Ingebjørg Jore (1863-1957)

Ingebjørg Jore (1863-1957) 1

Ingebjørg Jore Av Åsta Østmoe Kostveit Dei siste tiåra av 1800-talet, kanskje serleg 1880-åra, var ei engasjerande tid med mange politiske, religiøse og sosiale rivningar. I denne tida voks Ingebjørg Jore opp. Ho var fødd i 1863 på garden Jore i Haddlandsgrend. Mora var Gunhild Bjørnsdotter Gardsjord (1837-1911) og faren Aanund Olavsson Gjore (1816-1892). Ved sida av syskenflokken på åtte, var det nok av ungar og ungdom i grenda, så det var eit levande bygde-miljø. Gardane ligg gjerde ved gjerde og det var mykje same slekta. Det var som Ivar Aasen seier det: heime var eg so vida kjend og slapp inn kvar eg vilde. Frå venstre Ingebjørg, Aanund, Signe (dotter frå fyrste ekteskap), Gunhild og Margit (Berdal) Olav framme. Seinare kom det seks born til. Foto Knut Berdal, ca 1870. 2

Eit radikalt heimemiljø Far til Ingebjørg, Aanund, var den fyrste ordføraren i Rauland då bygda blei eigen kommune i 1858. Han las mykje, og han var flink til å kveda og kunne mange viser. Frå bokhylla kan ein nemne Holbergs epistler, sogebøker t.d. Saxo, praktiske bøker og morskapsbøker, og sjølvsagt religiøs litteratur. Dei fleste av bøndene i grenda var radikale Venstrefolk, heldt seg til det «reine Venstre» og var for republikk. Det var eit aktivt politisk miljø, med kvasse diskusjonar. Og Ingebjørg var ei tenksam og evnerik jente. Viggo Ullmann hadde starta folkehøgskule i Seljord i 1880. Dei frilyndte tankane fekk inn- verknad utover bygdene. I 1882 heldt denne skulen til i Vinje på Mannås-Groven, men flytte så attende til Seljord. Då hadde skulen 60-70 elevar frå konfirmasjonsalder til 70-åringar, skriv Rikard Berge. Det fanst også annan skulegong. I februar 1888 var det dagskule (amtskule) i Nigard på Haddland, og i 1887 skriveskule på Strondi, d.v.s. Rauland. Der lærde dei å skrive norsk, altså landsmål, dei hadde mykje grammatikk og skreiv Viggo Ullmann 3

stilar. Ein har ikkje funne ut om Ingebjørg var elev ved folkehøgskulen. I alle høve har sikkert Ingebjørg hatt skulegang utover folkeskulen. Men kvardagen var fylt av arbeid som det var i eit tilnærma sjølvbergingshushald. Og Ingebjørg var med, ute og inne. Eit brev til syster Margit kastar ljos over Ingebjørgs ungdom: daa eg var ong og var heime og berre drøymde og lengta, song og dikta slik som du veit. Alt i 1883 sender ho dikt og ei lang novelle, Ragnhild Slettevoll, til målbladet Fedraheimen. Novella går som føljetong frå 17/2 til 24/3 1883. Eg vil tru lesarane venta spente på bladet, for forteljinga har eit driv over seg som gjer at ein lurar på korleis det endar. Språket hennar er lett med god ortografi. Same året skriv ho ei støtte-erklæring til Fedraheimen, og oppmodar lesarane om å skaffe ein ny tingar kvar, så kan bladet koma ut to gonger i veka og vil lettare kunne overleva. Han er so løgleg og morosam au den Fedraheimen, attaat han er so heimskleg. Og so er han so uvandskleg, at han narrar Folk til aa skriva i eit Blad. Men Ingebjørg ser først og fremst at Fedraheimen trengst for målsaka, at folk får lesa sitt eige mål. Mange i Rauland heldt Fedraheimen, og den kom nok til å ha mykje å seie for målsak og fridomsrørsler. Flaggsaka var noko som engasjerte. I 1884 skipa jentene i Rauland saman med Skyttar-laget (skipa i 1882), til den fyrste 17.mai-festen i bygda. Til festen sauma Ingebjørg og veninna hennar, Aslaug Berge, eit reint norsk flagg utan sildesalaten. 4

Ingebjørg og Fedraheimen Fedraheimen blei starta av Arne Garborg i 1877. I 1885 dreg Garborg på studieferd til Paris, og kompanjongen Ivar Mortensson (1857 1934) treng hjelp i avisa. Både Garborg og Mortensson var kjende på Rauland, og kjende nok også til Ingebjørg. Ingebjørg Jore «raulandsgjenta» som Mortensson kallar ho blir i 1885 tilsett som redaksjonssekretær i Fedraheimen i Kristiania. Ho er då 22 år gamal, men har synt at ho kan skrive. Ho blir den fyrste kvinnelege redaksjonssekretær i landet! Fedraheimen var eit radikalt blad, og det høvde for Ingebjørg. Etter kvart gjekk ho over frå å skrive lyriske tekstar i avisa, til tekstar om ymse litterære og politiske emne. Ho argumenterte for saker ho var oppteken av, som republikk og målsak. I skodespelet Ein skulelærar, som går som føljetong i avisa i 1888, talar ho for ålmenn røysterett. Handlinga sluttar brått og uavklåra. Lesaren må sjølv taka stilling og sjølv dikte slutten! Signaturen Ingebjørg eller -bjørg kan ein finne i avisa frå 1883 fram til ut 1888, då ho sluttar i avisa. Som redaksjonssekretær skreiv ho sikkert også ein del usignerte tekstar. Avisa flytta frå Kristiania til Tynset i 1889 og blei endå meir radikal, miste derfor tingarar og bladet gjekk inn i 1991. 5

Heime att Ingebjørg er no truleg heime i Rauland nokre år. I Nigard Midtgarden hjå tante Margit og lensmann Svein Knutsen, tek dei mot gjester. Der er ho i 1888 og 1889, iallfall i sommarsesongen. Den kjende språkmannen Knud Knudsen oppheldt seg 8-9 veker i Nigard, sommaren 1888. Han kyter av stellet og skriv i dagboka si: Lensman var ikke ene om å være en oplyst man dær i huset. Hans Slægtning Ingeborg, som dagligt tilførte mig føden, var nidkjær og pennefør norsknorsk. Til Amerika På denne tida er det ei ny bølgje av utvandring til Amerika. Frå meste kvar heim i grenda, drog nokon av garde. Halvsyster av Ingebjørg, Signe og mannen Knut, hadde reist. I eit brev (1889) grunar syster Sigrid (18711942) på om ho skal på skule, eller reise til Amerika. Ho gifter seg med lærar Sivert Vaagen (1861-1942) i 1890. Han kom som ung lærar til Rauland i 1881, vart ein aktiv og vyrd mann, god venstremann og for norskdom. Familien Vaagen fortel at Ingebjørg var begeistra for Sivert Vaagen. Giftarmålet med den yngre systra skulle vera ei årsak til at Ingebjørg drog til Amerika i 1892. Men det kan óg vera det uavklåra forholdet til Ivar Mortensson. Ingebjørg skriv til syster Margit, når ho har kome fram til USA: Eg fekk brev fraa Ivar Mortensson for litt sea. Det var rart du, mæsama baaten har støytt fraa land i Kr. sand, fekk eg sjaa Ivar paa brygga. Han var paa foredragsreise. Fekk kje viare tala mæ n skreik berre til kvarandre. Ingebjørg og Ivar skreiv til kvarandre heilt til Ingebjørg gifte seg i 1897. 6

Ivar Mortensson gifte seg i 1894. Då han blei prest i Fyresdal i 1910, sende ho ein gratulasjon, men berre signert I.J. og utan adresse. At Ingebjørg sette stor pris på Ivar, er iallfall sikkert, korleis forholdet elles var. Ho skriv i 1913: Eg hev aldri kaame til kjent eit menneskje som er so heilt igjenom godt og edelt som han Ivar Mortensson 7

