Vinje som nasjonalparkkommune og samarbeidet med andre kommunar Heiedagane, Hjelmeland 9. juni 2015 Ordførar Arne Vinje, Vinje kommune
Fjellkommunen Vinje 3106 km² Om lag 60 % over 1000 m.o.h. 683 km² av Hardangervidda nasjonalpark (20 %) 86 % av arealet underlagt særlege restriksjonar som landskapsvernområde, nasjonalpark eller naturreservat, og regionale villreinplanar Ca 3 740 innbyggjarar, relativt stabilt Omfattande kraftutbygging Tokke-verka produserer 4,3 TWh/år. Kring 5 000 fritidsbustader ( hytter )
Nasjonalparkar i Noreg Ligg stort sett utanom busetnaden, er prega av liten økonomisk bruk av arealet, og har sterke bruksrestriksjonar Dei fleste ligg i fjellet Fleire marine økosystem er innlemma I nasjonalparkar dei seinare åra «I Norges nasjonalparker er det naturens lover som gjelder. Vi oppretter nasjonalparker for å ta vare på store naturområder fra hav til fjell. For oss, for kommende generasjoner og for naturens egen skyld. Norges 44 nasjonalparker, 37 på fastlandet og sju på Svalbard, byr på et mangfold av muligheter og opplevelser.» Miljødirektoratet
Er menneska ein del av naturen? Menneska har vori innbyggjar og deltakar i fjelløkosystemet i mange tusen år Det finst snautt «urørd natur» i Noreg. Utmark framfor villmark Likevel (potensiell) menneskeleg aktivitet som set fjelløkosystemet i fare Kan vernetiltak bli ein styrkje for lokalsamfunna kring fjellet? Andre land organiserer nasjonalparkane på ein annan måte enn i Noreg
Samfunnsutviklinga i fjellbygdene har ikkje vori tema i norsk vernepolitikk
Hardangervidda nasjonalpark Oppretta i 1981 3 422 km², største i fastlands-noreg Store verneverdiar 7 kommunar i 3 fylke 3 fylkesvise tilsynsutval forvaltar nasjonalparken Vinje, Tinn og Hol er nasjonalparkkommunar Geilo er nasjonalparklandsby Nasjonalparksenter på Skinnarbu (Tinn) og i Eidfjord Regional villreinplan i randområda
Ei omstridd freding Vidda: eksistensgrunnlaget for fjellbygdene i om lag 9000 år Eit eldgamalt kulturlandskap Sterke grunneigarinteresser knytte til utøvinga av jakt, fiske og beiting over heile Vidda Ca 25 tonn reinskjøt (2009) Mange titals tonn fisk (25 tonn berre i Nore og Uvdal) Om lag 400 tonn lammekjøt Utgangspunkt: staten verna Vidda mot seg sjølv (kraftutbygging, vegar) Vedvarande konfliktar kring forskrifta, særleg reglane om bygging av driftshusvære, motorisert ferdsle og organisert turisme Den negative haldninga har hindra ei aktiv satsing på verdiskaping
Korleis gjera nasjonalparken til noko positivt? Freding eit relevant tiltak for å verne natur og kultur for framtida Fredingsvedtak får større legitimitet når det skaper lokale verdiar Nasjonalparkstatus er eit kvalitetsmerke men korleis nytte det? Kan forvaltinga av nasjonalparkane redusere konfliktane mellom ulike interesser? Vinje kommune arbeider gjennom 3 ulike organisasjonar for å gjera nasjonalparken til ein plussfaktor for lokalsamfunna
Rådet for nasjonalparkkommunar og nasjonalparklandsbyar Nasjonalparkkommunane har eit eige nettverk: Rådet for nasjonalparkkommunar og nasjonalparklandsbyar. I rådet sit 33 kommunar som etter søknad har fått tildelt nasjonalparkkommunestatus. 5 av dei har òg nasjonalparklandsbyar. Miljødirektoratet tildelar status, etter oppsette kriteria. Målet er å gjera nasjonalparksatsinga til ei nasjonal satsing som samlar alle aktørar med interesse i nasjonalparkar. Satsinga skal stimulere til auka lokal verdiskaping og gjeva betre høve til lokal næringsutvikling. Kriteria for å kunne bli nasjonalparkkommune: Minimum 30 prosent av arealet i kommunen, eller minst 300 km² verna som nasjonalpark, eller heile nasjonalparkar innom kommunen. Kommunen har nasjonalparkareal og deltek i eit interkommunalt samarbeid om nasjonalparkinformasjon/tilrettelegging/reiseliv med andre kommunar med nasjonalparkareal, eller at kommunen har eit autorisert nasjonalparksenter. http://nasjonalparkkommuner.no/
