommunesentra. For å betre servicetiboda i Haingda vi det og vera viktig med gode samferdsestibad. Ved det vi det bi ettare tigang ti servicetibod som berre dei større byområda har. Varehande, kommersie service Utvegar ti å påverke veksten i varehande og kommersiee tenester kan ein finne ved å føre ein aktiv utbyggings- og tomtepoitikk i tettstadene. Lokaisering og utbygging av offentege tenester er direkte underagt offenteg behanding og vedtak. 1960 var det syssesatt 420 arbeidstakarar i denne bransjen, og 1970 var det 620, ein auke på 20 arbeidspassar pr. år. Tabe 20. Avgiftspiktig omsetning 1955-1967, mi. kroner. Faste prisar = 1 000. Fordeing på regionen. Regionen Go Regionen ees ~1955-~--1 967----~- -----1955--- 1967-- -~~---19_5_5 -~,----1--9-6_7_ --5-o --r 74 1 10-~---~9-~1 40 1 55 Veksten i omsetninga av varer i Go har vore angt sterkare enn i dei andre kommunane. Hed ein bransjegruppa biar og bensin utanfor, har omsetninga i Go åeine auka ike mykje som i resten av regionen. Omsetninga 26
av biar har auka mest i Nes: frå 0,8 mi. kroner i 1955 ti 5,7 mi. kroner i 1967. Den totae omsetninga i varehandeen er fordet både på fok busett i Haingda og turistar. Vidare kjøper innbyggjarane i regionen ein god de varer utanom regionen. Tabe 21. Pårekna fordeing av varekjøp frå busette i Haingda og turister 1967. ------- - -~ Bransjegruppe -- --~-------~ ~-- Varekjøp Utanfor Turistar totat 1 Haingda Haingda [ varekjøp Dagegvarer.... -~~~~---~-4~~---------~-~;-- Teksti og kesvarer.... 13,4 7,2 6,2 Møbar og innbu.... 6~ 3~ 2~ Biar, bensin.... 17,9 9,8 8,1 5,2 Andre.... 11,6 9,8 1,8 8,6 Sum... 92,2 73,8 18,4 27,5 Varekjøpet ti turistane utgjer om ag 1 /4 av den totae omsetninga, og om ag 1 /6 av det totae varekjøpet gjer haingene utanfor regionen. tida frå 1967 fram ti i dag har det skjedd ei endring i bransjegruppa biar ved at dei feste bimerke nå er etaberte i regionen. Offenteg tenesteyting Inntekter, inntektsnivå den offentege tenesteytinga har det vore auke i syssesetjinga, størst i undervisning, som i perioden 196Q-1970 har hatt ein auke på 20 %. Det må reknast med ein sterk auke i syssesetjinga i hesesektoren framover. Dei større oppgåvene som bir agde ti offenteg og kommuna administrasjon fører og ti at ein får auke i syssesetjinga i denne gruppa. Inntektene og inntektsnivået har mykje å seia for den økonomiske verksemda i regionen, både for den private og den offentege. Inntektsnivået i Haingda var ve 80 % av inntektsnivået i gjennomsnitt for andet i 1960. 1970 var det tisvarande taet 90 %. Inntektene har såeis hatt ein sterkare vekst enn i andet aes. Dette vi også vera naudsyneg om ein ska koma opp på ikt inntektsnivå med andet ees. Tabe22. Inntekt pr. innbyggjar i 1970 og reativ auke 1960-1970. Omdde Inntekt pr. innbyggjar 1970 Haingda... 9 371 -B-us-k-er_u_d-.-..-.-.-.-..-.-.-..-.-..-.-.-.-~ ~--- Heie andet................ 1 0-4 6-7 5- Reativ auke % 1960-1970 107,9 3 0-----~-- 8_6_,4 -- 95, KOMMUNAL ØKONOMI Kommuneøkonomi Skatteinntekt Sidan inntektene for innbyggjarane har auka, har og inntektene ti kommunane auka. Tabe23. Ordinær skatt på Inntekt og formue, 1 000 kroner. Haingda 1966 1969 Auke 1966-19691 19 130 27 806 45% 27