I Amerika Amerika blei ikkje det Ingebjørg hadde vona på. Ho tente hjå kjenningar og framandfolk. Løna var ikkje stor, og det var ikkje mogeleg å legge seg opp noko pengar. Ho kom heller ikkje inn i noko engasjerande miljø. Det materielle rådde. Her er uhyggeleg i Amerika med det at aand og intelligens veit dei fleste ikkje kva er for noko pengar, fint hus, klæder og mat er alt som trengs, det er emne for samtala og maalet for strævet iser blant kvinfolki. (brev 10.12.94) Sumtid når ho har tid og geisten, sender ho ein og annan epistel til avisa. Det er to norske aviser som gjerne vil ha ho til å skrive, Bodhuggeren og Fremad. Båe høyrer til populistpartiet, som tikje svara til det radikale venstre heime. Det republikanske partiet karakteriserer ho slik: lat dei andre sørge for seg, eg klorar for meg. Interessa for kvinnesak er stadig der, og ho forargar seg over ein skribent i avisa som skriv mot kvinnesaka og høgprisar vort store kald som hustru og moder plent som me blei utskjemde i det naar me vil ha stemmeret. (brev 17.06.93) Ho tenkjer på å reise heimatt, men kan då ikkje tenkje seg å slå seg ned i Rauland. Så møter ho ein mann, Arthur Goodspeed, som ho likar godt. Dei gifter seg i 1897, og fekk tre born, Aanond Jerome, Grace og Marie. Han er landmålar, og dei bur heller avsides til og langt frå hennar kjenningar. Dessutan er han også mykje borte, og ho kjenner seg eismal. For at ungane skulle få skulegong, reiser ho vekk, og etter kvart blir dei to skilde. Det vart nokre harde år med vask for andre og skriving i Decorahposten, fortalde ho til grandniesene som vitja henne i San Fransisco i 1951. Då hadde ho det bra. I alle år heldt ho kontakt med skyldfolka sine i Noreg. Sjølv kom ho aldri til Noreg att. Ho døydde 94 år gamal i 1957. 8

To pionerar for kvinnesak og målsak i Rauland og Vinje. Ingebjørg Jore må reknast blant føregangskvinnene som rudde veg for jamstelling mellom kjønna. Gunbjørg Vinje (Heggestøyl, 1853-1923) frå Vinje, var ei anna. Ho starta Vinje Kvenderøysterettslag i 1899. Ingebjørg og Gunbjørg var tremenningar, men det var 10 år aldersskilnad. Ingebjørg dreg til Amerika før Gunbjørg engasjerer seg i røysterettsaka. Det ser ikkje ut til at dei har samarbeidd på noko vis. Men båe fortener å bli dregne fram i dette markeringsåret for målsak og kvinnerøysterett. Ingebjørg skal ha planta tuntreet i Jore, ein rogn. 9

Kjelder Berge, Rikard. Vinje og Rauland IV Bjørhusdal, Eli. Målkvinner før 1900. Hovudoppgåve 2001. Bjørhusdal, Eli: Gunbjørg Vinje og Ingebjørg Jore. Målsak og kvinnesak på 1800talet. Årbok for Telemark 2005/06 Fedraheimen (www.fedraheimen.no, www.aasentunet.no ) Nokre brev frå Ingebjørg Jore til systra Margit Berdal Informantar av slekta Utvalde tekstar av Ingebjørg Jore Den blouge blomen Du vesle Blome! du stod so løynde I haage Gras, eg deg mest kje øygnde, Eg tott' du var bert eit turka Blad, Men no eg ser du er ven og rar. Smaa kvite Bjøllur i Toppen dullar Og Bladi fint utifraa seg krullar, Og Stylkjen er baade grann og bein, Og Angjen din er so fin, so rein! Du vesle Blom! tru eg var deg like I vera vene og inkje sprikje *). Tru eg, som du hadde meire paa, Enn nokon fyrstundes konna sjaa! *) Vera stolt. Fedraheimen 01.09.1883 10

Ragnhild Slettevoll Tor Slettevoll var ein ovende rike Mann og so gjiruge, at han vilde faa grava unde seg alt det, han paa nokon Maate kunde faa fat paa. Han bleiv illi lika baate av sine Grannar og Tenarar, dei maatte jamt hava Skai av han. Gretten og sur var han au myki og gnog og mulla paa Vond-Or jamt. Men Aase, Kjeringje var paa ein annan Maate, ho var snild og venleg mot baate rike og fatike, og mest mot dei fatike Bonni. Det var mangt eit fatikt Baan, som bleiv baate klætt og vælstelt av Aase. Men Tor lika ki, at ho var so til gjeva dei fatike. Mi hev ki Raad til det, sa han. Men Aase var ki rædd Mannen sin, om han gnog og mulla, ho fekk mest jamt tala han til nøgjes. Hot skal all denne Maten vera til, sa Aase, er det ki Vaarherre, som heve gjevi oss soso store Gudsgaavur, og han segjer mi skal hjelpa paa dei som trenge. Ikkje heve mi Bonn som mi kann rike upp, for du ser mi misser dei atte, sa ho og gret. Hm! sa Tor, graate fyre mi ikkje heve Bonn, det er daa bare Bry med dei Unganne, ser du ki burti Norigar, hos smaatt det er med dei, det er vist ikkje lengje før Bygdi maa føa de. Du maa daa alli segja, det er so smaatt med dei burti Norigar, sa Aase, dei klarar seg somen gott, og alle dei vene Bonni er ei stor Velsigning i Husi. Eg totte, det vøre so hugnalegt hava Bonn kringom seg; naar ein ol dei upp væl, so kunne ein hava større Glee av allt det ein hadde. Tor tagde jamt, naar Aase tala, for ho var so væl lærd Aase, at det var ki godt aa tala imot, men han meinte nok tvertimot. Han var liti lærde Tor, so han snaut kunne lesa i Bok, men det var ki største Nytte i aa lesa, meine han; bare ein kunne bli rik paa noken Maate, so var det heile Saki. Det saag ut som Ynski hennar Aase vart uppfylt, for ho vart nekomi med ei liti Gjente, som bleiv kalla Ragnhild. Aase var so glad i denna vesle Gjenta, og no ynskte ho ki anna, hell at det maatte vera dei undt aa faa hava ho. Tor tottest au vera meir fjaag no, og var myki inni for aa sjaa paa Baane. Men Aase var lengje sjuk før ho kunne vera uppe atte, og daa var det bare so vitt ho kunne passe vesle Ragnhild. 11

Tor klaga fyre Aase, at det gjekk atskjiligt til no i Huse, og det var somen sannt. Tenararne var nok rædde Tor, men likevæl gjekk ikkje Arbeie so væl no, sia ikkje Aase var tilstaes og styrde og stelte paa sin blie, logne Maate. For Aase var no so laga, at alle maatte vyre og agta ho, ho var fyr Tenararne mest som ei Mor. Støtt ha ho eitkvart godt Or til sine Folk og rettleidde dei med so mangt, so alle var glade i ho. Av Tor høyrde dei alli ko Vondor jamt, anten dei arbeidde liti hell myki, so var det det same; men fyrr hadde Aase vori til styrt med dei, so det gjore ki noko, det Tor gnaalte, men no bleiv dei leide av aa høyra paa det jamt, og so gjekk det nok adskjiligt til, som Tor sagde. Det saag mest ut, som Aase skull ki bli frisk att, for ho folna burt til kvar Dag, og sjølv gjekk ho med den Tankjen, at det var ki lengje ho livde. Det sveiv tunge Tankar for ho no, ho kom ihug den vesle Gjenta, som væl kanskje snart bleiv morlaus, men ho hadde ki sagt noko for Tor endaa. Tor gaadde det nok, men han var nok grusten og gretten som vanleg; men naar han var einsmall, kunne dei sjaa han stod lange Lonur paa sama Staen og tenkte, og naar han daa trefte Folk etterpaa, gjekk han og alli tala. Ein Morgo var det meir stillt paa Garden hell vanleg, Tenaranne for stillare, og ikkje høyrde du dei tala eit høgt Or. Det var liksom dei var rædde for gjera noken til meinars. Husbonden var ikkje til aa sjaa. Aase var nok so klein, at ho alli kunne koma av Sengji, og Tor ha vori inni Sjukeromet heile Notti. Vesle Ragnhild var au derinne. Aase ville at dei sill vera einsmalle, ho laut no tala med Tor om det, som laag ho so tongt paa Hjarta, for det kunde snart vera forseint. Umsuti for Ragnhild kunne ho ki faa fraa seg, endaa ho viste det var ki rett. Mangt og myki bleiv tala millom dessa tvo; dei ha kanskje alli tala so myki med kvarandre paa eit heilt Aar, som dei gjore paa dessa faa Timarne, som var dei seiste, som Aase hadde aa liva i. Daa det leid frametter til Middag, kom Tor inn, men han var ki kjennande atte, han ha nok loti bøygt seg no, der ha nok vori ein sterkare hell han derinne i Dag. Tenaranne tore alli tala til han, men det saag ut som han venta, at dei ville spyrja om noko, for han saag paa dei ymse. Endeleg vaaga ei av Jentunne seg til aa 12