Nasjonalparkane som kommersielle produkt Styresmaktene ønskjer å utvikle norsk natur som merkevare for auka turistmessig bruk av fjellområda Rådet skal hjelpe kommunane med å «selje» nasjonalparken, m.a. gjennom felles logo og informasjonsmal Saman med MD har Rådet utvikla ein ny «besøksog merkevarestrategi» for nasjonalparkane Rådet arbeider med profilen (innpakninga), ikkje innhaldet i satsinga http://nasjonalparkkommuner.no/
Utmarkskommunanes samanslutning (USS) 88 medlemskommunar frå 16 fylke «Utmarkskommunanes Samanslutning skal arbeide for å fremme medlemskommunanes interesser i utmarksspørsmål av ein kvar karakter. USS skal søkje å styrkje det lokale sjølvstyret i saker om forvalting av utmark, og betre samspelet mellom omsynet til natur- og miljøvern og lokal næringsutvikling. Arbeidet i USS skal skje innanfor dei rammene ei bærekraftig utvikling og livskraftige lokalsamfunn tilseier». USS har særleg stor kompetanse knytt til dei juridiske og forvaltingsmessige sidene av tema som bruk og vern, og lokal forvalting http://utmark.no/
Fjellnettverket politisk nettverk for fjellområda Tidlegare Fjellregionsamarbeidet 4 fylkeskommunar + kommunar og kommuneregionar. Førebels ikkje Agder-fylka, Rogaland og Hordaland Var med på å definere «Fjellregionen» som forvaltingsområde (Østlandsforskning) Har ein sentral plass i utviklinga av programmet Verdiskaping og næringsutvikling i fjellområdene (KMD): 10 x 5 mill. Starta av den førre regjeringa, ført vidare av den sitjande. Er med i eit europeisk nettverk for kommunar, regionar og organisasjonar: Euromountains Fast sekretariat på Geilo frå mars 2016 http://www.oppland.no/fjellnettverket/
Mange slags nasjonalparkar Den norske modellen: vern av mest mogleg «urørd» natur I stor grad landskap som ligg langt frå busetnad, ofte vanskeleg tilgjengeleg (Hardangervidda) I andre land: kombinasjonar av natur og lokalsamfunn Døme: Cairngorms National Park, Skotland http://cairngorms.co.uk/
The National Parks Act 2000 Cairngorms National Park Plan 2007
På norsk: «Skotlands nasjonalparkar er ein særeigen modell som sameiner vern av natur- og kulturarven med berekraftig bruk, opplevingar og lokalsamfunnsutvikling. Nasjonalparkane tek ikkje berre sikte på å fremme dei kvalitetane som gjer desse stadene spesielle, dei tilbyr òg viktige godar til det skotske folket.»
Cairngorms 4528 km², 6 % av arealet i Skotland, 1,3 gonger større enn Hardangervidda nasjonalpark 18 000 innbyggjarar Landsbyar, gardsbruk, industri, reiselivsverksemder, vegar osb. Sonering av arealet frå bruk til strengt vern Demokratisk oppnemnde forvaltingsorgan, med representantar for sentrale miljøstyresmakter, lokalpolitikarar, grunneigarar og andre aktørar i området I tilfelle konflikt mellom mål knytte til samfunnsutvikling og målet om vern av natur- og kulturarven, skal det siste ha størst vekt (Cairngorms National Park Plan 2007) http://cairngorms.co.uk/
Kva er verknadene? Folketalet stig, i motsetnad til andre delar av Highlands Nasjonalparken er eit kvalitetsstempel både på naturen og lokalsamfunnet. Det er attraktivt å bu i Cairngorms, og å drive forretning der Minst 1,4 millionar vitjar parken kvart år. Formidlingsverdien er svært stor Vernereglane har høg legitimitet og er ukontroversielle
Mogleg og/eller ønskjeleg i Noreg? Utvikling i retning av sterkare lokal forvalting av verneområde Strategiar for næringsutvikling kring nasjonalparkane Moglege konfliktar kring private næringsinteresser i parkane (jakt, fiske, DNT) Er nye modellar Aktuelle for Hardangervidda i samband med omorganisering av forvaltinga Aktuelt for Setesdals- og Ryfylkeheiane?