Som føgje av kraftutbygginga har kommunane fått reguerings- og konsesjonsavgifter som i 1970 var 1,7 mi. kroner. Tabe24. Bruttoinntektene ti regionen mi. kroner 1970. Totae inntekter År Ordinær skatt pi Overføringar/refusjon Andre formue og inntekt fr stat, fyke inntekter 1970 27,8 Sum,-----8,3-----~-- 8,9 "45~o ~ Av overføringar utgjorde skatteutjamningsmida 1970 ve 1 mi. kroner. Utgifter Tabe25. Bruttoutgifter etter formå1960 og 1970 mi. kroner. Form 1960 Skue...................... 3,6 Fykesskatt................ 2,3 Sosiae utgifter.............. 2,3 Renter, avdrag.............. 0,2 Offenteg arbeid............ 1,8 Sentraadministrasjon........ 0,9 Hesevern.................. 0,3 Anna...................... 3,3 1970 12,6 28 9,3 21 7,2 16 3,2 7 3,1 7 1,9 4 1,8 4 ' 5,9 13 %fordeing %auke 1970 1960--1970 pr. ir :s~~-. :~:-~~-.-..--:-::--:-:--:-:-:-:-:-~.-~~~--14~7-~ 1-4s~o~,- - 100 37 22 30 21 150 7 11 50 7 ' Avsetningar Skue, sosiae utgifter og fykesskatten er dei største utgiftspostane på budsjetta ti kommunane. Sterkaste reative utgiftsauken har renter og avdrag og hesevern hatt, men den sterkaste reee auken har ein frameis på skue, sosiae utgifter og fykesskatt. Tabe 26. Avsetningar over driftsbudsjettet mi. kroner 1960 og 1970. nvesteringar og avsetningar totat*)...... 1960_-;-_~19_70_~ 4,4 4,1 *) med rekna inntektsgjevande verksemder i kommunen ( e-forsyning osv.). Oppåning Om ein har hatt auke i inntektene, har avsetning ti fond og investeringar over driftsbudsjettet minka i 10-års-boken. Dette har ført ti oppåning og forkårar den sterke auken i renter og avdrag som førre tabeen viste. Eit generet trekk er difor at utvegane ti å kunne investere over driftsbudsjettet bir færre og færre. Haingda er nå inne i ein sterk utbyggingsperiode. Utbygginga bir i stor monn finansiert ved ån og ved dei tiskotta som er ti rådvede ti distriktsutbygging. Innti dei investeringene som at finst gjev avkasting, kan det synast naudsynt i ein overgangsperiode frameis å gje tiskott og gunstige ån ti utbygginga i regionen. Registreringar 28 REGISTRERING AV AREALRESSURSAR, AREALBRUK OG TEKNISKE ANLEGG Ein de av registreringene er på kart i m = 1: 250 000 i eige kartbiag. Grunnagsregistreringane er utførte på fybietemosaikk i m = 1: 20 000 og 1:5 000.
Dei registreringene som er gjorde er: - Areabruk i område som er utbygde. - Produksjonsområde. - Tekniske anegg, vegar, nedsagsfet ti vassverk, kraftinjer, m. m. - Natur og friuftsområde. Registreringene bir førte vidare i det pågåande generapanarbeidet. Her bir det m. a. gjennomført ei inventering av naturvern og friuftsområde. Ei utgreiing om Haingdasvassdraget bir nå og utarbeidd av regionen. AREALRESSURSANE - AREAL FOR UTBYGGING Area tettstedene Area hytteområde Standard bustadområde Standard hytteområde Dei areaa ein treng ti tettstedene er ite i omfang {0,3 % av regionens area) og det meste vi iggje på ite produktive område. Dette under føresetnad av at størstedeen av den nye busetjinga bir agd ti tettstedene. Bir det agt opp ti mykje spreidd busetjing, vi omfanget av area ti byggjeføremå auke mykje. Ein viktig føresetnad for å hindre ikkje ønskt spreidd busetjing er å ha byggjekare tomter i tettstedene. Det bir i dag bygt 2-3 gonger så mange hytter som bustader i Haingda. Utbygginga i hytteområde er meir areakrevjande enn for den faste busetjinga. Det bir difor brukt 4-5 gonger så mykje area ti hytteområde som ti tettsteder i Haingda. Krav ti standard for heiårs busetjing og tettsteder er kåre. For hytteområde er dei meir ukåre, men ei genere utviking er at krava særeg