spyrja, om det var noko Aase vilde hava, men daa riste han paa Hovui, og sovitt fekk segja, at ho ha døyt. Dei gret, daa dei høyrde dette, no fekk dei ki tala med ho Aase meir. Tor ville manna seg upp, men han var ki god til det, han seig mest som i Uvit, so han maatte til Sengje. So maatte dei daa sjaa uti Romet, som Døen ha gjesta idag. Der var det eit grøtelegt Syn, Aase laag paa Sengje kald og stiv, med ein Smil baate saar og sæl ha ho tryst vesle Ragnhild tett inn til Brosti sitt. Ho sov den vesle so søtt og gott. Ragnhild var bare eit Aar no, daa ho miste Mor si, so ho ha ki nokon Tankje om, kot Mor var værd. Det var daa ikkje so lengje, før Tor retta seg atte, han ha so myki gjera no, so det var ki Tid til vera klein. Men daa Likfere hennar Aase hadde vori, vart det omlegt paa Slettevoll, ein kunne sanne, at Stytta som helt Huset uppe, var burti. Mannen gjekk der sur og gretten, verre hell daa Aase livde. Det einaste som kunne kveikje honom var, naar vesle Ragnhild gjekk og sulla med Baanelæte sine og rødde med dei. Han kunne daa sometier klappa ho og ynskje at ho var vaksi. Burte paa Nordigar var der mange Bonn, men Mann og Kjering var strævsame og nyttuge, so dei slo seg igjenom toligt. Men Tor tottest det var gruselege, naar alle desse sat med Bori til Mats, det kunne ki stoppast noken Ting, om dei so tok det tor Bekkjen. Og alli kunne han skyne hos dei der kunne vera so glade, for naar dei var paa Arbeid, kunne ein høyra Song og Løgje, alt gjekk som ein Leik. Folk totte det var bare Gama aa vera der og arbeide. Vesle Ragnhild var myki der burte og bræla med dei smæste Bonne og Gunhild Kjeringi stelte med ho som med sine eigne, so Ragnhild kalla ho Mor ho au. Sigurd Nordigar var paa sama Alder som Ragnhild og desse tvo helt seg mest ihop. So gjekk Aare. Men no laut Ragnhild læra og lesa, men kven skulle læra ho; Tor kunn ikkje, og om han hadde kunna, so fekk han ki Tid hell. 13

No kann alt Sigurd Bokstavanne, fortalde Ragnhild til Far sin. Tor meinte daa han laut lære ho so nokolite, sovit ho kunde klara seg au, men kven sille han faa til det. Tenaranne ha han ki Stundir for, men han brydde seg no ki meir om det hell. I Bygdi var ei som dei kalla for vise Tone. Ho og Aase hadde jamt vori so gode Venir. Tone var Dotter ette ein gomole Klokkare i Bygdi, so ho hadde blivi so godt upplærde baate til lesa og skriva, at det snaut var noken i Bygdi som stod ho i so Maate. Ho var noko utette Aare no, men ho var like lentuge og kvik enno. Ungdomen samla seg kringom ho, naar ho var tilstades, for ho kunne fortelja so mange Sogur og kvea so vene Visur, det var ei Syn. _ Ein Dag kjem ho gangande til Slettevoll, helsa daa so vyrdsamt paa alle, og Tor bad ho setja seg. Ho laut no bli vyrd som ein æra Gjest, hori ho kom. No kjem au vesle Ragnhild springande inn og fortel det til Far sin, at no kann ho Bokstavanne ho au, Sigurd ha lært ho dei, sa ho. Tor svara ki noko større paa det. Tone akta væl paa Ragnhild og seiste sa ho: Aanei kor ho er lik henne Aase, sama Augo so kvike og livande, ja der fær du deg ei god Trøyst paa dine gamle Dagar Tor, la ho til, ho kann allt Bokstavanne høyrer eg. Nei eg hev ingjen som kan lære ho, eg er ki noko til det, og Tenaranne hev eg ki Tid for, sa Tor, og glodde at Golvi. Men, trur du ki det daa, sa Tone, at Aase ha vilt Ragnhild ha skult lært noko no, om ho hadde livt; ho er no paa ottende Aare. Ja, ja ha bare ho Aase livt, so ha ki eg loti havt sodant Bry med denna Gjentungjen, men eg lyt no koste paa ho og læra ho, sovitt ho kann sleppa fram for Presten, so bleiv eg au lærde, og eg hev komi væl fram. Ja men du maa koma ihug, at det er ki no som i gamle Dagar, og jamvæl kanskje i okons Ungdom, sa Tone. Daa var det ki fari ette, om Gjentunne kunne ki bare si Katkisme og ikkje so væl den eingong. Det var mange som sa til Far min kot det kund løna seg for han aa kosta sodan Lærdom paa meg, ha eg endaa vori Gut, so hadde det daa vori Von om eg kunne blivi Skulemeistare, men 14

for ei Gjente er det til ingjen Nytti, men eg hev Far so myki og takka for. No skal du au Tor koste paa ho Ragnhild og gjeva ho ein god Lærdom, for du er rik nok til det. Du skal sjaa kor hugnalegt det vøre, naar Ragnhild kunne lesa for deg i Bibelen hell ei onnor god Bok, det kann driva burt mange tunge Tankar og gjeva deg mangein Kveik. Tor stod som i Tankar; hos mange Gaangjer ha han ki høyrt Aase tala paa sama Maaten. Men han ville døyva dette Minne, som ville smetta seg fram, og so kom han med det sama: Ja, det er som eg hev sagt, eg lyt faa lært ho noko, men kven eg skal faa til, det veit eg alli, for her er ki Skulemeistare som kann. Du veit eg var her nest fyre Aase døyde, sa Tone, og daa rødde mi so mangt, mi ha mest vori som Systar. Ho bad meg daa om eg ville hava eit Auga med henne Ragnhild, og dersom du no ville, at eg skulle læra ho aa lesa og arbeide au, so vil eg gjera det, for det lova eg henne Aase. Jamen du blei væl kallege dyre, kot vill du hava for aa læra ho litt aa lesa, men om du kann læra ho til arbeide det meste ho kunna, det ville eg helst, det er betre hell Lesnad. Aa, sa Tone, eg er no ki so om Fortenesta som om eg kunne gjera noko gott for Folk, eg meinar eg skal hava nok til eg skal døy, so mi skal ki somyki røa om noko Betaling. Eg hev nok funni den rette hera, tenkte Tor, bare ho no ikkje lærde ho formyke med Lesnad, so eg kann sjølv faa raa med ho, som eg vil, men skal ho læra ho upp slik som ho er sjølv, so er det ki gott aa klara seg, for det er plent som dei kunne eitkvart desse Klokinganne dei kallar; aaja eg vil daa late Tone reisa med ho ein Ture, og sjaa kos det lagar seg, men teke det ein galen Veg, so skal eg nok faa ho heimatte. Med Tor stod og gruna soso, hadde Tone tekje Ragnhild paa Fangje og Ragnhild var so pratsam, at Tone bleiv glad i ho, for ho saag det var baate Vit og Vilje i 15

Gjentungjen, og ho ynskte bare ho fekk ho no, før det vart forseint. Men Lykka var, at ho hadde vori so myki burt paa Nordigar og høyrt so myki gott der. Naar Gunhild fortalde Bonne sine, sat vesle Ragnhild og lydde so trugje som noken av dei andre. Ja, so bleiv det daa til det at Tone skull læra Ragnhild, for so hev daa eg gjort mitt, meinte Tor; men det kann no ki vera so lengje, ho tarv vera hjaa deg, sa han til Tone, før ho kunne hava lært so ho klarar seg. Eg set alli noko Tid sa Tone, men eg skal daa vist gjera det eg kann, for at du kann faa Gleda av Dotteri di. So er det best ho fær med seg Bibelen ette Mor si, for den skal ho kunna lesa i, baate fyr seg sjølv og Far sin. Tor viste ki hos det var laga med denne Tona, han maatte gjera, som ho sa, og kom fram med Boki, som alli ha blivi bruka no sia Aase livde. Forunderlegt nok, Haandi has skalv, daa han helt den Boki som Aase hadde so kjær, men han let seg ki merkje med noko. Han kom no ihug kor titt Aase las i denne Boki, han kom ihug hot ho ha sagt med han, nest fyre ho døyde, at han laut vera god mod Ragnhild og læra ho upp til ei god Kvinna. Ragnhild var ki ufegje i aa reisa med Tone, dei hadde alt blivi Govenir. Ho bleiv daa feratil med sitt Stell; men Sigurd hadde ho au gjønne vilt havt med seg; men daa Tone sa at no laut dei sjaa, kven som kunne læra meir, medan dei var fraa kvarandre, daa let Ragnhild om det, at ho skull vinne. So laut dei daa vera ferige, og Tone bad Ragnhild segja farvæl solengje, so tok ho Far sin og alle dei andre i Haandi, alle totte dei leit, daa ho skull reisa. Tenaranne var so glade i ho, for ho var so snill og so pratsam, og Tor gjekk uti Kamerse, han vil ki syne, at han totte leit, ho Ragnhild reiste. Det er daa godt meinte Tone, Hjartai has er daa ki hart som Stein, det saag eg no, Ragnhild kann gjera myki godt fyre Far sin ho, det vil eg vona. So reiste daa Ragnhild med Tone. 16

Den Jorvegjen, som Tone hadde ervt ette Far sin, heitte Hagjen. Han var inkje stor, berre ein liten Flekke, men so vælhalden og fin, at det var rart aa sjaa. Det laag so i Livd for Vind og Veer, og Aai rann so stilt og klaart der nære ved _ det var so onalegt aa vera der. Tone ha det no so i Lag det ho drogst med, at ein maatte bli fegjen av aa koma inn til ho au! Gamle Folk meinte no so plent, der laut vera Tussehaugar, og at Tone var Govenir med dei, det var ki tvila paa, for ho var alli raadlaus for noken Ting. Tone let dei røa som dei vilde; ho var like vyrde og agta hor ho kom. Hera var daa ho vesle Ragnhild no. Det var bare ein Fjordungs Veg fraa Slettevoll. Ho fann seg so godt fornøgd i Lag med Tone, dei passa so væl ihop au. Tone var so væl laga til kunna rettleide eit ungt Baan, og Ragnhild ville so gjønne læra. Ragnhild ha ki lengje vori hjaa Tone for ho kunne lesa, mest i ko Bok det var, og til meir ho lærde til størri Lyst fekk ho til det, so Tone var som ho fælte seg for Tor kunne bli sinna, men det fekk ki hjelpe. Ho ville at Ragnhild helst skulle fylgje sin eigjen Hug naar det gjekk ut paa det som godt var, og Tones Ynskje var at ho kunne faa hava ho hjaa seg til ho hadde gjengje for Presten. Dei hadde mange onalege Stundir isaman dessa tvo; om Kveldo, men Tyri loga paa Gruva, sat Tone og spann og vesle Ragnhild paa ein liten Stol innmed, og daa kunn Tone fortelja om sine Ungdomsdagar og om Mor til Ragnhild; daa lydde den vesle meir hell vani, naar Tone fortalde hos snild Aase var mot alle, og so frametter. So sa ho til Ragnhild at ho laut bliva ei slik god Gjenta som ho Aase var, og Ragnhild lova at ho ville bli god som Mor si. Om Tussar og Huddir kunn au Tone myki, so Ranghild fekk høyra noko av kvart. Ho fekk au læra av kvea og syngja, det var mangein som maatte stansa utfor Dynni paa Hagjen bare for og lya paa det, naar dei song. Ja det hadde vori godt om Ragnhild hadde maatt vori der til ho kunn paa ein Maate styra seg sjølv, for der hjaa Tone bleiv ho utvikla baate paa Lekam og Sjæl. Paa Slettevoll var det endaa meir sturt og stusle no sea vesle Ragnhild ikkje var der, Tenaranne sakna ho so. Det var som noko verre hadde komi i Garen, for Tor tottest plent versne med Lonunne sine. Han var au burte so titt, og naar han daa 17

kom att, var han endaa verre. Ingjen viste kor han helst kunn vera, for ikkje var han til Hagjen og saag til Ragnhild, han kom der alli. Ja hor kunn han daa vera? Ikkje umogleg han gjekk paa Friarveg. Folk tymta somen so ymist om det, men kor han daa sill kunna vera det kunna dei ki koma ette. Sladrekjeringarne kom no au til Hagjen og fortalde dette, so Tone kom i ei stor Uro for det sama, for hendte det, so maatte Ragnhild heimatte. Tor ha gjenge lengje og tenkt og gruna, hos han helst sill stella seg, men no hadd han komi paa ein Tankje, og det tvila han alli paa anna det var det beste for baate han og Ragnhild. Det var nok Tors Tankje aa gjifta seg atte. Austafyre Aasen laag ein tvo tri Garar; paa den eine av desse Garanne var tvo gamalvorne Syskyn _ Gut og Gjente. Dei livde ki onalege Dagar ihop desse tvo, ein kunn ki høyra kot Trættur jamt. Tileg ha dei mist Foreldri, so dei kom til raada seg sjølve, men dei sette daa ki til det dei hadde hell, for der sat ein Girugskap i dei baae, som var so stor, at dei snaut nentest eta mette seg. Guten heite Olav og Gjenta Kari. Folk kalla ho for det javne Kari Linka, for ho hadde slikt eit Lag at naar ho gjekk, so hadde ein løglege Linke med seg. Ho var eit adskjiligt Menneskje denne Kari, men ho var rik, so dytte det yvi det vonde ho gjore; men alli vart ho le-i nokenstad der ho kom, alli hadde noken Gute, om han laut vera av dei simplaste der gjekk i Bygdi, vilt havt ho. Eingong kom der ein Hestehandlare, og han laga seg som han ville fria til ho, narra so av ho mange Pengar og ville kaupe til Brylups, sa han, og ho var stuvi nok til aa tru paa han; men no ha ho venta paa han i mange Aar, og ikkje vart han til høyra hell sjaa. No hadde ho ikkje meire Von om han. Dei var svert smukke naar der kom rike Folk til Gards, men kom der ein fatik, bleiv han jaga som ein Hund. Tenarar fekk dei alli til vera hjaa seg, dei maatte mest vera eine og trætte med seg sjølve. Til denne Kari var det nok Tor gjekk paa Friing, og ho var nokso fjaag og glad kan ein vita, for ho ville alt for gjønne gjifta seg, og der kom ho til Gard og Eigedom so god som han fanst i Bygdi. 18

No, tenkte Tor, vil eg ki hava Ragnhild hjaa Tone lenger, no vil eg hava ho heimatt, hot tru ho heve no lært mest av, eg vonar ho likar ikkje gildt lesa, ja eg kann no faa sjaa, eg lyt fara derburt ette ho. Tor laga til Hesten og kjøyrde til Hagjen. Det var no mest eit Aar, sia Ragnhild hadde tala med Far sin, for han ha alli komi der, og naar Ragnhild ha vori heimatte eit Par Gaangjer, daa var ki Tor heime. Det var seint ein Kveld Tor reiste til Hagjen. Daa han kom fram, bleiv han standande utfor Dyri for aa lye, dei song derinne, men kven kunn det vera, det var tvo som song, alli kom han ihug at vesle Ragnhild alt kunne syngja so; men det Maali var so kjennslegt, han skalv der han stod, for han totte plent det var Aases Maal, og han treiv i Klinka som i Fæla, inn steig han, og kven annan hell Tone og vesle Ragnhild sat og song med Bori. Dei maatte braadleg slutte, for dei bleiv undra yvi slikt Tak i Dyri, men daa dei no fekk sjaa kven det var, bleiv dei meir forundra, daa han au saag so bleik ut. Ragnhild var den fyste til koma seg, ho gjekk fram og glaapte paa Far sin, men han slog Augo ned. Kor her er lengje sia eg saag deg Far, sa ho, kvi hev du alli komi hit førre? Tor kunn ki faa fram eit Ord endaa, men seist fekk han daa upp Mæli og fortolde, at han no ville hente Ragnhild heimatte. Skal eg so faa lesa heime daa, sa Ragnhild, det er so Moro aa lesa tykj eg, Tone segjer, at eg er so god til lesa au no, daa skal eg koma til lesa for dikon heime om Kvello, og so kann eg syngje au. Soso helt Ragnhild paa med sine Røur, og Tone lest, som ho alli gaadde noken Ting. Tor laut daa til spyrje Tone hot ho laut hava, for ho hadde havt Gjentungjen og lært ho, det er nok høyrande ho hev ki gjort bare lesi hera hjaa deg, sa han, men eg lyt no væl betala deg likevæl. Eg hev alli tenkt paa og teki noko Betaling, men eg hadde gjønne vilt havt ho lenger, det heve vori meg sodan ei Glea aa lært vesle Ragnhild, ho heve alstøtt vori meg til Hugna. No vil du hava ho heimatte, og so maa eg segja ein Ting med deg: du maa ki vera stri med denne vesle, ho er so mjuk, ho treng ikkje talast hart til, arbeide kann ho det ho hev Kreftir til, men det maa vera med Maate, eg heve havt ho til arbeit liksomyki som lesi, men ho heve meire Lyst til lesa, so hev ki eg 19

meinka den Lysti som laag i Hugjen paa ho, men hell utvikla den. Vesle Ranghild var so forviti for aa koma heimatte au, ho lengta ette Sigurd, dei ha alli trefts bare tvo Gaangjer, sia Ragnhild reiste heimefraa og det var med Kjyrkja; no ha ho so myki aa fortelja han. _ Men hos kunne dei taka ut i so myrke Kvellen. Jau Tor skunda paa, og Tone bar fram Pargasi hennar Ragnhild, og alt bleiv pakka til. No kom Ragnhild til sjaa paa Tone, og det rann Taarir paa Kinni hennar, Ragnhild bleiv undri og tala so laagt, at ikkje Far hennar kunn høyra det; om ho ville helle, at ho skull vera der hjaa henne, du heve alli graati fyrre, sa Ragnhild. Nei, sa Tone, du lyt no vera med Far din og vera lyug mot han, og so maa du ki gløyme meg hell. So lyt du kome ihug Bøni di om Møno og Kvell og so vera ei snild liti Gjente. Ragnhild lova alt, og so maatte dei daa ut. Tor ville ki gjeta noko om sine Gjiftetankar med Tone, men ho kunne godt høyra det maatte vera noko han ikkje ville ut med. Det var daa ki lengje Folk turvte drygje, for Sundagjen ette, at vesle Ragnhild hadde komi heimatte, stelte Tor seg upp med sine Stasklæe, sylvknappa Vest og Trøye, og saag so blank ut, som han skull vera Brudgom, og det skull han au maavita. Det var stelt so, at ho Kari og Tor skulle møtast med Kyrkja, for aa vigjast stillt, dei ha skipa alt baate med Prest og Klokkar, og seint om Sundagkvellen kom Kari som Kjering til Slettevoll. Tenaranne kom ihug, at det var noko serskilt, med der skulle vera ein liten Vask om Laurdagjen, men ho vesle Ranghild var uviss om alt. Det fylgde ki mange Gjestinne med Brurefolki, det var bare Bror til Kari, som daa med sama tok med seg ei Kiste, som ho Kari ha væl baate Sylv og Pengar i. 20