ti teknisk standard, veg og vatn har auka mykje. Det kan vera grunn ti å gå ut frå desse krava i dei feste tifee når ein ska passere hytteområde: - Veg som kan vinterbrøytast. - Eektrisk kraft. - Vassforsyning med fees anegg. - Bir det innagt vatn og WC, bad, utsagsvask, må det eggjast opp ti fugode avaupssystem og reinsing. - Ordna renovasjon. - Feesanegg for innendørs og utandørs aktiviteter, butikker m. m. Dei ymse standardkrava gjer det naudsynt med konsentrasjoner av hytter. Utan det bir utbygginga urimeeg kostbar. 29
Kap. I. Regiona utviking Regiona utviking eit veordna samfunn vi hovudtrekka for utvikinga i samfunnet i stor monn vera bygd på poitiske må, ovregar m. m. Den regionae utvikinga i Haingda vi vera nær knytt ti vedtak som er gjorde utanom dei regionae organ. Regionen står såeis ikkje fritt i å utforme sine eigne må og si eiga utviking, men må hade seg innanfor dei rammer som dei nasjonae må m. v. gjev rom for. 1. HOVUDMALET Hovudmå Hovudmået for den regionae utvikinga i Haingda er å ta vare på naturmijøet som grunnag for hese og trivse og fremje ei okaisering og utbygging av næringsiv og busetjng som kkje sktar berre mot økonomisk vekst, men og mot andre gode. Ut frå dette må ressursane utnyttast best mogeg. Lokaiseringsoppegget vi i stor mon avgjera om ein kan nå dette mået for regionen. kap. 11 er det utarbeidd aternative framegg for utvikinga i foketaet. Føresetnadene for utrekninga av foketaet framover er: Utvikinga i foketaet At. 1. Nufytting, dvs. baanse i inn- og utfytting. Fødsesta som i gjennomsnitt for perioden 1968-1971. Framskriving 1972. At. 3. Fyttekomponent utrekna av fyttingane 1966. Framskriving 1968. Fokemengd 20000 19000 18000 17000,---- ~? ~ V / V../ L - V".. ~ Statistikk Pårekne utviking 1960 1970 1973 1980 1990 År Figur O. Utvikinga i fokemengda 1960-1990. Ei utviking som etter at. 1 må vera minstemået for utvikinga foketaet Haingda, dvs. en vekst på minst 0,8 Ofo. Dette vekstaternatvet bir agt ti grunn for de vdare utreknngane av vekstrammene i regionen. 30
Tabe27. Utvikinga i foketaet. 196~1990. Statistikk P11rekna utviking 18 570 19 470 1960 1970 1973 1980 1990 17 169 17 562 18 099 Kjede: Statistisk sentrabyr11s framskriving 1972. Denne auken i foketaet vi og føre med seg at ein får ein auke totat i taet på arbeidstakarar. Tabe28. Arbedspassutviking.196~1990. Statistikk P11rekna utviking 1960 1970 1980 1990 ~~::~~~:~~r~;, ~;b~.~-id-~p-.~.a-~--~~-;- -: :~~~- 1 ~-~::---~~ 1 ~ ~~~~-~--]:~~~~- -: ~~f Ska dei framtidige fokemengdene bu og arbeide i regionen, må ein ha ike mange arbeidspassar som arbeidstakarar. For å koma fram ti kor mange nye arbeidspassar ein må skaffe framover, er dette rekna ut sik: - Den auken i ta på arbeidspassar ein må ha for ei auka fokemengd. - Det ta på arbeidspassar ein må ha for å erstatte nedangen i arbeidspassar i eksisterande næringar. EHer dette må det skaffast 75--85 nye arbeidspassar pr. år i perioden 197~1980. Ein skue då nå mået for foketaet 11980, og også det mået at arbeidstakarane ska få arbeidspass i regionen. Arbeidspassutvikinga Næringsivsutvikinga Landbruket Dei ymse næringar er i Haingda inne i ei endring frå år ti år. Som det i førre avsnittet er peikt på, må det og skaffast eit reativt stort ta nye arbeidspassar for å nå m. a. mået for foketaet. Landbruket er og har vore hovudnæringa i regionen. Etter dei utgreiingar som igg føre