Ragnhild bleiv undri yvi, hot dette skulle vera for Slags Stell, men alli tore ho spyrja. Denne Kari sat og glodde so paa ho, at ho viste ki hori ho skull gange ette; seist smette ho seg ut og beint til Nordigar med ho. Ho fortalde daa i ei rivande Hast altsama, om Gjestinne, som var heime og om den Kjeringje som stirde so paa ho. Gunhild Norigard rødde daa med Ragnhild: at ho meinte ho fekk ei Mor no i den Kjeringje som ha komi der. Far hennar ha nok gjift seg med ho i Dag, sa ho, og no lyt du vera lyug og god mot Far din, og den som han hev valt til Mor fyre deg, gjøv ho bleiv deg ei god Mor, sa Gunhild og strauk ho paa Kinni. Ragnhild vill til graate, men Gunhild fekk stagge ho sovitt. Denna kann eg alli hava til Mor, sa ho, eg vil hava Tone hell deg, helle eg. Aa, sa Gunhild, du skal sjaa, du kjem til like ho, naar di bli no kjende, det er ki noko sæt paa om du ikkje lika ho i Kveld. Tap bare ikkje Moti vesle Ragnhild mi. Daa Ragnhild kom heimatte, tore ho alli koma inn att, men ho sprang paa Lofti og lagde seg, men ikkje kunne ho faa sova, for Augnataki hennar Kari kom for ho jamt, ho brast i graate og sovna so seist. Andre Dagjen ha Kari full Styrnad yver heile Huse og Tenaranne, men dei kunne alli lie desse kvasse Augunne hos ette paa dei, det var plent som vonde Kattaugur. Vesle Ragnhild kunne ki hell vera so røduge no, ho fælte seg for Kari, men Kari gat ki noko til ho endaa. Ragnhild sprang til Nordigar kvar Dag, dei maatte støtt vera ihop ho og Sigurd. Dei ha daa sine Bøkar og las, og so fortalde Ragnhild Sogur, som ho ha høyrt av Tone, og so saang dei noko smaa Vers, som dei ha lært baae. Men det bleiv snart ein annan Leik for Ragnhild, for ettesom Tidi leid, so fekk Kari meir og meir bruke Magti si. Ragnhild ha enno fengje gjengje si egjo Gaang, men no fekk ho inkje raade seg i noko, ho laut no arbeide jamt baate seint og tileg. Naar ho ville lesa, so treiv Kari Boki av ho, og banna paa, at her var ki Tid til 21

Lesnad. Alli fekk ho koma til Nordigar hell no, og ikkje til Hagjen til Tone. Ho var plent vonlaus, for Tor gjekk der i Garen mest som ein Skuggje, det hjelpte ki tala med han hell, Kari ha full Magt yver han og. Ragnhild var lyug i alle Ting, men ho var ki glad, ikkje maatte ho syngja hell no. Burte paa Nordigar sakna dei Ragnhild, men dei kom ihug hossi dethae seg, og ein Dag gjekk Gunhild Norigar burt til Slettevoll. Men du kann nok tru, at ho Kari var sløg og sleip, ho laga seg daa so bli og fjaag, so du mest kunn tenkja det var eit Godmenne; ho laga til det beste, som tenkjast kunne for Gunhild og rødde so søtt, at ein mest kunne supe av ho. Vesle Ragnhild sat og karda paa ein liten Stol, og Gunhild ville til og røa med ho, men ho kunne ki tala, for Graaten var færig med sama. Mi heve venta so paa deg, sa Gunhild, og Sigurd mest, men det er no væl Moro aa vera heime au no, du heve fengje deg ei Mor, men du lyt snart koma. Du akar væl og lese au om Dagann. Ragnhild fekk alli tala, og Kari lest som ingjen Ting, so Gunhild saag at ho ikkje hadde noko gjera for denna Gaangje, men ho ville fortelja alt til Tone Hagjen, om det kunne vera ei Von, at ho kunne gjera noko til Bate for Ragnhild, men no ved Vetretid var det ki Von. So snart Vaaren bleiv daa so stor, at Buskapen maatte ut, so laut det noken til gjæte, og det var ho vesle Ragnhild som var sett til Juring. Slettevoll og Nordigar hae Samlagsbeiti, so dei maatte blande Gjæsla; so vart det til det, at Sigurd og Ragnhild skull gjæte. No ha Ragnhild sluppi to Buri, i Skogjen va ho fri som Fuglen. Det var glade Dagar for Sigurd og Ragnhild desse lange Somaardagar, naar det daa var Godveer, kom Tone til dei i Skogjen, fortalde dei og lærde dei, so ha Sigurd, med seg ei Tavle, som dei skrev paa, og no kunne Ragnhild au den Kunsti aa skriva. 22

So gjekk daa Aare. Om Vetren var Ragnhild stengd fraa all Friheit, medan Sigurd maatte vera i Skuli burti Bygdi, men det maatte ki Ragnhild for Arbeidets Skull, og ikkje var det noko Plikt med det hell i den Tidi. Men so om Saamoren att, var det morosame Dagar, daa ha Ragnhild si Læretid. Ho eigna daa til seg av Sigurds Kunnskap, so ho helt væl atte med han i alle Maatar, det gjekk daa ikapp med dei. Heime paa Slettevoll viste dei ki anna hell Ragnhild hadde anvint med Spiti sitt, for ho kom jamt heim om Kvello med vælgjort Arbeid. Men det var Tones Hjelp atte, ho gjore Arbeide, Ragnhild skull gjera, so ho kunn faa lesa, for no var det Tidi dei laut gange for Presten baate Ragnhild og Sigurd, so ville ho so gjønne at Ragnhild skulle kunna svara godt fyre Presten, det ville vera hennar Glea. Det var Vaaren, Lauvi ha sprutti i Lianne, og Grasi for til bli langt, Gaukjen gol og Fuglarne kvittra og song, so gamle og unge maatt bli kveikte til nytt Liv. Det var daa Sondag. Med Kjyrkja var so folksamt i Dag, det var Konfirmasjon der skull vera. Sigurd og Ragnhild var blant Konfirmanteranne. Baate Foreldri og Syskyni has Sigur var med, men Ragnhild hadde ingjen fraa Heimen, det var Tone som fylgde med ho den Dagjen. Ho er vaksi stor no vesle Ragnhild, men ho ser bleik og aalvorleg ut i Dag. Ho og Tone stend med ei Greft, som er so pynta. Der ligge Aase Slettevoll, Tone hev passa paa Grefti og blomsta ho. Det vøre so godt om Mor ha livt, sa Ragnhild og brast i graate. Mi skal ynskje Fre yve dei døe, sa Tone, væl ha det vore betre fyre deg om Mor di ha livt, men no voner eg du heve vunni. Bare du no ikkje slepper han, som du i Dag skal lova, so kann du gange hugheilt fram i Verdi. Gud løne deg kjære Tone, sa Ragnhild fyre alt du heve gjort mot meg, eg vil vone eg eingaang kan gjera noko atte fyre deg. No bleiv Ungdomen ropa fram, og Sigurd og Ragnhild var kvor paa sin Kant Nommer ein. Og det hadde dei no væl fortent, for alle sa, at dei alli ha høyrt noko Ungdom, klara seg so godt fyre Presten. Ragnhild ha sjella komi ut blant Ungdomen, so ho snaut kjende noken, men alle kjende ho, og idag var der sodan 23

Glaaping paa ho, at Tone mest bleiv skamfull yve det. Det gjekk allt i Bygdi Ord um den rike og vene Ragnhild Slettevoll. Der skal koma til bliva Sprong kviskra some seg imillom. Ragnhild let dei glaape og røa som dei ville. Me Messe gjekk ho og Tone burt til Nordigarsfolki, og der tok dei daa baatte ho og Sigurd i Haandi. Baate Tone og Foreldri has Sigurd viste nok, at Sigurd og Ragnhild helt av kvarandre, men dei lest som ingjen Ting. Dei hadde daa Fylgje paa Heimvegjen, og Sigurd og Ragnhild kom til gange fyri dei andre. Du er so bleik i Dag, Ragnhild, sa Sigurd og glaapte paa ho med sit opne kjærlege Augnekast, er du ikkje frisk, hell hev ho Kari vori har med deg atte. Jau eg er frisk, sa Ragnhild, men eg tykkjer det hev vori so rart i Dag. Mi bli no ikkje lengri rekna fyre Bonn Sigurd, og det hev vori mine glade Dagar, om Somro, naar mi heve gjætt ihopp. No er væl dei Dagar ende, no kan ki du vera Hjuring lengri. _ Nei no skal eg nok slutte, eg hadde gjønne vilt gjætt i Somaar au, men Far segjer at det er ki høvelegt, daa eg no er so stor. Eg skal nok paa Seminaret til Hausten trur eg, sa Sigurd, og saag paa ho, men ho ha Taarir i Augo, daa ho glaapte atte. Ho sto ei Stund so, men seist sa ho, du skal hava so inderleg Takk fyre Baanedaganne daa Sigurd, eg vil alli gløyme den Tii, gjøv mi jamt kunn vera som Bonn, det blir alli slik Glea naar ein bli vaksen trur eg. No fær ki mi vera ihop og leike meir, for Baanetidi er no ende. Men so desmeir kann mi tenkja paa kvarandre, sa Sigurd. Vil du verkeleg tenkje paa meg daa Sigurd, sa Ragnhild so er eg endaa sæl, men eg hev liksom so vont i meg. Du maa daa ki sture og hava nokoslag vonde Tankar om Framtidi no, du er ung og frisk paa Sjæl og Kropp, sa Sigurd, og no laut dei læ baae tvo. No kom dei til Vegeskile og Tone og dei andre ha komi etti. Dei takka daa for i Dag og kvar reiste heim til sitt. Daa Ragnhild kom heimatte var der Gjester, men dei var i Nystoga. Kari kom inn daa Ragnhild ha komi og var i sodant Godlag at Ragnhild var reint undri, ho ha 24

alli sett ho slik sia ho kom der. Ragnhild skulle no uti Stoga paa hare Livet, og ho fylgde daa med. Dei kom no uti Stoga, og kven sat der med Boret trur du, jau den kjære Bror til Kari, som no var ein Sveinkall paa eit halvt hundra Aar, og so Tor, han var au meir rødug i Dag. Ragnhild skulle au innaat Boret og eta, men ho fekk ki ne ein Biti, for denne Olaven sat og stirde paa ho med slike brenande Augo at Ragnhild viste seg ki betre Raad hell gange fraa Boret, men det fekk ho no ikkje, for det var noko dei vilde fortelja ho sa baate Kari og Far hennar. Ragnhild tenkte det maatt vera noko aa Vangje, med det denne Olaven ha vori der so titt no paa ei Stund, og ho gav seg daa Tid til aa høyra ka det var. Mi heve no stelt det so, sa Tor, og skralta, at du skal verta Kona has Olav, no er du vaksi Gjente, og han er den rikaste Gut her er i Bygdi. Det var no ho Kari, som sette meg paa denna Tanken, og eg finne no au det maa vera det beste. Ja, sa Kari, mi vil no laga til Bryllaup det fortaste mi kann; væl ha eg no skult vona noko meir Arbei av Ragnhild for det Stræv eg hev havt med ho, men ein maa daa sjaa og faa ho godt gift au, ette de at eg daa er sette til Mor yvi ho. Ragnhild skalv, men likevæl reiste ho seg, dei bleike Kinni vart endaa bleikare og Lippurne var plent kvite. Eg vil lye deg i alt det eg kann Far, sa ho med fast og sikker Røyst, men alli kann eg vera denne Olavens Kona, di lyt daa fare at med meg som di vil. No bleiv Kari rasande, ho banna paa det, at ho skulde inkje sleppa og truga med vondt. Men Tor var daa inkje so hard endelege. Ho gjev seg nok til imorgo, meinte han. Det var lengje, før Ragnhild kunne sanse seg etter dette. Det var fyrst um Kvelden, daa dei hadde lagt seg, daa kom det for ho, hot som hadde hendt, ho laag og inkje kunne faa sova. Aa gjev eg var dø som Mor, tenkte ho, og brast i Graate. Du min Gud, du lyt hjelpe meg, eg er so eismo. So kom ho paa hot som fyristo imorgo atte. Bare ho hadde nokon aa raaføre seg med, bare Tone hadde vori der, so hadde dei aldri tora truga ho. 25

No var det plent stillt paa Garden, ho høyrde kje ein Knyste. Daa kom ho paa ein Tanke: Om eg strauk til Tone med sama, ho er den einaste, som no kann hjelpe. So reis ho braadt upp og fekk paa seg Klædi og smatt ut, utan at nokon høyrde det, og til Sprangs bar det med ho, og ho stansa inkje, fyrr ho kom til Hagjen, og daa var det yver Midnatts-Leite. Ho banka daa paa; Tone kom endeleg ut, men daa vart ho forfælt, daa ho saag Ragnhild der ved desse Tider, so syndleg utsjaaande ho var av Regn og Væte, og forkomi saag ho ut. Men Ragnhild kunne alli tale for bare Graat. Men seiste fekk ho daa Mælet upp sovidt, at ho kunne fortelje altsama, hos det hadde gjenge te. Tone sagde inkje stort, berre riste paa Hovudet og fekk ho aat Sengi. Men Ragnhild laag lenge og inkje fekk sova, endaa ho var hosta trøytt. Det rann fyr ho alt som hadde hendt idag, at ho hadde stadet paa Kyrkjegolve og alt det Presten hadde tala og so alt heime, denne Olaven, og no hadde ho flogi ut fraa Heimen sin og det paa slik ein Dag. Ho hadde alli tenkt paa det vidare fyrre, men no kom det so tungt paa ho med ein Gong, korleids det daa skulde bli dette. Naar no Kari kom og vilde faa ho heimatte. Nei, nei, heimatte hadde ho inkje Hug til aa reisa etter dette. Um Morgonen, daa Tone var uppkomi, var det det fyrste Ragnhild sagde: Kjære Tone lat meg bli her med deg, det er umogelegt aa reise heimatt for meg no. Ja so bleiv det te det, at Tone tok paa seg Helgeklædi og lagde iveg til Slettevoll, og Ragnhild bleiv atte heime hjaa ho, og undrest paa hos det vilde gange, men ho tottest au vera som so trygg, naar ho visste Tone vilde hjelpe, for fekk bare Faren raa, so visste ho, at han alli kunde staa seg i Orlage med Tone, men det var Kari ho var rædd. Daa Tone kom fram, gjekk ho inkje inn med det same, avdi ho inkje vilde raaka Kari, men spurde bare etter Tor. Daa han so kom ut, helsa ho vyrdsamt Goddag; ho saag væl, at Tor var upp-øst og vond, men ho let bare som ingen Ting og kom farande so fint og fortalde um at Ragnhild hadde komi der um Notti. Tor vart still 26

og mælte ingen Ting, men Tone gjekk hardt inn paa han, og seiste laut han gjeva seg paa det, at Ragnhild skulde faa vera hjaa Tone so lenge. Men eg ska daa spyrja Kari fyst, meinte han. Nei det vilde inkje Tone høyre paa, ho meinte, at han laut raa yver Datter si so pas sjølv, og han kunde ingenting svara imot dette. Ragnhild bleiv verande paa Hagjen med Tone. Daa det leid til Hausten, var det den Tid, at Sigurd skulde reisa paa Seminaret. Daa han alt var paa Turen, laut han innum paa Hagjen og segja Vælfar med Ragnhild. Dei var uglade baae tvo no, dei skulde skiljast. Men Tone trøystte dei, det beste ho kunne. Ja men dei kunne daa truge Ragnhild til aa taka ein annan, meinte Sigurd. Nei, nei, svara Ragnhild, eg vil aldri heimatt til Slettevoll eg. Tone lyt syte for meg, hossi det so gjeng; for kjem eg heimatt, so hev Kari sodan Magt yver Far, at det nyttar inkje, um eg bed han hjelpe meg. Daa Sigurd reiste, var han lettare um Hjarta, enn han hadde tenkt seg. So leid det tvo Aar. Ragnhild var hjaa Tone. Ho bleiv høg og vælvaksi, raudleit og ljos; det var ei staut Gjente. Kari var so sinna baate paa Tone og Ragnhild, som ho kunne vera; og no var ho endaa verre au, for Tor gjekk so ofte til Hagjen for aa tala med Ragnhild. Ho hadde sendt mang ei Bøn til Vaarherre for Far sin Ragnhild, og naar han var der, las ho jamt noko for han anten av Bibelen hell av nokor onnar Bok. Han gat ingen Ting Tor, men etter kvart tottest han bli stillare og mjukare. So var det ein Laurdagsaftan um Vaaren. Ragnhild vilde gange stad med Blomar til Grefti aat Mor si. 27