for utvikinga i andbruket, må ein framover også rekne med nedgang i arbeidspasstaet i denne næringa. Sjøv om arbeidspasstaet går ned i andbruket, bir ikkje eit tisvarande ta bruk fråfytta, då bruka kan bi nytta som bustad. Landbruket i Haingda må stimuerast både av omsyn ti å hade oppe andbruket som næring og av omsyn ti busetjinga i bygdene. Den utvikinga ein har i andbruket, er ikkje ei ønskjeeg utviking. Det må minst vera 1 200 arbeidspassar i andbruket i Haingda framover. Industri, turisme, bygg, anegg, kraft og vassforsyning utgreiingane i 1968 om den eksisterande industrien i Haingda har ein ikkje rekna med noko større auke i arbeidspasstaet framover. Auken i taet på arbeidspassar i industrien måtte derfor skje ved nyskiping og innfytting av nye verksemder. bygg- og anegg, kraft- og vassforsyning, kan ein ikkje vente nokon varig auke i arbeidspasstaet framover. 31
turistnæringa må ein rekne med auke i arbeidspasstaet både i eksisterande og nye verksemder. Ska arbeidstakarane i turistnæringa busetja seg i regionen, må ein ha heiårs arbeidspassar. Industri og turisme må en rekne med om ag 45-50 nye arbeidspasser pr. år i perioden 1970---1980. Tenesteytande næringar dei tenesteytande næringane har det vore ein sterk vekst. Utvikinga i arbeidspasstaet i undervisning, off. administrasjon, hese- og sosiasektoren er ei direkte føgje av offentege vedtak. Utan ei sterk desentraisering i denne sektoren er det ikkje mogeg å skaffe arbeidspassar ti m. a. dei som får høgare utdanning. perioden 1970---1980 må en rekne med 30-35 nye arbedspassar de tenesteytande næringene. Tota vekstramme Ser ein utvikinga i dei enkete næringar i tiknyting ti utvikinga i fokemengda, at. 1, får ein denne totae vekstramma for Haingda fram ti 1980: Tabe29. Vekstrammer 1960---1980. Statistikk P! rekna utviking 1960 1970 1980 Fokemengd o o o o 17 169 17 562 18 600 Arbeidspassar totat o o o o. 5 944 6 394 6 600 Arbeidspassar i - andbruk o. o o. o o o 2 236 667 200 - industri, turisme, bygg, anegg, kraft- og vassforsyning 852 2 489 2 900 - tenesteytande næringar o 856 2 229 2 500 j Loka iseringsoppegg Generet Som ein har nemnt i inneiinga i dette kapitet, vi okaiseringsoppegget vera ein avgjerande faktor for den sosiae og økonomiske utvikinga i regionen. Eit okaiseringsmønster ska i fyrste rekkje vera eit konstruktivt midde ti å eggje vikåra ti rette for ei utviking i næringsivet og gje eit godt tibod av varer og tenester ti fok i regionen. Lokaiseringsmønsteret bir berre ført så angt det er naudsynt for den kommunae panegginga og sik at det kan vera grunnag for e samordning utbygginga. Lokaiseringsmønsteret for Haingda har vorte drøfta ut frå ei vurdering av: - Økonomisk og sosia utviking. - Utforminga av mijøet og utnytting av naturressursane. - Grunnagsinvesteringane som varierer med okaiseringa. Disponeringa av naturressursane og mijøutforminga vi få nærare omtae seinare. Dette saman med vurderingar av grunnagsinvesteringane er agt ti grunn ved vaiet av okaiseringsmønster. Standardkrava for ae former for byggjeverksemd har avgjerande innverknad på va av byggeområde. For bustadbygging er krava ti fu teknisk og sanitær standard kåre. Desse krava er og aktuee for ein stor de av utbygginga av utmarksområda. regionpanen må det eggjast opp ti eit okaiseringsmønster som fører ti ein vekstkraftig senterstruktur i regionen. Tettstadene er og med på å 32