Daa ho kom paa Kjyrkjegaren bleiv ho var noko innmed Grefti, og daa ho saag betre etter, var det han Tor. Ragnhild kom uformerkt yvi han, Taarir rann paa Kinni. Guskjelov! tenkte Ragnhild no trur eg Tor kjem til og tenkje meir aalvorlegt. Ho gjekk no beint fram til Far sin, og daa han saag Ragnhild tok han ho i Armanne som eit Baan. Mit vene Baan du lyt gjeva til Far din, allt det han heve gjort gali, det kjem til fylgje meg alle Dagar, men du heve gjort meg mjukare, Gud signe deg for det. Det kjem no til bliva sure Dagar for meg ihop med ho Kari, Gud gjeve meg til, at eg tok ho til Mor fyre deg Ragnhild. Du maa au gjeva meg til Tor, sa Ragnhild fyre eg ikkje heve vori heime og hjelpt deg, men eg heve jamt grua meg for at ho Kari kunne truga meg til taka Olav, men no hev eg Hjelp i deg; og eg lyt vera deg til Hjelp Tor du er no so gomol. Med dei stod og tala soso, kom der ein byklædde, høge fermlege Kare inn paa Kjyrkjegaren. Ragnhild kjende han med sama, men ho bleiv standande med Grefti og saag ende ned, han nærma seg, Ragnhild kjende ho bleiv raud. _ Det var Sigurd. Her var no eit Aar sia han var heime, han var no fullærde til Skulemeistare. Han tok Hatten av og helsa paa Tor og Ragnhild, som mest blygdest fyre aa sjaa paa denne fine Karen. Men dei var snart inni i ei Røa, og daa fortalde Sigurd, at han skulde vera Skulemeistare der i Bygdi, han ville begjynde til Hausten. _ Dei let seg ki merkje fyre Tor enno, at dei var forlova. So gjekk dei allesaman til Hagjen til Tone. Ingjen var gladare hell Tone yvi aa sjaa Tor i Fylgje med Ranghild og Sigurd, og ho gjore plent eit liti Lag for dei. Dei hadde daa so mangt aa røa um, so Tidi gjekk fort. Men no bleiv det daa avgjort med Tones Fortale, at ho Ragnhild maatt hava Sigurd naar han hadde komi so vitt han kunne syte ei Kjering med sitt eigi Arbei og førre ville ki eigong Sigurd hava 28

ho. Der sat nok Gjerugheit i Tor enno i Lunevis, men det var daa med Maate. So ville daa Ragnhild au heimatte med Far sin, og sjaa hosi ho Kari var laga mot han. No var ho ki Baane lengri, no ville ho prøva, om ho kunne gjera noko godt heime. Eg vil bea ho Kari, tenkte Ragnhild, kanskje ho daa vart mjuk. Men det glapp. Ho var reint gali baate paa Tor og Ragnhild, mest paa Ragnhild for ho las om Kvello og Møno fyre heile Husi, og Tor lika det au no, so brydde ho Ragnhild seg ki om hot Kari banna, ho var like blid Ragnhild. Til verre vart det for Kari, ho ville helst hava Trætte, og det hadde ho no fengje med Tenaranne fyrr, men no hadde det komi som ei go Aand millom dei, dei svara alli ho Kari no. Dette totte Kari bleiv for svert, ho banna paa det, at anten skulde det bli paa ein annan Maate, hellaa kunne ho reisa. Ragnhild prøva med aa tala for ho, um dei kunne ki liva ihop i Fred og ikkje med slik Uleven, men daa fekk ho sitt, og ein Dag tok ho radt heimat til Bror sin. Kari fekk ein til hente alt det, ho hadde komi med til Slettevoll, men sjølv kom ho inki atte. So skrei Tidi. Sigurd hadde begjynt med Skulen, og det bleiv ein dugleg Kar. Ragnhild kjende seg so glad no, ho gjekk titt paa Skulen, for aa høyra paa, og han fylgde ho daa heimatte og Tor tok imot han, som sin Maag. Far er so klein i Dag, sa Ragnhild ein Dag til ein av Gjentunne, eg lyt faa dikkon til hente Sigurd og Tone. Dei sprang so svint det var sagt og snart kom dei. Eg kjem til døy no, sa Tor, eg totte ho Aase ropa paa meg i Nott, aa eg svara ja. No tar du ki vente med aa faa Ragnhild Sigurd, det var gali det ikkje heve vorti fyrre, men di er ki vonde paa meg. Aa du Tone skal hava so mange Takk fyre alt du heve gjort mot Ragnhild fraa det fyrste, du hadde ho unde Hendar, eg skyna ki daa, hot det var fyre no paa ei Tid. Ragnhild lyt løna deg atte og Gud gjer det no so gjønne. Han sovna so blilege burt. 29

Ragnhild bad no ho Kari, om ho ville koma til Likfærds, men det ville ikkje Kari. Ei Tid etter bleiv det lyst for Sigurd og Ragnhild. Du kann tru det var undring i Bygdi yve Ragnhild, som hadde havt tebods alle dei beste og rikaste Gutar paa via Leid, at ho ville hava Sigurd, men Ragnhild let dei røa, som dei ville. No bleiv der eit anna Liv paa Slettevoll, Sigurd bygde upp Skulehus av eigjen Kostnad tett innmed Slettevoll, dette var no Ragnhilds Ynskje au. Naar ho so hadde ei liti Tid, var ho med og hjelpte Sigurd med Skulen. _ Eit Par av dei fatikaste Bonne blei haldne med Kost og Klæe, so dei kunne faa vera paa Skulen, so bleiv det skjift so til kvart Aar. Dei lika aa hava det livand umkring seg. Gamle Tone bleiv studdri no, men ho var paa Hagjen enno. Ho gjekk til Slettevoll ofte og paa Skulen der var ho heime, ho lika seg med Bonne. Sigurd og Ragnhild ville at ho skulde vera hjaa dei no, og so bleiv det, ho var der til sin døyand, Dag. Prenta som føljetong i 5 utgåver av «Fedraheimen», 17.02.1883 til 24.03.1883 Ingebjørg Jore i USA på 1950-talet 30

Hausten Dagjen stuttnar, Lufti kolnar, Gras vert gult, og Lauv fell av. Alle Blomanne er folna, bleike sig dei i si Grav. Fuglanne 'kji meire kvittrar, dei hev fokji herifraa dit som Soli enno glittrar, dit som Snjo dei aldri sjaa. Svart ligg Vatnet, det 'kji sankar Solglans meir, det blenkjer 'kji. Skjygd er Sol av tjukke Bankar, tungt dei ligg paa Fjell og Li. Kalde Vind med Regn i Fylgje stryke frammed nakne Strand. Baarunn' hardt mot Sandi skylja, sprøyter Skome høgt paa Land. Aa tru eg ha' Svolu-Vengjir og kunde fjuke burtom Nut langt, langt til dei friske Engjir, dit, der Blomen døyr 'kji ut, dit, der Fuglen allstødt byggjer kvittrande i grøne Tre, dit, der Skjy 'kji Soli skjyggjer, og der Lauvi fell 'ki ne. Fedraheimen 20/10-1883 31

Nokre Ord til "Fedraheimen" og Lesaranne hans Eg er no inkje gamalt kjennt med Fedrah, enno, berre sida seinste Nyaar, men i denne stutte Tidi hev eg daa fenget han so kjær, at eg no inkje vil byte han burt i nokot anna Blad. Han er so løgleg og morosam au den Fedraheimen, attaat han er so heimskleg; eg trur kje, det er mange, som vil slutte med han att av dei, som eingong hev fenget Smak paa han. Og so er han so uvandskleg, at han narrar Folk til aa skriva i eit Blad. Eg sille ynskje, at mange fleire vilde halda Fedraheimen. Men so er det Ulukka, at han er so dyre; fyr dei Peningarne kann eg faa eit stort Blad, segjer dei, og so blir Fedrah. attesett. Men berre me vilde og var samstelte, - so kunne me hjelpe paa detta: Me kann skriva til Venerne vaare baade i Amerika og andre Stader, som inkje kjenner Fedraheimen, og fortelja dei um han, hell um me vilde sende dei nokre Nommer, so skulde me sjaa, dei hekk paa Kroken. Eg kann tenkje meg, kos Moro det var, um eg hadde voret i Amerika, aa faa høyra fraa sine kjære Heimbygdar paa sitt eiget Maal, det vore plent likso godt som aa tala med ein der heimafraa. Kunna me daa faa med oss, um det var berre ein kvor, so blei me daa dugeleg mannsterke etter neste Nyaar 1). Og mange Tingarar gjer vel eit Blad billigt? Det kunna daa kanskje koma ut tvo Gonger i Vika, og daa trur eg, at Framtidi av Fedraheimen var sikra. 1/8 83. Ingebjørg. 1) Ja vil alle Tingarar gjera det same som Ingebjørg: faa ein ny Tingar med seg, so skal Fedraheimen fraa Nyaar av verta større. Bladst. Fedraheimen 11.08.1883 Til dette oppropet kom det følgjande anonyme tilsvar 29.3.1884: 32

Til dei norske kvendi! Eg hadde lenge tenkt etter, um inkje eg au kunna hjelpe litetvetta til at den kjære Fedraheimen vaar kunna bli større og viare kjend iblant Aalmugen. Inkje for det, anna slik ein Gut, som Fedraheimen, nokk hjelper seg sjølv _ med Tidi, men naar fleire au vilde arbeida med, so gjekk det so mykje fortare. Men so viste eg kje koss eg skulde fara for aa bli til noko større Hjelp; um eg fekk no med ei heil Tylvt eg, so kom det kje til aa mona noko, tenkte eg. I rette Tidi kom det Stykkjet av Ingebjørg her i Haust. _ Ja slik maa det vera. Men skulde det bli nokon stor Mon, so maatte me vera fleire um det. Hev kje Kararne Tid til for Politikken si Skuld, so tarv daa inkje det vera noko Mein for oss Kvendi. Lat oss visa Verdi at me norske Kvendi au kann hjelpa til for aa faa fram det me hev huglagt, endaa me inkje hev Stemmeret og me soleids inkje blir reikna for noko, der Striden no er som heitast. Men me kann vera med paa Maalarbeidet, me kann, som Ingebjørg segjer, faa med oss fleire til aa halda Fedraheimen. Og naar dei fyrst bli litet kjende med det vene Maalet vaart, so trur eg at dei tykkjer, som eg: at aldri les hell høyrer eg noko Salmevers hell gudeleg Stykkje so hjartegripande og varmt, som naar eg fær det paa mitt eigje Maal. Er det kje furteleg og stakkarskleg daa, at me maa bruke eit Fremmenmaal; me hev daa eit sjølve, som stend so langt framum det hitt i Venleik? Aa naar me var so lukkelege, at me i vaar Tid kunna sjaa Maalet vaart innført i alle dei Bøkar og Bla me aatte, naar dei fornemme Byfolkji au eingong fekk Hug til sitt Landsmaal og te bruke det istadenfyr det tonlause danske! Men før det kunna skje, maatte det bli bruka i Trykkjen, inkje berre i eit hell tvo Bla og nokre Bøkar, men i alle um det vart mogeleg; og kvifyr inkje? Kann dei kje faa fram Tankarne sine liksogodt i det norske? Men, som eg før hev sagt, det er vist Stordeilen av Kararne, som liksom inkje hev 33

Tid til aa vera med paa detta enno, og difyr maa me Kvendi friske oss upp, me maa alle gjera noko, ingen maa tenkja: Det monar kje um eg er med; men hell tenkja, som eg: Eg vil arbeida paa det um eg blei so plent eismall! Det Maalet me hadde for Auga, stod daa inkje tilbakars for Vinstremennarne sitt, korkje i Storleik hell Venleik. Ja, Gjentur, det er kje fortileg me reiser paa oss! Vere med alle!, alle, som kann, alle som hev nokon Tanke og Kjærleik for det sjølvstenduge Norgje, for solenge det hev kje anna laant Maal kann det aldri vera sjølvstendugt. Me maa begjynda med aa faa Fedraheimen større og viare kjend, den skal verta Frækonne, og arbeider me um det med Hug og Dugleik, so skal me snart faa sjaa Fruktarne. So ynskjer eg, at Fedraheimen naar det lid uti 84 vil fortelja oss, kormange fleire Tingarar han hev daa hell i 83 so me fær sjaa kvata me dugde. Ei Telegjente Vaarblomen No skine Soli paa Himlen bjarte, Og Fedraheimen skal Blomen hava, Og Grøda glytter or Moldi svarte, Eg kan ki sende ei betre Gaava, For Vaaren vene hav Takk daa Gud! Som Fedraheimen den norske Gut. Høyr Fuglen synge si Gleda ut: I vene Vaaren den frit sprang ut, Ein Blom eg fann hera burti Lide, Det var daa rart, og paa denne Tide! Det var ein Kvitveise rein og skjer, Fedraheimen 07.07.1883 Som vene Gjenta naar ho seg tvær. 34

Ein sumarmorgon Klokka var berre halv fem, daa eg vaknad upp av ein lett halvdorm. Det var geiti, som vekte meg; ho reiv ned ei fjøl utanfor veggen. Eg knipte augo ihop for aa faa sova att; men eg fekk det kje til, og so laut eg upp daa. Det var forvitnelegt aa sjaa, koss veret lagad seg og alt det høyet, me hadde liggjande ute! Men det var kje mykje hugnadlegt aa sjaa ut: heile himmelen liknad eit myrkt, graatt teppe med smale ljosgraae rispur. Fjelli var so myrke og aalvorslege, dei stod som i venting paa den laugi, som det saag ut til ikkje var so langt burte; aasusen høyrdest jamt og so tungt gjenom den stille lufti; det lyddest som um elvi vonad aa verta større og sterkare snart. Og bjølla fraa bu-grindi totte eg berre ropad so sagte: regn, regn, regn. Lauvtrei hengde bladi ende ned og var sturne, fordi fuglarne tagde seg so. Blomarne var syvjuge, dei stod og dubbad, men knipte tett innaat seg bladi, at regnet skulde daa kje koma midt i kruna. "Nei, naar det er so lagat ute, so er inne betre", tenkte eg; og so tok eg inn ved og nørde paa varmen. Eg sat so ei god stund, trur eg. "No høyrer eg væl snart regnet paa toka", tenkte eg. Men det drygde, og so vilde eg ut daa og sjaa, um det ikkje snart var der. Men daa eg kom ut, vart eg var, at dei ljosgraae vegerne uppi skyi hadde vortet breidare og blaaare, og den liten, dei fyrr hadde havt, hadde flutt seg burt i dottarne. Der aust, som soli var ventande fyrst skulde glytta fram, var det reint for skyer; der var ein grøn-blaa lit, skiftande i gult. Den nedlengste skykanten var som berre gull, lenger innpaa roseraud, og han vart myrkare til lenger upp det kom, so at det tilslutt berre høvde dei flokarne, som hekk lengst ned i lufti. Aai song no kvikare og med reinare maal; ho hadde nok maatt slept tanken um nokon vokster no, men gløymde det yver gleda av aa faa solstraalarne nedi til seg. Bjørki reiste no hovudet og riste lauvi, og nokre fuglar tok til aa syngja. Lauvros 35

reis upp og skok seg, og daa song bjølla so greidt. Det ljosnad alt fort, og snart laag morgonsoli og blenkte toppen paa vestfjelli av den smale dalen; ho gleid nedetter seint, men jamnt. Eg gjekk ned til vatnet og saag paa dei smaae baarurne, som rullad sagte og lognt inn mot strandi og skylde berre dei laagaste steinar, glidande attende eit stykkje for paa ryggen av ei større motbaare aa leggja seg til kvile. No hadde soli komet ned paa flata, gleid utum vatnet og strauk seg uppyver bakkarne paa austre sida; i det same kom ein frisk nordanvind, som gjorde baarurne større og riste i ein stor lauvtett vider, so at ei mengd doggdropar draus av og ned paa marki i regnboge-fargar; ein av desse vart hangande i ein liten kvit klokkeblom, som stod derunder, og som reint av eit naudvingel var spard av ljaaen. Han nikkad og smilte so glad, fordi han enno eit bil fekk njota det fagre livet; men han hadde augat fullt av taarur for alle dei kameratarne, som laag ihopkarad der burte, visnad og livlause. No hadde vegerne deruppe vortet store og myrkeblaae, flokarne kvite og tome og løyste seg upp til ørsmaae dottar, som ein etter annan vart burte, og snart var heile himmelen blank, soli sprette seg og log yver heile andlitet, for no var ho eismal um det store romet; fuglarne song alle, som hadde liv og nebb, so det ljomad i liderne; og bjørki turvte kje helder lenger syta yver, at det var for stilt. 1884, prenta i Lesebok i det norske folkemaal for høgre skular ved Arne Garborg og Ivar Mortensson, Kristiania 1885 Dette heftet er utgjeven i samband med ei utstilling som markerer 100-års-jubileet for allmenn kvinnestemmerett i 2013. www.vtm.no 36